Tɔ Sɛʋɛi Velesiɛi
Sɛʋɛi lɔɔzeizuʋɛ ma woo mɔungiti
Gaalu Sɛʋɛi ɠaaɓelazuʋɛ ɠa dɛɛzu ga adeye, ga Izelayɛle nuiti ti zeelia zou ɠwɛmaʋɛ, ti lɔɔ vai ʋe niina minazeɠe zooi zu. Tɔ Sɛʋɛi Velesiɛi é ʋilɛsu polu, Moize ɓɔɛ la ɠɛni su saʋa Izelayɛle nuiti pɔ (1:1--4:43; 4:44--28:68; 28:69--30:20). Moize ti looni ɠisu ga GALA ná-kɛɛwotiiti, ná-nɛɛbɛi zu, nii kwɛ ge la ba, é kɛɛni ná-nuɓusɛiti tetegi: é minazeɠe bo ti ʋɛ, é lo ti luɠɔ kona ʋuunaanigɔ (40) laawu teʋebai zu, é ti makɛ ti zili nuiti ti la ziɛni ti wu, é ná-deveiti ta ná-minazeɠegiti fe ti ya.
Anɛɛ naa ʋe, é la nɔ ga faiti ti ɠɛai, ɓaa tɔgi é veeni naa ɠwɛɛ fai nɔ ʋolu. Kɛlɛ Moize ɠa ɓɔɛzu eɠɛ tɛnɛbo nui, nii zɛbɛi ba, é ti loli ga ti ɠizɛ ti-Maliɠii ná-wooɠɛɠiladai zu, ti lo naa ma, ti GALA kitei ná-kpɔfaamai ɠaiziɛ. «Woilo, Izelayɛle! Ɠɔoɠɔ GALAGI ada-ƓALAGI ɠa é ga GALA gila kpegi. Ɗa Ɠɔoɠɔ GALAGI ɗa-ƓALAGI nɛɛ ʋɛ ga è-yii pɛ, ta è-yɛnvui pɛ, ta è-zuvikɛi pɛ» (6:4-5, bogɛ Mat 22:37 zu). Niima wooi ɠa kɛai ga dɔlɔgi lɔɔzeizuʋɛ Izelayɛle nuiti bɛ, é lo kidaaleʋe ʋelei ʋa, ta folo-o-folo ƓALA fali vai.
Sɛʋɛi nii ma ɠaaɠwɛsu naanigɔi ma ɠaaɓelagiti, felegɔi ɠa koozuɠele ɓɔɛi wosu, ta kizɛsu vaa felegɔ: mɔunpa maamusɛ wuyei é lolisu ga «Moize ná-guyei» (gaaɠwɛsu 32), ta tuyai Moize tooni Izelayɛle woloda puugɔ maazu felegɔiti (12) bɛ (gaaɠwɛsu 33), naa ʋolu, ʋɛ ná dɛɛzu ʋelei ziimazeɠegi ɠɛni la ga Zozuwe, é lo Moize ʋotogi zu, é ʋa li ga Izelayɛle minazeɠe zooi zu (gaaɠwɛsu 31), ta Moize ná-saa vai (gaaɠwɛsu 34).
Tɔ Sɛʋɛi Velesiɛi tɛi su vaa wolai ɠa ga, «Tɔ sɛʋɛi,» nii é ɠaani GALA sei ʋɛlɛi wu Zeeluzalɛme, masagi Zɔziase ná-masadai ma ziɛgi zu (2Ma 22), naa ɠa é ɠɛni ga faiti falibo fai lɔɔzeigi GALA pelei ma, nii masa niinɛi tɔɔzeini. Su wooi ɠa ɠalasu sɛʋɛ mɔinmɔin su minazeɠe pɔlɔi zu (Masagiti, Zeeleemi), eyɛsu é zeeli minazeɠe niinɛi zu (Mat 4:4, 7, 10; Mak 12:32).
Niiti ti kalasu niizu, ta mɔun keleiti, Tɔ Sɛʋɛi Velesiɛi ɠa dɛɛzu ga undaanɛɛi nii nuɓusɛi pɛ ge gaiziɛzu, kɛni nu ɠolo GALA bɛ pɛ, nii é ga Kizo Nui ta Unmɔɔ Nui, é ʋa leɠa sɔlɔɔ, fai pɛ su.
MOIZE NÁ-KPƆƐZUƓULA MƆUNGI
1
(1:1--4:44)
Sɛʋɛi nii ɠa wooiti bosu, niiti Moize ti laazeelini Izelayɛle nuiti kpein ma, Zuludɛn folo ɠulazu ʋelei, teʋebai zu, pɛtu nɛmɛi zu Sufe letemaʋɛ. Nɛmɛi naa ɠa Palanni zɔɠɔzuʋɛ ta taa naanigɔi zɔiti: Tɔfɛle ta Laɓan, naa ʋɛɛ Ɠaseelɔte ta Di-Zaɠaɓe ʋa. (Folo puugɔ maazu ɠila (11) siɛ ɠa é ná, é zo Ɠɔɔlɛɓe gizei ma, é ʋa ga Seyiil ɠizei ma ʋelei, é zeeli Kadɛse-Ɓaalenea.) Kona ʋuunaanisiɛi (40) ma alu puugɔ maazu ɠilagi (11) ma volo mɔungi ma, ti ɠula ʋoluma Ezipete yooi ʋa, Moize ɓɔɛni Izelayɛle nuiti pɔ, eɠɛʋelei Ɠɔoɠɔ GALAGI devei veeni la zea ta-vaa zu. Naa ɠɛɛni, siɛgi zu é ɓeni da ga vɔni Amɔɔl nuiti ta-masagi Siɠon ma, nii ná-taa wolai ɠɛni ga Ɠɛseɓon, ta Ɓasan masagi Wɔge, nii é ɠɛni zeini Asetalɔte ta Edeleyi.
Zuludɛn ʋolu ʋelei, Moaɓe yooi zu, miná ɠa Moize tɔɔzeini ná ga tɔgi nii yɔɠɔzulɛa ga tiye, é ɠɛ ti ma:
Ɠɔoɠɔ GALAGI da-ƓALAGI ɓɔɛni de ʋɔ Ɠɔɔlɛɓe gizei ma, é ɠɛ ma: «Wo wola lɛbigɛ zeini gizei nii ʋɔ bɛ. À latina, wo li Amɔɔl nuiti ta-ɠize yooi zu, ta ná maaɠooliiti su, ʋɛ Kanaan nuiti ti zeini ná, Zuludɛn ma ʋɛtu nɛmɛi zu, ta gizeiti ma, naa ʋɛɛ ziɛlaʋɛ ma nɛmɛi zu ʋa, ta lɛkpɛmaʋɛ nu yeezazuʋɛ, ta Kpoloɗɛ Wolai ɠobaʋɛti, eyɛsu é zeeli Liɓan ɠizeiti ma, ta ziɛ wolai Ufelate ma. À pɛtɛ, gè zooi tɛi fea wo ʋɛ. À li, wo zooi naa zeɠe ga wɔnɔ, nii nɔ̀un nà Ɠɔoɠɔ GALAGI gè ma ɠona woni wo-mɛmɛwolani bɛ, Aɓalaame, ta Izaake, naa ʋɛɛ Zakɔɓe ʋa, ga gè fe ti ʋɛ, ta ti-mavofodaiti, ta zeɠena ná.»
Moize tukpɔɠaaleʋe nuiti sei vai
(Ɛgezɔde 18:13-27)
Moize ɠɛni ma mɔnɔ: naama ziɛgi zu, gè ɓɔɛni wo ʋɔ ɠani, ga: «Gè la zooga, nà ɠila, gè ʋa lo wo luɠɔ. 10 Ɠɔoɠɔ GALAGI wa-ƓALAGI, wo maamɔinɗa, za wo mɔinɗa eɠɛ geeɠɔlɔgi ma zomideɠaiti. 11 Ɠɔoɠɔ GALAGI, wo-mɛmɛwolani ta-ƓALAGI, ta ɓɔ wo ʋa ná zeizu ɠɛ ga waagila (1 000), é tuya loo wo ʋɛ, eɠɛʋelei é minazeɠeni la! 12 Nà ɠila, nà wa-ɠasɔi zeɠe ɠale, gè wa-vaiti gaaɠula ba, ta wa-ɓɔɛ vaiti? 13 À yeelo zunui tanigaani ba, wa-wolodaiti su, ti ga ɠima nuiti, ti ɠeleɠelegai, ta lɔɠɔ ʋagɔi ti ʋa, gè ti zei wo unda.» 14 Wo gòoɠaaʋoteni, wo ɠɛ mà: «Nii è ɠisiaa su ga è kɛ, naa ɠa ga faa ʋagɔ.» 15 Gè wa-wolodama ɠundiɠiiti seɠeni, ɠima nuiti, lɔɠɔ ʋagɔi ti ʋa. Gè tanigaa zei wo unda ga nu waagilagila kundiɠiiti, nu ungilagila kundiɠiiti, nu ʋuulɔɔludɔɔlu kundiɠiiti, ta nu ʋuupuu kundiɠiiti. Gè zɔiti kɛ ga faaɠaaɠulaba nuiti wa-wolodaiti su. 16 Gè devei veeni naama ziɛgi zu, wa-lukpɔɠaaleʋe nuiti zea, gè ɠɛ ti ma: «À woilo wo-ɠɛɛleaiti goo ma, wo ti lukpɔɠaaleʋe ti yɔɠɔzu vaiti su, ta ti-ɠɛɛleaiti, ta wɛɛinti, ga telebodai. 17 À mina zeelɔzɔɠɔzu ɠɛ nuiti su, wa woilo mɔnɛ nuiti goo ma, ta zobobɛ nuiti. À mina lua nu nɔpɛ ba, mazɔlɔɔ GALA ka po ge ga tukpɔɠaaleʋe vai. Ni fai ta a ɓaana wo ya gola, wa ʋaa la pɔ̀ bɛ, gè gaaɠula ba.» 18 Pele ɠana naama ziɛgi zu gè devei veeni la, ga nii kpein wa kɛ.
Kpakagi é ɠɛɛni Kadɛse
(Gaalu Sɛʋɛi 13:1-33;
14:20-45)
19 Ade zeɠeni Ɠɔɔlɛɓe gizei ʋɔ bɛ, de ziɛ teʋeba wolai zu, nii maayikiai, de li ga Amɔɔl nuiti ta-ɠize yooi zu ʋelei, eɠɛʋelei Ɠɔoɠɔ GALAGI ade leveni la. Ade zeelini Kadɛse-Ɓaalenea. 20 Gè ɠɛni wo ma: «Wo zeelia Amɔɔl nuiti ta-ɠize yooi zu, nii Ɠɔoɠɔ GALAGI da-ƓALAGI fea de ʋɛ. 21 Pɛtɛ, Ɠɔoɠɔ GALAGI wa-ƓALAGI zooi laa wo ɠakala. À lɛ, wo seɠe ga wɔnɔ, eɠɛʋelei Ɠɔoɠɔ GALAGI, wo-mɛmɛwolani ta-ƓALAGI boni la wo ma. À mina lua. À mina ɓali.»
22 Wo pɛ wo maaɓuɠani bà, wo ɠɛ mà: «Ade zunui tanigaa leʋe, ti zooi zuʋɛtɛ, ti ʋa, ti ʋoluvaawo ade ma, pelei da ziɛ la, taaiti ʋɛ da li ná, ti naati dɛɛ.» 23 Wo ɠisu vai naa nɛɛni bɛ̀. Naa ɠa é kɛɛni, gè yeelo zunu puugɔ maazu felegɔ (12) ʋa wo zaama, boloda ɠila, zunu ɠila. 24 Ti liini, ti lɛ ga gize yooi ʋɔ pelei, eyɛsu ti li Esekɔle nɛmɛi zu, ti náti sumɔni. 25 Ti ʋaani ga ma yooi ma wulu waaiti ya, ti dɛɛ ga adeye, ti ʋoluvaawo, ti ɠɛ ma: «Zou ʋagɔ ʋe, nii Ɠɔoɠɔ GALAGI da-ƓALAGI feezu de ʋɛ.»
26 Kɛlɛ wo la kɛɛni, wo ʋa lɛ. Wo ɓakani wa-ƓALAGI Ɠɔoɠɔ GALAGI ná-devei laalɔɠɔma. 27 Wo ɓɔɛni unsu wa-zeɠe ɠotaiti bu, wo ɠɛ ma: «Tɛi ade wɔinzeɠea Ɠɔoɠɔ GALAGI ma, naa ɠa é de ɠulaai la Ezipete yooi ʋa, é ʋa de lɔ Amɔɔl nuiti zeezu, ti de undaaʋili. 28 Mini ɠa ade liizu ná? Ade-ɠɛɛleaiti ti de iɲɔteʋea, ti ɠɛ ma: ‹Nuɓusɛa ʋe ti wola mɔinɗai, ti wola ɠoozakoozagai ade ʋa, taaiti be ti wola wɔɔlɔai, siɠigi ti ma, é zei geei ʋa, gi Anake mavofodaiti kaaʋɛ ná ɠite.› »
29 Gè ɠɛni wo ma: «À mina ɓali. À mina lua ti ʋa. 30 Ɠɔoɠɔ GALAGI wa-ƓALAGI, nii é loni wo luɠɔ, tɔ ɓɔɠɔi ɠa a kɔɔi ɠɔ wo ʋɛ, eɠɛʋelei é kɛɛni la wo ʋɛ, wo ɠaazu, Ezipete yooi zu, 31 naa ʋolu teʋebai zu, wo kaani miná, Ɠɔoɠɔ GALAGI wa-ƓALAGI wo zeɠeni, eɠɛʋelei zunui a ɗa ná-doun zunui zeɠe la, pelei kpein su, eyɛsu wo zeeli niima adaʋɛ.» 32 Anɛɛ naa ʋe, wo la ɠɛni laani Ɠɔoɠɔ GALAGI la, wa-ƓALAGI, 33 nii é ɠɛni losu wo luɠɔ pelei zu, ga é wo-ʋuuzu ɠaiziɛ, é ɠɛni losu wo luɠɔ kpidii abuzogi zu, é pelei lɛ ga woye, nii wo ziɛzu la, foloi é lo wo luɠɔ tonaɓiingi zu.
34 Ɠɔoɠɔ GALAGI wo ɠisu vai ɠwɛɛni, é yiiɠaawana, é minazeɠe ɠani: 35 «Niima yamanii zu nuɓusɛ ɲɔiti taɠila kpalaa ge la zooi naa ɠaa, nii gè ma ɠona woga ga gè fe wo-mɛmɛwolani zea, 36 kɛni Kalɛɓe, Yefunee ná-doun zunui, tɔ ɠa a ka. Nà zooi naa ve zea, nii siaai su, ta ná-doun zunuiti, tɔɔzei siɛʋɛ ga zìimai.»
37 Ɠɔoɠɔ GALAGI yiiɠaawanani mà ɓalaa wa-vaa zu, é ɠɛ mà: «Ɗa ɓalaagi, è la mɔ lɛa ná. 38 Kɛlɛ Nun ná-doun zunui Zozuwe, ɗa-ɓɔba nui, naa ɠa lɛ ná. Naa iɲɔdɔ, mazɔlɔɔ toɠa é ʋaazu losu Izelayɛle nuiti tuɠɔ zooi zo fai zu. 39 Wo-lointi, wo ɠɛni ɠɛɛzu ma ta ɠɛ ga wo zili nuiti daamiani, ta wo-loun zunuiti, niiti ti la faa ʋagɔi ta faa ɲɔi yɔɠɔzuɠwɛɛ za, naati ka ti lɛɛzu ná, naati ka gè feezu ti ʋɛ, ti seɠe ga tɔnɔ. 40 Kɛlɛ wɔun, à ɠale ma, wo li ʋolu teʋebai zu, Seeli Kpoloɗɛi ʋɔ pelei.»
41 Wo gòoɠaaʋoteni, wo ɠɛ mà: «Gi koto ɠɛa Ɠɔoɠɔ GALAGI laalɔɠɔma. Gá lɛɛzu, gi kɔɔi ɠɔ, eɠɛʋelei Ɠɔoɠɔ GALAGI gá-ƓALAGI devei vea la gi ya.» Wo ɠilagilagi wo wa-ɠɔɔɠɔ zɔɔlaiti seɠeni, wo ka ga faa go, wo lɛɛ vai gize yooi zu. 42 Kɛlɛ Ɠɔoɠɔ GALAGI ɠɛni mà: «Ɠɛ ti ma: À mina lɛ, ta à mina kɔɔ ɠɔ, mazɔlɔɔ gè la wo zaama ɲɛgɛlɛin, wo zili nuiti ta wo ɠoloɠolo nɔ fuun.» 43 Anɛɛ naa ʋe, gè ɓɔlɔni ga ɓɔɛa wo ʋɔ, wo la woiloni, wo ɓakani Ɠɔoɠɔ GALAGI ya, wo lɛɛni ga goizuɓɔlɔi gize yooi zu. 44 Názu ɠa Amɔɔl nuiti ti zeini gize yooi zu, ti ɠulani, ti wo laaɠomi, ti ʋilɛ wo ʋolu eɠɛ kɔingiti, ti laalɛ wo wu, é zo Seyiil lugi zu, eyɛsu é zeeli Ɠɔɔlema.
45 Wo ɠalegai ma ma, wo wɔlɔni Ɠɔoɠɔ GALAGI ɠakala, kɛlɛ Ɠɔoɠɔ GALAGI la ɠɛni woiloni wo-wooi ma, é woizuɓɔlɔni. 46 Naa ɠa é kɛɛni wo yɛni Kadɛse, wo wola lɛbi ná.