Main Asiꞌ
Aaron/Eran (Ʉruꞌ 1:5; Inkupʉꞌpʉ 7:40)
Eran esiꞌpʉ Ripai pa rʉꞌpʉ, Sekoꞌ munkɨ amʉꞌ 12 pan kon tonpa. Wapiyaroꞌ anʉnsaꞌ rʉꞌpʉ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin pe. Papa uya useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan anʉntoꞌ pe iyesi, Eran payan amʉꞌ koroꞌtapai Esuwerʉ pon kon kaꞌpon amʉꞌ iwanoꞌ pe taꞌpʉ.
Eran esiꞌpʉ Mosiꞌ rui pe. Kʉrɨ rɨ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Mosiꞌ entuꞌpʉ, Isiꞌ po Esuwerʉ pon kon kaꞌpon amʉꞌ esi aꞌtai Isiꞌ pon kon apiyoꞌ pe. Eran uya Mosiꞌ pikaꞌtɨꞌpʉ, kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan arɨ pɨꞌ Isiꞌ apai apiyoꞌ pe toꞌ eꞌtoꞌ apai. Toꞌ ainʉnpaꞌpʉ toꞌ uya.
Tikin iteꞌkwa, Esuwerʉ pon kon kaꞌpon amʉꞌ tonpa ton uya Mosiꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Eran ewarumaꞌtɨꞌpʉ, Papa uya enpoikaꞌpʉ wakʉ pe, tʉnanʉmʉꞌsan pe Itepuru ton pe toꞌ esi tukaiꞌ. Papa uya toꞌ pɨꞌ taꞌpʉ itepuru ton 12 kaisaron kon rʉkoꞌ amʉꞌ yʉi (eke pe eꞌnɨ ekamanin) atoꞌ pe toꞌ uya, mɨrɨpan nonkatoꞌ pe toꞌ uya taꞌporin, Papa iwanoꞌ taꞌ. Kʉrɨ rɨ unanʉmʉꞌpʉ Itepuru pe yɨɨi enpʉrʉkʉta mɨrɨ taꞌpʉ iya. Mɨrɨ emaꞌsaꞌ yau Eran yɨɨi enpʉrʉkʉtasaꞌ esiꞌpʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ isipʉtasaꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ iyepetasaꞌ esiꞌpʉ. Papa uya serɨ Eran yɨɨi eꞌtoꞌ pe iyesi mɨrɨ Papa ekonekasaꞌ yen yau, taꞌporin, Papa iwanoꞌ tau iꞌtutoꞌ ipɨꞌ pe.
Abel/Eperʉ (Maꞌsiu 23:35; Ipuru 11:4)
Eperʉ esiꞌpʉ Keen akon. Apʉne Keen airɨ enkɨ. Eperʉ nɨrɨ esi mɨrɨ iteseꞌ akan Akawayo amʉꞌ koroꞌtau Areruya eponin nʉꞌpʉ.
Abraham/Epʉraꞌan
Epʉraꞌan kʉrɨ rɨ wapiyaroꞌ kaꞌpon, Papa iwanoꞌ ton, Esuwerʉ amʉꞌ tamokori. Pena rɨ Papa uya taꞌpʉ Epʉraꞌan pɨꞌ, “Emennaꞌ pata ke ɨrepa uya,” taꞌpʉ iya. Kʉrɨ rɨ mɨrɨ awonsiꞌkɨ anpisin ipayan amʉꞌ ukoꞌmantoꞌ pe mɨrɨ yau toꞌ pataꞌseꞌ pe iyeꞌtoꞌ pe. Papa uya apiyoꞌmaꞌpʉ mɨrɨ tʉpata nɨntoꞌ pe iya, mɨrɨpan uya mɨrɨ si emennaꞌ tʉpataꞌseꞌ warinpatoꞌ pe. Epʉraꞌan esiꞌpʉ imaimu awɨrɨ. Ɨnnɨ rɨ itɨꞌpʉ inke rɨ wʉipiya tennoꞌpɨꞌse, eporo tʉuya pʉꞌkʉ pona rɨ. Mɨrɨ si pata esakʉ naꞌneꞌ Esuwerʉ tukaiꞌ.
Papa ekonekakaaꞌpʉ Epʉraꞌan pokon pe, auroꞌka iya esiꞌpʉ kʉrɨ rɨ mɨrɨ awonsiꞌkɨ ipayan amʉꞌ eꞌtoꞌ oton Papa iwanoꞌ ton pe, inenenʉ ton pe, Papa pɨkɨrɨ toꞌ esi yau. (Apʉne ekonekan nɨtoꞌ enkɨ.)
Epʉraꞌan esiꞌpʉ tʉnoꞌpʉ ke, Sera iteseꞌ. Toꞌ esiꞌpʉ imunkɨ pʉra toꞌ ukɨɨiꞌpamʉ pona rɨ. Mɨrɨpan eꞌtane Papa uya eke tʉrawaso kuuꞌpʉ, Sera uya nin si mʉre eporoꞌpʉ. Toꞌ uya mʉre eseꞌtɨꞌpʉ Aisiꞌ tukaiꞌ.
Aisiꞌ usemoꞌkasaꞌ aꞌtai, uriꞌsan Rupeꞌka iteseꞌ mariꞌmaꞌpʉ iya. Rupeꞌka uya mʉre amʉꞌ munuiꞌ ton eporoꞌpʉ, toꞌ eseꞌ ton esiꞌpʉ Iꞌsa mɨrɨ awonsiꞌkɨ Sekoꞌ. Emenʉꞌpʉ rɨ, Papa uya Sekoꞌ eseꞌtɨꞌpʉ Esuwerʉ tukaiꞌ. Ipayan nʉꞌsan, Esuwerʉ amʉꞌ esakʉ “Esuwerʉ pon kon” tukaiꞌ.
Sekoꞌ uya asaꞌron kon ipasi mɨrɨ awonsiꞌkɨ iyakon mariꞌmaꞌpʉ, toꞌ eseꞌ esiꞌpʉ Iriya mɨrɨ awonsiꞌkɨ Reiꞌserʉ, asaꞌron kon kanan toꞌ poitorʉ pe teꞌsan mariꞌmaꞌpʉ iya. 12 kaisaron kon tʉmunkɨ amʉꞌ kʉipʉnʉ pe iyesiꞌpʉ: Rupen, Simiyan, Ripai, Isuta, Eꞌsaꞌkarʉ, Sepuran, Kiyatʉ, Aisarʉ, Isoseꞌ, Pensiman, Itan, mɨrɨ awonsiꞌkɨ Naꞌtari. Pʉsamoro 12 kaisaron kon imunkɨ amʉꞌ esiꞌpʉ tuꞌke rɨ imunkɨ ton, mɨrɨpan kon munkɨ amʉꞌ esiꞌpʉ tuꞌke rɨ, tuꞌke rɨ kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan ena pʉꞌkʉ pona. Tanporo rɨ toꞌ esiꞌpʉ Esuwerʉ payan nʉꞌsan pe, Epʉraꞌan pa pe teꞌsen.
Adam/Atan (Ʉruꞌ 3:38; Ron 5:12-15)
Atan kʉrɨ rɨ wapiyaroꞌ kaꞌpon Papa nʉkapʉꞌpʉ. Papa uya non apai ikonekaꞌpʉ. Mɨrɨ tʉpo, Iꞌ konekaꞌpʉ iya. Apʉne, Iꞌ airɨ enkɨ. Atan kʉrɨ rɨ tʉnoꞌpʉ Iꞌ pokon pe wapiya kuru Papa maimu awɨrɨ pʉra iyeꞌsaꞌ kon, mɨrɨpan kon eꞌmakoimaꞌpʉ. Mɨrɨ siꞌkɨrɨ rɨ, kaꞌpon amʉꞌ umakoita ukoꞌmamʉ.
1 Koren 15:45 yau, Sises Kʉrai usesaꞌsaꞌ, “Iuꞌmatʉ Atan” tukaiꞌ. Wapiyaroꞌ Atan esi tanporon kon kaꞌpon amʉꞌ tamokorii pe; tanporon kon uya serɨ non pon ukoꞌman nɨtoꞌ eporoꞌpʉ iporo. Sises Kʉrai, iyakon iteꞌkwaroꞌ pe teꞌsen Atan, uya iyaꞌkwarʉ pe ukoꞌman nɨtoꞌ tʉrʉ tanporo tapurɨnin nan enaꞌ.
aloes/aro (Isaan 19:39)
Karapa aro tatoꞌ. Aro tatoꞌ esi poꞌpiyun eꞌtoꞌ rɨ tʉponaron nɨ, iteꞌ eꞌku aꞌmunakasaꞌ konekasaꞌ. Esuwerʉ amʉꞌ nʉtʉrʉnʉ pon atʉ pona ekeꞌ amʉꞌ ontɨtoꞌ tʉuyaꞌnokon ike pe toꞌ uꞌnaꞌtɨtoꞌ pe tʉuyaꞌnokon toꞌ koneka pe.
Alpha/Arʉꞌpa (Isenpoikasaꞌ 1:8; 21:6)
Arʉꞌpa esi wapiyaroꞌ Kiriꞌ amʉꞌ uya tʉmaimu kon menukatoꞌ yai, A esi naꞌneꞌ kasa wapiyaroꞌ pe Enkeriꞌsi menukatoꞌ yau. Mɨrɨ pe iyesi pɨꞌ, iyeꞌmenukasaꞌ aꞌtai Itepuru Sises esi Arʉꞌpa pe tukaiꞌ wapiyaroꞌ pe iyesi ta eꞌkwa pe iyesi, tanporon nɨ epiyaꞌtɨ pe iyesi.
Sises kanan eseꞌ esi Omeka tukaiꞌ. Mɨrɨ esi Kiriꞌ amʉꞌ uya imenukatoꞌ uꞌmatʉ pe teꞌsen. Sises esi naꞌneꞌ kasa tanporon nɨ epiyaꞌtɨ pe, tanporon nɨ kanan uꞌmatʉ pe iyesi; tanporon enukapʉ iyau.
altar/Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ apon
Papa enaꞌ tʉuseꞌmasan pe Esuwerʉ amʉꞌ eꞌpɨtʉꞌpʉ. Oꞌ wɨnɨ toꞌ uya, karimeru, kapirita, mɨrɨ pe pʉra paka tʉuseꞌmatoꞌ kon ike pe. Toꞌ useꞌmatoꞌ ipo esi tɨꞌ anuꞌsaꞌ ɨsipʉroꞌpo esiꞌpʉ toꞌ useꞌmatoꞌ pataꞌseꞌ pe. Moro ipiꞌsaai esi mɨrɨ Ipuru 10 airɨ.
Mosiꞌ siꞌkɨrɨ, Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ kuꞌpɨtʉꞌpʉ, Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan uya rɨken, Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ apon po kuru rɨken. Papa uya amʉranʉꞌnɨtoꞌ itaꞌ tau, emennʉꞌpʉ po nin si Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ iwʉꞌ tau, Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ tau eke tepʉrʉ esiꞌpʉ karukuri ke ikonekasaꞌ moro kanan aiko rʉꞌkwɨ Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ apon tepʉrʉ esiꞌpʉ ipiꞌpɨꞌtɨsaꞌ korʉ ke, mɨrɨ po Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan uya aꞌpoꞌnan kɨrɨiꞌnʉnpa.
Amen/Amen (Ron 9:5; 1 Koren 14:16)
Esuwerʉ amʉꞌ maimu yau, main Amen ta esi “mɨrɨ pe rɨ nesii,” “tɨwɨ mɨrɨ pe nesii,” “iꞌnairon pe rɨ iyesi” ta eꞌkwa pe. Kaꞌpon ɨpʉrema pe iyesi aꞌtai, tʉron kon kaꞌpon amʉꞌ uya “Amen” ta, “Ewaiꞌ,” ta tʉuyaꞌnokon pɨꞌ. Isenpoikasaꞌ 3:14 yau, Sises esaꞌsaꞌ Amen tukaiꞌ, apʉne pʉra iꞌnairon pe iyesi pɨꞌ.
angel/inserʉ
Inserʉ amʉꞌ kamoro Papa maimu anin nan, tʉukoꞌmansan Papa piyau. Pʉsamoro main anin nan esi aꞌkwarʉꞌpʉ pe, kaꞌpon pe toꞌ esi pen. Toꞌ ene pʉra rɨ iyesi eꞌtane tiwanoꞌ kon pe rɨken toꞌ usenpoika aꞌtai toꞌ ene.
Papa uya tinserʉʉi ton ennoko tʉtʉrawasooi kuꞌseꞌna. Toꞌ tʉrawasooi esi Papa munkɨ amʉꞌ entoꞌ toꞌ uya pe iyesi (Inkupʉꞌpʉ 12:6-11; 27:23; Ipuru 1:14). Tʉron nɨ aꞌtai, Papa uya toꞌ ennoko main ekamaiꞌ kaꞌpon pɨꞌ.
Inserʉ amʉꞌ epuru eke kuru eseꞌ esi mɨrɨ Maikarʉ (Isutʉ 9). Tʉron nɨ kanan eke eseꞌ esi Kepʉrerʉ (Ʉruꞌ 1:19, 26).
apostle/Inennokoꞌsan itekare ekamaiꞌ
Sises uya 12 kaisa rɨ tʉpɨkɨron kon anʉmʉꞌpʉ tʉnennoꞌton kon pe itekare ekamaiꞌ. Kamoro esiꞌpʉ mɨrɨ ipataꞌpʉ yawon kon pe (Maꞌsiu 10:1-4; Maꞌ 3:13-19; Ʉruꞌ 6:12-16). Pʉsamoro kaꞌpon amʉꞌ esiꞌpʉ mɨrɨ ipiyau, mɨrɨpan kon enupaꞌpʉ iya. Tenu kon ke toꞌ uya imaꞌta eneꞌpʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ iyeꞌmʉꞌsaꞌka. Toꞌ ennokoꞌpʉ iya kaꞌpon amʉꞌ panaꞌtɨseꞌna tʉneneꞌpʉ kon pɨꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ wakʉ Sises ekareei ekamaseꞌna. Kaꞌpon amʉꞌ Sises apurɨnin nʉꞌsan epuru ton pe toꞌ enaꞌpʉ.
Emennʉꞌpʉ iwa rɨ Sises usenpoikaꞌpʉ Paarʉ enaꞌ, mɨrɨpan uya anʉmʉꞌpʉ itekare ekamaiꞌ ennoꞌsaꞌ pe rɨ marɨ iyeꞌtoꞌ pe. Panapas mɨrɨ awonsiꞌkɨ tuꞌke pʉra rɨ tʉron kon kaꞌpon amʉꞌ esakʉ rɨ marɨ ennoꞌsaꞌ kon tukaiꞌ, eꞌtane Sises nanʉmʉꞌsan pen nɨ nin.
Areopagus/Areyoꞌpakas (Inkupʉꞌpʉ 17:19, 34)
Areyoꞌpakas esiꞌpʉ iꞌkʉrʉ Aꞌtens pata yau Kiris yau.
Ark of the Covenant/ekonekan nɨsaꞌ en, Aꞌ tatoꞌ (Ipuru 9:4; Isenpoikasaꞌ 11:19)
Aꞌ esiꞌpʉ yʉi konekasaꞌ iten pe, mɨrɨpan piꞌpɨꞌtɨsaꞌ korʉ ke. Iyau asaꞌron eke ton tɨꞌ imenukatoꞌ apon pe teꞌsen esiꞌpʉ Papa uya si 10 kaisaron iyawɨrɨ eꞌnɨtoꞌ menukasaꞌ ipɨꞌ. Kaꞌpon amʉꞌ si Esuwerʉ amʉꞌ uya iten apɨꞌpɨtʉꞌpʉ taꞌkɨrɨꞌnokon tʉutɨ kon aꞌtaiꞌne. Tʉutɨ kon pʉra iyesi aꞌtai, toꞌ uya enkurunpa Papa iwanoꞌ taꞌporin tau. Serɨ iten mɨrɨ awonsiꞌkɨ iyawoꞌnan esiꞌpʉ ipan wakʉ ton, apʉne pʉra Esuwerʉ pon kon pokon pe Papa ekonekasaꞌ entoꞌ ipɨꞌ pe iyesi pɨꞌ. Useꞌman nɨtoꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ ɨpʉreman nɨtoꞌ iwʉꞌ utamɨsaꞌ tʉpo, Aꞌ nin si ereutaꞌpʉ mɨrɨ tikin nan pa Ipan Kuru Wakʉ Pata yau.
Artemis/Arʉꞌtimes (Inkupʉꞌpʉ 19:24-35)
Arʉꞌtimes esi uriꞌsan papa tatoꞌ pe ipɨꞌ ikaꞌsaꞌ, tuꞌkan kon kaꞌpon amʉꞌ Eisa tukaiꞌ tesaꞌsen nono yawon kon napurɨpɨtʉꞌpʉ.
Baal/Peyarʉ (Ron 11:4)
Peyarʉ esi papa tatoꞌ pe ipɨꞌ ikaꞌsaꞌ. Pena rɨ, Papa munkɨ ton utɨ rawɨrɨ ɨkoꞌmanseꞌna non Esuwerʉ tukaiꞌ naꞌneꞌ si usesaꞌnɨ pɨꞌ yaꞌ, kaꞌpon amʉꞌ mɨrɨ yau tʉukoꞌmansan eꞌpɨtʉꞌpʉ Peyarʉ apurɨpɨꞌnin pe. Kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ amʉꞌ utamasaꞌ aꞌtai mɨrɨ yaꞌ, tʉron nɨ aꞌtai toꞌ ereutapɨtʉꞌpʉ Papa tapurɨpɨꞌse pʉra, eꞌtane ruꞌku Peyarʉ rɨken apurɨpɨtʉꞌpʉ toꞌ uya. Mɨrɨ wenai, Papa usakorotapɨtʉꞌpʉ toꞌ pɨꞌ ipan pe.
Babylon/Paperan
Paperan esi penaroꞌ kuru eke pata eseꞌ. Kin mɨrɨ yau tʉukoꞌmansen uya tuꞌkan nɨ tʉron nɨ toꞌ pata amʉꞌ moꞌkapɨꞌpɨtʉꞌpʉ. Itonpa ton uya kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan ewaꞌnomapɨtʉꞌpʉ, mɨrɨpan kon uya toꞌ maꞌtanʉꞌpɨtʉꞌpʉ. Tuꞌke rɨ kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan apɨtʉꞌpʉ toꞌ uya tʉpataꞌseꞌ kon yaꞌ tʉpoitorʉ kon pe. Esuwerʉ amʉꞌ ukoꞌmamʉꞌpʉ mɨrɨ yau 70 kaisa rɨ wʉipiya (Maꞌsiu 1:11-12, 17; Inkupʉꞌpʉ 7:43.) Paperan usesaꞌpɨꞌsaꞌ esi Isenpoikasaꞌ 14:8; 17:5; mɨrɨ awonsiꞌkɨ isaꞌta 18. Apʉne pʉra Paperan esi pata Papa tawon nan pen nɨ iyawon kon, entoꞌ ipɨꞌ pe iyesi serɨ waraino ta eꞌkwa pe. Iyaꞌtai pʉra Ron ta eꞌkwa pe rɨ, mɨrɨ pe pʉra Papa pʉn nɨ non eseru ta pe. 1 Piꞌta 5:13 yau Paperan kanan eꞌsesaꞌpɨꞌsaꞌ Ron pɨꞌ, ta iya pe rɨ iyesi.
Balaam/Peran (2 Piꞌta 2:15; Isutʉ 11)
Peran esiꞌpʉ puꞌkenaꞌ, kin Paraꞌ iteseꞌ nekamaꞌpoꞌpʉ kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan paꞌnʉꞌnin pe, toꞌ maꞌtanʉꞌtoꞌ pe tʉuya. Paraꞌ kin pe teꞌsen pata Mowapu iwanoꞌ pe, enariꞌnʉmʉꞌpʉ kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan pɨꞌ, toꞌ uyeꞌsaꞌ aꞌtai pata tʉseꞌna Mowapu pona. Wapiya Peran esiꞌpʉ Papa munkɨ amʉꞌ anpaꞌnʉꞌpai pʉra mɨrɨ pe pʉra ɨtɨpai pʉra Mowapu pona, eꞌtane rɨ si itɨkaaꞌpʉ rɨ. Utɨn pɨꞌ si iyesi koroꞌtau, inserʉ eꞌsotoꞌkaꞌpʉ iteꞌma waꞌkʉꞌseꞌna. Peran uya inserʉ ene pʉra iyesiꞌpʉ, eꞌtane isaꞌkaꞌsi, Peran utɨtoꞌ ipo uya eneꞌpʉ, mɨrɨpan esiꞌpʉ miyarɨ ɨtɨpai pʉra, Peran uya rɨ tʉwɨpɨꞌtane. Mɨrɨ aꞌtai, isaꞌkaꞌsi uya eꞌseꞌneꞌ pe eseremekʉ pe Peran auroꞌkaꞌpʉ. Kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ amʉꞌ paꞌnʉkʉ Peran uya poken pʉra iyesiꞌpʉ, apʉne pʉra Papa uya toꞌ pʉremasaꞌ ke. Emennaꞌ ekonekan nɨsaꞌ yau iyeꞌmenukasaꞌ, Peran uya pʉrata iꞌnʉnka uriyaꞌ emennʉꞌpʉ po ewaiꞌ taꞌpʉ iya Paraꞌ pɨꞌ, Papa munkɨ amʉꞌ eyaton pe rɨ Paraꞌ eꞌtane (Nonpa 22–24).
baptism/epaꞌtaisiman nɨtoꞌ
Paipʉrʉ yau iyeꞌmenukasaꞌ Isaan Paꞌtaisimanin wannɨ uya tuꞌke rɨ kaꞌpon amʉꞌ paꞌtaisimaꞌpʉ tʉuꞌtɨsen tuna Isotan kau. Tʉmakooi kon apai toꞌ eraꞌtɨtoꞌ pe toꞌ auroꞌkaꞌpʉ iya mɨrɨ awonsiꞌkɨ nin si toꞌ epaꞌtaisimatoꞌ pe tanporon kon uya iꞌtutoꞌ pe toꞌ eraꞌtɨsaꞌ tukaiꞌ. Serɨ kasa kaꞌpon amʉꞌ ewan konekaꞌpʉ iya Sises uyepʉ iwanoꞌ pe. Sises Kʉrai apurɨ kaꞌpon uya aꞌtai, epaꞌtaisimapai iyesi Kʉriꞌsan pe tenasaꞌ ekamanin pe tʉron kon kaꞌpon amʉꞌ pɨꞌ.
Epaꞌtaisiman ta eꞌkwa esi, kaꞌpon iyepaꞌtaisimasaꞌ eraꞌtɨsaꞌ pe iyesi tʉnkuuꞌpʉ makoi apai; Sises Kʉrai apurɨsaꞌ iya, isauroꞌsaꞌ rʉꞌpʉ tapurɨnin nan makooi pɨꞌ, tʉusentuꞌma tukaiꞌ; mɨrɨpan esi Sises Kʉrai aꞌkɨrɨ ɨtɨpai mɨrɨ awonsiꞌkɨ imaimu awɨrɨ eꞌpai. Inkupʉꞌpʉ 8:36 airon pɨkɨrɨ.
Tʉron nɨ ton soꞌsi amʉꞌ uya tanporo tamʉtʉ pokon pe kaꞌpon epaꞌtaisimatoꞌ pe ikupʉ. Inkupʉꞌpʉ 16:15 mɨrɨ awonsiꞌkɨ 16:33 airɨ iyesi pɨkɨrɨ.
Barak/Paraꞌ (Ipuru 11:32)
Paraꞌ esiꞌpʉ kaꞌpon amʉꞌ penaroꞌ kon Esuwerʉ amʉꞌ epuru. Toꞌ esaꞌ pe iyeꞌpɨtʉꞌpʉ usewaꞌnoman yau, mɨrɨpan uya toꞌ eyaton non maꞌtanʉꞌpɨtʉꞌpʉ.
barley/pari (Isaan 6:9, 13; Isenpoikasaꞌ 6:6)
Pari mɨrɨ aꞌnaiꞌ wiꞌ waraino, kaꞌpon amʉꞌ uya itenaꞌpɨ apurɨ pʉreti konekatoꞌ ike pe. Pʉreti pari konekasaꞌ esi wakʉ kuru pe pʉra pʉreti wiꞌ konekasaꞌ kasa pʉra. Emennaꞌ ekonekan nɨtoꞌ aꞌtaiꞌne epeꞌmʉra iyesiꞌpʉ wiꞌ epeꞌ oꞌkoiꞌ.
bear/perʉ (Isenpoikasaꞌ 13:2)
Perʉ kʉrɨ rɨ eke ene. Wʉꞌ amʉꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ yuꞌ yau tʉukoꞌmansen tʉron nɨ ton pata pʉꞌkʉ airɨꞌne. Ɨsɨ ton nɨ kamoro perʉ amʉꞌ kaꞌpon amʉꞌ rɨ wɨnin nan.
Beelzebub/Pirɨsipupʉ (Maꞌsiu 10:25)
Pirɨsipupʉ esi mɨrɨ ɨri ton aꞌkwarʉ epuru eseꞌ pe. Serɨ eseꞌ uyeꞌsaꞌ Peyarʉ-Sipupʉ apai, iyaꞌkwarʉ ton tonpa tʉron kon koꞌ amʉꞌ kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ piyawon kon napurɨpɨtʉnʉ. Tʉron nɨ pe ɨri ton aꞌkwarʉ epuru eseꞌ esi mɨrɨ Seꞌtan. Seꞌtan airɨ enkɨ.
believing in Jesus/Sise apurɨ
Serɨ esi mɨrɨ Sises ukoꞌmamʉꞌpʉ apurɨ entai rɨ. Tʉpɨꞌ nʉsauroꞌaiꞌneꞌ esi iꞌnai rɨ apurɨ mɨrɨ awonsiꞌkɨ enupan nɨsaꞌ iya anʉmʉ ta eꞌkwa pe iyesi. Eꞌtʉrʉn pe rɨ nɨrɨ iyesi Sises enaꞌ Pikaꞌtɨnin wannɨ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Epuru wannɨ, mɨrɨpan apurɨnin pe si enan.
Benjamin/Pensiman (Inkupʉꞌpʉ 13:21)
Pensiman esiꞌpʉ 12 kaisaron kon Sekoꞌ (Esuwerʉ tatoꞌ) munkɨ amʉꞌ aꞌmiꞌpɨ pe. 12 kaisaron kon rʉkoꞌ amʉꞌ Esuwerʉ amʉꞌ tamokori ton tonpa pe iyesiꞌpʉ. Epʉraꞌan enkɨ.
Caesar/Sisa
Sisa mɨrɨ eseꞌ kaꞌpon amʉꞌ Ron pon kon kin eseꞌtɨpɨtʉꞌpʉ ike. Kaꞌpon amʉꞌ Ron pon kon uya tuꞌkan kon nɨ tʉpataron kon moꞌkapɨꞌpɨtʉꞌpʉ. Sisa si eꞌpɨtʉꞌpʉ mɨrɨ tanporo toꞌ epuru pe. Tanporo rɨ kaꞌpon amʉꞌ Ron pon kon kin esaꞌpɨtʉꞌpʉ Sisa tukaiꞌ.
Cain/Keen (Ipuru 11:4; 1 Isaan 3:12)
Keen esiꞌpʉ Atan mɨrɨ awonsiꞌkɨ Iꞌ munkɨ rui pe. Ipan pe takon Eperʉ pɨꞌ iyɨkɨntatoꞌ enaꞌpʉ, apʉne pʉra Eperʉ useꞌmatoꞌ ike karimeru anʉmʉ Papa uya pɨꞌ, Keen useꞌmatoꞌ ike aꞌnaiꞌ ewarumaꞌtɨiꞌma. Keen uya nin si Eperʉ wɨnɨꞌpʉ mɨrɨ. Mɨrɨ uriyaꞌ, Papa uya Keen utɨtoꞌ pe taꞌpʉ non emʉꞌ poro rɨ, mɨrɨpan ewarumaꞌtɨtoꞌ pe tanporon kon kaꞌpon amʉꞌ uya.
camel/kiyamerʉ (Maꞌsiu 3:4; 19:24)
Kiyamerʉ esi eke rɨ kaꞌpon amʉꞌ ikʉn toꞌ utɨtoꞌ ipo. Wariꞌsa rɨ nɨrɨ arɨ iya. Tʉron nɨ aꞌtai kiyamerʉ iꞌpoꞌ ekoneka sousoupan pon atʉ pe.
Canaan/Kenan (Maꞌsiu 15:22)
Kenan esiꞌpʉ non kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan enaꞌ itʉtoꞌ pe tʉuya Papa usaurokʉꞌpʉ ipɨꞌ rʉꞌpʉ toꞌ nono pe iyeꞌtoꞌ pe. Serɨ peꞌne Esuwerʉ tukaiꞌ iyeꞌsesakʉ. Tʉron nɨ aꞌtai Parestin tukaiꞌ rɨ nɨrɨ iyeꞌsesakʉ.
carnelian/kaneriyan (Isenpoikasaꞌ 4:3)
Kaneriyan esi akorʉwan, teꞌseposen pen nɨ tɨꞌ. Iꞌnʉnkenaꞌ kuru tɨꞌ enkɨ.
Christ/Kʉrai
Main Kʉrai esi Kiriꞌ maimu apaino, “Kaꞌpon ikarapaimasaꞌ,” ta eꞌkwa. Esuwerʉ amʉꞌ maimu yau, main Meꞌsaya ta rɨ marɨ esi, “Kaꞌpon ikarapaimasaꞌ,” ta eꞌkwa pe. Pena rɨ Papa uya ɨnʉꞌ rɨ anʉmʉ pe iyesi aꞌtai, kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan kin pe, useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin uya ikarapaima iꞌtutoꞌ ipɨꞌ pe kin pe anʉnsaꞌ tukaiꞌ. Papa nin si usauroꞌsaꞌ aꞌtai Pikaꞌtɨnin wannɨ ennoko tʉuya tukaiꞌ tʉmunkɨ amʉꞌ pikaꞌtɨseꞌna mɨrɨ awonsiꞌkɨ esaꞌ wannɨ pe teꞌtoꞌ neꞌseꞌna, “Meꞌsaya” mɨrɨ pe pʉra “Kʉrai” tukaiꞌ esakʉꞌpʉ iya, anʉnsaꞌ pe mɨrɨ awonsiꞌkɨ ennoꞌsaꞌ pe kuru iyesi tukaiꞌ ekamanin pe.
Christian/Kʉriꞌsan (Inkupʉꞌpʉ 11:26)
Kʉriꞌsan ta naꞌneꞌ esi, “kaꞌpon Sises Kʉrai pɨkɨron,” ta eꞌkwa pe.
cinnamon/senaman (Isenpoikasaꞌ 18:13)
Senaman esi ikɨꞌnʉnpanin pe teꞌsen ikonekasaꞌ iteꞌ eꞌ rɨ yʉi piꞌpɨ apai. Ikɨtun esi panaꞌpan nɨ, aꞌpoꞌnan nɨ, mɨrɨpan eꞌpɨtʉꞌpʉ epeꞌkenaꞌ pe kuru. Ikasiꞌ pokon pe isumapɨtʉꞌpʉ aꞌpoꞌne aꞌpoꞌnan nɨ kuꞌnin pe, mɨrɨ awonsiꞌkɨ ikasiꞌ apurɨpɨtʉꞌpʉ mɨrɨ kaꞌpon amʉꞌ karapaimatoꞌ pe.
circumcision/un piꞌpɨ puturʉkatoꞌ
Esuwerʉ amʉꞌ eseru pe iyesiꞌpʉ tanporo warawoꞌ pe teꞌsen tʉmʉre kon yun piꞌpɨ puturʉkanin nan pe 8 kaisa rɨ wʉi ikoꞌmansaꞌ tʉpo tentuiꞌ. Mɨrɨ kuuꞌpʉ toꞌ uya apʉne pʉra Papa uya Epʉraꞌan auroꞌkasaꞌ pɨꞌ toꞌ uya ikuꞌtoꞌ pe. Un piꞌpɨ puturʉkatoꞌ esiꞌpʉ iꞌtutoꞌ ipɨkɨrɨ pe kaꞌpon esi Esuwerʉ pe tukaiꞌ. Tʉron nɨ aꞌtai Esuwerʉ amʉꞌ esaꞌpɨtʉꞌpʉ, “Kaꞌpon amʉꞌ tʉyun kon piꞌpɨ puturʉkapɨꞌnin nan” tukaiꞌ.
Wapiya kuru Sises Kʉrai ekareei ekama pɨꞌ kaꞌpon amʉꞌ esi aꞌtai, moro Esuwerʉ amʉꞌ tonpa ton esiꞌpʉ, kaꞌpon Esuwerʉ pe pʉra esiiꞌma Kʉriꞌsan pe enapaino esi yau, wapiya tʉyun piꞌpɨ puturʉkatoꞌ iya pe iyesi tawon nan. Mɨrɨ si eꞌtoꞌ pe iꞌtutoꞌ ipɨꞌ pe Esuwerʉ pe iyenasaꞌ, mɨrɨpan uya ewaiꞌ tasaꞌ Main, Mosiꞌ winon awɨrɨ teꞌtoꞌ pe, mɨrɨ awonsiꞌkɨ nin si mɨrɨ tʉpo Kʉriꞌsan pe nin si iyenatoꞌ pe. Paarʉ uya ewaiꞌ taꞌpʉ pen. Mɨrɨ pɨꞌ Kareꞌsiya pon kon enaꞌ serɨ pɨꞌ imenukaꞌpʉ iya, mɨrɨ awonsiꞌkɨ tuꞌkan nɨ tʉron nɨ ton tʉnmenupɨtʉꞌpʉ yau. Taꞌpʉ iya moro tikin nan nɨ esi kaꞌpon nʉkupʉnʉ epikaꞌtɨpai tesi yau, mɨrɨ esi Sises Kʉrai apurɨtoꞌ iya.
clean/wakʉ
Esuwerʉ amʉꞌ pona, “Wakʉ pe eꞌnɨtoꞌ,” esi kaꞌpon eꞌtoꞌ pe kuru iyesi esuken ikuꞌtoꞌ pe ikuꞌsaꞌ tʉkuꞌse Papa apurɨpɨtʉ yau teꞌsen pe ta eꞌkwa pe. Tiꞌtuiꞌ pʉra rɨ entaꞌnan mɨrɨ pe pʉra ɨꞌrɨ rɨ aꞌpɨꞌpɨtʉ Papa uya “ɨri” tatoꞌ ipɨꞌ, uya ɨri pe kaꞌpon kupʉ iyewomʉ poken pʉra wakʉ pata yaꞌ. Kaꞌpon takuruꞌke teꞌsen paran wereeiꞌ pe kuꞌnin pɨꞌ mɨrɨ pe pʉra ekeꞌ rɨ aꞌpɨꞌnin nʉꞌpʉ rɨ marɨ ena ɨri pe. Uriꞌsan nɨ marɨ ena ɨri pe tʉmʉre enoꞌmasaꞌ iya yau mɨrɨ pe pʉra iyentusaꞌ yau rɨ. Kaꞌpon ɨri pe iyeꞌsaꞌ rʉꞌpʉ uya tʉkuꞌsen yeꞌ kupʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ iseꞌma Papa enaꞌ wakʉ pe kanan tenakaꞌtoꞌ pe.
corban/Kapan (Maꞌ 7:11-12)
Kapan tatoꞌ eseru esiꞌpʉ kaꞌpon amʉꞌ uya tʉpʉrataai kon ekamatoꞌ moro iyesi tʉtʉsen pe Papa tʉrawasooi iwanoꞌ pe tukaiꞌ. Serɨ uya nin si toꞌ moꞌka mɨrɨ mɨrɨ pʉrata apurɨtoꞌ toꞌ uya ikɨɨiꞌpansaꞌ kon tʉsanon kon pikaꞌtɨtoꞌ toꞌ uya apai, eꞌtane Papa enaꞌ itʉrʉ pe pʉra rɨ, toꞌ uya rɨ enkurunpa tiwanoꞌ kon pe rɨ apurɨtoꞌ pe tʉuyaꞌnokon.
covenant/ekonekan nɨtoꞌ (Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ: Ʉruꞌ 1:72; Inkupʉꞌpʉ 3:25; 7:8; Kareꞌsiya 3:17; Ipuru 9:1. Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ: Maꞌsiu 26:28; Maꞌ 14:24; Ʉruꞌ 22:20; Ron 11:27)
Ekonekan nɨtoꞌ esi usennakan pe pʉra ewaiꞌ tatoꞌ asaꞌron kon uya mɨrɨ pe pʉra tamuꞌkuruꞌ ke teꞌsan kaꞌpon amʉꞌ uya. Ekonekan nɨtoꞌ yau, ɨꞌsentakanon kon usaurokʉ tʉnkuꞌton kon pɨꞌ tentakanon kon pɨꞌ, mɨrɨ awonsiꞌkɨ si kamoro itentakanon kon uya si ɨꞌrɨ rɨ kuꞌtoꞌ pe si iyesi. Papa ekonekatoꞌ yau nin si, Papa uya ekonekan nɨtoꞌ kuꞌsaꞌ, tʉmunkɨ ton kʉipʉnʉ pe mɨrɨ awonsiꞌkɨ toꞌ Epuru pe teꞌtoꞌ pe isauroꞌsaꞌ; mɨrɨpan entakanomanin pe nin si tʉwinɨpaiꞌnokon toꞌ eꞌtoꞌ pe iyesi imaimu awɨrɨ.
Asaꞌron si Papa ekonepɨtʉꞌpʉ eseꞌ ton esi Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ. Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ esiꞌpʉ mɨrɨ Papa nʉkonekaꞌpʉ Sainai po. Papa usaurokʉꞌpʉ kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan anʉmʉ tʉuya tʉmunkɨ pe kuru tukaiꞌ, Main, Mosiꞌ enaꞌ inenpoikaꞌpʉ awɨrɨ toꞌ esi aꞌtai rɨken. Eꞌtane ɨnʉꞌ rɨ esi poken pʉra iyesi main Papa iwanoꞌ awɨrɨ tenukaꞌnʉꞌse, mɨrɨ wenai si ɨnʉꞌ rɨ enaꞌpʉ pʉra iyesi ipokenaꞌ pe Papa enu yau Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ poro.
Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ esi Papa usauroꞌsaꞌ, Sises Kʉrai apurɨ kaꞌpon amʉꞌ uya yau, toꞌ anʉmʉ iya rɨ ipokenaꞌ ton pe, apʉne pʉra Sises Kʉrai eriꞌsaꞌ aꞌtai, iyekotaꞌmaꞌpʉ eꞌneꞌ tʉmoronkaiꞌ tanporon kon kaꞌpon amʉꞌ makooi pɨkɨrɨ. Mɨrɨ pɨꞌ nin si kaꞌpon amʉꞌ Sises Kʉrai apurɨnin nan ena ipokenaꞌ pe, imakoitasaꞌ kon pen mɨrɨ pe pʉra main Papa iwanoꞌ iꞌkwɨꞌnin nʉꞌsan pen kasa kuru.
cross/kurusuꞌ
Ron epuru ton eseru pe iyesiꞌpʉ ɨri kuꞌnin nʉꞌpʉ kotaꞌmatoꞌ toꞌ uya iyeriꞌtoꞌ pe tʉtʉse kurusuꞌ pona. Serɨ esiꞌpʉ teꞌwɨsan kotaꞌmatoꞌ ike pe mɨrɨ awonsiꞌkɨ kaꞌpon amʉꞌ ɨsɨ pe tʉpantaꞌmaiꞌ kaꞌpon rapumanin nan itiwanoꞌ pɨꞌ.
Kurusuꞌ konekatoꞌ esi, toꞌ uya wakapu pona tʉron nɨ yʉi tʉrʉ patɨꞌne. Ɨri kuꞌnin nʉꞌpʉ uya kurusuꞌ atoꞌ pe ikuꞌpɨtʉꞌpʉ tʉmaꞌtanʉꞌtoꞌ yaꞌ. Soisa amʉꞌ uya kurusuꞌ pona ipokapɨtʉ mɨrɨ yau, mɨrɨ pe pʉra siꞌnaꞌ ke toꞌ uya auronpɨtʉ ipona. Mɨrɨ aꞌtai, toꞌ uya kurusuꞌ iꞌmʉꞌsaꞌka mɨrɨ yau toꞌ uya inonka iyeꞌsinkasaꞌ eꞌtoꞌ pe iyerikʉ pona rɨ. Kaꞌpon serɨ kasa kurusuꞌ pona ipokapɨꞌsaꞌ ekotaꞌma ipan pe kuru terikʉ rawɨrɨ. Ipan pe rɨ piyɨꞌnʉꞌ iyeꞌpɨtʉꞌpʉ kurusuꞌ po wɨn.
Sises uya tasaꞌ ɨnʉꞌ rɨ ipoitorʉ pe eꞌpaino upuꞌtɨkaꞌtoꞌ pe iyesi tʉpɨꞌ kurusuꞌ tanʉnse Sises pɨkɨrɨ itɨtoꞌ pe iyesi. Serɨ uya ta, Sises pɨkɨrɨ teꞌsan eꞌkamatoꞌ pe iyesi tekotaꞌmatoꞌ kon pe kʉrɨ rɨ uriyaꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ eriꞌpai teꞌsan pe itiwanoꞌ pe.
crown/aroꞌ kʉron tatoꞌ
Moro asaꞌrɨ ɨsiwaraino ton aroꞌ, kʉron tatoꞌ ton esi: Kʉron, kin arʉko pe teꞌsen kin pe iyesi ekamanin; tʉron nɨ kʉron esi kaꞌpon enaꞌ tʉtʉsen inama ekamanin pe ekaꞌtun nɨ yau mɨrɨ pe pʉra tʉron nɨ usiꞌtun nɨtoꞌ yau iwapiyaꞌkasaꞌ iya pɨꞌ, mɨrɨ pe pʉra enariꞌmʉn soisa teyaton non entai iyenasaꞌ rʉꞌpʉ usewaꞌnoman nɨtoꞌ yau.
cummin/kumin (Maꞌsiu 23:23)
Kumin tatoꞌ esi iteꞌ pe rɨ teꞌsen eperu enaꞌpɨ. Esuwerʉ amʉꞌ uya apurɨ kiyari kaꞌnɨri pe mɨrɨ awonsiꞌkɨ merʉꞌsʉn pe rɨ marɨ. Mara rʉꞌkwɨ toꞌ uya apurɨpɨtʉꞌpʉ apʉne pʉra ineꞌ pe iyesi pɨꞌ.
David/Tepiꞌ
Kin pe kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan iwanoꞌ pe teꞌsan entai eke pe kuru Tepiꞌ esiꞌpʉ. Tʉkʉipʉnʉ Iseꞌsi munkɨ aꞌmiꞌpɨ pe iyesiꞌpʉ. Kin pe anʉmʉ rawɨrɨ tʉkʉipʉnʉ ikʉn non karimeru amʉꞌ paꞌsimanin pe iyesiꞌpʉ. Tʉron nɨ aꞌtai, mʉreꞌ rɨ marɨ iyesi aꞌtai, eke kuru rɨ kaꞌpon, piyaiꞌma pokon pe isewaꞌnomaꞌpʉ, mɨrɨpan wɨnɨꞌpʉ iya.
Ipan pe rɨ Papa iꞌnʉnkaꞌpʉ Tepiꞌ uya. Tuꞌke rɨ Papa apurɨpɨꞌtoꞌ eremu ton menukaꞌpʉ iya, “Eren” tukaiꞌ eꞌsesaꞌnɨ pɨꞌ naꞌneꞌ ton.
Sises esiꞌpʉ Tepiꞌ pa rʉꞌpʉ pe. Pena rɨ Sises entu rawɨrɨ rɨ, puꞌkenaꞌ amʉꞌ uya imenukaꞌpʉ, Kʉrai, Pikaꞌtɨnin wannɨ Papa nennoꞌton, eꞌtoꞌ oton Tepiꞌ pa rʉꞌpʉ pe, tukaiꞌ.
denarius/pʉrata pun, tenariyas iteseꞌ
Tenariyas tatoꞌ esi pʉrata pun, tapurɨsen pe iyesiꞌpʉ Roman amʉꞌ eꞌtoꞌ itesaꞌ pe pata yauꞌne. Esuwerʉ po itapurɨꞌpʉ Sises esi aꞌtai. Kaꞌpon teꞌtʉrawasomasen tʉron nɨ kaꞌpon mainarʉ yau tikin nɨ wʉi eꞌmapɨtʉꞌpʉ tikin nɨ pʉrata pun tenariyas ke si.
disciple/poitorʉ
Sises pɨkɨron kon, kamo Sises apurɨnin nan, imaimu etanin nan, mɨrɨ iyawɨrɨ teꞌsan, esakʉ main mɨrɨ pe pʉra kusan pe rɨ ekamatoꞌ yai “poitorʉ” tukaiꞌ iyekonekatoꞌ pe iyaꞌ teꞌsen main yau. Inkupʉꞌpʉ karetaai yau, tʉron nɨ ton main amʉꞌ utapurɨsaꞌ Sises pɨkɨron kon ekamatoꞌ yai pe, se ton, “Kamoro Sises apurɨnin nan” mɨrɨ awonsiꞌkɨ “tonpa ton” tukaiꞌ.
Wakʉ Itekare yauꞌne (Maꞌsiu, Maꞌ, Ʉruꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Isaan pokon karetaai yauꞌne) “12 kaisaron kon ipoitorʉ ton” eꞌsesaꞌpɨꞌpɨtʉ inke, pʉsamoro si 12 kaisaron kon ipɨkɨron kon Sises nanʉmʉꞌsan tʉpiyau toꞌ eꞌtoꞌ pe. Toꞌ rɨ marɨ esakʉꞌpʉ inennokoꞌsan, imaimu anin nan tukaiꞌ. Apʉne, Sises Nennokoꞌsan Itekare Ekamaiꞌ enkɨ.
dragon/urupere (Isenpoikasaꞌ 12:3)
Urupere kʉrɨ rɨ panton pe rɨ teꞌsen ene ipan nɨ panaꞌpan, eke kuru rɨ waimaꞌsa epotorʉꞌpʉ waraino, eꞌtane ɨkʉi tukaiꞌ rɨ marɨ esakʉ. Isenpoikasaꞌ yau urupere apurɨsaꞌ Seꞌtan entoꞌ ipɨꞌ pe, ɨri aꞌkwarʉ ton epuru. Kareta ton pena kuru rɨ imenupɨꞌsaꞌ ton esi urupere pantomʉ ton apon pe; mɨrɨ apai serɨ entoꞌ ipɨꞌ uyeꞌsaꞌ; urupere amʉꞌ eꞌsaꞌ pʉra rɨ iyesi serɨ non po.
Egypt/Isiꞌ
Isiꞌ mɨrɨ pata Esuwerʉ piyawon. Kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan esiꞌpʉ Isiꞌ pon kon poitorʉ pe 400 kaisa rɨ wʉipiya.
elder/epuru
Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau epuru tawon utapurɨsaꞌ osorʉwawon tʉponaron tamuꞌkuruꞌ kenaꞌ nan awon yau.
1. Sises ekareei yau, itekare tʉrawasooi yau Esuwerʉ amʉꞌ epuru ton pɨꞌ ta iya.
2. Itekare ekamaiꞌ ennoꞌsaꞌ kon nʉkuuꞌpʉ karetaai yau, isaꞌta 11 awonsiꞌkɨ 21 pʉꞌkʉ pona rɨ, mɨrɨ awonsiꞌkɨ ennoꞌpɨꞌsaꞌ Kʉriꞌsan amʉꞌ soꞌsii ton taꞌ uya ta kamoro anʉnsaꞌ kon pɨꞌ mɨrɨ yawon soꞌsi epuru pe, enupan soꞌsi epuru ton anʉmʉ pɨꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ toꞌ eꞌtoꞌ eseru pɨꞌ. Apʉne, Inkupʉꞌpʉ 14:23; 1 Temuꞌti 3:1-16; 4:14 yauꞌne enkɨ.
3. Isenpoikasaꞌ yau, isaꞌta 4 awonsiꞌkɨ 5 pʉꞌkʉ pona rɨ, 24 kaisaron kon epuru ton uya Papa apurɨpɨtʉ Epʉn po usene. Toꞌ toꞌkaꞌnʉꞌtoꞌ pe iyesi tanporon kon Papa munkɨ amʉꞌ amʉrasaꞌ entoꞌ ipɨꞌ pe.
Elijah/Iraisa (Maꞌ 9:4; Ron 11:2-5)
Iraisa esiꞌpʉ eke kuru Papa iwanoꞌ puꞌkenaꞌ, enariꞌmʉra rɨ ɨri pe teꞌsen kin eseremeꞌnin mɨrɨ awonsiꞌkɨ tanporon kon Esuwerʉ po papa tatoꞌ ipɨꞌ pe ikaꞌsaꞌ apurɨpɨꞌnin nan. Tuꞌkan kon nɨ Esuwerʉ amʉꞌ usenuminkaꞌpʉ iyeꞌkaꞌtoꞌ oton kanan kaꞌpon amʉꞌ konekaiꞌ Meꞌsaya uyepʉ aꞌtaino pe. Isaan Paꞌtaisimanin esiꞌpʉ Iraisa kasa tuꞌkan yau rɨ (Maꞌsiu 11:14; Ʉruꞌ 1:17).
emerald/emɨrarʉ (Isenpoikasaꞌ 4:3; 21:19)
Emɨrarʉ esi akorʉwan nɨ, teposen pen nɨ tɨꞌ, isenan eta waraino. Apʉne, iꞌnʉnkenaꞌ kuru tɨꞌ enkɨ.
Epicureans/Eꞌpiꞌkuriyan amʉꞌ (Inkupʉꞌpʉ 17:18)
Eꞌpiꞌkuriyan amʉꞌ uya enupanin Eꞌpiꞌkuriyas uya, enupan nɨtoꞌ kupʉ. Enupan nɨsaꞌ iya kaꞌpon amʉꞌ uya tʉukoꞌmantoꞌ kon kuꞌtoꞌ pe poriꞌ pe eꞌnɨtoꞌ pe eꞌneꞌ pe eꞌnɨtoꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ enariꞌkeꞌ eꞌnɨtoꞌ eporo toꞌ uya namaiꞌ.
Esau/Iꞌsa (Ron 9:10-13; Ipuru 12:16-17)
Epʉraꞌan mu Aisiꞌ munkɨ amʉꞌ esiꞌpʉ munuiꞌ amʉꞌ, Iꞌsa mɨrɨ awonsiꞌkɨ Sekoꞌ; Iꞌsa esiꞌpʉ irui pe, eꞌtane tʉron nɨ aꞌtai, iwan pe tesi aꞌtai, irui pe tesi iwanoꞌ ton kʉrʉpoꞌpomaꞌpʉ iya Sekoꞌ enaꞌ; ewaiꞌ taꞌpʉ iya Sekoꞌ uya irui pe tesi pɨꞌ tʉpʉrematoꞌ anʉntoꞌ pe iya iꞌkwarʉmosaꞌ kiyari epeꞌpʉ pe. Sekoꞌ payan nʉꞌsan esiꞌpʉ mɨrɨ kaꞌpon amʉꞌ Papa nanʉmʉꞌsan pe, Iꞌsa payan nʉꞌsan pen. Apʉne, Epʉraꞌan enkɨ.
eunuch/imuꞌta namaiꞌ ikuꞌsaꞌ (Maꞌsiu 19:12; Inkupʉꞌpʉ 8:27-39)
Imuꞌta namaiꞌ ikuꞌsaꞌ kaꞌpon esi emuꞌkasaꞌ. Serɨ kuꞌnin pe Esuwerʉ amʉꞌ pen esiꞌpʉ kaꞌpon emuꞌkanin pe tʉron nɨ aꞌtaiꞌne tapiyoꞌ kon amʉꞌ pɨꞌ mɨrɨ pe pʉra kamo tenupasan tʉron nɨ tʉrawaso kuꞌnin pe kopʉna poitorʉ pe rɨ. Esuwerʉ amʉꞌ eseru pen nɨ Papa uya tasaꞌ pʉra iyesi pɨꞌ.
Eve/Iꞌ (2 Koren 11:3; 1 Temuꞌti 2:13-14)
Iꞌ esiꞌpʉ Atan noꞌpʉ. Papa uya non kapʉ aꞌtai, wapiya Atan kaaꞌpʉ iya, mɨrɨpan uya Atan arata moꞌkaꞌpʉ Iꞌ konekatoꞌ tʉuya ike pe. Emennʉꞌpʉ Seꞌtan uyeeꞌpʉ Iꞌ piyaꞌ, Papa uya toꞌ uya inaꞌtoꞌ pe pʉra taꞌpʉ rʉꞌpʉ naꞌtoꞌ pe iya ikuꞌseꞌna. Atan nɨ marɨ repaꞌpʉ iya itonpa ke, mɨrɨpan naaꞌpʉ iya. Atan mɨrɨ awonsiꞌkɨ Iꞌ pokon esiꞌpʉ Papa maimu awɨrɨ pʉra siꞌkɨrɨ, umakoitan pɨꞌ kaꞌpon amʉꞌ eꞌsaꞌ. Keen, Eperʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Seꞌ esiꞌpʉ Atan mɨrɨ awonsiꞌkɨ Iꞌ munkɨ pe.
evil spirit/ɨri aꞌkwarʉ
Ɨri akwarʉ ton esi Seꞌtan poitorʉ ton pe. Eꞌneꞌ pe kaꞌpon amʉꞌ kuꞌnin pe toꞌ eꞌpɨꞌpɨtʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Papa maimu awɨrɨ pʉra toꞌ eꞌtoꞌ pe toꞌ kupʉ toꞌ uya Seꞌtan pɨkɨron kon pe toꞌ eꞌtoꞌ pe. Tʉron nɨ aꞌtai kaꞌpon kuru rɨ moꞌkakapʉ toꞌ uya, Seꞌtan tʉrawasooi yau mɨrɨ awonsiꞌkɨ ɨri ton kupʉ pɨꞌ iyesi yau.
fast/useruman tentaꞌnaiꞌ pʉra
Esuwerʉ amʉꞌ eseru pe iyesiꞌpʉ kiyari pɨꞌ entaꞌnan nɨtoꞌ apai toꞌ enkuruntoꞌ, iweyu pe ikonekasaꞌ pona rɨ. Serɨ eꞌsesakʉ useruman tukaiꞌ. Esuwerʉ amʉꞌ koroꞌtau, useruman esiꞌpʉ makoi apai eraꞌtɨn iꞌtutoꞌ ipɨꞌ pe, tʉmakooi ke eꞌnɨ pɨꞌ upokoitan, mɨrɨ awonsiꞌkɨ se pe rɨ eꞌkuꞌnɨ Papa rau, iꞌtutoꞌ ipɨꞌ pe.
festivals/iweyu rʉꞌpʉ
Esuwerʉ amʉꞌ uya iweyu rʉꞌpʉ kuꞌpɨtʉꞌpʉ wʉipiya kaisarɨ rɨ, wakʉ pe Papa uya tʉkuꞌpɨtʉꞌpʉ kon kupʉ pe tenu kon yau. 5 kaisaron iweyu rʉꞌpʉ esaꞌpɨꞌsaꞌ Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau, ipatakasaꞌ mɨrɨ 5 kaisaron serɨ yaꞌ itʉpɨꞌsaꞌ yau.
Festival of Dedication/Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ iwʉꞌ utaꞌkokaꞌpʉ Weyu Rʉꞌpʉ (Isaan 10:22)
Serɨ iweyu rʉꞌpʉ yau Esuwerʉ amʉꞌ uya tenu kon yau Isutas Maꞌkapiyas uya wakʉ pe kanan useꞌman nɨtoꞌ, ɨpʉreman nɨtoꞌ iwʉꞌ konekakaaꞌpʉ Papa eyaton non ewomʉꞌpʉ itaꞌ, mɨrɨpan kon uya imaꞌtanʉkʉꞌpʉ tʉpo. Esuwerʉ amʉꞌ uya rɨ marɨ serɨ iweyu rʉꞌpʉ esakʉ Anuꞌka tukaiꞌ, mɨrɨ pe pʉra iweyu ton weyu rʉꞌpʉ tukaiꞌ.
Festival of the Passover/Toꞌ Epoi Itɨꞌpʉ Weyu Rʉꞌpʉ (Maꞌsiu 26:2, 5, 18-19; etc.)
Toꞌ Epoi Itɨꞌpʉ Weyu Rʉꞌpʉ mɨrɨ eke kuru iweyu rʉꞌpʉ Esuwerʉ amʉꞌ pona. Iteseꞌ esi mɨrɨ “Itepoi Itɨ” ta eꞌkwa pe. Serɨ iweyu rʉꞌpʉ aꞌtai Esuwerʉ amʉꞌ uya tenu kon yau ikupʉ pena rɨ Isiꞌ pata poi tainʉmʉꞌpʉ kon nʉꞌpʉ poitorʉ pe eꞌnɨtoꞌ apai. Mɨrɨ aꞌtai Papa uya toꞌ panaꞌtɨꞌpʉ tinserʉʉi ennoꞌtoꞌ oton tʉuya pɨꞌ ɨutɨ kaisa rɨ toꞌ rui pe teꞌsen toꞌ mʉre wɨseꞌna mɨrɨ pata airɨ. Eꞌtane Esuwerʉ amʉꞌ auroꞌkaꞌpʉ iya karimeru mʉre wɨtoꞌ pe toꞌ uya, mɨrɨpan mʉnʉ rʉꞌpʉ tʉtoꞌ pe toꞌ uya mʉraꞌta wakapuri ponaꞌne, mɨrɨpan si ensaꞌ inserʉ uya, utɨ mɨrɨ itepoi, mɨrɨpan uya mʉre wɨnɨ pen mɨrɨ yau. Tʉpanaꞌtɨ kon etanin nʉꞌsan wɨnɨꞌpʉ pen; inserʉ utɨꞌpʉ toꞌ epoi. Mɨrɨ siꞌkɨrɨ, Toꞌ Epoi Itɨꞌpʉ Weyu Rʉꞌpʉ aꞌtai, ɨutɨ kaisa rɨ Esuwerʉ amʉꞌ piyau karimeru mʉre wɨsaꞌ pusaꞌ esi mɨrɨ, mɨrɨpan anɨ toꞌ uya ɨsiꞌkaisa rɨ aꞌsamʉtʉ yau esiiꞌma.
Festival of Unleavened Bread/Aꞌsarutanʉꞌsaꞌ Pen Pʉreti Pɨꞌ Entaꞌnan Weyu (Maꞌsiu 26:17; Maꞌ 14:1)
Aꞌsarutanʉꞌsaꞌ Pen Pʉreti Pɨꞌ Entaꞌnan Weyu kuꞌtoꞌ esi 7 kaisa rɨ wʉi Toꞌ Epoi Itɨꞌpʉ Weyu Rʉꞌpʉ pataꞌpʉ pe inke pʉra. Serɨ si 7 kaisaron wʉi yau Esuwerʉ amʉꞌ uya aꞌsarutanʉꞌsaꞌ pen pʉreti ɨku (pʉreti aꞌsarutanʉꞌnin aꞌkɨron pen). Serɨ kasa tenu kon yau Esuwerʉ amʉꞌ ainʉmʉꞌpʉ Isiꞌ poi kuuꞌpʉ toꞌ uya, inke pʉra toꞌ utɨꞌpʉ aꞌsarutanʉꞌnin tʉtoꞌ aꞌtai pʉra itenupɨkɨrɨ eꞌnɨ poken pʉra iyaꞌsaruta tane toꞌ uya ekiinɨ rawɨrɨ.
Festival of Pentecost/Pentiꞌkas Weyu (Inkupʉꞌpʉ 2:1; 20:16; 1 Koren 16:8)
Pentiꞌkas ta mɨrɨ 50 ta eꞌkwa pe. Esuwerʉ amʉꞌ uya serɨ kuꞌpɨtʉꞌpʉ 50 kaisa rɨ wʉi tʉpo Toꞌ Epoi Itɨꞌpʉ Weyu Rʉꞌpʉ epiyaꞌtɨꞌpʉ apai. Wiꞌ akʉꞌpʉsaꞌ anʉmʉ pɨꞌ teꞌtoꞌ kon pe kapʉi Me uꞌmatʉ winɨkʉiꞌ. Pentiꞌkas aꞌtai si Wakʉ Aꞌkwarʉ uꞌtɨꞌpʉ mɨrɨ wapiya kuru kaꞌpon amʉꞌ Sises Kʉrai apurɨnin nan pona.
Festival of Shelters/Tʉusiwʉtʉntɨpɨꞌse Esuwerʉ Amʉꞌ Eꞌtoꞌ Weyu Rʉꞌpʉ (Isaan 7:2)
Tʉusiwʉtʉntɨpɨꞌse teꞌtoꞌ kon aꞌtai Esuwerʉ amʉꞌ eporiꞌma apʉne pʉra iyakʉꞌpʉsaꞌ anʉntoꞌ uꞌmaꞌsaꞌ pɨꞌ. Akaꞌneroꞌ pe teꞌsen ke toꞌ usiwʉtʉntɨpɨtʉ, mɨrɨpan tau toꞌ esi tikin nɨ Suntaaka. Serɨ kasa tʉtamokori kon amʉꞌ kupʉ toꞌ uya tenu kon yau ikoꞌmansaꞌ kon nʉꞌsan akaꞌneꞌ pe rɨ tʉusiwʉtʉntɨiꞌ, toꞌ upinimʉ aꞌtai rɨmonoꞌ tau 40 kaisa rɨ wʉipiya, non, Papa uya tauroꞌkaꞌpʉ kon nʉꞌpʉ yaꞌ tepaꞌka kon rawɨrɨ.
fig/piꞌ
Piꞌ eꞌ esi tʉnaꞌsen iteperu. Iteperu esi aꞌseꞌku kuru.
frankincense/aꞌpoꞌnan tʉkɨrɨiꞌnʉnpasen (Maꞌsiu 2:11; Isenpoikasaꞌ 18:13)
Serɨ aꞌpoꞌnan tʉkɨrɨiꞌnʉnpasen esi iteꞌ eꞌ pe rɨ teꞌsen Arepiya po taꞌtasen eꞌku konekasaꞌ. Iyepoꞌtɨ aꞌtai aꞌpoꞌne rɨ ikɨꞌnʉmʉ. Apʉne pʉra ɨnnɨ rɨ Esuwerʉ amʉꞌ uya ineꞌsaꞌ pɨꞌ, epeꞌkenaꞌ pe iyesiꞌpʉ.
Gentile/Esuwerʉ pen
Main Esuwerʉ pen tawon naꞌneꞌ esi kaꞌpon amʉꞌ pɨꞌ tanporon kon mɨ yawɨrɨ naꞌneꞌ nan Esuwerʉ amʉꞌ pen pɨꞌ.
Gideon/Kitiyan (Ipuru 11:32)
Kitiyan esiꞌpʉ kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ pon kon epuru. Eke pe kuru apurɨtoꞌ iya esiꞌpʉ, mɨrɨpan ɨpʉremapɨtʉꞌpʉ Papa pɨꞌ wakʉ awɨrɨ tatoꞌ pe iya. Soisa amʉꞌ asaꞌ iya aꞌtai ɨsewaꞌnomaseꞌna, tuꞌke pʉra rɨ tʉwinon kon eꞌtane, teyaton kon nɨ enu entai toꞌ enapɨtʉꞌpʉ, apʉne pʉra Papa uya toꞌ pikaꞌtɨ pɨꞌ.
Gomorrah/Komora
Apʉne, Satan enkɨ.
good news (gospel)/wakʉ itekare
Papa Maimu kaꞌpon amʉꞌ enakan esakʉ Wakʉ Itekare tukaiꞌ. Serɨ main esi Papa uya tʉmu Sises Kʉrai ennokoꞌpʉ pɨꞌ serɨ non pona kaꞌpon amʉꞌ pikaꞌtɨnin pe, toꞌ kotaꞌmatoꞌ pe rɨ teꞌsen piyapai toꞌ makooi pɨkɨrɨ mɨrɨ awonsiꞌkɨ toꞌ eꞌma konekaiꞌ Papa munkɨ pe toꞌ enatoꞌ pe.
grapes/kʉreꞌ
Kʉreꞌ mɨrɨ iteperu tʉnaꞌsen. Kʉreꞌ eꞌ esi siꞌnaꞌ pe, yʉi pe pen. Waain pe iteperu ekoneka. Esuwerʉ amʉꞌ uya tuꞌke rɨ ipatamapɨtʉꞌpʉ, tuꞌke iyepetapɨꞌtoꞌ pe, toꞌ uya ikonepɨtʉꞌpʉ.
Greece, Greek language/Kiris, Kiriꞌ maimu
Non emʉꞌ apon esi mɨrɨ serɨ kareta aꞌpoi winɨ, pata Kiris tukaiꞌ tesaꞌsen entoꞌ ipɨꞌ. Aꞌtens mɨrɨ awonsiꞌkɨ Koren amʉꞌ esiꞌpʉ eke ton kuru pata ton Kiris yau. Kaꞌpon amʉꞌ Kiris pon kon esiꞌpʉ isenupasaꞌ kon pe kuru, mɨrɨpan kon namapɨtʉꞌpʉ kaꞌpon amʉꞌ uya toꞌ puꞌketʉ pɨkɨrɨ. Toꞌ maimu Kiriꞌ yai tanporo isenupasaꞌ kon usauroꞌpɨtʉꞌpʉ Kiris po rɨken pen, eꞌtane sunwa rɨ mɨ yawɨrɨ rɨ, Kiriꞌ amʉꞌ soisaai amʉꞌ utɨsaꞌ naꞌneꞌ airɨꞌne. Kaꞌpon amʉꞌ Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ karetaai menupɨꞌnin nan uya imenupɨtʉꞌpʉ Kiriꞌ maimu yau.
Hagar/Ekarʉ (Kareꞌsiya 4:21-31)
Ekarʉ esiꞌpʉ poitorʉ pe teꞌsen uriꞌsan, Sera, Epʉraꞌan noꞌpʉ iwʉꞌ tau. Sera uya mʉre entunʉꞌsaꞌ pʉra rɨ marɨ iyesi aꞌtai, Ekarʉ enaꞌ itɨtoꞌ pe ikuuꞌpʉ iya, mɨrɨpan Ekarʉ uya nin si mʉre entunʉkʉꞌpʉ Esimerʉ tukaiꞌ eseꞌtɨ ton. Eꞌtane mʉre Esimerʉ esiꞌpʉ pen Papa usaurokʉꞌpʉ ipɨꞌ, Epʉraꞌan repa tʉuya tukaiꞌ pe pʉra, mɨrɨpan Esimerʉ payan amʉꞌ uya Papa usaurokʉꞌpʉ Epʉraꞌan payan amʉꞌ repa tʉuya tukaiꞌ eporoꞌpʉ pen. Emennʉꞌpʉ po Sera uya mʉre warawoꞌ entunʉkʉꞌpʉ, mɨrɨpan eseꞌtɨꞌpʉ Epʉraꞌan uya Aisiꞌ tukaiꞌ. Kʉrɨ rɨ nin si esiꞌpʉ mɨrɨ Papa usaurokʉꞌpʉ ipɨꞌ pe.
Aisiꞌ entunʉkʉ tʉpo, Sera enaꞌpʉ sakoroꞌ pe Ekarʉ pɨꞌ, mɨrɨpan uya ennokoꞌpʉ. Ekarʉ utɨꞌpʉ ɨkoꞌmanseꞌna aꞌko pe Sainai Wʉpʉ tukaiꞌ tesaꞌsen piyau. Mɨrɨ wʉꞌ po emennʉꞌpʉ kuru rɨ Mosiꞌ auroꞌkaꞌpʉ Papa uya, mɨrɨpan repaꞌpʉ iya iyawɨrɨ eꞌnɨtoꞌ ike ke. Mɨrɨ wenai ta iya Kareꞌsiya 4 airɨ Ekarʉ, poitorʉ pe iyeꞌsaꞌ rʉꞌpʉ esi Esuwerʉ amʉꞌ pe rɨ. Toꞌ esi poitorʉ ton kasaꞌ iyawɨrɨ eꞌnɨtoꞌ Papa iwanoꞌ pɨꞌ, apʉne pʉra toꞌ uya apurɨ kaꞌpon esi yau mɨrɨ rɨken awɨrɨ, Papa uya anʉmʉ ipokenaꞌ pe tukaiꞌ, toꞌ uya Papa maimu apurɨ pʉra iyesi Sises Kʉrai apurɨnin nan anʉmʉ iya ipokenaꞌ ton pe tawon.
hallelujah/Areruya (Isenpoikasaꞌ 19:1)
Areruya: 1. Esuwerʉ amʉꞌ esi aꞌtai Papa anapurɨpɨꞌpai toꞌ ukɨꞌpɨꞌnʉnpɨtʉ, “Areruya,” tukaiꞌ.
2. Ipuru amʉꞌ maimu serɨ, “Papa apurɨpɨtʉ,” ta eꞌkwa.
Hebrew/Ipuru
Iteseꞌ Ipuru ta naꞌneꞌ esi Esuwerʉ ta naꞌneꞌ pe rɨ, Esuwerʉ amʉꞌ mɨrɨ pe pʉra Ipuru amʉꞌ esi Epʉraꞌan payan nʉꞌsan. Iteseꞌ Ipuru uyeꞌsaꞌ toꞌ tamokori ton tonpa Iparʉ winɨ. Apʉne, Esuwerʉ enkɨ. Main, Esuwerʉ amʉꞌ usauroꞌtoꞌ iyai esakʉ Ipuru tukaiꞌ. Tuꞌke iwa kuru Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ eꞌmenukaꞌpʉ mɨrɨ Ipuru yau.
Hermes/Ɨrʉmes (Inkupʉꞌpʉ 14:12)
Ɨrʉmes esi Kiriꞌ amʉꞌ napurɨpɨtʉnʉ ton papa ton pe tonpa ton eseꞌ. Kiriꞌ amʉꞌ uya tapɨtʉꞌpʉ, tʉron kon papa amʉꞌ ton maimu anin, tapɨtʉꞌpʉ.
Herod/Eraꞌ
Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau asakɨrɨꞌnan kon tʉponaron kon kaꞌpon amʉꞌ esi, Eraꞌ tukaiꞌ tesaꞌsan:
1. Eraꞌ kin pe teꞌsen; eke kuru Eraꞌ tukaiꞌ tesaꞌsen, esiꞌpʉ kin pe Isutiya po Sises entu aꞌtai. Kʉrɨ rɨ esiꞌpʉ mɨrɨ Sises wɨnɨ iꞌse mʉreꞌ rʉꞌkwɨ iyesi aꞌtai.
2. Eraꞌ Antiꞌpas esiꞌpʉ mɨrɨ Kiyarari esaꞌ pe Sises esi aꞌtai itekare ekama pɨꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ eke Papa tʉrawasooi kupʉ pɨꞌ. Kʉrɨ rɨ uya Eratiyas mariꞌmasaꞌ esiꞌpʉ, Isaan paꞌtaisimanin iꞌpai akʉꞌtoꞌ pe ikuꞌnin nʉꞌpʉ. Esuwerʉ amʉꞌ uya Sises arɨꞌpʉ pʉse rɨ Eraꞌ uya iꞌtupɨꞌtoꞌ pe kurusuꞌ pona ipokapɨtʉ rawɨrɨ.
3. Kin Eraꞌ Akʉriꞌpa Wapiyaroꞌ, uya kamo Sises Kʉrai apurɨnin nʉꞌsan pena iwaroꞌ kon kotaꞌmaꞌpʉ. Isens, Isaan rui wɨnɨꞌpʉ iya.
4. Kin Eraꞌ Akʉriꞌpa Ipɨkɨron esiꞌpʉ Paarʉ uya tʉkoꞌtʉʉi arɨꞌpʉ naꞌneꞌ itenaꞌ, kopʉna uya tennoko rawɨrɨ Ron pona Sisa uya teseru aimenkatoꞌ pe.
Holy Spirit/Wakʉ Aꞌkwarʉ
Paipʉrʉ menu ene aꞌtai usenupan Wakʉ Aꞌkwarʉ esi Papa pe tukaiꞌ, mɨrɨ eꞌtane tʉpona rɨ iyesi Papa piyapai, uyepuru kon Sises Kʉrai kʉipʉnʉ, mɨrɨ awonsiꞌkɨ Sises Kʉrai piyapai, Papa Mu. Toꞌ uya Wakʉ Aꞌkwarʉ ennokoꞌpʉ. Kamo Sises Kʉrai apurɨ pɨꞌ teꞌsan yau ikoꞌmantoꞌ pe iꞌnapairon enpoika pɨꞌ toꞌ enaꞌ, toꞌ anin pe, mɨrɨ awonsiꞌkɨ Papa poriꞌmanin pe teꞌsen kuꞌnin pe toꞌ kuꞌseꞌna. Iyaꞌkwarʉ pe tesi ke, isene pen, mɨrɨ rɨ eꞌtane tanporo apurɨnin nan piyau iyesi. Mɨrɨ pɨꞌ si asaꞌrɨ rɨken kaꞌpon amʉꞌ esi pen eꞌtane osorʉwau, ɨsiꞌkaisa rɨ Papa pe teꞌsan. Ikʉipʉnʉ esi Papa pe, Imu esi Papa pe mɨrɨ awonsiꞌkɨ Wakʉ Aꞌkwarʉ esi Papa pe. Eꞌtane tʉpona rɨꞌne Papa pe toꞌ esi pen, kʉrɨ rɨ rɨ Papa pe toꞌ esi, Paipʉrʉ yau wakʉ pe isene tikin nɨ rɨken nɨ iꞌnai rɨ teꞌsen Papa esi tukaiꞌ. Papa Mumu kanan airɨ enkɨ.
Hosanna/Usana (Maꞌsiu 21:9, 15)
Poriꞌ pe teꞌse kaꞌpon apurɨpɨtʉ tʉukɨꞌpɨꞌnʉnpɨꞌse inama ekamanin pe, “Tɨwɨ Papa nʉpikaꞌtɨi” ta eꞌkwa; “Apurɨpɨꞌtoꞌ nesii itiwanoꞌ pe” ta eꞌkwa.
hyssop/iꞌsoꞌpu yeꞌ tatoꞌ (Isaan 19:29)
Iꞌsoꞌpu esi iteꞌ pe teꞌsen. Useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan uya iyare kiꞌpɨtʉꞌpʉ mʉn kaꞌ, mɨrɨpan ke toꞌ uya kaꞌpon amʉꞌ mɨrɨ pe pʉra ɨꞌrɨ ton nɨ paiꞌpaiꞌmapɨtʉꞌpʉ wakʉ pe toꞌ koneka pe Papa enu yau.
incense/aꞌpoꞌnan (Ʉruꞌ 1:9-11; Isenpoikasaꞌ 5:8; 8:3-4; 18:13)
Aꞌpoꞌnan ukɨꞌnʉmʉ aꞌpoꞌne kuru. Yʉi eꞌku, mɨrɨ pe pʉra iyare ton, imiꞌ apai rɨ ikonekasaꞌ. Useꞌman nɨtoꞌ, ɨpʉreman nɨtoꞌ iwʉꞌ tau aꞌpoꞌnan poꞌtɨpɨtʉꞌpʉ aꞌpoꞌne ikɨꞌnʉntoꞌ pe kaꞌpon amʉꞌ ɨpʉrema aꞌtai Papa pɨꞌ.
Isaac/Aisiꞌ (Inkupʉꞌpʉ 7:8; Ron 9:7)
Aisiꞌ esiꞌpʉ Epʉraꞌan mɨrɨ awonsiꞌkɨ Sera mʉre pe. Serɨ eseꞌ ta esi “tʉutaꞌkɨrɨsen” ta eꞌkwa pe. Serɨ eseꞌ ke Aisiꞌ eseꞌtɨꞌpʉ apʉne pʉra Sera utaꞌkɨrɨsaꞌ pɨꞌ Papa usaurokʉ etasaꞌ tʉuya aꞌtai, mʉre epotoꞌ pe iya noꞌsamiꞌsi pe esiiꞌma. Apʉne, Epʉraꞌan enkɨ.
Isaiah/Aisaya (Maꞌsiu 3:3; Ron 9:27-29)
Aisaya esiꞌpʉ eke kuru puꞌkenaꞌ Papa iwanoꞌ. Pena rɨ Sises Kʉrai uyepʉ wapiya serɨ non pona, Aisaya uya tuꞌkan nɨ kʉrɨ rɨ pɨꞌ teꞌkuꞌton ekamaꞌpʉ.
Israel/Esuwerʉ
Esuwerʉ mɨrɨ eseꞌ iponaroꞌ rɨ Papa uya Sekoꞌ eseꞌtɨꞌpʉ ike, asaꞌron kon Aisiꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Rupeꞌka munkɨ amʉꞌ isakon. Esuwerʉ munkɨ amʉꞌ esiꞌpʉ 12 kaisa rɨ, mɨrɨpan kon enaꞌpʉ 12 kaisaron kon Esuwerʉ rʉkoꞌ amʉꞌ tɨpiya pe. Apʉne, Epʉraꞌan enkɨ. Esuwerʉ pa rʉꞌsan esakʉ tuꞌke rɨ tʉron nɨ eseꞌ yai. Toꞌ esakʉꞌpʉ toꞌ uya “kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ yawon kon,” mɨrɨ tʉpo Esuwerʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Ipuru amʉꞌ tukaiꞌ. Apʉne, Ipuru enkɨ. Kaꞌpon amʉꞌ ukoꞌmantoꞌ yau rɨ pata esakʉꞌpʉ Esuwerʉ tukaiꞌ, wapiya Kenan tukaiꞌ esakʉꞌpʉ. Tʉron nɨ pe kanan iteseꞌ Parestin.
Jacob/Sekoꞌ
Sekoꞌ esiꞌpʉ Aisiꞌ mu pe. Isan esiꞌpʉ Rupeꞌka iteseꞌ. Munuiꞌ pe toꞌ esiꞌpʉ, Iꞌsa rɨ entusaꞌ eꞌtane wapiya, Sekoꞌ esiꞌpʉ Papa nanʉmʉꞌpʉ pe wakʉ ton anʉnnin pe, wapiya iyentusaꞌ kasa rɨ. Sekoꞌ siꞌkɨrɨ Esuwerʉ amʉꞌ uꞌtɨsaꞌ mɨrɨ. Apʉne, Esuwerʉ, Epʉraꞌan
mɨrɨ awonsiꞌkɨ Iꞌsa enkɨ.
jasper/tɨꞌ isaspa tatoꞌ (Isenpoikasaꞌ 4:3)
Isaspa esi akorʉwan, teꞌseposen pen nɨ, iꞌnʉnkenaꞌ tɨꞌ. Apʉne, iꞌnʉnkenaꞌ kuru tɨꞌ enkɨ.
Jephthah/Iseꞌta (Ipuru 11:32)
Iseꞌta esiꞌpʉ eke kuru soisa. Tʉron nɨ aꞌtai Esuwerʉ yawon kon kaꞌpon amʉꞌ epuru pe iyesiꞌpʉ.
Jeremiah/Iseremaya (Maꞌsiu 2:17)
Iseremaya esiꞌpʉ Papa iwanoꞌ puꞌkenaꞌ. Esuwerʉ amʉꞌ ukoꞌmamʉ aꞌtai Papa maimu awɨrɨ pʉra, toꞌ kɨꞌmaꞌpʉ iya tʉmakooi kon apai toꞌ eraꞌtɨtoꞌ pe. Tuꞌkan nɨ Kʉrai uyepʉ aꞌtai teꞌkuꞌton ekamaꞌpʉ iya irawɨrɨ.
Jesse/Iseꞌsi (Maꞌsiu 1:5-6; Ʉruꞌ 3:32)
Iseꞌsi esiꞌpʉ kin Tepiꞌ kʉipʉnʉ, Sises Kʉrai tamokori. Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau, puꞌkenaꞌ Aisaya uya imenukaꞌpʉ Kʉrai eꞌtoꞌ oton Iseꞌsi mɨrɨ awonsiꞌkɨ Tepiꞌ pa pe, tukaiꞌ. Apʉne, Tepiꞌ enkɨ.
Jesus/Sises
Eseꞌ, Sises, ta esi pikaꞌtɨnin mɨrɨ pe pʉra Papa, iteseꞌ pɨꞌ ina eꞌtoꞌ esi ina pikaꞌtɨnin ta eꞌkwa pe. Meri mʉre eseꞌtɨꞌpʉ Papa uya serɨ eseꞌ ke, apʉne pʉra kaꞌpon amʉꞌ pikaꞌtɨtoꞌ iya oton pɨꞌ toꞌ makooi apai (Maꞌsiu 1:21). Tʉron nɨ iteseꞌ ton esi: Sises Kʉrai, Papa Mumu, Kaꞌpon Papa winon, Tepiꞌ Mu tukaiꞌ.
jewel/iꞌnʉnkenaꞌ kuru tɨꞌ
Isenpoikasaꞌ 21 yau, Isaan uya ekama wakʉ pata tʉneneꞌpʉ tenu utaꞌkwakasaꞌ yau. Eneꞌpʉ iya akorʉwan ton nɨ tɨꞌ amʉꞌ ekonekasaꞌ ɨsiꞌtai 12 kaisa rɨ iwekupiri apon ton pe. 12 pan eseꞌ ton esi: 1. isaspa - aꞌkʉra mɨrɨ pe pʉra awaiꞌne isene; 2. saꞌpaya - tʉtariren; 3. akeꞌ, mɨrɨ pe pʉra isarʉꞌsetoni - ɨꞌsiꞌtaino imenu, aimuꞌnan mɨrɨ pe pʉra tʉpɨpiren; 4. emɨrarʉ - ipan aꞌkʉra pe teꞌsen; 5. sarʉtoneꞌ - tuꞌkan nɨ imenu; 6. kaneriyan - ipan isuweyu pe teꞌsen; 7. kiriꞌsoraiꞌ - karaꞌkwaꞌpan; 8. pererʉ - aꞌkʉra mɨrɨ pe pʉra tʉtariren iwa pe esiiꞌma aꞌkʉra; 9. toꞌpas - karaꞌkwaꞌpan; 10. kʉrisopʉres - merʉꞌ mɨrɨ pe pʉra taꞌpimuꞌnan tɨꞌ; 11. isaꞌsen - tʉtariren mɨrɨ pe pʉra aꞌkʉra iwa pe tʉtariren; 12. amaꞌtes - tʉtariren.
John/Isaan
Tuꞌkan kon nɨ kaꞌpon amʉꞌ Isaan iteseꞌ ton esi Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau. Asaꞌron kon eke ton esi Isaan Paꞌtaisimanin mɨrɨ awonsiꞌkɨ Isaan Ennoꞌsaꞌ Itekare Ekamaiꞌ:
1. Isaan Paꞌtaisimanin esiꞌpʉ puꞌkenaꞌ Kʉrai eꞌma konekanin nʉꞌpʉ. Iraisa eseru yau puꞌkenaꞌ pe iyesiꞌpʉ, Iraisa kasa tʉmakooi kon apai kaꞌpon amʉꞌ eraꞌtɨtoꞌ pe ekamaꞌpʉ iya, Papa piyaꞌ toꞌ uyeꞌtoꞌ pe. Apʉne, Maꞌsiu 3:1-15 enkɨ.
2. Isaan Sises poitorʉ esiꞌpʉ Sepiti mu mɨrɨ awonsiꞌkɨ Isens akon. 12 kaisaron kon Sises poitorʉ ton tonpa pe iyesiꞌpʉ. Isaan ekareei menukaꞌpʉ iya mɨrɨ awonsiꞌkɨ ikaretaai mɨrɨ awonsiꞌkɨ Isenpoikasaꞌ karetaai. Apʉne, Maꞌsiu 4:21-22 enkɨ. Tʉron kon nɨ nɨrɨ eseꞌ pe Isaan esi:
3. Isaan Maꞌ, Panapas eꞌse mɨrɨ awonsiꞌkɨ Paarʉ eꞌtʉrawasoma isakon pe teꞌtʉrawasomasen uya, Sises ekareei Maꞌ yawon menukaꞌpʉ. Apʉne, Inkupʉꞌpʉ 12:12 enkɨ.
4. Saiman, Piꞌta kʉipʉnʉ eseꞌ pe Isaan esiꞌpʉ. Apʉne, Isaan 1:42; 21:15-17 enkɨ.
5. Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin Anas tonpa ton eseꞌ pe Isaan kanan esiꞌpʉ. Apʉne, Inkupʉꞌpʉ 4:6 enkɨ.
Jonah/Isona (Maꞌsiu 12:39-41; 16:4; Ʉruꞌ 11:29-32)
Isona esiꞌpʉ puꞌkenaꞌ Papa iwanoꞌ. Tʉron nɨ aꞌtai Papa uya ennokoꞌpʉ eke iwa pata Ninipa pona Papa maimu ekamaiꞌ mɨrɨ yaꞌ. Eꞌtane Papa maimu awɨrɨ eꞌpai pʉra Isona esiꞌpʉ. Iyekanwaꞌtɨꞌpʉ kanau epotorʉꞌpʉ yaꞌ, mɨrɨpan utɨꞌpʉ tʉron nɨ winɨkʉiꞌ. Kanau epotorʉꞌpʉ yau iyesi koroꞌtau, Papa uya eke aꞌsetun ennokoꞌpʉ. Kanau yau teꞌsan kaꞌpon amʉꞌ uya iꞌtuꞌpʉ Papa usakorotasaꞌ Isona pɨꞌ tukaiꞌ, apʉne pʉra eke pe aꞌsetun esi pɨꞌ. Mɨrɨpan enoꞌmaꞌpʉ toꞌ uya parau kaꞌ tepikaꞌtɨtoꞌ kon pe. Isona enkoꞌmaꞌpʉ eke moroꞌ uya, osorʉwau wʉi ikoꞌmamʉꞌpʉ itewan yau, tarʉka iya pʉꞌkʉ pona aꞌmun pona. Mɨrɨ tʉpo, Papa maimu awɨrɨ Isona esiꞌpʉ, mɨrɨ awonsiꞌkɨ itɨꞌpʉ Ninipa pona Papa maimu ekamaseꞌna.
Joseph/Isoseꞌ
Tuꞌkan kon nɨ kaꞌpon amʉꞌ eseꞌ pe Isoseꞌ eꞌsesaꞌpɨꞌsaꞌ Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau:
1. 12 kaisaron kon Sekoꞌ munkɨ amʉꞌ tonpa eseꞌ pe Isoseꞌ esi, Esuwerʉ pon kon kaꞌpon amʉꞌ tamokori ton tonpa pe. Pensiman rui pe kuru iyesiꞌpʉ. Apʉne, Inkupʉꞌpʉ 7:9-14 enkɨ.
2. Isoseꞌ, Meri taanꞌpʉ, Sises Kʉrai san pe iyesiꞌpʉ naꞌneꞌ. Apʉne, Maꞌsiu 1:16, 18-20, 24 enkɨ.
3. Isoseꞌ, Sises akon non tonpa. Apʉne, Maꞌsiu 13:55; Maꞌ 6:3 enkɨ.
4. Isoseꞌ, Isens akon. Apʉne, Maꞌsiu 27:56; Maꞌ 15:40 enkɨ.
5. Isoseꞌ, Aramaꞌtiya pon, imaminkeꞌ kaꞌpon Esuwerʉ epuru ton Konsʉrʉʉi amʉꞌ tonpa. Wakʉ kaꞌpon, Sises Kʉrai aꞌkɨrɨ iyenasaꞌ rʉꞌpʉ. Apʉne, Maꞌsiu 27:57-60 enkɨ.
6. Isoseꞌ, Parʉsapas, Sises aꞌkɨrɨ ipiyau wapiya iyeꞌsaꞌ rʉꞌpʉ. Kaꞌpon anʉmʉ aꞌtai poitorʉ pe Isutas pataꞌpʉ yakan pe, iꞌse toꞌ eꞌtoꞌ ton esiꞌpʉ, Isoseꞌ Parʉsapas mɨrɨ awonsiꞌkɨ Maꞌtayas. Iꞌtutoꞌ ike ke toꞌ iꞌtuꞌpʉ toꞌ uya. Maꞌtayas nin si esiꞌpʉ mɨrɨ anʉnsaꞌ pe. Apʉne, Inkupʉꞌpʉ 1:23 enkɨ.
7. Isoseꞌ, Panapas tukaiꞌ wakʉ pe tiꞌtusen. Apʉne, Inkupʉꞌpʉ 4:36 enkɨ.
Joshua/Isaꞌsuwa (Inkupʉꞌpʉ 7:45)
Mosiꞌ erikʉꞌpʉ tʉpo, Isaꞌsuwa enaꞌpʉ Esuwerʉ pon kon kaꞌpon amʉꞌ epuru pe. Kaꞌpon amʉꞌ arɨꞌpʉ iya Kenan nono yaꞌ, toꞌ enaꞌ itʉtoꞌ pe tukaiꞌ Papa usauroꞌsaꞌ rʉꞌpʉ. Mɨrɨ yau tʉukoꞌmansan kaꞌpon amʉꞌ ewaꞌnomaꞌpʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ toꞌ maꞌtanʉkʉꞌpʉ toꞌ uya. Mɨrɨ tʉpo Isaꞌsuwa uya non taꞌnʉkʉꞌpʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ itʉpɨtʉꞌpʉ tikin paꞌne Esuwerʉ rʉkoꞌ amʉꞌ enaꞌ, Ripai koꞌ amʉꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan aꞌkɨrɨ pʉra. Isaꞌsuwa esiꞌpʉ eke pe kuru itepuru pe, kaꞌpon amʉꞌ auroꞌkaꞌpʉ iya Papa aꞌkɨrɨ tikin nɨ itewan toꞌ eꞌtoꞌ pe. “Urɨ mɨrɨ awonsiꞌkɨ utonpa ton pokon pe, Papa aꞌkɨrɨ ina esi serɨ,” taꞌpʉ iya.
Judah/Isuta (Maꞌsiu 1:2-3; Ipuru 7:14)
Isuta esiꞌpʉ 12 kaisaron kon Sekoꞌ munkɨ amʉꞌ tonpa pe. Isuta koꞌ amʉꞌ tukaiꞌ tesaꞌsan tamokori pe iyesiꞌpʉ. Ipayan nʉꞌsan ukoꞌmamʉꞌpʉ Isutiya tatoꞌ nono yau. Eke pata Surusiran esi Isutiya yau. Sises Kʉrai esiꞌpʉ Isuta rʉkoꞌ pe mɨrɨpan entuꞌpʉ Isutiya po eke pata Peꞌteriꞌen tatoꞌ yau.
kingdom of God/Papa eꞌtoꞌ esaꞌ wannɨ pe
“Papa eꞌtoꞌ esaꞌ wannɨ pe” ta esi Papa mɨrɨ awonsiꞌkɨ tʉmunkɨ amʉꞌ pokon pe iyeꞌtoꞌ pɨꞌ tʉmunkɨ ton esaꞌ pe, mɨrɨpan Papa esi kin kasa rɨ apʉne pʉra tʉmunkɨ ton wapuꞌtɨ iya mɨrɨ awonsiꞌkɨ iꞌse toꞌ eꞌtoꞌ ke toꞌ repa iya mɨrɨ awonsiꞌkɨ toꞌ arɨ iya mɨrɨ awonsiꞌkɨ toꞌ esaꞌ pe iyesi. Kaꞌpon amʉꞌ Papa eꞌtoꞌ esaꞌ wannɨ iwanoꞌ ton kamoro, Papa apurɨnin nan mɨrɨ awonsiꞌkɨ imaimu awɨron kon. Sises Kʉrai uyeꞌsaꞌ aꞌtai serɨ non pona, Papa eꞌtoꞌ esaꞌ wannɨ pe usenpoikaꞌpʉ emennaꞌ eseru yau, apʉne pʉra Sises Kʉrai uya asanta aꞌkokaꞌpʉ kaꞌpon amʉꞌ iwanoꞌ pe toꞌ ukoꞌmantoꞌ pe emennaꞌ pe, Papa pokon pe tʉukoꞌmansan pe.
Papa eꞌtoꞌ esaꞌ wannɨ pe esi moro, kaꞌpon amʉꞌ kin pe Papa esi tukaiꞌ iꞌtunin nan airɨ. Sises Kʉrai uyepʉ aꞌtai, Papa eꞌtoꞌ esaꞌ wannɨ pe enukaꞌnʉꞌsaꞌ eꞌtoꞌ oton mɨrɨpan usenpoikatoꞌ oton eke pe tanporon kon kaꞌpon amʉꞌ enaꞌ.
Korah/Kora (Isutʉ 11)
Mosiꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Eran ewaꞌnomanin nan esaꞌ pe Kora esiꞌpʉ. Papa usakorotaꞌpʉ ipan pe rɨ, mɨrɨpan uya non aꞌkokaꞌpʉ Kora mɨrɨ awonsiꞌkɨ iyaꞌkɨrɨ teꞌsan enkoꞌmatoꞌ pe iya. Apʉne, Isutʉ 11 enkɨ.
Lamb of God/Papa iwanoꞌ karimeru mʉre
Isaan Paꞌtes uya Sises esakʉꞌpʉ “Papa iwanoꞌ karimeru mʉre” tukaiꞌ, Isaan 1:29, 36 yau. Esuwerʉ amʉꞌ eseru esiꞌpʉ karimeru mʉre ke toꞌ useꞌmapɨtʉꞌpʉ Papa enaꞌ tʉmakooi kon moꞌkatoꞌ pe Papa uya. Karimeru mʉre eriꞌsaꞌ aꞌtai, imʉnʉ utɨ usenpɨtʉꞌpʉ kaꞌpon iyeꞌmakoimasaꞌ rʉꞌpʉ iwanoꞌ pe. Kaꞌpon ekonekapɨtʉꞌpʉ wakʉ pe Papa enu yau. Sises esakʉꞌpʉ Papa iwanoꞌ karimeru mʉre tukaiꞌ, apʉne pʉra tʉukoꞌmantoꞌ tʉrʉꞌpʉ iya pɨꞌ useꞌman nɨtoꞌ ike pe umakooi kon enoꞌmatoꞌ pe iya. Isenpoikasaꞌ 5 airɨ, en utaꞌkwakasaꞌ rʉꞌpʉ yau, Kʉrai esi entoꞌ ipɨꞌ pe karimeru mʉre pe.
Law/Main
Papa maimu eꞌmenukasaꞌ 5 kaisaron wapiyaroꞌ kareta paipʉrʉ yawon yau. Main amʉtʉ pe iyesi Papa nenpoikaꞌpʉ Mosiꞌ enaꞌ, tʉmunkɨ ton kaꞌpon amʉꞌ konekanin pe pena iwaroꞌ kon kaꞌpon amʉꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Esuwerʉ pantomʉ rɨ nɨrɨ. Apʉne, Mosiꞌ enkɨ.
leaven/aꞌsarutanʉꞌnin
Apʉne, pʉrowa aꞌsarutanʉꞌnin enkɨ.
leper/erekʉꞌpan kaꞌpon (Maꞌsiu 8:3)
Ereꞌ esi paran. Paipʉrʉ yau ereꞌ ta esi piꞌpɨ eparan pɨꞌ. Tʉron nɨ pe mara rʉꞌkwɨ iyesi serɨ pe esakʉ ereꞌ tukaiꞌ naꞌneꞌ kasa pʉra. Kamoro tekotaꞌmasan ereꞌ pɨꞌ kuꞌpɨtʉꞌpʉ toꞌ uya tʉron kon kaꞌpon amʉꞌ piyapai toꞌ ukoꞌmantoꞌ pe. Wakʉ ton kaꞌpon amʉꞌ uya toꞌ aꞌpɨꞌpɨꞌtoꞌ pʉra iyesiꞌpʉ.
Levi/Ripai (Ipuru 7:5, 9-10)
Ripai esiꞌpʉ 12 kaisaron kon Sekoꞌ munkɨ amʉꞌ tonpa pe, 12 kaisaron kon Esuwerʉ rʉkoꞌ amʉꞌ tamokori pe. Ripai pa rʉꞌsan anʉmʉꞌpʉ Papa tʉrawasooi kuꞌtoꞌ pe toꞌ uya Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ iwʉꞌ tau. Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan epopɨtʉꞌpʉ Ripai pa rʉꞌsan koroꞌtapai, Eran tonpa ton koroꞌtapai kuru. Apʉne, Eran enkɨ.
Ripai kanan iteseꞌ esiꞌpʉ 12 kaisaron kon Sises poitorʉ ton tonpa pe. Tʉron nɨ aꞌtai, Maꞌsiu tukaiꞌ esaꞌpɨtʉꞌpʉ. Sises ekareei menukanin nʉꞌpʉ Maꞌsiu yau. Apʉne, Maꞌsiu 9:9; Maꞌ 2:14; Ʉruꞌ 5:27-29 enkɨ.
Lot/Raꞌ (Ʉruꞌ 17:28-32; 2 Piꞌta 2:7)
Aran mu pe Raꞌ esiꞌpʉ, Epʉraꞌan akon mu pe. Mɨrɨ pɨꞌ, Raꞌ esiꞌpʉ Epʉraꞌan poitorʉ pe. (Apʉne, Epʉraꞌan enkɨ.) Epʉraꞌan utɨꞌpʉ aꞌtai emennaꞌ pata ense, Papa usauroꞌsaꞌ rʉꞌpʉ itʉtoꞌ pe tʉuya itenaꞌ, Raꞌ utɨꞌpʉ iyaꞌkɨrɨ. Mɨrɨ pata yaꞌ toꞌ epaꞌka tʉpo, Raꞌ utɨꞌpʉ ɨkoꞌmanseꞌna eke pata Satan pona. Satan pon kon kaꞌpon amʉꞌ esiꞌpʉ tuꞌkan nɨ ɨri eseru kupʉ pɨꞌ. Mɨrɨ pɨꞌ, “Pata maꞌtanʉkʉ uya,” taꞌpʉ Papa uya. Papa uya tinserʉʉi ennokoꞌpʉ Raꞌ auroꞌkaiꞌ iyainʉntoꞌ pe pata maꞌtanʉkʉ tʉuya wapiya. Mɨrɨpan Raꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ itonpa ton uya pata nɨmɨꞌpʉ, mɨrɨ tʉpo Papa uya imaꞌtanʉkʉꞌpʉ apoꞌ ke. Mɨrɨ pata nɨmɨ tʉuyaꞌnokon aꞌtai, tenu kon raꞌtɨ toꞌ uya namaiꞌ inserʉ uya ekamaꞌpʉ Raꞌ pɨꞌ, eꞌtane Raꞌ noꞌpʉ eraꞌtɨꞌpʉ; mɨrɨ aꞌtai rɨ, waiyo tɨꞌmooi pe iyenaꞌpʉ.
manna/mana tatoꞌ (Isaan 6:31; Ipuru 9:4)
Kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ pon kon ainʉmʉ tʉpo Isiꞌ ponsiꞌkɨ pena rɨ, utɨn pɨꞌ toꞌ esiꞌpʉ rɨmonoꞌ tau 40 kaisa rɨ wʉipiya. Mɨrɨ ton wʉipiya yau, Papa uya tʉtʉrawasooi tʉkuꞌse kiyari ke toꞌ repaꞌpʉ toꞌ utaꞌreꞌtɨtoꞌ pe. Serɨ kiyari esakʉꞌpʉ toꞌ uya mana tukaiꞌ. Epʉn winɨpai itaꞌpokʉꞌpʉ non pona wʉi kaisa rɨ, Sapaꞌ aꞌtaiꞌne pʉra rɨken, mɨrɨpan amʉranʉkʉ kaꞌpon amʉꞌ uya. Apʉne, Eꞌsotas 16:13-36 enkɨ.
Mary/Meri
Tuꞌkan kon tʉron kon uriꞌsamiꞌsi amʉꞌ eseꞌ Meri esaꞌpɨꞌsaꞌ esi Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau:
1. Meri, Sises san.
2. Meri, Matara pon, Sises uya 7 kaisaron kon makoi aꞌkwarʉ enpaꞌkasaꞌ rʉꞌpʉ iyapai, mɨrɨpan enaꞌpʉ ipɨkɨron pe. Apʉne, Maꞌsiu 27:55-56 enkɨ.
3. Meri, Peꞌtani pon, Mata akon mɨrɨ awonsiꞌkɨ Ʉrasaras parusi. Iyereutasaꞌ esiꞌpʉ Sises pʉta poirɨ mɨrɨ awonsiꞌkɨ isauroꞌtoꞌ eta pɨꞌ iyesiꞌpʉ. Apʉne, Ʉruꞌ 10:38-42 enkɨ.
4. Meri, Isens mɨrɨ awonsiꞌkɨ Isoseꞌ pokon san. Pʉse rɨ Meri naꞌkɨ esi Kiriyoꞌpas noꞌpʉ pe rɨ, eꞌtane mɨrɨ kasa kuru pʉra rɨ. Apʉne, Maꞌsiu 27:56 enkɨ.
5. Meri, Isaan Maꞌ san. Pʉse rɨ Meri iwʉꞌ esiꞌpʉ Surusiran po, Sises poitorʉ ton eꞌsepopɨtʉꞌpʉ naꞌneꞌ yau. Apʉne, Inkupʉꞌpʉ 12:12 enkɨ.
Melchizedek/Merʉꞌkisiteꞌ (Ipuru 7:1-17)
Tanporo uniꞌtunʉ kon Merʉꞌkisiteꞌ pɨꞌ, eꞌmenukasaꞌ Ipuru amʉꞌ karetaai pɨꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Iseneses 14:17-20 yau, iyeꞌmenukasaꞌ naꞌneꞌ Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin pe, Papa nanʉmʉꞌpʉ pe iyesi. Tʉron nɨ aꞌtai Epʉraꞌan poitorʉ, Raꞌ, aꞌsiꞌpʉ toꞌ eyaton non uya, Raꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ itonpa ton mɨrɨ awonsiꞌkɨ tanporon nɨ toꞌ imamin. Epʉraꞌan utɨꞌpʉ pʉsamoro teyaton kon ewaꞌnomaiꞌ, mɨrɨpan uya toꞌ maꞌtanʉkʉꞌpʉ. Raꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ tanporo itimamin moꞌkaꞌpʉ iya. Epʉraꞌan ennaꞌpo koroꞌtau, Merʉꞌkisiteꞌ uya eporoꞌpʉ asanta tau. Merʉꞌkisiteꞌ uya Epʉraꞌan enaꞌ pʉreti mɨrɨ awonsiꞌkɨ waain tʉrʉꞌpʉ, mɨrɨpan ɨpʉremaꞌpʉ miyarɨ rɨ Papa uya ipʉrematoꞌ pe. Merʉꞌkisiteꞌ enaꞌ Epʉraꞌan uya tuꞌkan nɨ toꞌ usewaꞌnoma aꞌtai tʉneporoꞌpʉ neꞌsaꞌ tʉuya tʉrʉꞌpʉ, 10 kaisaron apai tikin paꞌne (1/10). Emennʉꞌpʉ po kuru rɨ kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ pon kon eseru pe iyesiꞌpʉ, Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan enaꞌ tikin paꞌne 10 kaisaron apai (1/10) kiyari mɨrɨ awonsiꞌkɨ tʉron nɨ ton nɨ tʉneporonʉ kon apai itʉnin pe. Useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan Esuwerʉ pon kon kaꞌpon amʉꞌ iwanoꞌ ton esiꞌpʉ eposaꞌ kon Ripai tonpa ton koroꞌtapai. Eꞌtane Merʉꞌkisiteꞌ uya Epʉraꞌan eporoꞌpʉ aꞌtai, Ripai entuꞌpʉ pʉra rɨ marɨ iyesiꞌpʉ. Epʉraꞌan mu Aisiꞌ, Ripai tamokori pe teꞌton entuꞌpʉ pʉra rɨ marɨ iyesiꞌpʉ. Epʉraꞌan uya Merʉꞌkisiteꞌ repaꞌpʉ aꞌtai tikin nɨ 10 kaisaron timamin koroꞌtapai (1/10), iyesiꞌpʉ tanporon kon useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan Ripai tonpa ton uya itʉrʉ pe kasa, apʉne pʉra emennʉꞌpʉ toꞌ entusaꞌ aꞌtai, Epʉraꞌan pa rʉꞌsan pe toꞌ eꞌtoꞌ oton pɨꞌ.
Messiah/Meꞌsaya
Apʉne, Kʉrai enkɨ.
Moses/Mosiꞌ
Mosiꞌ esiꞌpʉ eke kuru Esuwerʉ pon kon kaꞌpon amʉꞌ epuru. Isiꞌ po toꞌ apiyoꞌ pe Esuwerʉ pon kon kaꞌpon amʉꞌ esi aꞌtai, Mosiꞌ anʉmʉꞌpʉ Papa uya tʉntʉrʉꞌpʉ toꞌ nono yaꞌ toꞌ enpaꞌkatoꞌ pe iya Isiꞌ apai. Iponarɨ rɨ Mosiꞌ aꞌkɨrɨ Papa eꞌseporoꞌpʉ. Yuꞌ pɨꞌ apoꞌ esi eneꞌpʉ Mosiꞌ uya, eꞌtane iyepoꞌtɨꞌpʉ pen. Papa esi mɨrɨ pata yau tukaiꞌ iꞌtuꞌpʉ iya. Papa uya nin si auroꞌkaꞌpʉ tʉtonpa ton naꞌpotoꞌ pe iya toꞌ pataꞌseꞌ yaꞌ.
Papa uya tuꞌkan nɨ wakʉ ton kuuꞌpʉ Mosiꞌ poro. Esuwerʉ pon kon kaꞌpon amʉꞌ eꞌmaꞌpʉka Isiꞌ pon kon soisa amʉꞌ uya aꞌtai, toꞌ uyeeꞌpʉ Isuweyu Parau kaꞌ. Papa uya panaꞌ pe aꞌsetun kuuꞌpʉ iꞌnawon tuna posiꞌmanin pe. Tuna ratoikaꞌpʉ iya wekupi kasa iyeꞌtoꞌ pe mɨrɨ awɨrɨ aꞌmun po kaꞌpon amʉꞌ utɨꞌpʉ. Tanporo toꞌ ɨꞌkwɨrɨꞌsaꞌ tʉpo, Isiꞌ pon kon soisa amʉꞌ rɨ marɨ esiꞌpʉ toꞌ eꞌmaꞌpʉ pe ɨꞌkwɨrɨtʉ iꞌse, eꞌtane tuna ennaꞌpoꞌpʉ mɨrɨ uya toꞌ emʉꞌnʉkʉꞌpʉ, mɨrɨpan kon aputaꞌpʉ.
Mosiꞌ kʉrɨ rɨ Papa uya main tʉrʉꞌpʉ naꞌneꞌ itenaꞌ Esuwerʉ pon kon kaꞌpon amʉꞌ iwanoꞌ pe. Isuweyu Parau nɨꞌkwɨrɨnʉkʉ tʉpo toꞌ utɨꞌpʉ, Sainai iteseꞌ wʉꞌ pona toꞌ uyeeꞌpʉ. Mosiꞌ ekainʉmʉꞌpʉ wʉꞌ pona tikin sa rɨ ɨpʉremaiꞌ Papa pɨꞌ. Mosiꞌ auroꞌkaꞌpʉ Papa uya, mɨrɨpan uya iyawɨrɨ toꞌ eꞌtoꞌ ekamaꞌpʉ ipɨꞌ. Papa uya 10 kaisaron eke ton kuru iyawɨrɨ eꞌnɨtoꞌ main menukaꞌpʉ asaꞌron tɨꞌ pɨꞌ, mɨrɨ tʉpo inke pʉra rɨ Mosiꞌ uya serɨ ton iꞌkwɨtʉꞌpʉ papa tatoꞌ pe ipɨꞌ ikaꞌsaꞌ apurɨ kaꞌpon amʉꞌ uya ensaꞌ tʉuya aꞌtai. Isakorotasaꞌ esiꞌpʉ ipan pe. Emennʉꞌpʉ Papa uya ekamaꞌpʉ ipɨꞌ emennaꞌ pe tɨꞌ konekatoꞌ pe iya. Papa uya mɨrɨ rʉꞌpʉ rɨ marɨ 10 kaisaron iyawɨrɨ eꞌnɨtoꞌ main menukaꞌpʉ kanan. Inke rɨ tɨꞌ koꞌmanʉkʉꞌpʉ toꞌ uya iponaroꞌ iten yau (apʉne, Aꞌ enkɨ), wakʉ pata yau Papa taꞌporimʉ tau. Sainai ponsiꞌkɨ tʉuꞌtɨ tʉpo, Mosiꞌ uya tanporo tʉwinon main menukaꞌpʉ. Mɨrɨ eꞌmenukasaꞌ wapiyaroꞌ 5 kaisaron kareta, Paipʉrʉ yawon Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ Mosiꞌ karetaai tatoꞌ ipɨꞌ yau - Iseneses, Eꞌsotas, Ripaitiꞌkas, Nonpa, mɨrɨ awonsiꞌkɨ Isuꞌtaronomi.
mustard/mostaꞌ tatoꞌ (Maꞌsiu 13:31-32)
Mostaꞌ esi tʉponaron iteꞌ. Aiko pe rʉꞌkwɨ itenaꞌpɨ ton esi eꞌtane iyaꞌta eke yʉi pe.
myrrh/mɨrʉ tatoꞌ (Maꞌsiu 2:11; Maꞌ 15:23)
Mɨrʉ esi epeꞌkenaꞌ, aꞌpoꞌne tʉukɨꞌnʉnsen. Iyʉi ikiꞌnɨ iteꞌku winɨ ikonekasaꞌ. Esuwerʉ amʉꞌ uya apurɨ merʉꞌsʉn pe. Kaꞌpon kupʉ iya eꞌnʉnpai eꞌneꞌ iꞌtu iya namaiꞌ. Ekeꞌ amʉꞌ konekatoꞌ ike pe, toꞌ uꞌnaꞌtɨ aꞌtai toꞌ uya ikupʉ.
nard/natʉ (Maꞌ 14:3; Isaan 12:3)
Moro uriꞌsan esiꞌpʉ, mɨrɨpan uya aꞌpoꞌne tʉukɨꞌnʉnsen karapa, natʉ iteseꞌ neeꞌpʉ Sises iꞌta karapaimaiꞌ. Natʉ ekonekasaꞌ esi yʉi sʉꞌpaiꞌnatʉ iteseꞌ eꞌku winɨpai.
Nineveh/Ninipa (Maꞌsiu 12:41)
Ninipa mɨrɨ pata eseꞌ, Papa uya puꞌkenaꞌ Isona ennokoꞌpʉ naꞌneꞌ iyaꞌ, tʉmaimu ekamaseꞌna. Papa maimu esiꞌpʉ Ninipa pon kon kaꞌpon amʉꞌ maꞌtanʉkʉ iya, apʉne pʉra ɨri kupʉ toꞌ uya pɨꞌ, tawon. Isona maimu tetaiꞌ toꞌ ukaramʉꞌpʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ tʉmakooi kon apai toꞌ eraꞌtɨꞌpʉ. Serɨ wenai Papa usentuꞌmaꞌpʉ toꞌ pɨꞌ, toꞌ maꞌtanʉkʉꞌpʉ iya pen. Apʉne, Isona enkɨ.
Noah/Nowa (Maꞌsiu 24:37-38; Ipuru 11:7)
Nowa ukoꞌmamʉꞌpʉ pena kuru. Ipantomʉ esi mɨrɨ wapiyaroꞌ kareta Paipʉrʉ yawon yau, Iseneses 6—9 yau. Nowa aꞌtai, kaꞌpon amʉꞌ uya tuꞌke rɨ ɨri eseru kupʉ esiꞌpʉ. Serɨ wenai, Papa uya, “Iꞌmʉnpʉ ennoko uya toꞌ maꞌtanʉꞌnin pe, mɨrɨ awonsiꞌkɨ tanporon nɨ serɨ non pon,” taꞌpʉ. Eꞌtane Nowa esiꞌpʉ wakʉ kuru kaꞌpon, Papa maimu awɨron. Mɨrɨ pɨꞌ Papa uya apiyoꞌmaꞌpʉ eke kanau konekatoꞌ pe iya mɨrɨ awonsiꞌkɨ ekamaꞌpʉ iya mɨrɨ kasa ikonekatoꞌ pe iya. Nowa uya tʉnoꞌpʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ osorʉwawon kon tʉmunkɨ ton mɨrɨ awonsiꞌkɨ toꞌ noꞌpʉ ton atoꞌ pe iya kanau yaꞌ, ekamaꞌpʉ. Tiꞌtuiꞌ pʉra rɨ oꞌ amʉꞌ, toron amʉꞌ warawoꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ uriꞌsan tukaiꞌ kanan toꞌ ewontoꞌ pe kanau yaꞌ toꞌ aꞌkɨrɨ, taꞌpʉ iya. Papa uya tapiyoꞌmaꞌpʉ kasa rɨ, Nowa uya 7 kaisa rɨ warawoꞌ oꞌ amʉꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ 7 kaisa rɨ uriꞌsan oꞌ amʉꞌ ewonnʉꞌtoꞌ esiꞌpʉ. Nowa uya Papa uya ikuꞌkɨ taꞌpʉ rʉꞌpʉ kuuꞌpʉ iyawrɨrɨ kuru. Nowa mɨrɨ awonsiꞌkɨ iyamʉtʉ ton ewomʉꞌpʉ tʉpo kanau yaꞌ, Papa uya eke pe tuna tʉuyeꞌsen mɨrɨ awonsiꞌkɨ iꞌmʉnpʉ ennokoꞌpʉ. Wʉꞌ amʉꞌ nakapu ton nɨ emʉꞌnʉꞌpɨtʉꞌpʉ tuna uya. Tanporo tʉron kon kaꞌpon amʉꞌ non pon kon aputaꞌpʉ, eꞌtane Nowa mɨrɨ awonsiꞌkɨ imunkɨ amʉꞌ epikaꞌtɨꞌpʉ.
Tikin nɨ wʉipiya pataꞌpʉ pe, tuna apaꞌpʉ, aꞌmun pe non enaꞌpʉ kanan. Nowa mɨrɨ awonsiꞌkɨ imunkɨ amʉꞌ epaꞌkaꞌpʉ kanau tapai. Nowa uya tʉuseꞌmatoꞌ tʉrʉꞌpʉ Papa enaꞌ mɨrɨpan uya apurɨpɨtʉꞌpʉ tʉpikaꞌtɨsaꞌ iya ꞌnokon pɨꞌ. Papa usaurokʉꞌpʉ mɨrɨ waraino iꞌmʉnpʉ kuꞌtoꞌ uya oton pen kanan, tukaiꞌ. Mɨrɨpan uya ɨkɨɨimɨ enpoikaꞌpʉ kaꞌ yau, iꞌmʉnpʉ ke pata maꞌtanʉkʉ iya pen ta iꞌtutoꞌ ipɨꞌ pe.
olive/areꞌ (Ron 11:17, 24; Isens 3:12)
Areꞌ esi teperu ke teꞌsen yʉi. Iteperu esakʉ toꞌ uya areꞌ tukaiꞌ. Esuwerʉ amʉꞌ uya apurɨ tekuꞌkuꞌma kon aꞌtai mɨrɨ awonsiꞌkɨ piꞌpɨ akuꞌnɨtoꞌ ike pe mɨrɨ awonsiꞌkɨ tʉron nɨ ton pɨꞌ rɨ toꞌ uya apurɨ. Esuwerʉ amʉꞌ ukoꞌmantoꞌ ipɨꞌ pe kuru iyesiꞌpʉ. Surusiran pon wʉꞌ esi areꞌ eꞌkwa, mɨrɨpan esakʉ toꞌ uya Areꞌ Wʉpʉ tukaiꞌ.
Omega/Omeka (Isenpoikasaꞌ 1:8; 21:6)
Apʉne, Arʉꞌpa enkɨ.
Paradise/Paratais (Ʉruꞌ 23:43; 2 Koren 12:4; Isenpoikasaꞌ 2:7)
Paratais esi wakʉ pata ta eꞌkwa pe Kiriꞌ maimu yau. Tʉron nɨ aꞌtai serɨ eseꞌ utapurɨ Atan mɨrɨ awonsiꞌkɨ Iꞌ pataꞌseꞌ pe Papa nʉkuuꞌpʉ non epiyaꞌtɨ aꞌtai eseꞌ pe rɨ kanan. Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau, Paratais esi Epʉn ta eꞌkwa pe. Wakʉ kuru pata Sises Kʉrai apurɨnin nan utɨtoꞌ yaꞌ toꞌ erikʉ tʉpoi.
pearl/mokon (Maꞌsiu 7:6; 13:45-46; 1 Temuꞌti 2:9; Isenpoikasaꞌ 17:4; 18:12)
Mokon pun esi tɨꞌ pe rɨ, epeꞌkenaꞌ, akorʉwan pe rɨ kuru iyesi. Sirɨn pan mɨrɨ awonsiꞌkɨ aimuꞌnan pe iyesi. Kaꞌpon amʉꞌ uya tʉmoꞌmo kon pe ikuuꞌpʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ kaꞌpon ipʉrʉꞌtɨtoꞌ ike pe.
Pharaoh/Peero (Inkupʉꞌpʉ 7:10, 13, 21)
Peero ta naꞌneꞌ eseꞌ esi Isiꞌ pon kon kaꞌpon amʉꞌ iwanoꞌ kin pe teꞌsen eseꞌ. Tanporo Isiꞌ po esaꞌ wannɨ pe teꞌsen esakʉ Peero tukaiꞌ.
Pharisees/Pariꞌsi amʉꞌ
Pariꞌsi amʉꞌ esiꞌpʉ usennakan ton pen Esuwerʉ amʉꞌ koroꞌtau, Sises aꞌtai, Main pɨꞌ enupanin nan pokon pe toꞌ esiꞌpʉ. Pariꞌsi amʉꞌ esiꞌpʉ tanporon nɨ main, Papa nʉtʉrʉꞌpʉ Mosiꞌ enaꞌ iꞌtunin pe, mɨrɨpan kaꞌpon amʉꞌ enupaꞌpʉ toꞌ uya tasaꞌ poro kuru toꞌ eꞌtoꞌ pe. Tʉron nɨ eseru ton mɨrɨ awonsiꞌkɨ iyawɨrɨ eꞌnɨtoꞌ ton ipiriꞌpɨꞌsaꞌ main pɨꞌ rɨ toꞌ enupaꞌpʉ toꞌ uya. Mɨ pe toꞌ eꞌkuuꞌpʉ tʉron kon kaꞌpon amʉꞌ entai tesi kon tukaiꞌ. Ɨri pe tʉusenuminkaiꞌmaꞌnokon, wakʉ pe iteseꞌ toꞌ eꞌkuuꞌpʉ. Pariꞌsi amʉꞌ uya Sises ewarumaꞌtɨꞌpʉ, mɨrɨpan kon uya iwɨnɨꞌpʉ. Apʉne, Satuꞌsi amʉꞌ enkɨ.
Pilate/Paireꞌ
Paireꞌ esiꞌpʉ Roman kopʉnaai Isutiya po Sises esi aꞌtai kaꞌpon amʉꞌ enupa pɨꞌ mɨrɨ yau. Iꞌse toꞌ eꞌtoꞌ awɨrɨ Esuwerʉ amʉꞌ epuru ton repaꞌpʉ iya, kurusuꞌ pona Sises pokapɨtʉ iya iꞌse toꞌ esi aꞌtai.
priest/useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin
Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin esiꞌpʉ kaꞌpon amʉꞌ ipoi rɨ anʉnsaꞌ kon, useꞌman nɨtoꞌ tʉnin pe Papa enaꞌ, Esuwerʉ amʉꞌ iwanoꞌ pe. Useꞌman nɨtoꞌ, ɨpʉreman nɨtoꞌ iwʉꞌ tau Surusiran po useꞌman nɨtoꞌ esaꞌ pe toꞌ esiꞌpʉ. Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan esiꞌpʉ anʉnsaꞌ kon Eran tonpa ton apai. Mɨrɨpan kon esi Ripai pa rʉꞌsan pe. Eran mɨrɨ awonsiꞌkɨ Ripai enkɨ.
Eke kuru Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin epuru esi Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan entai. Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan epuru eke kuru utɨ wakʉ kuru useꞌman nɨtoꞌ pataꞌseꞌ yaꞌ, Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ iwʉꞌ tau. Mɨrɨ yau, tʉmakooi eꞌmatoꞌ tʉrʉ iya mɨrɨ awonsiꞌkɨ kaꞌpon amʉꞌ makooi eꞌmatoꞌ tʉrʉ iya kanan Papa enaꞌ.
Useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan epuru eke kuru mɨrɨ awonsiꞌkɨ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan epuru pe iyeꞌsaꞌ kon pena, useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan tonpa ton pokon pe eꞌpɨtʉꞌpʉ tesaꞌsan pe “useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan epuru” tukaiꞌ Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau.
prophet/puꞌkenaꞌ
Puꞌkenaꞌ kʉrɨ rɨ kaꞌpon Papa Maimu isenpoikasaꞌ tenaꞌ, Papa nekamanʉ ekamanin kaꞌpon amʉꞌ pɨꞌ. Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau Papa uya tuꞌke rɨ puꞌkenaꞌ amʉꞌ ennoꞌpɨtʉꞌpʉ: Sanwerʉ, Aisaya mɨrɨ awonsiꞌkɨ Iseremaya. Kamoro poro mɨrɨ entaꞌ teꞌkuꞌsen ekamapɨtʉꞌpʉ iya. Puꞌkenaꞌ amʉꞌ uya rɨ imenukapɨtʉꞌpʉ, mɨrɨpan serɨ ton eꞌseposaꞌ Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau toꞌ eseꞌ ton esi Aisaya mɨrɨ awonsiꞌkɨ Iseremaya. Pena kuru rɨ Sises entu wapiya iyepʉ ekamaꞌpʉ toꞌ uya. Tuꞌkan nɨ ekamapɨtʉꞌpʉ toꞌ uya inkuꞌton mɨrɨ awonsiꞌkɨ teꞌkuꞌton ipɨꞌ. Pata weyu uꞌmatʉ winɨkʉiꞌ teꞌkuꞌton ekamapɨtʉꞌpʉ toꞌ uya, Sises Kʉrai uyepʉ kanan eseru aimenkaiꞌ rawɨrɨ teꞌton nɨ. Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau tʉron nɨ airɨꞌne puꞌkenaꞌ pɨꞌ rɨ isauroꞌsaꞌ mɨrɨ Isaan 1:21 yau naꞌneꞌ kasa. Isuꞌtaronomi 18:15-18. Puꞌkenaꞌ, Papa uya ennoko uya tasaꞌ rʉꞌpʉ ipɨꞌ pɨꞌ isauroꞌsaꞌ. Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau Papa Aꞌkwarʉ ke tʉutaꞌkwarʉꞌtɨiꞌ tʉusauroꞌsan eseꞌ pe rɨ puꞌkenaꞌ esi. Toꞌ usaurokʉ Papa winɨpai tʉnetaꞌpʉ kon ekama toꞌ uya.
Psalms/Eren
Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau, kareta esi mɨrɨ Papa apurɨtoꞌ eremu ton apon. Kin Tepiꞌ uya tuꞌke rɨ imenukasaꞌ iteseꞌ ton esi Eren tukaiꞌ.
Rabbi/Rapai
Esuwerʉ amʉꞌ uya puꞌkenaꞌ amʉꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ usennakan ton pen esaꞌtoꞌ yai, Rapai, tiꞌsa ta eꞌkwa pe. Raponai ta eꞌkwa esi Rapai ta pe rɨ marɨ.
Rachel/Rʉiꞌserʉ (Maꞌsiu 2:18)
Rʉiꞌserʉ esiꞌpʉ Sekoꞌ noꞌpʉ ton tonpa. Sekoꞌ uya iꞌnʉnkaꞌpʉ ipan pe. Isoseꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Pensiman pokon san pe iyesiꞌpʉ. Maꞌsiu 2:18 yau, iteseꞌ utapurɨ tanporon kon isanon Esuwerʉ amʉꞌ pɨꞌ ta pe rɨ. Apʉne, Sekoꞌ enkɨ.
Rahab/Reyapu (Ipuru 11:31; Isens 2:25)
Pena kuru Esuwerʉ amʉꞌ eꞌkama esiꞌpʉ Papa uya tʉrepatoꞌ kon yaꞌ tʉutɨtoꞌ kon pe. Toꞌ uya tʉtonpa kon ennokoꞌpʉ pata enseꞌna amaꞌai, toꞌ maꞌtanʉꞌtoꞌ pe tʉuyaꞌnokon. Pʉrata pɨkɨrɨ tekumasen Reyapu tʉukoꞌmansen mɨrɨ pata yau, uya pata ennin nan pikaꞌtɨꞌpʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ toꞌ onamʉꞌpʉ iya. Serɨ kuuꞌpʉ iya Papa apurɨ tʉuya pɨꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Papa eseru pe rɨ Esuwerʉ amʉꞌ uya pata moꞌka tukaiꞌ iꞌtuꞌpʉ iya. Emennʉꞌpʉ tʉpoi, toꞌ uyeeꞌpʉ pata maꞌtanʉꞌseꞌna. Toꞌ uya kaꞌpon amʉꞌ wɨnɨꞌpʉ eꞌtane Reyapu wɨsaꞌ toꞌ uya pʉra iyesi. Tanporo rɨ itonpa ton wɨsaꞌ pʉra iyesiꞌpʉ, apʉne pʉra Papa munkɨ amʉꞌ pikaꞌtɨsaꞌ iya pɨꞌ. Kʉrɨ usesaꞌpɨꞌsaꞌ mɨrɨ Maꞌsiu 1:5 yau penaroꞌ kon Sises tamokori ton tonpa pe.
Rebecca/Rupeꞌka (Ron 9:10-13)
Rupeꞌka esiꞌpʉ Aisiꞌ, Epʉraꞌan mu noꞌpʉ pe, ɨsimunuiꞌ ton san pe, Iꞌsa mɨrɨ awonsiꞌkɨ Sekoꞌ. Apʉne, Epʉraꞌan, Iꞌsa mɨrɨ awonsiꞌkɨ Sekoꞌ enkɨ.
Red Sea/Isuweyu Parau
Isuweyu Parau esi mɨrɨ Esuwerʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Isiꞌ aporoꞌpo airɨ. Isene rɨ non emʉꞌ apon serɨ kareta aꞌpoi winɨ. Apʉne, Mosiꞌ enkɨ.
repent/Eraꞌtɨn makoi apai
Eraꞌtɨn ta esi mɨrɨ kaꞌpon uya ɨri kuꞌsaꞌ, mɨrɨpan uya ɨri kupʉ tʉuya nonka mɨrɨ awonsiꞌkɨ Papa eꞌtoꞌ iꞌse kupʉ iya. Papa usentuꞌmatoꞌ pe ekamaꞌpo iya ɨri tʉnkuuꞌpʉ pɨꞌ.
Rome/Ron
Eke pata Ron esi Iꞌtari pata esaꞌ pe. Sises ukoꞌmamʉ serɨ non po aꞌtai, kaꞌpon amʉꞌ Ron pon kon uya tuꞌkan nɨ pata ton moꞌkasaꞌ esiꞌpʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ Esuwerʉ rɨ kanan. Eꞌtane Esuwerʉ amʉꞌ uya toꞌ ewarumaꞌtɨꞌpʉ, mɨrɨpan kon uya toꞌ enpaꞌkapɨtʉꞌpʉ tʉpataꞌseꞌ kon apai ikupʉ tʉuyaꞌnokon poken iyesi yau. Mɨrɨ aꞌtai kin pe Ron esaꞌ pe teꞌsen Sisa tukaiꞌ tesaꞌsen esiꞌpʉ, eke pe kuru kin pe tanporo non poro mɨrɨ aꞌtai.
Sabbath/Sapaꞌ
Sapaꞌ esi mɨrɨ umoronkaꞌnɨ weyu pe. Iseneses yau iyeꞌmenukasaꞌ Papa uya non konekaꞌpʉ 6 kaisa rɨ wʉi mɨrɨ awonsiꞌkɨ 7 pe ikuꞌnin wʉi aꞌtai, imoronkaꞌpʉ apʉne pʉra itʉrawasooi uꞌmaꞌsaꞌ pɨꞌ. Papa uya tasaꞌ kaꞌpon amʉꞌ eꞌtʉrawasomatoꞌ pe 6 kaisa rɨ wʉi rɨken. 7 pe ikuꞌnin wʉi aꞌtai toꞌ umoronkaꞌtoꞌ pe mɨrɨ awonsiꞌkɨ toꞌ uya Papa apurɨpɨꞌtoꞌ pe.
Esuwerʉ amʉꞌ piyau tuꞌke rɨ main esiꞌpʉ Sapaꞌ weyu pɨꞌ. Toꞌ uya taꞌpʉ kaꞌpon amʉꞌ uya ɨꞌrɨ rɨ tʉrawaso kupʉ pen mɨrɨ wʉi aꞌtai. Toꞌ usakorotapɨtʉꞌpʉ kaꞌpon amʉꞌ uya mɨrɨ main iꞌkwɨꞌsaꞌ yau. Mɨrɨ pe iyesi pɨꞌ, toꞌ usakorotaꞌpʉ mɨrɨ Sises uya takuruꞌkenan epiꞌtɨsaꞌ pɨꞌ Sapaꞌ aꞌtai, mɨrɨ awonsiꞌkɨ Sises poitorʉ ton uya aꞌnaiꞌ iꞌkwɨꞌpɨtʉ pɨꞌ tentaꞌnatoꞌ kon pe Sapaꞌ aꞌtai. Toꞌ eꞌtʉrawasomakaꞌsaꞌ mɨrɨ taꞌpʉ toꞌ uya.
sacrifice/useꞌman nɨtoꞌ
Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ aꞌtaiꞌne Papa uya kaꞌpon amʉꞌ useꞌmatoꞌ tenaꞌ ekamaꞌpʉ. Tʉpona rɨꞌne rɨ toꞌ useꞌmatoꞌ esiꞌpʉ. Tikin nan esi Papa usentuꞌmatoꞌ kaꞌpon makooi pɨꞌ. Kaꞌpon uya ɨri kuꞌsaꞌ aꞌtai, Papa uya ewarumaꞌtɨtoꞌ pe iyesi makoi wenai, kotaꞌman nɨtoꞌ ike esi umaꞌtan nɨtoꞌ. Sises Kʉrai uyepʉ wapiya, Papa munkɨ uya oꞌ neꞌpɨtʉꞌpʉ Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ iwʉꞌ taꞌ, mɨrɨpan oꞌ erikʉ toꞌ pataꞌpʉ yakan pe. Kaꞌpon amʉꞌ uya tiwanoꞌ pe iwɨnɨꞌpʉ pen, eꞌtane Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin enaꞌ toꞌ uya itʉrʉꞌpʉ, mɨrɨpan uya iwɨnɨ toꞌ iwanoꞌ pe. Toꞌ useꞌmatoꞌ ike yeꞌ ton esiꞌpʉ warawoꞌ paka waraino, karimeru, kapirita, eꞌneꞌ awon pen ke, tʉmaꞌtakʉʉi kenaꞌ nan pen. Kaꞌpon amʉꞌ useꞌmapɨtʉꞌpʉ Papa enaꞌ tenki ta tʉuyaꞌnokon pɨꞌ, apʉne pʉra Papa esi pɨꞌ ɨsiꞌnʉnkenaꞌ pe toꞌ pɨꞌ.
Sadducees/Satuꞌsi amʉꞌ
Satuꞌsi amʉꞌ esiꞌpʉ eke pe teꞌsan imaminkeꞌ ton Esuwerʉ amʉꞌ tonpa ton. Kaꞌpon amʉꞌ kuru eꞌtoꞌ pe iyesi iyawɨrɨ eꞌnɨtoꞌ pe Main, Mosiꞌ enaꞌ Papa nʉtʉrʉꞌpʉ awɨrɨ tukaiꞌ toꞌ uya apurɨꞌpʉ, eꞌtane mɨ emennʉꞌpʉ ipiriꞌpɨꞌsaꞌ naꞌneꞌ ike, pen. Serɨ wenai Pariꞌsi amʉꞌ pokon pe ɨsipɨꞌ toꞌ eꞌpɨꞌpɨtʉꞌpʉ. Tʉponarɨ rɨ nɨrɨ toꞌ usenupatoꞌ ton esiꞌpʉ. Pariꞌsi amʉꞌ napurɨnʉ esiꞌpʉ kaꞌpon eꞌmʉꞌsaꞌkatoꞌ terikʉ tʉpo tukaiꞌ, eꞌtane serɨ apurɨ Satuꞌsi amʉꞌ uya pʉra iyesiꞌpʉ. Apʉne, Pariꞌsi amʉꞌ enkɨ.
Samaria/Sameriya
Sameriya nono esi tʉusensen pe non emʉꞌ apon po serɨ kareta aꞌpoi winɨ, wʉi enu enuku enwoꞌnetʉ pe Isutiya pɨꞌ, Isutiya mɨrɨ awonsiꞌkɨ Kiyarari nono kaꞌsanau. Sises aꞌtaiꞌne Sameriya pon kon kaꞌpon amʉꞌ esiꞌpʉ Esuwerʉ amʉꞌ kuru pʉra, apʉne pʉra pena aꞌtai tʉrawaso amʉꞌ pe teꞌton kon amʉꞌ neꞌpɨtʉꞌpʉ toꞌ uya, tʉron nɨ pata yapai mɨrɨpan Esuwerʉ amʉꞌ uya toꞌ mariꞌmapɨtʉꞌpʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ papa amʉꞌ tatoꞌ toꞌ uya ipɨꞌ apurɨpɨtʉꞌpʉ toꞌ uya. Esuwerʉ amʉꞌ Isutiya pon kon uya Sameriya pon kon sapemapɨtʉꞌpʉ. Apʉne, Isutiya enkɨ.
Samson/Sansʉn (Ipuru 11:32)
Pena kuru Sansʉn esiꞌpʉ Esuwerʉ amʉꞌ epuru ton tonpa pe. Pʉse rɨ kaꞌpon esiꞌpʉ ipan nɨ panaꞌpan, Papa uya rɨ irepatoꞌ pe iyesiꞌpʉ.
Samuel/Sanwerʉ (Inkupʉꞌpʉ 3:24; 13:20)
Sanwerʉ esiꞌpʉ eke rɨ puꞌkenaꞌ. Pʉse rɨ uya Tepiꞌ karapaimaꞌpʉ kin pe iyeꞌtoꞌ pe Esuwerʉ amʉꞌ iwanoꞌ pe. Pʉse rɨ kaꞌpon esiꞌpʉ eke kuru kaꞌpon amʉꞌ epuru.
Sanhedrin/Esuwerʉ amʉꞌ Konsʉrʉʉi ton (Maꞌsiu 26:59; Ʉruꞌ 22:66; Isaan 11:47)
Esuwerʉ amʉꞌ epuru ton pe teꞌsan Konsʉrʉʉi ton 71 kaisaron kon mɨrɨ pe pʉra mɨrɨ entai rɨ eke ton Esuwerʉ amʉꞌ warawotoꞌ ton esiꞌpʉ. Tanporo esiiꞌma itekare yau eꞌnɨtoꞌ eseru koneka toꞌ uya. Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan epuru eꞌpɨtʉꞌpʉ toꞌ mitimu anin pe. Sises asaꞌ aꞌtai toꞌ rakʉiꞌ, tɨwɨ nʉmaꞌtai taꞌpʉ toꞌ uya. Eꞌtane Roman amʉꞌ kopʉnaai poitorʉ ton uya rɨ ken iwɨtoꞌ esiꞌpʉ, mɨrɨ wenai si toꞌ uya ennokoꞌpʉ Roman amʉꞌ kopʉnaai, Paireꞌ piyaꞌ.
Sarah/Sera (Ron 4:19; 9:9; Ipuru 11:11)
Sera esiꞌpʉ Epʉraꞌan noꞌpʉ. Inke rɨ mʉre konekanin pe pʉra iyeꞌsaꞌ eꞌtane, noꞌsamiꞌsi pe esiiꞌma, mʉre eporoꞌpʉ iya, Aisiꞌ iteseꞌ. Apʉne, Epʉraꞌan enkɨ.
Satan/Seꞌtan
Seꞌtan esi ɨri aꞌkwarʉ ton epuru pe mɨrɨ awonsiꞌkɨ Papa eyaton pe. Kaꞌpon amʉꞌ enkuꞌtɨ iya mɨrɨ awonsiꞌkɨ ɨri kuꞌtoꞌ pe toꞌ uya ikupʉ iya. Inke rɨ kaꞌpon amʉꞌ Sises Kʉrai apurɨnin nan pe iyenasaꞌ kon emiyaꞌpontɨpɨtʉ iya ɨri ton pena toꞌ nʉkuꞌpɨtʉꞌpʉ pɨꞌ Papa usentuꞌmasaꞌ pʉra iyesi tʉmakooi kon pɨꞌ tukaiꞌ toꞌ usenuminkatoꞌ pe. Seꞌtan nɨ marɨ eꞌsesakʉ Makoi mɨrɨ awonsiꞌkɨ kin serɨ orʉ epuru pe, tukaiꞌ. Apʉne, Pirɨsipupʉ enkɨ.
Savior/Pikaꞌtɨnin
Sises esaꞌpɨꞌpɨtʉ Pikaꞌtɨnin tukaiꞌ, apʉne pʉra asanta aꞌkokasaꞌ iya pɨꞌ kaꞌpon amʉꞌ ainʉntoꞌ pe tʉmakooi kon wenainoꞌ rʉꞌpʉ yapai. Tʉmakooi ke tesi kon pɨꞌ kaꞌpon amʉꞌ ekotaꞌmatoꞌ esi umaꞌtan nɨtoꞌ yau mɨrɨ awonsiꞌkɨ Papa piyau pʉra toꞌ eꞌtoꞌ esi. Sises eriꞌsaꞌ aꞌtai, serɨ si ekotaꞌman nɨtoꞌ anʉmʉꞌpʉ iya tʉpona, tʉmɨrɨ pe imakoitasaꞌ pe pʉra rɨ teꞌtane. Iyerikʉꞌpʉ tʉmakooikenaꞌ nan pataꞌseꞌ tʉmoꞌkaiꞌ. Mɨrɨ pe iyesi pɨꞌ, Papa usentuꞌma tanporo kamoro Sises apurɨnin nan pɨꞌ; toꞌ anʉmʉ iya ipokenaꞌ eꞌ ton pe Sises uriyaꞌ. Tʉumaꞌtatoꞌ winɨ, Sises uya rɨ marɨ kaꞌpon amʉꞌ pikaꞌtɨ Seꞌtan meruntɨrʉ apai.
Septuagint/Seꞌsiuwasen
Seꞌsiuwasen Ipuru amʉꞌ paipʉrʉʉi Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ eꞌmenukaꞌpʉ Esuwerʉ amʉꞌ maimu yau, kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ pon kon. Mɨrɨ tʉpo, kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan moꞌkaꞌpʉ toꞌ uya toꞌ nono apai aꞌsisaꞌ kon pe usewaꞌnoman koroꞌtau, toꞌ eꞌtaꞌnʉꞌsaꞌ esiꞌpʉ tuꞌkan nɨ pata kaisa rɨꞌne. Tuꞌkan kon nɨ toꞌ payan nʉꞌsan usaurokʉꞌpʉ Kiriꞌ amʉꞌ maimu yau, mɨrɨpan kon uya Ipuru maimu toꞌkaꞌnʉkʉ pʉra iyesiꞌpʉ. Serɨ wenai kaꞌpon amʉꞌ uya Ipuru paipʉrʉʉi enpoikaꞌpʉ Kiriꞌ maimu yaꞌ, tanporon kon usauroꞌtoꞌ yai nin si, mɨrɨ aꞌtai. Serɨ enpoikasaꞌ usesakʉ Seꞌsiuwasen tukaiꞌ. Inke rɨ Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ menukanin nan uya Seꞌsiuwasen enpoikasaꞌ rʉꞌpʉ ekamapɨꞌpɨtʉ, mɨrɨ wenai se main ton nɨ ekamapɨꞌsaꞌ Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau esi iyeꞌtoꞌ pe pʉra rɨ, mɨ ton Penaroꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yawon kasa pʉra. Mɨrɨ wenai serɨ enpoikasaꞌ ton eꞌmaꞌkʉiꞌtɨpɨꞌsaꞌ mɨrɨ LXX ke.
sheep/karimeru
Kaꞌpon amʉꞌ uya karimeru amʉꞌ mainanpaꞌpʉ tuꞌkan nɨ pata ton yauꞌne. Eꞌtane serɨ pe tʉron nɨ pe rɨ kaꞌpon amʉꞌ uya karimeru amʉꞌ mainanpa. Esuwerʉ amʉꞌ uya karimeru amʉꞌ mainanpaꞌpʉ Paipʉrʉ weyu aꞌtai kasa pʉra rɨ. Kaꞌpon amʉꞌ karimeru esanon uya tuꞌke rɨ, tuꞌke rɨ toꞌ mainanpa. Kaꞌpon karimeru mainanpanin eseꞌ esiꞌpʉ karimeru paꞌsimanin tukaiꞌ. Tʉron nɨ aꞌtai karimeru paꞌsimanin nɨ esiꞌpʉ tikʉn ke mɨrɨ awonsiꞌkɨ tʉron nɨ aꞌtai karimeru paꞌsimanin oton anʉnpɨtʉꞌpʉ tikʉn kenaꞌ nan uya. Tɨwɨrɨ rɨ karimeru amʉꞌ eꞌtoꞌ pʉra rɨ iyesi mɨrɨ eke pata yau. Eꞌtane karimeru paꞌsimanin uya toꞌ atoꞌ pe iyesi mɨ airɨ rɨ tuꞌkan wanaꞌ koroꞌtaꞌ toꞌ entaꞌnatoꞌ pe. Toꞌ paꞌsimanin esi toꞌ aꞌkɨrɨ, mɨrɨpan uya toꞌ iꞌtu tikin paꞌne wakʉ pe toꞌ tʉtoꞌkaꞌnʉꞌse. Toꞌ paꞌsimanin uya toꞌ pataꞌseꞌ koneka, tanporo iwoi tʉwatʉrʉʉi ke, mɨrɨpan uya karimeru amʉꞌ arɨ mɨrɨ yaꞌ toꞌ eꞌnʉntoꞌ pe ewarupɨ nau, ɨꞌrɨ uya rɨ toꞌ kupʉ namaiꞌ eꞌneꞌ pe. Toꞌ paꞌsimanin eꞌpɨrinka ewon nɨseꞌ yau amaꞌ amʉꞌ ene pɨꞌ toꞌ ekainʉmʉ toꞌ watʉrʉʉi epoi, mɨrɨpan kon uya karimeru amʉꞌ amaꞌma namaiꞌ. Esuwerʉ amʉꞌ uya karimeru amʉꞌ tʉpɨtʉꞌpʉ tʉuseꞌma kon pe Papa enaꞌ.
Paipʉrʉ yau inke rɨ karimeru esi usauroꞌnɨtoꞌ ipɨꞌ pe Papa munkɨ amʉꞌ pɨꞌ usauroꞌnɨtoꞌ yai pe. Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau, Sises Kʉrai pɨꞌ usauroꞌnɨ karimeru paꞌsimanin, tʉmunkɨ amʉꞌ paꞌsimanin pe, mɨrɨ awonsiꞌkɨ kamoro apurɨnin nan usesakʉ ikarimeruui ton tukaiꞌ. Apʉne, Papa iwanoꞌ karimeru mʉre enkɨ.
sin/makoi
Kaꞌpon uya rɨ Papa nʉtʉrʉꞌpʉ iyawɨrɨ eꞌnɨtoꞌ pe iꞌkwɨꞌsaꞌ aꞌtai, mɨrɨ esi makoi pe rɨ. Eke pe rɨ iyesi mɨrɨ pe pʉra aiko pe rɨ iyesi kaꞌpon amʉꞌ enu yau, eꞌtane makoi pe rɨ iyesi Papa enu yau.
Sinai/Sainai
Sainai mɨrɨ wʉꞌ eseꞌ. Mosiꞌ enukuꞌpʉ ipona Papa pokon pe eꞌseꞌna. Mɨrɨ aꞌtai, 10 kaisaron main, iyawɨrɨ eꞌnɨtoꞌ tʉrʉꞌpʉ Papa uya itenaꞌ. Non emʉꞌ apon pɨꞌ ipataꞌseꞌ epotoꞌ esi mɨrɨ serɨ kareta aꞌpoi winɨ. Apʉne, Mosiꞌ enkɨ.
Sodom/Satan (Maꞌsiu 10:15; 11:23-24)
Satan mɨrɨ eke pata eseꞌ, Raꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ tamʉtʉ ton pokon pe ikoꞌmantoꞌ iyau. Aꞌko pan nɨ eke pata Komora tatoꞌ piyawon. Kaꞌpon amʉꞌ Satan mɨrɨ awonsiꞌkɨ Komora pon kon esiꞌpʉ tuꞌkan nɨ makooi eseru kupʉ pɨꞌ. Mɨrɨ wenai, serɨ ton eke ton pata amʉꞌ maꞌtanʉkʉꞌpʉ Papa uya apoꞌ ke. Apʉne, Raꞌ enkɨ.
Solomon/Saraman (Maꞌsiu 1:6-7; 6:29)
Saraman kʉrɨ rɨ Tepiꞌ munkɨ amʉꞌ tonpa pe teꞌsen. Eke kuru rɨ kin pe iyesiꞌpʉ, Esuwerʉ amʉꞌ esaꞌ pe. Tʉron nɨ aꞌtai, Papa uyeeꞌpʉ Saraman piyaꞌ iyeꞌneꞌpɨtʉ yau, mɨrɨpan uya ekamaꞌpoꞌpʉ ɨꞌrɨ kuru ke Papa uya tʉrepa iꞌse iyesi tukaiꞌ. Saraman uya Papa ekamaꞌpoꞌpʉ tʉpuꞌketʉ ke tʉrepatoꞌ pe iya, imunkɨ amʉꞌ esaꞌ pe teꞌtoꞌ pe wakʉ pe. Saraman enaꞌpʉ tanporon kon kin amʉꞌ entai rɨ tʉpuꞌketʉ ke. Papa uya rɨ nɨrɨ Saraman repaꞌpʉ eke pe rɨ pʉrata ke, iyapuruui ke, tapiyaraꞌ rɨ iyeꞌtoꞌ pe. Saraman saꞌne si kʉrɨ rɨ ko wapiyaroꞌ kuru Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ iwʉꞌ amɨnin nʉꞌpʉ, Papa iwʉꞌ taꞌporin pataꞌpʉ yakan pe, wapiyaroꞌ Esuwerʉ amʉꞌ uya Papa apurɨpɨtʉꞌpʉ itau. Saraman namɨꞌpʉ useꞌman nɨtoꞌ, ɨpʉreman nɨtoꞌ iwʉꞌ utamɨsaꞌ esiꞌpʉ tɨꞌ ke, mapʉrʉ ke mɨrɨ awonsiꞌkɨ tʉron nɨ ton nɨ epeꞌkenaꞌ ton nɨ amɨtoꞌ ike ke, mɨrɨpan esiꞌpʉ akorʉwan pe kuru rɨ.
Son of God/Papa Mumu
Papa Mumu, serɨ serɨ Sises Kʉrai eseꞌ. Paipʉrʉ yau eneꞌnokon aꞌtai, usenupaꞌnokon mɨrɨ yau tikin nan kuru iꞌnai rɨ teꞌsen Papa esi, Papa epiyaꞌtɨꞌpʉ pʉra rɨ iyesi, mɨrɨpan uya tanporon nɨ konekaꞌpʉ moro naꞌneꞌ. Usenupaꞌnokon Paipʉrʉ yapai, Papa enaꞌpʉ kaꞌpon pe tentuiꞌ Sises Kʉrai pe. Sises uya Papa auroꞌkaꞌpʉ, mɨrɨpan uya esakʉꞌpʉ ukʉipʉnʉ tukaiꞌ. Papa usaurokʉꞌpʉ Epʉn poi, mɨrɨpan uya Sises esakʉꞌpʉ umu tukaiꞌ, eꞌtane iteseꞌ, “Papa Mumu” tawon apurɨ naꞌneꞌ esi emennʉꞌpʉ Sises epiyaꞌtɨꞌpʉ ɨkoꞌmanseꞌna tʉkʉipʉnʉ eꞌmaꞌpʉ tau, ta eꞌkwa pe iyesi pen. Paipʉrʉ eneꞌnokon aꞌtai, usenupaꞌnokon ikʉipʉnʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ imu esi ɨsiꞌkaisarɨ rɨ, tanporo rɨ Papa pe teꞌtoꞌ kon esaꞌ pe tɨwɨroꞌ kon nɨ, iyepiyaꞌtɨ mɨrɨ awonsiꞌkɨ iuꞌmatʉ pʉnon kon nɨ. Ikʉipʉnʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ imu tukaiꞌ toꞌ neꞌsesaꞌaiꞌneꞌ uya enpoika ɨsiꞌkaisarɨ rɨ toꞌ esi tukaiꞌ, mɨrɨ rɨ toꞌ iꞌnaino rɨ toꞌ eseru. Imu tawon eseꞌ apurɨ naꞌneꞌ uya imaimu awɨrɨ imu eꞌtoꞌ esi, iyeeꞌpʉ aꞌtai non pona tʉkʉipʉnʉ uya tauroꞌkaꞌpʉ kuꞌseꞌna, mɨrɨ awonsiꞌkɨ amaꞌtaseꞌna enpoika rɨ marɨ tʉmakooikenaꞌ nan pikaꞌtɨnin pe. Usenupaꞌnokon Paipʉrʉ yapai kʉrɨ rɨ ikʉipʉnʉ mɨrɨ awonsiꞌkɨ imu esi tikin nɨ rɨ Papa esi pe, tʉpona rɨꞌne toꞌ esi pen. Serɨ apurɨꞌnokon itoꞌkaꞌnʉkʉiꞌma pʉra rɨ, nai kasa serɨ esi tukaiꞌ. Kaꞌpon amʉꞌ rɨken iꞌtu, mɨrɨ awonsiꞌkɨ Papa esi tʉponaron nɨ tuꞌkan winɨ rɨ. Tʉron nɨ kaꞌpon pʉra rɨ iyesi mɨrɨ iyau Papa waraino, mɨrɨ awonsiꞌkɨ iteseru iꞌtuꞌnokon naꞌneꞌ, mɨrɨpan ɨꞌrɨ ken si waraino iꞌtuꞌnokon, apʉne pʉra tʉmɨrɨ pe rɨ serɨ ton enpoikasaꞌ iya pɨꞌ uyenaꞌnokon.
Son of Man/Kaꞌpon Papa winon
Pena rɨ saꞌne Sises Kʉrai entu rawɨrɨ, Papa uya puꞌkenaꞌ Taniyerʉ enaꞌ enpoikaꞌpʉ teꞌkuꞌton mɨrɨ entaꞌ. Taniyerʉ uya kaꞌpon uyepʉ eneꞌpʉ kapuruꞌ apai kaꞌ yau, eke rɨ meruntɨ esaꞌ pe mɨrɨ awonsiꞌkɨ aꞌkwa esaꞌ pe rɨ. Iyeeꞌpʉ Papa piyaꞌ, mɨrɨpan Papa uya irepaꞌpʉ imeruntɨrʉ ke, tanporo tʉpataron kon mɨrɨ awonsiꞌkɨ tanporon kon kaꞌpon amʉꞌ entai rɨ iyeꞌtoꞌ ke, kin pe esaꞌ wannɨ pe iyeꞌtoꞌ pe tɨwɨrɨ rɨ. Taniyerʉ uya iꞌtu pʉra rɨ iyesiꞌpʉ pʉse rɨ kaꞌpon tʉneneꞌpʉ. Imenukaꞌpʉ iya Epʉn winɨ rɨ iyeꞌsaꞌ eꞌtane iseneꞌpʉ Kaꞌpon, Papa winon kasa, imaimu yau, iseneꞌpʉ kaꞌpon kasa ta iya eꞌkwa pe. Emennaꞌ Ekonekan Nɨtoꞌ yau Sises usekamapɨꞌpɨtʉ tʉmɨrɨ pe inke rɨ, “Kaꞌpon, Papa winon,” tukaiꞌ. Serɨ winɨ isenpoikaꞌpʉ iyepʉ tukaiꞌ Taniyerʉ nekamaꞌpʉ pe, pena rɨ.
Stoics/Siꞌtowiꞌ tatoꞌ kon (Inkupʉꞌpʉ 17:18)
Siꞌtowiꞌ tatoꞌ kon kamoro pata eseru pɨꞌ tʉusauroꞌsen Iseno pɨkɨron kon. Kaꞌpon amʉꞌ enupasaꞌ iya tʉukoꞌmantoꞌ kon esaꞌ pe toꞌ eꞌtoꞌ pe mɨrɨ wenai tukaiꞌ mɨrɨ awonsiꞌkɨ ukoꞌman nɨtoꞌ tanʉnse toꞌ eꞌtoꞌ pe iyesi naꞌneꞌ kasa rɨ, poriꞌ pe eꞌnɨ pɨꞌ rɨ pen, mɨrɨ pe pʉra eꞌneꞌ pe rɨ eꞌnɨ uya taꞌpɨꞌse pen.
sulfur/sorʉꞌpa tatoꞌ (Ʉruꞌ 17:29; Isenpoikasaꞌ 9:17-18; 14:10; 19:20)
Sorʉꞌpa mɨrɨ karaꞌkwaꞌpan tepoꞌtɨsen apoꞌ kasa mɨrɨpan esi panaꞌ pe rɨ ikɨtun. Tʉkonekasen kurupara pe, tʉron nɨ aꞌtai rɨ tesaꞌsen pʉrensʉton tukaiꞌ toꞌ maimu yau.
sycamore/siꞌkamorʉ iteseꞌ yʉi (Ʉruꞌ 19:4)
Siꞌkamorʉ mɨrɨ wakʉ rɨ tʉnaꞌsen, piꞌ eꞌ rupɨ rɨ tuꞌke rɨ tepantaꞌtɨpɨꞌsen saꞌman pe pʉra rɨ ipoi ekainʉn nɨtoꞌ, mɨrɨpan pɨnpɨtʉ asanta eꞌpi poꞌne. Tuꞌke rɨ iteꞌkwa eꞌpɨtʉꞌpʉ Esuwerʉ po, mɨrɨpan eꞌpɨtʉꞌpʉ toꞌ kamaꞌtu pe mɨrɨ awonsiꞌkɨ aponoꞌ amʉꞌ pe rɨ nɨrɨ tʉkonepɨꞌsen pe.
synagogue/Esuwerʉ amʉꞌ usenupatoꞌ iwʉꞌ
Esuwerʉ amʉꞌ usenupatoꞌ iwʉꞌ mɨrɨ eꞌsepon nɨtoꞌ itau, Esuwerʉ amʉꞌ amʉratoꞌ itaꞌ Sapaꞌ aꞌtaiꞌne rɨken. Tanporon eke pata ton esiꞌpʉ usenupan nɨtoꞌ iwʉꞌ esaꞌ peꞌne. Toꞌ usenupatoꞌ iwʉꞌ mɨrɨ, Papa Maimu eꞌmenukasaꞌ usekamatoꞌ itau mɨrɨ awonsiꞌkɨ Papa uya apiyoꞌman nɨtoꞌ pɨꞌ enupan nɨtoꞌ yau. Kaꞌpon amʉꞌ ɨpʉrema mɨrɨ awonsiꞌkɨ Papa apurɨpɨtʉ toꞌ uya rɨ nɨrɨ mɨrɨ yau. Tʉron nɨ aꞌtaiꞌne rɨ koꞌtʉ pɨꞌ rɨ toꞌ esi serɨ ɨutɨ tau. Penaroꞌ serɨ main “toꞌ usenupatoꞌ iwʉꞌ” ta naꞌneꞌ rɨken pen ɨutɨ pɨꞌ, eꞌtane iyamʉrasaꞌ kon mɨrɨ iyaꞌ pɨꞌ ta.
Tabernacle/Taꞌporin
Pena kuru rɨ saꞌne kaꞌpon amʉꞌ Esuwerʉ payan nʉꞌsan nɨ esi utɨn pɨꞌ rɨmonoꞌ tau koroꞌtau, Papa uya Mosiꞌ auroꞌkaꞌpʉ Taꞌporin iponaroꞌ konekatoꞌ pe iya. Auroꞌkaꞌpʉ iya ikonekatoꞌ eseru ke wakʉ pon atʉ ke mɨrɨ awonsiꞌkɨ oꞌ piꞌpɨ ke. Tʉmoꞌkapɨꞌsen pe mɨrɨpan atoꞌ pe toꞌ uya taꞌkɨrɨꞌnokon, tʉutama kon aꞌtai. Tʉron nɨ pata eposaꞌ tʉuyaꞌnokon aꞌtai, toꞌ uya kanan ipataꞌtɨkapʉ. Aꞌ, Ekonekan Nɨsaꞌ En eꞌpɨtʉꞌpʉ ipan wakʉ kuru pata yau Taꞌporin tau. Tɨꞌ ton Papa uya 10 kaisaron main menukaꞌpʉ naꞌneꞌ ipɨꞌ esiꞌpʉ Aꞌ yau, tʉron nɨ ton nɨ Papa iwanoꞌ ton pokon pe. Apʉne, Aꞌ enkɨ nɨrɨ. Penaroꞌ kon Esuwerʉ amʉꞌ uya Papa apurɨpɨtʉꞌpʉ Taꞌporin tau, mɨrɨpan kon useꞌmapɨtʉꞌpʉ Papa enaꞌ mɨrɨ yau, Saraman uya Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ iwʉꞌ amɨ weyu pʉꞌkʉ pona. Taꞌporin piꞌsaai esi Ipuru 8 airɨ.
tax collectors/Pʉrata amʉranʉꞌnin nan Roman kopʉnaai enaꞌ
Moro Sises eꞌpɨtʉ aꞌtai pʉrata amʉranʉꞌnin nan eꞌtʉrawasomaꞌpʉ Roman amʉꞌ iwanoꞌ pe. Esuwerʉ amʉꞌ pe rɨ nɨrɨ toꞌ esiꞌpʉ, eꞌtane Roman amʉꞌ pikaꞌtɨꞌpʉ toꞌ uya, Esuwerʉ amʉꞌ taꞌkwarʉkaiꞌ toꞌ uya pʉrata tʉtoꞌ pe ikuuꞌpʉ Roman soisaai amʉꞌ iwanoꞌ pe. Roman amʉꞌ uya Esuwerʉ amʉꞌ moꞌkasaꞌ esiꞌpʉ, mɨrɨpan kon esaꞌ pe toꞌ esiꞌpʉ iꞌse toꞌ eꞌtoꞌ pe pʉra rɨ. Mɨrɨ pɨꞌ nin si Esuwerʉ amʉꞌ uya pʉrata amʉranʉꞌnin nan ewarumaꞌtɨꞌpʉ mɨrɨ. Mɨrɨ rɨken pe pʉra pʉrata amʉranʉꞌnin nan uya tʉnamʉranʉkʉ kon entai rɨ ekamaꞌpopɨtʉꞌpʉ toꞌ pɨꞌ, itonpa rɨ nin moꞌkatoꞌ pe tʉuyaꞌnokon tiwanoꞌ kon pe.
teacher of the law/Main pɨꞌ enupanin
Main pɨꞌ enupanin nan esiꞌpʉ Penaroꞌ Papa Ekonekatoꞌ, Main pɨꞌ enupanin nan pe. Toꞌ uya kuru enupan nɨtoꞌ esiꞌpʉ 5 kaisaron Mosiꞌ karetaai yau iyeꞌmenukasaꞌ ton pɨꞌ. Apʉne, Main mɨrɨ awonsiꞌkɨ Mosiꞌ enkɨ nɨrɨ.
Temple/Esuwerʉ Amʉꞌ Useꞌmatoꞌ, Ɨpʉrematoꞌ Iwʉꞌ
Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ iwʉꞌ esiꞌpʉ Surusiran po, eke Esuwerʉ pata esaꞌ. Saraman uya wapiyaroꞌ Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ iwʉꞌ amɨꞌpʉ, mɨrɨpan wakʉ ton Taꞌporin tau iyeꞌsaꞌ rʉꞌpʉ utamaꞌpʉ itaꞌ. Mɨrɨ tʉpo, useꞌman nɨtoꞌ, ɨpʉreman nɨtoꞌ iwʉꞌ rɨken si esiꞌpʉ, Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ Papa enaꞌ pataꞌseꞌ pe. Esuwerʉ amʉꞌ esiꞌpʉ tʉutɨpɨꞌsan pe Surusiran pona usennakan ton pen iweyu rʉꞌpʉ ton pɨꞌ. Mɨrɨpan kon uya tʉuseꞌmatoꞌ kon mɨrɨ awonsiꞌkɨ tʉntʉrʉnʉ kon tʉpɨtʉꞌpʉ Papa enaꞌ. Apʉne, Saraman enkɨ nɨrɨ.
Emennʉꞌpʉ toꞌ eyaton non uya Surusiran moꞌkaꞌpʉ. Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ iwʉꞌ maꞌtanʉkʉꞌpʉ toꞌ uya, mɨrɨpan kon uya Esuwerʉ amʉꞌ aꞌsisaꞌ arɨꞌpʉ pata Paperoniya pona. Esuwerʉ amʉꞌ ennaꞌpotoꞌ pe Surusiran pona, toꞌ uya ikuꞌsaꞌ aꞌtai, toꞌ uya useꞌman nɨtoꞌ, ɨpʉreman nɨtoꞌ iwʉꞌ amɨꞌpʉ, emennʉꞌpʉ wʉipiya tʉpoꞌne rɨ, kin Eraꞌ eke rɨ uya emennaꞌ useꞌman nɨtoꞌ, ɨpʉreman nɨtoꞌ iwʉꞌ amɨꞌpʉ penaroꞌ pataꞌpʉ yaꞌ. Serɨ si mɨrɨ useꞌman nɨtoꞌ, ɨpʉreman nɨtoꞌ iwʉꞌ, mɨrɨ si eꞌmʉꞌsaꞌkasaꞌ esiꞌpʉ Surusiran po Sises entusaꞌ aꞌtai.
Mɨrɨ yau ipataꞌseꞌ piꞌsaai esi serɨ kareta uꞌmatʉ airɨ. Mɨrɨ yau eke rɨ pʉroroi esiꞌpʉ tʉpataron kon kaꞌpon amʉꞌ ewontoꞌ yaꞌ pe rɨ teꞌsen. Serɨ yau Sises uya kamoro oꞌ amʉꞌ kʉrʉpoꞌpomapɨꞌnin nan tʉuseꞌmatoꞌ kon ike pe enpaꞌkaꞌpʉ mɨrɨ. Itau tʉron nɨ pʉroroi esiꞌpʉ Esuwerʉ amʉꞌ rɨken ewontoꞌ itaꞌ, mɨrɨ awonsiꞌkɨ mɨrɨ yau tʉron nɨ pʉroroi esi esuken, Esuwerʉ amʉꞌ warawotoꞌ ton nɨken ewontoꞌ itaꞌ. Iuꞌmatʉ pe, mɨrɨ yau itau iyesiꞌpʉ pʉroroi, Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan nɨken ewontoꞌ iyaꞌ. Mɨrɨ yau Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ apon, mɨrɨ awonsiꞌkɨ eke peꞌsʉn ekorʉkan nɨtoꞌ iyai esiꞌpʉ. Esuwerʉ amʉꞌ useꞌmatoꞌ, ɨpʉrematoꞌ iwʉꞌ eꞌsotoꞌkasaꞌ mɨrɨ pʉroroi po. Itaꞌtɨpɨꞌsaꞌ esiꞌpʉ asaꞌrɨ rɨken ɨutɨ peꞌne wakʉ pata mɨrɨ awonsiꞌkɨ ipan wakʉ kuru pata peꞌne. Wakʉ iponaroꞌ aponoꞌ tapurɨsen esi Papa apurɨpɨꞌtoꞌ yau esiꞌpʉ wakʉ pata yau. Aꞌ esiꞌpʉ ipan wakʉ kuru pata yau, mɨrɨ awonsiꞌkɨ Papa iwanoꞌ aꞌkwa eꞌweiꞌtɨ mɨrɨ yau. Eke kuru Papa enaꞌ useꞌman nɨtoꞌ tʉrawasomanin nan epuru ton nɨken ewontoꞌ pe iyesiꞌpʉ ipan wakʉ kuru pata yaꞌ, tikin iteꞌkwa rɨken tikin nɨ wʉipiya yauꞌne. Kusan iwapu ke ewon nɨtoꞌ wapuꞌtɨsaꞌ toꞌ uya esiꞌpʉ. Sises umaꞌtasaꞌ aꞌtai, serɨ ewon nɨtoꞌ wapu ekarakaꞌpʉ se pe rɨ kaꞌtawonsiꞌkɨ non pʉꞌkʉ pona. Serɨ uya ekamasaꞌ mɨrɨ Papa uya tanporon kon kaꞌpon amʉꞌ eꞌma aꞌkokasaꞌ toꞌ ewontoꞌ pe tʉpiyaꞌ, toꞌ uya Sises Kʉrai apurɨsaꞌ yau.
unleavened bread/aꞌsarutanʉꞌnin aꞌkɨrɨ pʉra ekiinɨsaꞌ pʉreti
Apʉne, Aꞌsarutanʉꞌsaꞌ Pen Pʉreti Pɨꞌ Entaꞌnan Weyu enkɨ.
vine/kʉreꞌ eꞌ
Apʉne, kʉreꞌ enkɨ nɨrɨ.
yeast/pʉrowa aꞌsarutanʉꞌnin (Maꞌsiu 13:33; 16:12; 1 Koren 5:6-8)
Pʉrowa aꞌsarutanʉꞌnin apurɨ pʉreti konekatoꞌ ike pe. Mɨrɨ uya aꞌsarutanʉkʉ ikiꞌmasaꞌ aꞌtai ipokon pe. Aiko pe rʉꞌkwɨ aꞌsarutanʉꞌnin iꞌse eꞌnɨ eke pe rɨ pʉreti konekatoꞌ pe.
Zeus/Isiyas (Inkupʉꞌpʉ 14:12)
Isiyas mɨrɨ eke kuru papa pe, Kiriꞌ amʉꞌ napurɨpɨtʉnʉ eseꞌ. Tʉron aꞌtaiꞌne isesaꞌpɨtʉꞌpʉ Isuꞌpiꞌta tukaiꞌ. Tʉron nɨ kanan papa tatoꞌ toꞌ uya esiꞌpʉ tapurɨsen imaimu anin tukaiꞌ. Iteseꞌ esiꞌpʉ Ɨrʉmes.
Zion/Sayan (Maꞌsiu 21:5; Isaan 12:15)
Sayan mɨrɨ iꞌkʉrʉ ton tonpa eke pata Surusiran naꞌneꞌ ipo. Tʉron nɨ aꞌtaiꞌne iteseꞌ Sayan utapurɨ tanporo Surusiran eseꞌ pe rɨ, mɨrɨ awonsiꞌkɨ tʉron nɨ aꞌtaiꞌne rɨ itapurɨ Epʉn pɨꞌ ta pe rɨ, pata Papa naꞌneꞌ iyau.