YESHAYAHU, IZAYA
Enshokolezi oku bitabu by’Abalêbi
Oluderho «mulêbi» luli luderho lwa cihabraniya. Lwanahugûlwa ntya: «Ohamagîrwe na Nnâmahanga» kandi erhi «Oyalîza Akanwa ka Nnâmahanga». Abalêbi bayishi oku bali nka kanwa ka Nnâmahanga. Co cirhuma barhangira ngasi mango kuhanûla n’ezi nderho: «Ntyo kwo Nyakasane adesire» erhi «Akanwa ka Nnâmahanga aka» na ntyo na ntyo.
Bitabu bini biderhwa bya «Balêbi Bakulu»: Yeshayahu, Yeremiya, Ezekiyeli na Daniyeli.
Hali na bindi bitabu ikumi na bibirhi biderhwa bya «Balêbi Basungunu» bulya bibà byofôfi.
Enyigîrizo z’abalêbi zaliyêrekîre bwenêne abantu b’amango gâbo. Kanji kanji abalêbi bakâg’ilêba ebyayîsh’ibà. Nyamuzinda ayîshi ebyayîsh’ibà byoshi. Nyamuzinda analengereza entumwa yâge emanye ebyayîsh’ibà byoshi. Abalêbi bàdesire binwa binji biyêrekîre Masiha n’ebiyêrekîre amango mazinda. Rhwe rhukola rhulama ago mango amalêbi gayunjulîre, rhwanahash’imanya bwinjinjà ago malêbi kulusha abalêbi bâgo.
Erhi rhwankakengêra ebi rhwadesire oku bulêbi byoshi, rhwanayumva oku Ebibliya ederha mpu Mûsa ye mulêbi murhanzi na mukulu kulusha abandi boshi. Abandi balêbi b’enyuma bali baganda ba Mûsa, nka Yozwè, Debora, Samweli n’abandi n’abandi. Hali abalêbi barhayandikaga citabu, hali n’abalêbi bayandisire. Omulêbi Amosi alamaga omu mwâka gwa 750 embere ly’okuburhwa kwa Kristu. Abalêbi bakulu babirhi bahanûlaga olubaga lwa Israheli embere lululizibwe e Babiloni, bwo Yesha’yahu na Yeremiya. Ago mango gonênè, Hozeya, Mikeyo, Nahumu, Sofoniya na Habakuki nabo bajabayigîriza. Omulêbi mukulu w’amango gw’okululizibwa ye irungu. Abalêbi bakozire enyuma ly’okurhenga e Babiloni bwo Hageyo na Zakariya. Malakiya, Abudiya, Yoweli, Yônà na Daniyeli nabo bakulikira.
Abalêbi bakâg’isêgereza bwenêne kuli ebi binwa binene bisharhu: okuyêmêra Nyamuzinda muguma yêne, akalamo nkana kashingânîne n’idini ly’emurhima, Masiya. Daniyeli abwîne okuyisha kwa «Mwene-Omuntu» oku bitù by’emalunga. Mwene-Omuntu âyîsh'ihâbwa okurhegeka amashanja goshi n’obwâmi bwâge bwayôrhaho ensiku n’amango. Endagâno Mpyâhya eyerekeza ebyo binwa by’abalêbi byoshi kuli Yezu Kristu.
Enshokolezi kuli Izaya/Yeshayahu
Yeshayahu ahamagalwa na Nyamuzinda omu ka-Nyamuzinda k’e Yeruzalemu omu mwâka gwa 740 embere ly’okuburhwa kwa Yezu Kristu, mpu amanyîse oku Israheli na Yûda bayish’ihanwa erhi kurhashimba amarhegeko ga Nyamuzinda kurhuma.
Yeshayahu ajira ogwo mukolo Nyamuzinda amuhâga myâka makumi anni. Ago mango obwâmi bwa Asûru bwàli buzibu bwenêne. Abâmi b’eburhambi bacîhira haguma mpu lyo balwîsa Asûru. Yeshayahu arhôla omuhigo gw'okurhabâla anabwîra abo bâmi mpu balangâlire Nyamuzinda yêne. Izaya amanyîsa omwanzi gw’okuburhwa kwa Emanûweli, Mucunguzi w’igulu (c. 6-12).
Yeshayahu ye mulêbi mukulu bwenêne kulusha abandi balêbi boshi. Ayigîriza oku Nyamuzinda ali mwimâna. Bulya Israheli arhayêmêraga Nyamuzinda, âyish’itwîrwa olubanja n’okuherêrekezibwa. Cikwône abayish’isigala bâyish’igalukira Nyamuzinda n’okucungulwa (4, 3).
Omulêbi Yeshayahu ali murhegesi mukulu w’ishanja lyâge na ntyo bantu banji bamukulikira ciru omu myâka yakulikiraga. Abo bemêzi bayûshûla emyandiko yâge. Ntyo ecigabi ca kabirhi (c. 40-55) cayandikagwa n’omulêbi walondaga Yeshayahu amango Babeli alibahebire omu bujà. Oyo mulêbi ayâlîza oku ecihugo bàyûbakamwo hano barhenga omu bujà ciri hôfi, n’oku Yeruzalemu âyûbakwa buhyâhya. Eco citabu ciderhwa «citabu c’okurhulirira kwa Israheli».
Ecigabi ca kasharhu (c. 55-66) ciyûshûla eca kabirhi, bene Israheli bamâyûs’igaluka e Yeruzalemu. Cikwône babona oku barhebirwe, bulya barhayûbakaga aka-Nyamuzinda n’ecishagala erhi Basamariya bàrhuma. Omulêbi ababwîra mpu kuli kwa bulagîrire bagalukire Nyamuzinda omu lugendo lwâbo, amanyîsa irenge lya Nyamuzinda amango gw’okulinda Omucunguzi.
EBIRIMWO
1. Ecigabi c’omulêbi Yeshayahu: cigabi 1, 1—39, 8
2. Okurhûliriza kwa Israheli: cigabi 40, 1—55, 13
3. Abalêbi bamanyîsa oku Israheli ayish’iyagaluka: cigabi 56, 1—66, 24.
I. Yûda ahêkwa lubanja
1
Izîno ly’ecitabu
1 Obulêbi Yeshayahu, mwene Amotsi abonaga, buyêrekîre Yûda na Yeruzalemu, oku ngoma ya Uziyahu, na Yotami, na Ahazi, na Hizekiyahu, bâmi ba Yûda.
Olubaga lurhasîma
2 Mwe malunga, muyumve, nâwe we igulu, orhege amarhwîri, bulya Nyakasane odesire, erhi: «Nalîsize abâna nanabalera, ci bôhe bangomera.
3 “Enkafu enamanye nnayo, n’endogomi enamanye eciranga ca nnawâbo; Israheli yêhe arhajira bumanye, olubaga lwâni lurhayumva”.
4 “Yajewe! ishanja linya-byâha, olubaga luyunjwîre mabî, iburha lya banyankola-maligo, abâna b’emihera! Bajahisire Nyakasane, bagayaguza Omwimâna w’Israheli; bamuhindamulira omugongo”.
5 “Ngahi mwankacishûrhirwa, mwe bantahwa-bugoma? Irhwe lyoshi liri lilwâla, n’omurhima gwoshi gwarhozire”.
6 “Kurhangirira oku nshando z’amagulu kuhika oku irhwe, ntà cirumbu cigumaguma: ci bironda byône n’ebibande n’ebihulu byadwa masira, birhasâg’ijakwo bufumu, erhi kurhubwa, erhi kuhirwakwo amavurha”.
7 “Ecihugo cinyu cikola bwerûle, ebishagala binyu byadûlisirwe muliro, abanya-mahanga balire amashwa ginyu erhi munadwîrhe mwasinza: abanya-mahanga bagayoniremwo, bagasiga bwâmwa”.
8 “Mwâli wa Siyoni asigîre yêne nka cifumba omu lukoma lw’emizâbîbu, nka higombe omu ishwa ly’emirhandâgule, nka cishagala cigorhe”.
9 “Acibiga Nyakasane Nyamuzinda w’Emirhwe arhali arhulekîre amâhûngà g’emisigala, rhwankabîre aka Sodomo rhunashushe Gomora”».
Obulyâlya
10 Yumvi akanwa ka Nyakasane, wâni baluzi b’e Sodomo murhege okurhwiri, muyumve irhegeko lya Nyamuzinda wîrhu, mwe lubaga lw’e Gomora.
11 «Bici gwankwânana omwandu gw’enterekêro zinyu? Nyakasane okudesire. Ntamire n’embâgwa z’enganda-buzi n’amashushi g’amanina; omukò gw’empanzi n’ogw’abâna-buzi n’ogw’ebihebe, ntagukwirirwa!
12 “Nka muyishir’ibona obusù bwâni, ndi ommubwîra mpu mulabarhe omu byôgo byâni?”
13 “Muleke okukalêrha entûlo za busha! Omugî gw’enshangi ntacigubonakwo! Emyêzi mihyâhya, esabato n’endêko zinyu, obubî n’ensiku nkulu, ntabikwîrirwa!
14 “Emyêzi yinyu mihyâhya n’ensiku nkulu zinyu, ntabibâkwo: byantamize, ntakanacibirembera”.
15 “Mukalambûla amaboko, nnambwîkire obusù bwâni ndek’ibona; ciru mwankayûshûla emisengero, niono ntayiyumvîrhiza: bulya amaboko ginyu gayunjwîre mukò”.
16 “Mucîshuke, mucîcêse! Murhenze obubî bw’ebijiro binyu omu masù gâni! Muleke okukakola amabî;”
17 “muyige okukûjira aminjà! Mulongereze obushinganyanya, mufungire odwîrhe walibuzibwa! Muhalire enfûzi, mufungire omukana!”
18 “Muyishe rhujè kadali, kwo Nyakasane adesire. Ebyâha binyu bikaba bidukwîre nka mwambalo gwa kaduku, byahinduka byêru nka lubula; bikaba bidukulîze nka mugôla, byayêruha nka bôya bwêru!”
19 Mukayêmêra okubà bumvi, mwalya oku minjà g’ecihugo”.
20 “Ci mukalahira, mukabà cikanyi-cirhagomba, mwâhungumuka n’engôrho, bulya kanwa ka Nyakasane kakudesire”».
Yeruzalemu acêsibwa
21 Kurhigi cahindusire nka mukazi wa cishungu, cirya cishagala cemêzi? Càli ciyunjwîre burhimanya, muli co mwo obushinganyanya bwahandaga, lêro buno cikola ca bîsi ba bantu!
22 Ensaranga zâwe zahindusire mazî ga cûma, irivayi lyâwe likola nshanjire ya mîshi.
23 Abaluzi bâwe babîre bagoma na bîra b’ebishambo boshi boshi babîre banyakushundira omu nshoho zâbo na ba-nyakulomokera empembo. Enfûzi barhayiha lubanja n’endûlù y’omukana barhayirhega kurhwiri.
24 Co cirhumire, Nyakasane Nyamuzinda w’Emirhwe, Nyamwegemerwa w’Israheli okudesire: Nêci: nkolanacîhôla oku bashombanyi bâni, nageza olwihôlo omu bânzi bâni!
25 Nâkulambûlirakwo okuboko kwâni, nâkushukûla wêshi, nkurhenzekwo izinga lyâwe lyoshi.
26 Abacîranuzi bâwe nâshub’ibahindula nk’oku banayôrhaga burhanzi, n’abahanûzi bâwe nka kulya bali mîra. Enyuma z’aho bâkakuderha «Cishagala ca bushinganyanya», «lugo lwa bemêzi».
27 Siyoni ayôkolwa n’obwîrhonzi, n’abantu bâge bacîyunjuzize bayôkolwa n’obushinganyanya.
28 Ci abagoma n’abanya-byâha, haguma bahungumukira! Abagomera Nyakasane bagukumuka.
Emirhi y’amahêro
29 Nêci, enshonyi zâmmubumba kuli erya mirhi yinyu y’amahêro mulimbira, mwâgwârhwa n’eza mêmè kuli galya masâne mucicîkubagira.
30 Bulya kwo mwabà ak’eyo mirhi y’amahêro amango ehungumusire ebibabi, erhi nk’obusâne amango buyûmûsire buzira mîshi.
31 Omuntu muzibu alembaguka nka bwâso n’omukolo gwâge gubè nka nkunyekunye: byombi byasingônokera haguma, na ntâye wâzimya omuliro.