22
Tej kykyij Judiy toj wen tuꞌn tkubꞌ kybꞌyoꞌn Jesús
(Mt. 26:1-5, 14-16; Mr. 14:1-2, 10-11; Jn. 11:45-53)
Chꞌixtaq tul kanin nintz qꞌij te Waꞌj Pan, a jaꞌ n-ikyꞌsite Xjan Qꞌij, tuꞌn kywaꞌnxjal pan, a ntiꞌ txꞌamsbꞌilte.Ex. 12:1-27. Ayeꞌ kynejil pale exqetziꞌn xnaqꞌtzil tiꞌj ojtxe kawbꞌil nchi jyontaq tumil, tzeꞌn tten, tuꞌn tkyimetaq Jesús kyuꞌn, quꞌn tuꞌn attaq kyxobꞌil kyiꞌjxjal tuꞌn kyxi lipe tiꞌj.
Okxsin tajaw il toj tanmin Judas, a Iscariot tbꞌi nqꞌolbꞌajtz, ex toktaq te tkabꞌlajajin t-xnaqꞌtzbꞌin Jesús. Xiꞌ teꞌ xjal lo yolil kyukꞌa kynejil pale ex kyukꞌa kynejil xqꞌuqil teꞌ tnejil ja te naꞌbꞌl Dios, tuꞌntzintla kykyij toj wen, tzeꞌn tten tuꞌn t-xi qꞌoꞌyit Jesús toj kyqꞌobꞌjo xjal anetziꞌn. Nimx i jaw tzalajjo xjal anetziꞌn, ex xi kytziyin, tuꞌn t-xi kyqꞌoꞌn pwaq te Judas. Xi ttziyin te Judas ikyjo, ex jun paqx, ok ten jyol tumil tzeꞌn tuꞌn t-xi qꞌoꞌyit Jesús toj kyqꞌobꞌ pale, me atlaꞌ toj ewajil, tuꞌn mi kylixjal.
Tej tkubꞌ tikyꞌsin Jesús tnejil Xjan Wabꞌj
(Mt. 26:17-29; Mr. 14:12-25; Jn. 13:21-30; 1Co. 11:23-26)
Ultzin kanin qꞌij te Waꞌj Pan, a jaꞌ n-ikyꞌsite Xjan Qꞌij, tuꞌn kywaꞌnxjal pan, a ntiꞌ txꞌamsbꞌilte tkuꞌx, ex jaꞌ tuꞌn tkubꞌe bꞌyete jun tal rit te ikyꞌsbꞌilte. I xiꞌtzin chqꞌoꞌn Pegr exsin Juan tuꞌn Jesús, ex xi tqꞌmaꞌn kye kyjaluꞌn: Kux cheꞌx kyeꞌ bꞌinchilte wabꞌj te Xjan Qꞌij.
Ayetzin kyetz xi kyqaniꞌn kyjaluꞌn: ¿Jaꞌtzin tajiy tuꞌn tkubꞌ qbꞌinchinjiꞌy wabꞌj?
10 Xi ttzaqꞌwin Jesúsjo kyjaluꞌn: Aj kyokxa toj tnam, ok k-okil kykꞌulbꞌiꞌn jun ichin, a qꞌiꞌn jun ẍoqꞌ aꞌ tuꞌn. Bꞌeꞌx kꞌaꞌ chex lipeꞌy tiꞌj tzma tja, jaꞌ k-okixi. 11 Ex kꞌaꞌ txi kyqꞌmaꞌn te tajaw ja kyjaluꞌn: Chitzin Xnaqꞌtziljo kyjaluꞌn: ¿Altzin kyeꞌ ja ktzajil tqꞌoꞌn, a jaꞌ tuꞌn nwaniy junx kyukꞌa nxnaqꞌtzbꞌiꞌn tuꞌn tikyꞌsit Xjan Qꞌij quꞌn, chichkujiꞌy? 12 Ktzajil tyekꞌin jun ja kyeꞌy, chebꞌex bꞌinchin wen tibꞌajxi juntl. Kꞌaꞌ kubꞌ kybꞌinchinjiꞌy qwa antza.
13 Bꞌeꞌxsin i xiꞌ, ex jyet kyuꞌn tzeꞌnkuxjo otaq txi qꞌmaꞌn kye, tuꞌn Jesús. Oktzin ten bꞌinchil teꞌ wabꞌj te ikyꞌsbꞌilte Xjan Qꞌij.
14 Atzaj teꞌ tkanin or, oktzin qe Jesús tiꞌj meẍ junx kyukꞌa t-xnaqꞌtzbꞌin.
15 Chi Jesús kye kyjaluꞌn: Jteꞌla majxla o kubꞌ nbꞌisiꞌn tuꞌn nwaꞌn junx kyukꞌiy, tuꞌntzintla tkubꞌ ikyꞌsitjo Xjan Qꞌij, a naꞌmxtaq nkyima. 16 Quꞌn twutzx kxel nqꞌmaꞌn kyeꞌy, qa nlay kubꞌ wikyꞌsiꞌn juntl majla tzmaxi chin waꞌl juntl majljiꞌy tiꞌj, aj tjapin bꞌaj t-xilin Xjan Qꞌij tzma toj kyaꞌj.
17 Ex jaw ttzyuꞌn Jesús jun tkꞌwel vin. Atzaj teꞌ tbꞌaj qꞌon chjonte te Dios tiꞌj, xi tqꞌmaꞌ kyjaluꞌn: Kytzyunxjiꞌy lo, exsin kysipinxa kyxoliliy; 18 quꞌn twutzx kxel nqꞌmaꞌn kyeꞌy, qa nlay txi nkꞌwaꞌn juntl majljiꞌy kꞌwabꞌj lo, tzmaxiꞌ aj qkꞌwan junx kyukꞌiy tzma toj Tkawbꞌil qMaꞌn toj kyaꞌj.
19 Ex jaw ttzyuꞌn jun pan. Atzaj teꞌ tbꞌaj qꞌon chjonte te Dios tiꞌj, kubꞌ tpiẍin, exsin xi tqꞌoꞌntz kye. Chiꞌ kyjaluꞌn: Atzin wejiꞌy nxmilil lo, a kxel qꞌoꞌn tuꞌn tkyim, noq tuꞌn kykleta. Kybꞌinchim kyejiꞌy lo, noq te naꞌbꞌl weꞌy.
20 Ikyx kubꞌ tbꞌinchin Jesúsjo tukꞌa kꞌwabꞌj, kybꞌajlinxiꞌ waꞌn. Chiꞌ kyjaluꞌn: Ajo kꞌwabꞌj lo, atzin jun akꞌaj tumiljo, a bꞌantnin tiꞌj tuꞌn Dios, tuꞌn kykyijxjal toj wen tukꞌa.Jer. 31:31-34. Ajo nchkyꞌela, a k-elil chitj te kolbꞌil kyeꞌy, atzin k-okiljo te kujsbꞌilte yol anetziꞌn.Ex. 24:6-8. 21 Me ajo xjal, a kxel kꞌayin weꞌy, lu qꞌuqlik junx wukꞌiy tiꞌj meẍ. 22 Twutzxix teꞌ, qa kchin xel qꞌoꞌn weꞌ, a ayiꞌn Tkꞌwal Ichin, toj kyqꞌobꞌxjal, tzeꞌnkuxjo tzꞌibꞌiꞌn taꞌye toj Tuꞌjil Tyol Dios;Sal. 41:9. me bꞌisbꞌajilxla teꞌ ichin, a kxel qꞌon weꞌy toj kyqꞌobꞌxjal.
23 Ayetziꞌn t-xnaqꞌtzbꞌin bꞌeꞌx i ok ten qanilte kyxolx, alkyeꞌ kxel qꞌonte Jesús toj kyqꞌobꞌxjal.
T-xnaqꞌtzbꞌil Jesús tiꞌjjo ankyexixtl at toklin qxol
24 Nim chꞌin chꞌotjin tzaj kyxoljo t-xnaqꞌtzbꞌin Jesús, quꞌn kyajtaq tuꞌn kybꞌinte alkyexix nim toklin kyxol.Mt. 18:1; Mr. 9:34; Lc. 9:46. 25 Chi Jesúsjo kye kyjaluꞌn: Aye nmaq kawil, a nya nimil, toj nmaq tnam, nchi kawin nyakuj tajaw tnamqe, ex n-ok kyqꞌoꞌn kyibꞌ te tbꞌanil xjalqe. 26 Me ayetzin kyeꞌ, mina chi ok kyeꞌ ikyjo. Quꞌn alkyeꞌ nim chꞌintl toklin kyxola, il tiꞌj tuꞌn tok tqꞌoꞌn tibꞌ nyakutlaj jun kuꞌxin. Ex alkye teꞌ, a ktzajil qꞌoꞌn toklin te nejinel kyxol txqantl, il tiꞌj tuꞌn tok tqꞌoꞌn teꞌ tibꞌ te aqꞌnil.Mt. 20:25-28; 23:11; Mr. 9:35; 10:42-44. 27 ¿Me altzila kyeꞌ nim chꞌintl toklintz? ¿Apetzilaꞌ a k-okil qe waꞌl tiꞌj meẍ, mo a nsipin wabꞌj? ¿Ma nyapetzila a te nim chꞌin toklin toj kywutza, a k-okil qe waꞌl tiꞌj meẍ? Me metzin weꞌ, a te nim tokliꞌn a n-ajbꞌin kye txqantl tzeꞌnku weꞌ.Jn. 13:12-15.
28 Ayetzin kyeꞌ kukx o chi ten kyeꞌ wukꞌiy toj tkyaqiljo yajbꞌil, a o tzikyꞌx wuꞌn. 29 Tuꞌnpetziꞌn, kxel nqꞌoꞌn weꞌ kyokliꞌn toj nkawbꞌila, tzeꞌnkuxjo ma tzaj qꞌoꞌn weꞌ woklin toj Tkawbꞌil nMaꞌn. 30 Ex kxel nqꞌoꞌn kyokliꞌn tuꞌn kywaꞌn ex tuꞌn kykꞌwaꞌn wukꞌiy tojjo Kawbꞌil anetziꞌn. Ex kchi kꞌwel qeꞌy toj qꞌuqbꞌil tuꞌntzin kykawiꞌn wukꞌiy kyibꞌajjo kabꞌlajaj chꞌuq xjal, a tzajnin tiꞌj te qtzan qxeꞌchil Israel.Mt. 19:28.
Tej t-xi tqꞌmaꞌn Jesús, qa tuꞌn tkubꞌ tewintaq Pegr
(Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Jn. 13:36-38)
31 Ex ikyl tqꞌma tAjaw Tkyaqiljo kyjaluꞌn: Simun, Simun, bꞌintza: Ma qanajtz teꞌ tuꞌn tajaw il, tuꞌn tyekajtza wen, tzeꞌnkuꞌ tuꞌn t-xtulit triy. 32 Me ayin weꞌ ma chin kubꞌsin nwutz tiꞌja te Dios, tuꞌntzintla mina kubꞌ numja toj tnimbꞌila. Ex ajtzin tmeltzꞌaj juntl majla toj tnimbꞌila, wetzin mojintltza kyukꞌa tukꞌiy, tuꞌn kyweꞌxix wen toj kynimbꞌil, chi Jesús te Pegr.
33 Me atzin te Pegr xi ttzaqꞌwin kyjaluꞌn: Ay Taa, loqiꞌn lo, qꞌoꞌnx weꞌ wibꞌ tuꞌn nteꞌn junx tukꞌiy toj tkyaqil, qa toj tze expe qa ma chin kyima tukꞌiy.
34 Xi ttzaqꞌwin Jesús kyjaluꞌn: Ay Pegr, twutzxix kxel nqꞌmaꞌn tey, texjo qnikyꞌin lo, a naꞌmtaqx toqꞌ tman ekyꞌ, kchin kꞌwel tewiꞌn oxe maj kywutzxjal, ex kxel tqꞌmaꞌn, qa nya ojtzqiꞌnqiꞌn tuꞌn.
Tej chꞌixtaq tpon ambꞌil tuꞌn tkyim Jesús
35 Ex xi tqanin Jesús kye kyjaluꞌn: ¿Ma attzin jun tiꞌla mix kanine kyeꞌy, tej kyxi nsmaꞌn jun maj, a ntiꞌ kypaꞌy, ntiꞌ kychꞌuꞌẍa te tkꞌwel kypwaqa ex ntiꞌ kyxjabꞌa xiꞌ?Mt. 10:9-10; Mr. 6:8-9; Lc. 9:3; 10:4.
Mix tiꞌ, chi chiꞌ, tej t-xi kytzaqꞌwin.
36 Ex xi tqꞌmaꞌntl Jesús kyjaluꞌn: Me metziꞌn jaꞌlin, ankye teꞌ at tpa, bꞌaꞌn tuꞌn t-xi tiꞌn, ex bꞌaꞌn tuꞌn t-xi tiꞌn tchꞌuꞌẍ, qa at. Exsin qa at juntz, a ntiꞌ tkxbꞌil, a kabꞌe tste, bꞌaꞌn tuꞌn t-xi tkꞌayin jun tal tkamiẍ, mo jun ttxoꞌw, exsin tuꞌn ttzaj tlaqꞌoꞌn juntz. 37 Quꞌn twutzxix kxel nqꞌmaꞌn kyeꞌy, qa il tiꞌj tuꞌn tjapin bꞌaj wiꞌja a tzꞌibꞌin taꞌ toj Tuꞌjil Tyol Dios, a iky ntqꞌmaꞌn kyjaluꞌn: Ex kxel qꞌoyit junx kyukꞌa a nya wen xjalqe.Is. 53:12. Oc japin bꞌajx teꞌ jotxjo jniꞌ tzꞌibꞌin wiꞌja.
38 Chi chiljo t-xnaqꞌtzbꞌin kyjaluꞌn: Taa, loqe kabꞌe kxbꞌil lo, a kabꞌe kyste.
Xi ttzaqꞌwin Jesús kyjaluꞌn: Kukxjo jaꞌlin, chiꞌ.
Tej t-xiꞌ Jesús naꞌl Dios toj Getsemaní
(Mt. 26:36-46; Mr. 14:32-42)
39 Etzin Jesús, exsin xiꞌ twiꞌ Wutz Olivos, tzeꞌnxtaqjo n-oketaq tuꞌn; ex bꞌeꞌx bꞌaj ikyꞌ lipeꞌ jniꞌ t-xnaqꞌtzbꞌin tiꞌj. 40 Atzaj teꞌ kykanin, iky xi tqꞌmaꞌn kye kyjaluꞌn: Kux chi naꞌnqiꞌy Dios, tuꞌntzintla mina chi kubꞌ tzꞌaqa toj tqꞌobꞌ tajaw il.
41 Bꞌeꞌx el tlaqwin te Jesús tibꞌ kyiꞌj t-xnaqꞌtzbꞌin, bꞌalaqa jun mo kabꞌe echj xi laqꞌeye. Kubꞌ meje, exsin ok tentz naꞌl Dios. 42 Chiꞌ kyjaluꞌn: NMaꞌn, chin tklomila teꞌ tkyaqil jniꞌ kkyꞌelix wuꞌn; me noqit nya a tzeꞌnku waja, qalaꞌ atla tzeꞌnkuxjo taja.
43 Tzmataq nyolin, jun paqx tzaj jun angel toj kyaꞌj qꞌolte tipin. 44 Nimx jaw bꞌisin Jesús tuꞌn nimxtaqjo kyixkꞌoj tuꞌn tikyꞌx tuꞌn. Me tuꞌn ikyjo, jaw tiꞌnxix tqꞌajqꞌojil twiꞌ tuꞌn tnaꞌn Dios. Tuꞌnpetziꞌn, ox txꞌuljinx aꞌ tiꞌj, nchi kubꞌik tzꞌaq twutz txꞌotxꞌ, ex ikytaq chi kaꞌyin tzeꞌnku chikyꞌ.*Nya toj tkyaqil Tuꞌjil Tyol qMan jaꞌ iteye v. 43 ex 44.
45 Tbꞌajlinxitzin naꞌn Dios, jawtzin weꞌkstz, exsin aj meltzꞌaj kykꞌatzjo t-xnaqꞌtzbꞌin, me noqtaql nchi ktanl kyeꞌ tuꞌn bꞌisbꞌajil, tej kyel jyet. 46 Chi Jesúsjo kye kyjaluꞌn: ¿Tiquꞌnil nchi ktaꞌn? Kux chi jaw weꞌksa, ex kux chi naꞌn Dios, tuꞌntzin mina chi kubꞌ tzꞌaqiꞌy toj tqꞌobꞌ tajaw il.
Teꞌ tkux qꞌoꞌn Jesús toj tze
(Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Jn. 18:2-11)
47 Tzunxtaq nyolin Jesús kyukꞌa t-xnaqꞌtzbꞌin, tej kypon tilj txqan xjal. Ataq Judas, a attaq toklin kyxol kabꞌlajaj t-xnaqꞌtzbꞌin, nejnin kywutz. Ok laqꞌe maꞌtzil te Jesús. 48 Me atzin te Jesús iky xi tqꞌmaꞌn te kyjaluꞌn: Ay Judas, ¿Ma noqtzin tuꞌn jun maꞌtzj ok chin xele tqꞌoꞌniy toj kyqꞌobꞌxjal, a ayiꞌn Tkꞌwal Ichin?
49 Ayetaqtzin kyeꞌ, a iteꞌtaq tukꞌa Jesús, tej tok kykaꞌyin, ex tok kybꞌiꞌn a nbꞌajtaq, xi kyqanin kyjaluꞌn: Taa, ¿Oktzin kchi okil qtxꞌeꞌmiꞌn tuꞌn qkxbꞌila, tuꞌn tkleta?
50 Me at jun te, a mix kubꞌ tyoꞌne, qalaꞌ bꞌeꞌx xi lipin txꞌemil teꞌ taqꞌnil tnejil pale. Bꞌeꞌx el tjaspiꞌn tẍkyin, a at toj tman qꞌobꞌ.
51 Me ante Jesús xi tqꞌmaꞌn kyjaluꞌn: Kukxjo, chi tenku xjaljo.
Ok tmekoꞌn te Jesús tẍkyinj aqꞌnil anetziꞌn, ex bꞌeꞌx qꞌanit tej xjal te jun majx. 52 Xitzin tqꞌmaꞌn Jesús kye kynejil pale, kye xqꞌuqil tnejil ja te naꞌbꞌl Dios, ex kye nejinel kyexjal; aye xjal lo, a ayetaqtziꞌn otaq chi ul tzyulte Jesús. Chiꞌ kyjaluꞌn: ¿Tiquꞌnil ma chi ula tzyul weꞌy, qꞌimila kykxbꞌila ex kytzeꞌy, nyakuj iky ma chin ele wejiꞌy te kyeꞌy tzeꞌnku jun ileqꞌ? 53 Kykyaqil qꞌij o chin ten weꞌ kyukꞌiy tojjo tnejil ja te naꞌbꞌl Dios, me mix jun maj ẍin ok kytzyuꞌn.Lc. 19:47; 21:37. Me mapen kanin kyeꞌ kyqꞌijil, tuꞌn tkubꞌ kybꞌinchinjiꞌy a kyaja, quꞌn atziꞌn tqꞌijiljo, tuꞌn tkawin tajaw qlolj.
Tej tkubꞌ tewin Pegr, qa tojtzqiꞌntaq Jesús
(Mt. 26:57-58, 69-75; Mr. 14:53-54, 66-72; Jn. 18:12-18, 25-27)
54 Ok tzyuꞌn Jesús kyuꞌn, exsin xi kyiꞌntz tzma tja kynejil pale. Atzin te Pegr, najchaq xi lipeye teꞌ. 55 Atzaj teꞌ kykanin, bꞌeꞌx kubꞌ kykchoꞌn kyqꞌaqꞌ nkyꞌaj peꞌn, exsin i ok txoletz tiꞌj. Ex majx te Pegr tokxtaq kyxol. 56 Me jun paqx, el tnikyꞌtzajil Pegr tuꞌn jun txin, a n-aqꞌnintaq tojjo ja anetziꞌn. Ok kyim wen tiꞌj Pegr, tej qꞌuqlektaq tiꞌj qꞌaqꞌ, exsin chitzjo kyjaluꞌn: Ex majx teꞌ luꞌn attaq tukꞌa Jesúsch.
57 Me bꞌeꞌx kubꞌ tewin te Pegr. Chiꞌ kyjaluꞌn: Ay txin, nyax wojtzqiꞌn wejiꞌy ichin anetziꞌn.
58 Aꞌkxtaqku teꞌ ikyjo, tej tiwle juntl majl Pegr tuꞌn juntl xjal, a iky tqꞌmaꞌ kyjaluꞌn: Ex majx te at kyxoljo xjal anetziꞌn.
Me ante Pegr chiꞌ kyjaluꞌn: Me mina, nyaqin wejiꞌy.
59 Bꞌalaqa otaq tzikyꞌ jun or ikyjo, tej tjaw tiꞌn tibꞌ juntl xjal, a chiꞌ kyjaluꞌn: Twutzxpen teꞌ, ajin teꞌ xjal lo attaq tukꞌa Jesús, quꞌn ex aj Galiley te luꞌn.
60 Xi ttzaqꞌwin Pegr kyjaluꞌn: ¡Mina! Mi wojtzqiꞌn weꞌ, ex ntiꞌx n-el nnikyꞌa te, tiꞌ qiꞌjil nyoliniy.
Jun paqx, naꞌmtaqxpe tbꞌaj yolin te Pegr, tej tjaw oqꞌ te tman ekyꞌ. 61 Tzaj meltzꞌaj te tAjaw Tkyaqil, exsin xi kyimtz toj twutz Pegr. Bꞌeꞌxpen i ul julkꞌaj tej tyol Jesús toj tkꞌuꞌj Pegr, aj otaq chex tqꞌmaꞌn te kyjaluꞌn: A naꞌmxtaq toqꞌ tman ekyꞌ, ok kchin kꞌwel tewiꞌn oxe maj. 62 Bꞌeꞌx etz tiꞌn te Pegr tibꞌ kyxol xjal, exsin ok tentz oqꞌil wen.
Tej kybꞌaj xmayinxjal tiꞌj Jesús
(Mt. 26:67-68; Mr. 14:65)
63 Ayetzin kyej xjal, a tzuntaq nchi xqꞌuqin tiꞌj Jesús, noqxtaq nchi jaw xmayin tiꞌj, exsin n-oktaq kybꞌyoꞌn. 64 Ok kymaqsiꞌn twutz Jesús, exsin xi kyqanin te kyjaluꞌn: Kanintzin tiꞌj. ¿Ankye s-ok bꞌyoꞌntiych?
65 Nimku txqantl yol te xmaybꞌil i bꞌaj ok ten qꞌmalte te.
Tej tpon qꞌiꞌn Jesús kywutz tnejil kawil kye Judiy
(Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Jn. 18:19-24)
66 Atzaj teꞌ qsqix, i ok kychmoꞌn kye tnejil Judiy kyibꞌ, junx kyukꞌa kynejil pale, exqetziꞌn jniꞌ xnaqꞌtzil tiꞌj ojtxe kawbꞌil, exsin xi kyiꞌntz Jesús twutz. Atzaj teꞌ kykanin, xitzin kyqanintz te kyjaluꞌn: 67 Qꞌmantza qeꞌy, ¿Aj qa ajiy Crist, a at toklin tuꞌn Dios?
Chi Jesús kye kyjaluꞌn tej t-xi ttzaqꞌwin: Qa ayiꞌn, qa nchijiꞌy, nlay chinx kynimiꞌn. 68 Ex qatzin ma txi nqanintza jun nxjelbꞌitza kyeꞌy, nlay chin tzaj kytzaqꞌwiꞌn. 69 Me texjo qꞌij lo, toj tman qꞌobꞌ qMan Dios, a nimxix tipin; ok kchin kꞌwel qeyiꞌy kawil tukꞌa, a ayiꞌn Tkꞌwal Ichin.
70 Tej kybꞌinte ikyjo, kykyaqilx xi qaninte te kyjaluꞌn: ¿Apela tejitza kꞌwalbꞌaj te Dios?
Xi ttzaqꞌwin Jesús kye kyjaluꞌn: Twutzx teꞌ, ayinqin wejiꞌy, ikyxjo tzeꞌnku ma tzaj kyqꞌmaꞌn.
71 Chi chiljo kyjaluꞌn: ¿Me tiꞌ til txqantl tstiyiltz te qe? A tojx ttzi ma chi bꞌajetza jniꞌ xoꞌj yol tuꞌn tiꞌj Dios, a ma chi qbꞌi, chi chiꞌ.

22:1 Ex. 12:1-27.

22:20 Jer. 31:31-34.

22:20 Ex. 24:6-8.

22:22 Sal. 41:9.

22:24 Mt. 18:1; Mr. 9:34; Lc. 9:46.

22:26 Mt. 20:25-28; 23:11; Mr. 9:35; 10:42-44.

22:27 Jn. 13:12-15.

22:30 Mt. 19:28.

22:35 Mt. 10:9-10; Mr. 6:8-9; Lc. 9:3; 10:4.

22:37 Is. 53:12.

*22:44 Nya toj tkyaqil Tuꞌjil Tyol qMan jaꞌ iteye v. 43 ex 44.

22:53 Lc. 19:47; 21:37.