13
Lahenda Antiokia radenu Barnabas noo Saulus
Nai kota Antiokia, lahenda dodouꞌ ramahere Ramatuaꞌ Yesus. Lahenda ruma Manetualain pake sii dadi reuꞌ Ria manadedea nara, ma ruma bali soo na, pake sii fo elaꞌ ranori lahenda ra. Basa sii riiꞌ:
Barnabas
Simeon (lahenda raloon rae, ‘Tou Keoꞌ’),*
Lukius (neme Kirene),
Menahem (ara raboi raan nemeꞌ aanan ria mai noo Mane Herodes),
ma Saulus.
Faiꞌ esa boe ma, ara puasa ma rabua fo doꞌo-tabe neuꞌ Amaꞌ Manetualain. Boe ma, Amaꞌ Manetualain Dula-dale Malalao-malalafu Na nafada sii nae, “Here ma Barnabas noo Saulus. Te Au nonoi ka dodouꞌ. Te ara muste tao rala nonoiꞌ fo au sakaꞌ fee sii.”
Ara bei puasa ma hule-haradoi basa, boe ma ara lalaa lima nara neuꞌ Barnabas noo Saulus, de tao natea dua sii. Boe ma, ara radenu dua sii reu roi Manetualain nonoi-tataon.
Barnabas noo Saulus leo pulu Siprus reu
4-5 Tepoꞌ fo Manetualain Dula-dale Malalao-malalafu Na pareta Barnabas noo Saulus, fo dua sii reu laꞌo rule mamanaꞌ a, masososa na ara leo kota esa nai namo suuꞌ, nade Seleukia. Yohanis (fo riiꞌ lahenda raloon rae Markus) boe noo sii. Losa ria boe ma, ara saꞌe ofaꞌ, de leo pulu Siprus, de ara onda nai kota esa, nade Salamis. Nai mamanaꞌ ria, ara rahiiꞌ masoꞌ leo lahenda Yahudi ra uma mamaso naa, fo ranori lahenda ra Amaꞌ Manetualain Dedea-Nafadan.
6-8 Basa boe ma, ara laꞌo tuli reme koroꞌ esa leo koroꞌ esa reu, losaꞌ ara mai leo kota esa nai pulu a peda seri na, nade Pafos. Gubernor malela inaꞌ esa leo nai kota ria, nade Sergius Paulus. Bei namaneme nae Barnabas asa mai nai sira kota na, boe ma nadenu lahenda reu raloo sii, te dale na nahiiꞌ nau namanene Manetualain Dedea-Nafadan.
Tehuu nai naa, lahenda Yahudi esa nade Bar Yesus (nade fekeꞌ nai dedea Yunani raloon rae ‘Elimas’). Ria manaa-teiꞌ. Ana biasa pepekoꞌ lahenda ra nae, ria boe Amaꞌ Manetualain lahenda manadedean. Ana na tiaꞌ noo gubernor. De Barnabas asa mai, boe ma ana neu duduku-papauꞌ gubernor ra, fo elaꞌ bosoꞌ sipoꞌ asa. Ana soba-soba fufudiꞌ-leleꞌo gubernor, fo elaꞌ bosoꞌ namahere Yesus.
Tehuu Amaꞌ Manetualain Dula-dale Malalao-malalafu Na fee Saulus kuasa (Saulus raloon soo na, Paulus), boe ma naloa mata na, mete nahere lahenda manaa-teiꞌ ria. Boe ma nasaꞌain nae, 10 “He! Elimas! Nitu a anan o! Mana popodeꞌ-eꞌedoꞌ! Manatipu-manadai! O malena basa hata neulauꞌ ara! O tuka nitu malaka bauinaꞌ! O bosoꞌ tao leo naaꞌ bali! O bosoꞌ soba-soba mahiu-maheꞌoꞌ Amaꞌ Manetualain eno roo na bali. 11 We! O nenene e! Neuꞌ ko Amaꞌ Manetualain huku o. O mata maa, neuꞌ ko poken, ta mita hata-hata esa soo boeꞌ, losa faiꞌ hida lalaꞌen.”
Paulus bei dedea basa boe ma, touꞌ a mata na poken tutiꞌ a. Ana laꞌo noi nafaroroeꞌ a saka lahenda homu lima na, fo elaꞌ hela roon neun.
12 Gubernor a nita mataꞌ leo naaꞌ, ma namanene aon Barnabas asa ranori laꞌe Yesus, boe ma noi leleuꞌ laka na, de ana namahere neuꞌ Yesus.
Ara reni Tutui Malole leo kota Antiokia nai propensi Pisidia
13 Neme kota Pafos nai pulu Siprus, Paulus asa saꞌe ofaꞌ leo kota esa nai propensi Pamfilia, nade Perga. Ara onda ofaꞌ a nai naa, boe ma Yohanis Markus laꞌo elaꞌ sii, de fali leo Yerusalem neu. 14 Ara laꞌo eiꞌ reme Perga leo kota Antiokia, nai propensi Pisidia.
Losa nai naa, te naraa noo lahenda Yahudi ra fai hahae ao nara, boe ma tuka reu masoꞌ nai lahenda Yahudi ra uma mamaso na. 15 Faiꞌ ria, ara lees nai baꞌi Musa susura naa, ma nemeꞌ Amaꞌ Manetualain mana dedea feke nara dudui na mai. Basa ria boe ma, uma mamasoꞌ a malaka nara hule Paulus asa rae, “Papa kasa emin. Kalu emi manuu nanori-nafada neuꞌ ami soo na, ami hule noo hada-hormata fo emi matetea ami basa dale mara.”
Paulus dedea noo lahenda Yahudi ra nai kota Antiokia
16 Basa de Paulus foa napadeiꞌ neu mata. Boe ma, ana lalaeꞌ lima na lain neu fo hule sii neneeꞌ. Boe ma, ana dedea nae, “Toranoo Israel kara emin. Ma basa papa mama fekeꞌ fo riiꞌ masoꞌ agama Yahudi soo ma doꞌo-tabe Amaꞌ Manetualain, au hule emi, pasaꞌ ridoo mara fo nenene au!
17 Amaꞌ Manetualain here basa ita lahenda Israel bei-baꞌin neme uluꞌ mai soo. Tepoꞌ fo ara leo rai dae Masir, nana sira nusa namon ta ria fa, Amaꞌ Manetualain fee sii namanuꞌu-namadae, losa upu-ana nara ramefu. Basa boe ma, Amaꞌ Manetualain pake kuasa bauinaꞌ Na, de noo sii kalua remeꞌ Masir mai. 18 Basa ria boe ma, ara rasoda leo raleleiꞌ reme mamanaꞌ esa, leo mamanaꞌ esa reu, nai dae lino-nees ria, losaꞌ teuꞌ haa hulu. Leo mae ara laka batu boe oo, tehuu Amaꞌ Manetualain napipipi-nalalaꞌo sii noo balaroe-balanauꞌ. 19 Basa de Amaꞌ Manetualain tao na sosopuꞌ nusaꞌ hitu lahendan, nai dae Kanaꞌan, de Ana babati dae ria fee bei-baꞌi nara, dadi neuꞌ sira dae pusakan. 20 Ara rasoda losaꞌ teuꞌ natun haa lima hulu.
Basa de Amaꞌ Manetualain soꞌu fee sii manaꞌee-dedeaꞌ ara, fo rapipipi-ralalaꞌo sii, losaꞌ Ana soꞌu na manadedean esa, nade Samuel. 21 Tepoꞌ fo Samuel dadi neuꞌ Amaꞌ Manetualain manadedea naa, ita bei-baꞌin nara nau-nau elaꞌ hapu maneꞌ esa. Boe ma, Amaꞌ Manetualain soꞌu na Kis ana na, nadeꞌ Saul, nemeꞌ Benyamin suku na. Saul homu pareta losaꞌ teuꞌ haa hulu. 22 Boe ma, Amaꞌ Manetualain naꞌonda henin. Basa de Ana soꞌu Isai ana na, nade Daud, kati ni dadi mane bebeuꞌ. Ana nalelaꞌ tebe-tebe Daud dale na nae, ‘Isai anan Daud ia, naraa noo Au dale Ka. Neuꞌ ko dei ana tao tuka basa Au hihii-nanau Ka.’ 23 Faiꞌ ria, Amaꞌ Manetualain helu fo noi fee Daud tititi-nonosin esa, elaꞌ soi na lahenda Israel remeꞌ sala-siko nara mai. Au oi afada basa toranoo kara leo iaꞌ, Daud tititi-nonosin fo Amaꞌ Manetualain helu basa soo aa, nana riiꞌ Yesus.”
Paulus dedea nae, Yesus ia, nana Lahenda fo Amaꞌ Manetualain helu basa, nai faiꞌ a ulu na nae, feen mai a
24 Paulus tuti naroo dedea na nae, “Tepoꞌ fo Ramatuaꞌ Yesus bei ta noi tao fa, te lahenda esa, nade Yohanis, neu nafada lahenda Israel ara nae, sira hahae remeꞌ nonoi-tatao tadalu nara mai, boe ma muste sarani dadi neuꞌ tanda esa nae, sira malolole roo Amaꞌ Manetualain soo. 25 Tehuu, Yohanis nonoi na sakaꞌ basan, boe ma ana nafada lahenda ra nae, ‘Emi bosoꞌ afi mae au riiꞌ Lahenda fo Amaꞌ Manetualain helu basa, nai faiꞌ a ulu na nae, feen mai a. Mafarene matalolole. Emi muste mahani Lahenda esa, te neuꞌ ko Ana noi mai. Ria lena heni auꞌ, losaꞌ dadi neuꞌ Ria ata na, boe oo au ta araa fa.’
26 Toranoo kara emin! Emi nana tebe Abraham tititi-nonosin, ma emi fekeꞌ ara dale mara, mahiiꞌ Amaꞌ Manetualain. Nenene au dei! Amaꞌ Manetualain nafada ita Eno Masoda Na. Tuka eno ria, Ana soi na ita temeꞌ sala-sikoꞌ ara mai. 27 Neme maꞌulun ria mai, Amaꞌ Manetualain pake mana dedea nara fo ara tui-rafada lahenda ra, laꞌeneuꞌ Lahenda fo riiꞌ Amaꞌ Manetualain helu noi feen mai a. Boe ma, ita malaka agama nara, roo lahenda fekeꞌ fo nai Yerusalem, ara lees kose-kose hata, fo mana dedea ra duiꞌ asa soo. Tuka fai hahae aoꞌ a, ara leo uma huhule-haradoiꞌ daleꞌ reu, boe ma ara lees leo naaꞌ nai Amaꞌ Manetualain Susura Makamoi Na. Tehuu, sira ta bubuluꞌ rae lahenda fo riiꞌ Amaꞌ Manetualain helu noi feen mai, nana riiꞌ Yesus fa. Basa de, ara saka enoꞌ fo huku ramaten, naraa noo Amaꞌ Manetualain mana dedea nara dudui na. 28 Ara tao-tao dedeaꞌ roo Yesus nana roi hiki ratudan, tehuu ta hapu sala Na fa. Mae leoꞌ naa boe oo, ara reu hule gubernur Pilatus fo ramaten. 29 Gubernur ria nataa, basa de ara paku Yesus, boe ma londan neuꞌ ai kakeꞌ a losaꞌ maten. Tehuu basa sira nana, naraa noo Amaꞌ Manetualain mana dedea nara dudui na. Basa de, ara raꞌonda popora Na, nemeꞌ ai kakeꞌ ria, de ara oꞌo roon pedan neuꞌ rates daleꞌ. 30 Tehuu Amaꞌ Manetualain pake kuasa Na, de nafoa faliꞌ Yesus neme mamaten Na mai.
31 Tepoꞌ fo Yesus nasoda faliꞌ, Ana na tudu ao Na laꞌi dodouꞌ neuꞌ lahenda ra. Lahenda sira riiꞌ roon neme propensi Galilea, leo Yerusalem reu. Sira nana besaꞌ ia, dadi sakasii neuꞌ lahenda Israel ara.”
Paulus natudu nae, Manetualain pake Ria mana dedea nara soo, fo tui memaꞌ laꞌe Yesus
32-33 Paulus tuti naroo dedea na nae, “Na, leo iaꞌ! Ami dua ia, riiꞌ au ma Barnabas, ami meme dooꞌ a mai, nana mafada fo elaꞌ emi malelaꞌ mae, hata fo Amaꞌ Manetualain helu neuꞌ ita bei-baꞌin nara, besaꞌ ia, basan dadi soo, riiꞌ Ana nafoa faliꞌ Yesus neme mamate Na mai. Nai Sosoda Iꞌio-Oꞌoa ara babati kadua na, Amaꞌ Manetualain pake lahenda duiꞌ laꞌeneuꞌ Yesus soo, Lahenda fo riiꞌ Ana helu noi feen mai, nae:
‘O ia nana Au ana ki o.
Faiꞌ ia, Au soꞌu ko homu pareta.’
34 Neme uluꞌ mai, Amaꞌ Manetualain helu soo nae, neuꞌ ko Ana nafoa faliꞌ Lahenda fo Ana heluꞌ nae feen mai a, Lahenda ria ta maten sooꞌ. Huu ria naa, de Amaꞌ Manetualain pake Ria mana dedea nara duiꞌ rae,
‘Neme uluꞌ mai Au helu basa oo Mane Daud, nana oi feen ua-naleꞌ.
De besaꞌ ia boe, Au oi helu seluꞌ fee o, huu fo o ia nana Daud tititi-nonosin.’
35  Sosoda Iꞌio-Oꞌoaꞌ fekeꞌ a nae,
‘Amaꞌ Manetualain ta foa ela Lahenda Makamoi Na ma popora Na, nasosopuꞌ nai raten daleꞌ.’
36-37 De matetu na leo iaꞌ: Sosoda Iꞌio-Oꞌoa ia ta natudu neuꞌ Daud fa! Ita bubuluꞌ nana, huu Mane Daud tao nala nonoi malole neuꞌ ria nusa na, boe ma maten, de ratoin ma popora na sopuꞌ nalan. De ita talelaꞌ tae, Sosoda Iꞌio-Oꞌoa ria ta tui soa neuꞌ Daud fa, tehuu natudu neuꞌ Lahenda fekeꞌ. Lahenda fo Ana tudu ria nana, faiꞌ bea Ana maten soo, dei Amaꞌ Manetualain nafoa faliꞌ Ana. Huu ria naa, de popora Na ta nasosopuꞌ baiꞌ boeꞌ.
38-39 De toranoo kara emin, nenene matalolole! Lahenda ria nana, riiꞌ Yesus! Ma neni ko ita tamaheren soo na, dei Ana lepa-nasaa basa ita sala-siko nara. Tuka matetu na, ita riiꞌ muste lepa aoꞌ ara. Tehuu ita bubuluꞌ tae, leo mae ita tuka basa baꞌi Musa hohoro-lalane nara, noi ita ta tao matetuꞌ nai Amaꞌ Manetualain matan a fa. 40-41 Huu ria naa, de emi muste afi matalolole. Bosoꞌ losa Amaꞌ Manetualain lahenda mana dedea maꞌulun ara rafada, nana tuda neuꞌ emi. Ara duiꞌ soo rae,
‘Emi besa-besa, mana-mamumulu, ma mana-madadaeꞌ emin!
Huu Au, Amaꞌ Manetualain tao basa hata lalaꞌen, losaꞌ lahenda roi patararaaꞌ a;
neuꞌ ko emi dei sipo ma babati mara, boe ma ruadaꞌ meu.
Au tao a nonoiꞌ esa, faiꞌ fo emi bei masoda,
tehuu emi ta nau sipoꞌ fa.
Leo mae lahenda tui lulutuꞌ asa soo boe oo,
emi ta nau malelaꞌ fa.
Malole lena, emi afi matalolole nonoi lakaꞌ ia, fo elaꞌ emi mapopoo bafa boe.’
De toranoo kara emin. Afi matalolole au dedea bisina ka. Bosoꞌ tuꞌu-tapa heni dedeaꞌ fo emi mamanene riiꞌ bisinaꞌ a, bosoꞌ tao sama leoꞌ mana-mamumuluꞌ ara nonoi nara. Au dedea kara noi ri naꞌ soo. Makasi dodouꞌ!”
42 Tui basa boe ma, Paulus noo Barnabas rapadeiꞌ, de roi laꞌo ela uma mamasoꞌ a. Boe ma, basa lahenda sira hule fo ara fali seluꞌ mamaso mana-mai ele, fo ela tui na lulutuꞌ seluꞌ sira dedea bisinaa nara. 43 Ara besaꞌ ko kalua reme uma mamasoꞌ daleꞌ mai, te lahenda dodouꞌ rai naa soo reu tuka Paulus noo Barnabas. Basa de, dua sii ranori-rafada sii rae, “Ita talelaꞌ tae, Amaꞌ Manetualain dale Na malole naseliꞌ neuꞌ ita. Huu ria naa, de emi muste homu maheren.”
Lahenda Yahudi ra malaka nara tipa heni Paulus asa
44 Basa mamasoꞌ ria boe ma, naraa noo lahenda Yahudi ra fai hahae ao nara, hisadei na basa lahenda kota isiꞌ ria, roi mai ramanene Amaꞌ Manetualain Dedea-nafada nara. 45 Tehuu tepoꞌ fo lahenda Yahudi ra malaka nara rita lahenda kadodouꞌ sira roi reu ramanene Paulus, boe ma ara eteꞌ ao nara, de rasasefiꞌ bafaꞌ roon fo roi ratuda Paulus dedea nara.
46 Tehuu Paulus asa ta heoꞌ fa. Ara dedea ta pake hahapa-babaaꞌ soꞌ. Ara rae, “Memaꞌ tebe Amaꞌ Manetualain soiꞌ na uluꞌ enoꞌ, fee ita lahenda Yahudi ra, boe ma Ana neni Tutui Malole soaneuꞌ ita. Memaꞌ ria nana naraa! Tehuu emi ta nau sipoꞌ fa naa. Huu ria na, emi ta maraa sipoꞌ soda neme Amaꞌ Manetualain mai fa. De besaꞌ ia, ami moi meni Tutui Malole ia, fee nusa fekeꞌ ara, nana huu noo emi tipan soo. 47 Tehuu Amaꞌ Manetualain nadenu ami soo, naraa noo manaduiꞌ nai Yesaya susura na nae,
‘Au soꞌu emi dadi leoꞌ banduꞌ neni makaledo neuꞌ basa nusa fekeꞌ ara, nana lahenda Yahudi ta sira fa,
elaꞌ loti enoꞌ fo leo Au mai a,
fo ela Au poꞌi a basa sii reme sala-siko nara mai.
Boe ma, emi muste matudu enoꞌ ria neuꞌ dae-inaꞌ a bukun haa sii.’ ”
48 Lahenda nusa fekeꞌ fo ta Yahudi fa, bei ramanene leo naaꞌ, boe ma ara ramahoꞌo ran seliꞌ. Ara io-oa neuꞌ Amaꞌ Manetualain rae, “Io-oa neuꞌ Amaꞌ Manetualain! Amaꞌ Manetualain Tutui Malole Na, lole na seli!” Ma nai naa, hapu lahenda fo Amaꞌ Manetualain naꞌetu basa neme uluꞌ mai soo, fo rasoda raroo, roo Ni. Basa boe ma, ara ramahere Ramatua Yesus.
49 Amaꞌ Manetualain Dedea-nafadan sira reme bafaꞌ esa leo bafaꞌ esa, neu rule katemaꞌ nusaꞌ ria.
50 Nai kota ria, lahenda bauinaꞌ touꞌ ma inaꞌ, hapu ruma rahiiꞌ Manetualain. Tehuu lahenda Yahudi ra malaka nara, reu duduku-papauꞌ asa, losa ara puu heni Paulus noo Barnabas remeꞌ sira nusa na mai. 51 Ara bei kalua reme kota na mai boe ma, dua sii tao tuka hadas a, ara sasapu heni afu nemeꞌ ei nara mai dadi neuꞌ tanda esa, nae lahenda fo rai kota ia, daleꞌ, ta nau ramanene sira dua sooꞌ. Basa boe ma, ara rasadea, de laꞌo elaꞌ kota ria. Boe ma, ara leo kota fekeꞌ esa, nade Ikonium.
52 Tehuu lahenda fo ramahere Ramatuaꞌ Yesus nai Antiokia, dale nara ramahoꞌo, ma Dula-dale Malalao-malalafuꞌ a tao natetea sira dale nara.
* 13:1 a: Dudui Yunani a nae ‘Niger’ ma sosoa na nae ‘keo’ do ‘maꞌiuꞌ’. 13:1 b: Mane Herodes ia, ara ralelaꞌ ana boe rae, nade Herodes Antipas. Ria rina naisa Yohanis, mana saraniꞌ a. Papa na, ara ralelaꞌ ana nade Herodes Bau-inaꞌ, fo riiꞌ nadenu raꞌisa ana boki beuꞌ ara rai Betlehem. Mane Herodes fo riiꞌ nadenu raꞌisa Yakobus, ma rii maten huno uleꞌ ara, ara ralelaꞌ ana nade Herodes Agripa. 13:17 Kalua reme Masir 1:7; 12:51 13:18 Susura Dudui Nadeꞌ a 14:34; Tui Seluꞌ Laꞌe Neuꞌ Eno Sodaꞌ a 1:31 13:19 Tui Seluꞌ Laꞌe Neuꞌ Eno Sodaꞌ a 7:1; Yosua 14:1 13:20 Mana Ee Dedeaꞌ ara 2:16; 1 Samuel 3:20 13:21 1 Samuel 8:5; 10:21 13:22 1 Samuel 13:14; 16:12; Sosoda Iꞌio-oꞌoaꞌ ara 89:20 13:24 Markus 1:4; Lukas 3:3 13:25 Dedea Yunani matetuꞌ a nae ‘naloe aon fo sefi tabu-eis tali na, au ta araa fa’. Sosoa na nae, nasasamaꞌ noo Ramatua Yesus, Yohanis nameda ao na boe oo, dadi atanꞌ. 13:25 Mateos 3:11; Markus 1:7; Lukas 3:16; Yohanis 1:20, 27 13:28 Mateos 27:22-23; Markus 15:13-14; Lukas 23:21-23; Yohanis 19:15 13:29 Mateos 27:57-61; Markus 15:42-47; Lukas 23:50-56; Yohanis 19:38-42 13:31 Lahenda Nadedenuꞌ ara Tutuin 1:3 13:32-33 Sosoda Iꞌio-oꞌoaꞌ ara 2:7 13:34 Yesaya 55:3 13:35 Sosoda Iꞌio-oꞌoaꞌ ara 16:10 13:40-41 Habakuk 1:5 13:47 Yesaya 42:6; 49:6 13:51 Mateos 10:14; Markus 6:11; Lukas 9:5; 10:11