Ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic ri tz'ibatal ca ruma San Lucas
Ri lok'olaj ch'abel ri niya'o colotajic ri tz'iban ca ruma San Lucas, nuc'ut chkawech chi ri Jesús ya Riya' ri c'amayon pe ri colotajic y ma xu (xe) ta wi chique ri tinamit Israel, xa can chique chuka' ri nic'aj chic tinamit ri yec'o chuwech re ruwach'ulef.
Re wuj re' nuk'alajsaj chkawech ri achique xbanatej tek xalex y tek xq'uiy ri Jesús. Nubij chuka' ri achique xbanatej riq'ui ri ruc'aslen ri Juan ri Bautista.
Ri tanaj 4 mocaj 16 y napon c'a pa mocaj 29, nubij chi tek ri Jesús xapon chupan ri jay ri kas nic'ut wi ri ruch'abel ri Dios ri chiri' pa tinamit Nazaret, xbeya'ox (xbeya') pe chare ri wuj ri rutz'iban ca ri profeta Isaías y Riya' xusiq'uij ri tanaj 61 mocaj 1 y 2 ri acuchi (achique) nubij wi: Ri Lok'olaj Espíritu riche (rixin) ri Dios c'o wuq'ui, nicha'. Y ri xusiq'uij ka ri Jesús can chrij Riya' mismo nich'o wi.
Nuc'ut chuka' chi ri Kajaf Jesús ma nrajo' ta ri mac, pero can yerajo' ri aj maqui', yerajo' ri winek ri can majun oc quik'ij, yerajo' ri pobres, ri yawa'i' y quinojel winek ri nicajo' niquinimaj ri achique nubij ri Dios. Y ri' nuc'ut chi ri Jesús can nojnek ránima riq'ui ajowabel.
Ri xtz'iban re wuj re' jun ajk'omanel y rumari' tek can jabel ruk'alajsaxic xuben chare ri achique rubanic xuben ri Jesús, tek xeruc'achojsaj ri winek chare ri quik'axon.
1
Ri nabey tak ch'abel chare ri Teófilo
Ye q'uiy yan c'a quitijon chic quik'ij riche (rixin) chi niquitz'ibaj pa rucholajen ri can kitzij chi xebanatej* chkacojol. Y ri rutz'ibaxic ri xquiben chare can achi'el wi ri xtzijox chake cuma ri xetz'eto ri c'a pa rutiquiribel pe. Y ri xetz'eto ri xbanatej xe'oc chuka' tzijoy ruch'abel ri Dios. Y riyin chuka' nwajo' ntz'ibaj ri xbanatej. Can xintij c'a nuk'ij riche (rixin) chi xinwetamaj chrij ri rutiquiribel. Y yac'ari' ri nwajo' ntzijoj chawe. Nwajo' chi pa rucholajen ntz'ibaj chawe riyit nimalaj Teófilo, riche (rixin) chi queri' nawetamaj jabel chrij ri kitzij§ ri ye bin y ye c'utun pe chawech.
Jun ángel nubij chi xtalex jun ac'al ri xtubini'aj Juan
Chiri' pa Judea xc'oje' c'a jun sacerdote ri xubini'aj Zacarías, y riya' xc'oje' c'a quiq'ui ri jumoc sacerdotes ri quibini'an chi ye riche (rixin) ri Abías.* Y ri tiempo ri' ya c'a ri achi Herodes ri rey chiri' pa Judea. Ri rixjayil c'a ri Zacarías, Elisabet rubi'. Ri Elisabet ri' jun chique ri ye riy rumam ca ri nimalaj sacerdote ri xubini'aj Aarón. Ri juc'ulaj winek ri' choj ri quic'aslen chuwech ri Ajaf Dios, y niquinimaj c'a ri rutzij. Can niquiben wi ri nubij. Y majun winek nicowin nibin ta jun tzij chiquij, ruma chi can ye choj wi. Ri juc'ulaj winek ri' majun c'a calc'ual, ruma ri Elisabet ma alanel ta. Y chi ye ca'i' ye rijita'k chic.
Y tek xapon c'a ri semana chi yesamej§ pa rachoch ri Dios ri jumoc sacerdotes ri can cachibil qui' riq'ui ri Zacarías, ri k'ij c'a ri' ya ri Zacarías ri xkajben chi ntoc apo pa rachoch ri Dios riche (rixin) chi nuporoj ri pon,* can achi'el ri kas niquiben wi ri rech sacerdotes chi jalajoj ruwech samaj yequibanala'. 10 Y tek ntajin c'a chuporoxic ri pon, quinojel c'a ri winek ri quimolon qui' ri chuwajay el, yetajin niquiben orar. 11 Yac'a tek c'o ri Zacarías chiri' ntajin nuporoj ri pon, yac'ari' tek xuc'ut ri' jun ángel riche (rixin) ri Ajaf Dios chuwech. Y ri ángel ri' xpa'e' chunakajal ri altar ri niporox wi ri pon. Pa rajquik'a' ri altar xpa'e' wi. 12 Tek ri Zacarías xutz'et ri ángel ri', xsach ruc'u'x y xpe xibinri'il§ chare. 13 Pero ri ángel xubij chare ri Zacarías: Ma taxibij ta awi'.* Ri Dios xrac'axaj ri a'oración. Ri Elisabet ri awixjayil xtic'oje' c'a jun ral, y ri ac'al ri', Juan ri rubi' ri xtaya'. 14 Ri ac'al c'a ri' xtuc'om pe sibilaj quicoten chawe riyit, y xtuc'om pe chuka' quicoten chique sibilaj ye q'uiy winek. 15 Ruma ri awalc'ual xtoc jun samajel ri sibilaj nim ruk'ij xtitz'etetej ruma ri Dios.§ Ma xtukum ta ruya'al uva, ni nic'aj chic quiwech ya' ri yek'abarisan,* ruma chi can pa ralaxic pe nojnek ri ránima riq'ui ri Lok'olaj Espíritu. 16 Y xtuben c'a chique ye q'uiy awech israelitas chi niquinimaj ri Ajaf Dios y nijalatej ri quic'aslen. 17 Yac'a ri Juan ri awalc'ual ri xtinabeyej chuwech ri Ajaf. Y riya' can xtic'oje' c'a ri Lok'olaj Espíritu y ri uchuk'a' riq'ui, can achi'el ri xc'oje' riq'ui ri Elías. Chuka' ri Juan xtuben c'a chique ri te'ej tata'aj chi yecajo' ri calc'ual,§ y xtuben chuka' chique ri winek ri ma yeniman ta tzij, chi xtiquic'uaj jun chojlaj c'aslen, achi'el ri quic'uan ri winek choj quic'aslen. Queri' ruchojmirisaxic xtuben apo chique ri winek, riche (rixin) chi queri' ri winek ri' xa can xu (xe wi) chic ri Ajaf coyoben apo, xcha' ri ángel chare ri Zacarías.
18 Y ri Zacarías xuc'utuj chare ri ángel: ¿Achique c'a rubanic tek xtinwetamaj* riyin chi can kitzij ri nabij chuwe? Ruma chi riyin y ri wixjayil xa yoj rijita'k chic, y ma yec'oje' ta chic kalc'ual, xcha'.
19 Y yac'ari' tek ri ángel xubij chare: Yin c'a riyin ri yin rutako'n ri Dios ri Gabriel nubi' ri yinc'o chuwech ri Dios. Y xirutek pe wacami riche (rixin) chi nonbij ca chawe ri nuc'om pe quicoten, ruma chi xtic'oje' awalc'ual. 20 Y ruma c'a chi ma xanimaj ta ri xinbij chawe, xcamemur§ c'a ca, man c'a xcach'o ta chic, c'a ya tek xtalex na ri awalc'ual, c'ac'ari' xcach'o chic jun bey. Ronojel c'a ri' can xtibanatej na wi, pero c'a ya tek xtapon na ri k'ij, xcha'.
21 Y tek ri Zacarías nitzijon c'a ri ángel riq'ui, ri winek ri ye oyobeyon riche (rixin) ri chuwajay el, niquibila' c'a: ¿Achique c'a ruma tek xa ma ntel ta pe chupan ri lok'olaj rachoch ri Dios? 22 Y tek ri Zacarías xbe'el pe, ma nicowin ta chic nich'o chique, ruma chi memurnek chic. Rumac'ari', ri ye oyobeyon riche (rixin), xquinabej chi c'o xuc'ut ri' chuwech ri chiri' chupan ri lok'olaj rachoch ri Dios. Ri Zacarías xaxu (xaxe wi) riq'ui ruk'a' nich'o wi chique, ruma xa xmemur c'a ca.
23 Y tek riya' ye rutz'akatisan* chic ca ri k'ij riche (rixin) ri samaj chiri' pa rachoch ri Dios, xbe chrachoch.
24 Tek xa ma jane q'uiy ta k'ij tic'o ca ri xc'ulwachitej chiri' pa rachoch ri Dios, ri Elisabet ri rixjayil ri Zacarías xunabej chi riya' xa yawa' chic, y rumari' ma xel ta pa bey wu'o' ic'. Ri Elisabet nubij c'a: 25 Wacami ri Wajaf Dios nuya' c'a re ac'al re' chuwe, riche (rixin) chi riyin ma xquiq'uix ta chic chiquiwech ri winek ri niquikasaj nuk'ij ruma chi majun wal.§
Jun ángel nuya' c'a rutzijol chare ri María chi xtralaj jun ac'al y Jesús rubi' ri c'o chi nuya'
26 Yac'a tek ri Elisabet ruchapon chic waki' ic' yawa' pe, yac'ari' tek ri Dios xutek chic ri ángel* Gabriel pa jun tinamit ri Nazaret rubi', jun tinamit ri c'o pa rucuenta ri Galilea. 27 Ri ángel Gabriel xtak riq'ui jun k'opoj, ri María rubi'. Ri k'opoj c'a ri', c'utun chic riche (rixin) chi nic'ule' riq'ui jun c'ajol ri José rubi'. Y ri José ri' jun chique ri ye riy rumam ca ri rey David. 28 Ri ángel can xapon na wi riq'ui ri k'opoj, y xubij chare: ¡Tiquicot c'a ri awánima, ruma sibilaj xaka chuwech ri Dios! Ri Ajaf can c'o awuq'ui. Y chique quinojel ri ixoki', yit c'a riyit ri sibilaj bendición xac'ul.§
29 Y tek ri María xutz'et ri ángel y xrac'axaj ri xbix chare, xsach ruc'u'x* y xuch'ob c'a ka pa ránima chi achique ruma tek quere' rutzil ruwech niya'ox (nya') ruma ri ángel. 30 Yac'ari' tek ri ángel chanin xubij chare ri María: Ma taxibij ta awi'. Riyit awilon rutzil ri Dios. 31 Wacami c'a, nbij ca chawe chi xtipe alanic chawij, y tek xtalex c'a ri ac'al ri', ti c'ajol (ala') y Jesús ri rubi' ri xtaya'. 32 Riya' sibilaj nim c'a ruk'ij xtic'oje', y xtubini'aj chuka' Ruc'ajol ri nimalaj Dios. Ri Jesús jun chique ri ye riy rumam ca ri rey David, y ri Ajaf Dios can ya c'a Riya' ri xtutz'uyuba'§ pa ruch'acat ri rey David ri xc'oje' ojer ca, 33 riche (rixin) chi queri' ri Jesús nuk'et tzij pan iwi' riyix, ri yix riy rumam ca ri Jacob. Y ri ruk'atbel tzij can riche (rixin) xtibe k'ij xtibe sek,* majun bey chic xtitane' ta, xcha' ri ángel chare ri María.
34 Y tek ri María rac'axan chic ka ronojel ri', xuc'utuj chare ri ángel: ¿Achique c'a modo ri' tek xtic'oje' wal? Ruma riyin xa ma jane yinc'o ta riq'ui ri achi ri xtoc wachijil.
35 Y ri ángel xubij chare ri María: Ya ri Lok'olaj Espíritu riq'ui ri ruchuk'a' ri nimalaj Dios, ri xtika pe pan awi'. Rumac'ari', ri lok'olaj ac'al ri xtalex awuq'ui, can xtubini'aj na wi Ruc'ajol ri Dios. 36 Y tawetamaj c'a chuka' ca, chi ri Elisabet ri awach'alal xtralaj jun ac'al, astape' ma alanel ta y chuka' can ri'j chic. Y re wacami c'o chic waki' ric'. 37 Ruma chi ri Dios can ronojel nicowin nuben.§
38 Can yac'ari' tek ri María xubij: Yac'are' yinc'o, yin jun rusamajel ri Ajaf. Can tibanatej c'a achi'el ri xabij chuwe, xcha' ri María chare ri ángel. Y ri ángel xel el chiri' riq'ui ri María, y xbe.
Ri María xbe chutz'etic ri Elisabet
39 Ye k'ij c'a ri' tek ri María can chanin xbe pa jun tinamit ri c'o pa ruwi' jun juyu' ri c'o pa rucuenta ri Judea. 40 Y tek xapon chiri' pa tinamit, riya' xbe pa cachoch ri Zacarías y ri Elisabet, y xuya' c'a rutzil ruwech ri Elisabet. 41 Tek ri Elisabet xrac'axaj ri rutzil ruwech ri xya'ox (xya') ruma ri María, can sibilaj xropin ri ac'al ri royoben xuna' riya'. Y ri Elisabet xnoj ránima riq'ui ri Lok'olaj Espíritu,* 42 y can riq'ui c'a ruchuk'a' xch'o, y xubij: Chkacojol riyoj ixoki', yit c'a riyit ri sibilaj bendición ac'ulun, y queri' chuka' ri bendición c'o pa ruwi' ri ac'al ri xtalex awuq'ui. 43 Ma nik'ax ta c'a chinuwech, ¿ruma yin achique ta c'a riyin, riche (rixin) chi no'aya' ca rutzil nuwech riyit ri yit rute' ri Wajaf? 44 Y can xu (xe) wi xinwac'axaj ri ach'abel tek xaya' rutzil nuwech, ri ac'al ri woyoben, can xropin ruma quicoten, xinna' riyin. 45 Jabel c'a ruwa'ak'ij§ ruma chi xanimaj ri xubij ri Ajaf chawe, ruma ri ac'al ri xbix chawe chi xtalex awuq'ui, can xtalex na wi.
46 Y yac'ari' tek ri María xubij:
Riyin riq'ui ronojel wánima nya' ruk'ij ri Ajaf.*
47 Ri wánima niquicot ruma ri Dios ri Nucolonel.
48 Ruma chi ri Dios xirucha' riyin ri rusamajel ri xa majun oc nuk'ij.
Y janipe' ri xtibe apo, ri winek xtiquibij chi jabel ruwanuk'ij.§
49 Ruma q'uiy nima'k tak utzil ri rubanon pe chuwe Riya', ri can nicowin wi nuben ronojel.*
Y ri rubi' Riya' can lok'olaj wi.
50 Can nujoyowaj c'a chuka' quiwech quinojel ri winek, ri chi sol chi sol yek'ax el chuwech re ruwach'ulef,§
ri can niquixibij wi qui' yemacun chuwech.*
51 Y riq'ui c'a ri ruchuk'a', can q'uiy c'a rubanalon.
Riya' rukasan quik'ij ri yech'obo pa tak cánima chi can nima'k quik'ij.
52 Ye rukasan ri nima'k aj k'atbel tak tzij,
y ye runimirisan ri xa majun quik'ij.§
53 Ri yewayjan, can xuya' c'a ronojel ri nic'atzin chique;
yec'a ri beyoma' xa choj queri' xetak el. Can majun xuya' el chique.
54 Riya' yoj ruto'on c'a riyoj israelitas ri can yoj rucha'on wi riche (rixin) chi nikaben ri rusamaj.
Ma yoj rumestan ta ca y rujoyowan kawech.*
55 Can rujoyowan wi kawech, achi'el ri rubin ca chique ri kati't kamama' ri xec'oje' ojer ca,
ri can rubin ca chare ri Abraham y chake riyoj ri yoj riy rumam ca riya'.
Ri Dios can majun bey c'a xtumestaj ta ri rubin ca.
Quec'ari' xubij ri María.
56 Y ri María xa juba' ma achi'el oxi' ic' xc'oje' ka pa rachoch ri Elisabet, y c'ac'ari' xtzolin chrachoch.
Tek xalex ri Juan ri Bautista
57 Tek xapon ri k'ij riche (rixin) chi nalex ri ti ac'al riq'ui ri Elisabet, xralaj jun ac'al ti c'ajol (ala'). 58 Y ri winek c'a ri ye ruvecinos ri Elisabet y ri ye rach'alal tek xquic'axaj c'a chi xralaj jun ac'al ruma ri nimalaj rutzil ri Dios, ri winek c'a ri' xe'apon riq'ui chuya'ic rutzil ruwech, y sibilaj c'a chuka' xequicot riq'ui.§ 59 Y riye' xe'apon chic c'a riq'ui ri Elisabet, tek xapon c'a ri wakxaki' ruk'ij ri ac'al, tek can ya chuka' k'ij ri' niban ri circuncisión* chare ri ac'al. Y can ya chuka' k'ij ri' tek niquicanoj ca rubi' ri ac'al. Y ri yec'o quiq'ui ri rute' rutata' ri ac'al xcajo' c'a xquiya' ta ri rubi' ri rutata' chare ri ac'al, y queri' ri ac'al xubini'aj ta Zacarías. 60 Yac'a ri rute' ri ac'al chanin xubij: Re ac'al re' ma xtubini'aj ta achi'el rubi' ri rutata', ruma re ac'al re' xtubini'aj Juan.
61 Y ri yec'o quiq'ui ri Elisabet xquibij chare: ¿Achique ruma tek nawajo' chi re ac'al nubini'aj Juan? Ruma majun chique ri ye awach'alal ri que ta ri' rubi'.
62 Yac'ari' tek xa riq'ui retal xech'o apo chare ri Zacarías, ri rutata' ri ac'al, riche (rixin) chi niquic'utuj chare achique bi'aj nrajo' nuya' chare ri ac'al. 63 Ri rutata' ri ac'al xuc'utuj jun tz'alan ri ye'ucusex riche (rixin) tz'ibanen y chuwech c'a ri tz'alan ri' xutz'ibaj: Ri ac'al xtubini'aj Juan. Y quinojel c'a ri quimolon apo qui' quiq'ui ri rute' rutata' ri ac'al, xquimey, ruma can ya ri bi'aj ri xubij ri te'ej, can ya chuka' ri' xutz'ibaj ri Zacarías chuwech ri tz'alan. 64 Can yac'ari' tek ri Zacarías xch'o chic jun bey. Y riya' can xu (xe) wi xch'o, can yac'ari' xuya' ruk'ij ri Dios. 65 Y ri ye quivecinos xpe c'a xibinri'il chique, ruma ri xbanatej chiri'. Y ri xbanatej, xel c'a rutzijol chiri' pa tak juyu' ri c'o pa rucuenta ri Judea. 66 Y quinojel c'a winek ri ye'ac'axan ri xbanatej quiq'ui ri Zacarías y ri Elisabet, niquiyec c'a ka pa tak cánima§ ri nitzijox chique, y niquibij: ¿Achique c'a rusamaj ruc'amom pe re ac'al re'? yecha'. Ruma nik'alajin chi can c'o wi ri Ajaf Dios riq'ui.*
Ri Zacarías nuya' ruk'ij ri Dios
67 Rumac'ari' ri Zacarías, ri rutata' ri ac'al, tek nojnek ránima riq'ui ri Lok'olaj Espíritu, riya' xuk'alajsaj c'a y xubij:
68 Sibilaj ta xtinimirisex rubi' ri Ajaf Dios kiche (kixin) riyoj ri yoj aj Israel,
ruma yojrunataj pe riyoj ri yoj rutinamit, y yojrucol.§
69 Ri Dios nuya' jun kanimalaj Colonel.
Y ri Kacolonel ri', jun chique ri ye riy rumam ca ri David ri jun ka-rey y rusamajel ri Dios ri xc'oje' ojer ca.*
70 Ri Dios xbin chique ri lok'olaj tak profetas ri xek'alajsan ri ruch'abel Riya' ojer ca, chi xquibij chi xtuya' jun Kacolonel.
71 Can rubin wi pe chi xkojrucol chiquiwech ri ye'etzelan kiche (kixin), y xkojrucol pa quik'a' ri ma yojcajo' ta,
72 y chuka' rubin ca chi nujoyowaj quiwech ri kati't kamama' ri xec'oje' ojer ca,
y chuka' ma numestaj ta ri lok'olaj trato ri xuben riq'ui ri Abraham.
73 Can xubij wi chare ri ojer kamama' Abraham§ ri c'o chi nuben chake,
74 chi can yojrucol pa quik'a' ri ye'etzelan kiche (kixin),*
riche (rixin) chi queri' ma nikaxibij ta ki' chi nikaben ri rusamaj,
75 y riq'ui jun chojmilaj y ch'ajch'ojlaj c'aslen chuwech Riya', nikaben ri rusamaj ronojel k'ij ri yojc'ase' el chuwech re ruwach'ulef.
76 Y riyit ti nuc'ajol, xcha' ri Zacarías, xtibix chawe chi can yit jun profeta ri k'alajsey ruch'abel ri nimalaj Dios.
Ruma yit c'a riyit ri xcanabeyej chuwech ri Ajaf riche (rixin) chi xtachojmirisaj apo ri rubey,§
77 y yit c'a riyit ri xcak'alajsan chi ri Dios nucuy quimac ri can ye rutinamit, riche (rixin) chi yecolotej.
78 Y ri', xaxu (xaxe) wi ruma chi ri ka-Dios nujoyowaj kawech riq'ui ronojel ajowabel.
Rumari' tek c'a chila' chicaj nutek wi pe Jun ri nosakirisan kiche (kixin),* ri can achi'el tek ntel pe ri k'ij.
79 Ri Jun c'a ri nosakirisan, xquerusakirisaj ri yec'o pa k'eku'm y ri yec'o pa rumujal ri camic,
y xkojruc'uaj c'a chupan ri bey riche (rixin) uxlanibel c'u'x.
Quecáre' ri chábel ri xerubij ri Zacarías.
80 Y quec'ari', ri ac'al ri xalex quiq'ui ri Zacarías y ri Elisabet, ruchapon c'a q'uiyen y chuka' queri' riq'ui ri ruc'aslen chuwech ri Dios. Y ya c'a ri pa tak desierto xc'oje' wi, y xuk'alajsaj ri' c'a ya tek xapon ri k'ij riche (rixin) chi xutzijoj ri ruch'abel ri Dios chiquiwech ri rech aj Israel.
* 1:1 Jn. 20.30, 31; Hch. 1.1-3; 1 Ti. 3.16. 1:2 Jn. 15.27; 2 P. 1.16; 1 Jn. 1.3. 1:3 Hch. 1.1; 11.4. § 1:4 Jn. 20.31. * 1:5 Neh. 12.4. 1:5 Mt. 2.1. 1:6 1 R. 9.4; 2 R. 20.3; Sal. 119.6; 2 Co. 1.12. § 1:8 2 Cr. 8.14. * 1:9 Ex. 30.7, 8. 1:10 Lv. 16.17. 1:11 Ex. 30.1. § 1:12 Lc. 1.29; 2.9; 5.8; Hch. 10.4. * 1:13 Ap. 1.17. 1:13 Gn. 25.21; 1 S. 1.27; Hch. 10.4. 1:14 Lc. 1.58. § 1:15 Mt. 11.11; Jn. 5.35. * 1:15 Nm. 6.1-3; Jue. 13.4; Lc. 7.33. 1:17 Is. 40.3; Mal. 3.1; Lc. 1.76. 1:17 Mt. 11.14. § 1:17 Mal. 4.5, 6. * 1:18 Gn. 15.8; Jue. 6.36, 37; Is. 38.22. 1:18 Gn. 17.17; 18.12. 1:19 Dn. 8.16; 9.21; Mt. 18.10; He. 1.14. § 1:20 Ex. 4.11; Ez. 3.26; 24.27; Lc. 1.62-64. * 1:23 1 Cr. 9.25. 1:25 Gn. 30.23; Is. 4.1. 1:25 1 S. 1.6. § 1:25 Is. 54.1. * 1:26 Lc. 1.19. 1:27 Is. 7.14; Mt. 1.18. 1:28 Jue. 6.12. § 1:28 Lc. 1.42. * 1:29 Lc. 1.12. 1:31 Ga. 4.4. 1:32 Fil. 2.10. § 1:32 2 S. 7.12; Sal. 132.11; Is. 9.6, 7; 16.5; Jer. 23.5. * 1:33 Dn. 2.44; 7.14; Mi. 4.7; Jn. 12.34. 1:35 Mt. 1.18, 20. 1:35 Mt. 14.33; 26.63; Lc. 1.32; Jn. 1.34; 20.31; Hch. 8.37; Ro. 1.4. § 1:37 Gn. 18.14; Jer. 32.17; Ro. 4.21. * 1:41 Hch. 6.3; Ef. 5.18; Ap. 1.10. 1:42 Jue. 5.24. 1:43 Lc. 2.11. § 1:45 Jn. 20.29. * 1:46 1 S. 2.1. 1:47 1 Ti. 1.1; Tit. 3.4. 1:48 1 S. 1.11; Sal. 138.6. § 1:48 Mal. 3.12; Lc. 11.27. * 1:49 Sal. 71.19; 126.2, 3. 1:49 Sal. 111.9. 1:50 Ex. 20.6. § 1:50 Gn. 17.7. * 1:50 Sal. 85.9; 118.4; 145.19; 147.11; Mal. 3.16-18; Ap. 19.5. 1:51 Sal. 98.1; 118.15. 1:51 Sal. 33.10; 1 P. 5.5. § 1:52 1 S. 2.6, 7; Sal. 75.7. * 1:54 Sal. 98.3; Jer. 31.3, 20. 1:55 Gn. 17.19; Ga. 3.16. 1:58 Lc. 1.36. § 1:58 Lc. 1.14. * 1:59 Gn. 17.12; 21.4; Lv. 12.3; Lc. 2.21; Hch. 7.8; Fil. 3.5. 1:60 Lc. 1.13. 1:64 Lc. 1.20. § 1:66 Gn. 37.11; Dn. 7.28; Lc. 2.19. * 1:66 Gn. 39.2; 1 S. 3.19; 16.18; 1 R. 18.46; Sal. 80.17; 89.21; Hch. 11.21. 1:67 Nm. 11.25; 2 S. 23.2; 2 Cr. 20.14; Jl. 2.28; 2 P. 1.21. 1:68 1 R. 1.48; Sal. 41.13; 72.18; 106.48. § 1:68 Ex. 3.16, 20; Sal. 111.9. * 1:69 Sal. 132.17. 1:70 Jer. 23.5; Dn. 9.24; Hch. 3.20, 21; Ro. 1.2, 3. 1:72 Gn. 12.1-3; Lv. 26.42; Sal. 98.3; Hch. 3.25. § 1:73 He. 6.13, 14. * 1:74 Ro. 6.16-18. 1:74 He. 9.14. 1:75 Jer. 32.39; Ef. 4.24; 2 Ts. 2.13; 2 Ti. 1.9; Tit. 2.12; 1 P. 1.15; 2 P. 1.4. § 1:76 Is. 40.3; Mal. 3.1; Mt. 11.10. * 1:78 Mal. 4.2; Ef. 5.14; 2 P. 1.19. 1:79 Is. 9.2. 1:80 Lc. 2.40.