28
Polɨ agaŋ Malɨta avɨli muha hɨnimi.
Polɨ Lukɨ ani ani* 28.1 Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ Polɨ Lukɨ ani ani aba lɨbahɨlu. agɨlaŋ avɨli malamala uavɨla caba iahuavɨci hulaŋ iamɨgali heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ nulɨdɨ abavɨmi. Na namɨlaŋ Malɨta avɨli muha neŋ ve iahɨlaŋ uavɨmi. Hameŋ abavɨci hɨdɨlɨ heŋ igavɨmi. Lɨhavɨci 28.2 2 Ko 11.27 heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ nulɨsaŋ hɨjɨŋalavɨmi. La hɨniavɨdaci avɨli sɨhɨlɨ sɨhɨlɨ mɨgami. Mɨgɨdaci vumɨli saŋ lɨdavalavala hɨniavɨdaci nulɨsaŋ mavɨn hɨniavɨla avɨŋ mahɨlavɨci sujisuji hɨniavɨmi. Lavɨla Polɨ agaŋ cɨhu avɨŋ makaŋ hɨhɨle vave ahɨlɨci iahumi. Lahu sɨhɨpɨŋ agadɨ avɨŋ makaŋ daŋ likɨla vave ahɨlɨci iahumi. Lɨci avɨŋ vubɨŋ agaŋ lahu agadɨ vici havala ve Polɨ dɨ human hɨvɨ iava lɨbala hɨnimi. Iava lɨbala hɨnidaci hulaŋ iamɨgali heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ igavɨmi. Igavɨla nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ abavɨmi. Hulaŋ nagaŋ hulaŋ mu ifɨhɨmalɨ akua uavɨmi. Hameŋ sadaŋ mugɨluŋ hɨbɨŋ ifu ifu hɨsɨŋ agaŋ nudɨ ma valɨci hɨhi hɨnibali uavɨmi. Avɨli hekɨlɨ hɨvɨ ma hɨmi uavɨmi. Hameŋ sadaŋ mugɨluŋ agaŋ abɨci lahu iavi uavɨmi. La 28.5 Mk 16.18, Lu 10.19 igasulavɨdaci Polɨ agaŋ lahu agadɨ sevɨci avɨŋ hɨvɨ mɨgumi. Lɨci Polɨ agaŋ nudɨ hadipɨlɨ agasaŋ akuaba akuaba vɨhɨlɨ ma igami. Lɨci 28.6 HJL 14.11 hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ migɨla hɨnihɨni igasulavɨmi. Polɨ dɨ hadipɨlɨ agaŋ haba huhɨlɨbali ua hɨmavɨla mɨgaifɨbali akua uavɨla igasulasula hɨniavɨmi. Hɨmɨci igɨbalu aba hɨniavɨci hɨma lɨci cɨhu mu hɨji lamavɨla abavɨmi. Ha nɨbu mugɨluŋ akua uavɨmi.
Manɨgali mu agaŋ avɨli muha heŋ hɨnimi. Nudɨ ibi Pubɨliusɨ. Nudɨ fɨli tɨbɨ agaŋ avɨli muha agadɨ caba heŋ hɨniadami. Manɨgali agaŋ ala nulɨdɨ ahɨlavɨla nudɨ ulaŋ hɨvɨ via umi. Via uci uaiaŋ ahica pam nɨbu hula hɨniavɨdaci nulɨsaŋ sɨmɨŋ akuaba akuaba igumi. Pubɨliusɨ 28.8 HJL 19.11, 1 Ko 12.9, 12.28, Je 5.14-15 dɨ iaganu agaŋ hɨmuhɨmu hɨmavɨla vadɨm hɨvɨ hɨsɨva hɨnimi. Nɨbu hadi vubɨŋ daŋ su avɨli avɨli mɨdɨ daŋ iga iga hɨnimi. Hɨnidaci Polɨ agaŋ nudɨ pɨŋ uavɨla nudɨ human agɨladɨ nudɨ sabɨ hɨvɨ lamavɨla Asɨ dɨ abɨci cɨhu huaci lɨmi. Nudɨ huaci lamɨci igavɨla hulaŋ iamɨgali avɨli muha heŋ hɨsɨŋ hɨmuhɨmu daŋ hɨniavɨhadami agɨlaŋ avi Polɨ dɨ pɨŋ vehavɨhadami. Vehavɨdaci nulɨdɨ avi huaci lamadami. 10 Lɨdaci nɨbɨlaŋ akuaba akuaba akape sɨbaŋ agɨladɨ Polɨ Lukɨ ani ani agɨlasaŋ iguavɨhadami. La hɨniavɨdaci Polɨ Lukɨ ani ani agɨlaŋ nulɨdɨ vala uben aba lɨhavɨmi. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali heŋ hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ Lukɨ ani ani agɨlaŋ akuaba akuaba saŋ tɨbɨ mɨgavɨmi agɨladɨ vivi hunɨga hekɨlɨ hɨvɨ lamavɨmi.
Polɨ agaŋ Lom haiabɨla ua iahumi.
11 Polɨ Lukɨ ani ani* 28.11 Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ Polɨ Lukɨ ani ani aba lɨbahɨlu. agɨlaŋ Malɨta avɨli muha heŋ hɨniavɨdaci avaŋ ahica pam umi. Lɨci hunɨga hekɨlɨ avɨli hɨmiŋ hɨvɨ Malɨta avɨli muha hɨniadami agadɨ hɨvɨ mɨguavɨla uavɨmi. Hunɨga hekɨlɨ agaŋ nɨbu Alekɨsadɨlia haiabɨla hɨsɨŋ. Nudɨ hali heŋ mugɨluŋ Susɨ dɨ ninaŋ ahica uaiaŋ pabiŋ hɨvɨ laci iahavɨmi agɨladɨ mugaŋ lamɨgaŋ me lamavɨmi. 12 Uavɨla Silakiusɨ haiabɨla iahuavɨla uaiaŋ ahica pam hɨniavɨmi. 13 Hɨniavɨla Silakiusɨ haiabɨla valavɨla cɨhu Legium haiabɨla ua iahuavɨla hɨniavɨmi. Hɨniavɨci mɨŋalahɨci huŋe hekɨlɨ agaŋ ium kɨlikɨli hɨnia vedaci Legium haiabɨla agadɨ valavɨla uavɨmi. Uavɨla amɨli me hɨvɨ Puteoli haiabɨla ua iahuavɨmi. 14 Ua iahuavɨla igavɨci hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ heŋ hɨniavɨmi. Lavɨla nɨbɨlaŋ hula hɨnihɨni saŋ mavɨn ciaŋ ciaŋ hɨvɨ abamɨgɨlavɨmi. Abamɨgɨlavɨci nɨbɨlaŋ hula hɨniavɨdaci uaiaŋ human limu fɨhala umi. La nulɨdɨ valavɨla cɨhu Lom haiabɨla saŋ uavɨmi. 15 Uavɨdaci Lom haiabɨla hɨsɨŋ hulaŋ iamɨgali Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ lamavɨhadami agɨlaŋ Polɨ Lukɨ ani ani vehavɨbali agadɨ ciaŋ hɨjɨ igahɨlavɨmi. Igahɨlavɨla nulɨdɨ hɨbɨ cina iga iga saŋ uavɨmi. Limu hɨhɨle agɨlaŋ uavɨla nulɨdɨ Apiusɨ mutɨŋ sabɨlɨm heŋ igavɨmi. Limu hɨhɨle agɨlaŋ haiabɨla mu heŋ uavɨla igavɨmi. Haiabɨla agadɨ ibi uu veve hɨnihɨni hɨsɨŋ ulaŋ ahica pam uavɨhadami. Polɨ agaŋ nulɨdɨ igavɨla Asɨ dɨ huaci uci nudɨ humɨgaŋ agaŋ huaci lɨmi. 16 Lɨci 28.16 HJL 24.23 Lom haiabɨla uavɨmi. Ua iahuavɨci Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ abɨci Polɨ agaŋ ulaŋ mu hɨvɨ hɨtɨŋ hɨniadami. Hɨnidaci sagaŋ hɨsɨŋ hulemɨlɨ agaŋ Polɨ haŋɨlɨmɨdɨ aba nudɨ migɨladami.
Polɨ agaŋ Lom haiabɨla hɨnihɨni Asɨ dɨ ciaŋ suladami.
17 Polɨ 28.17 HJL 21.33, 24.12-13, 25.8 agaŋ Lom haiabɨla hɨnidaci uaiaŋ pabiŋ umi. Lɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ manɨgali Lom haiabɨla hɨniavɨhadami agɨlasaŋ ciaŋ iguci uci vehavɨmi. Ve mɨgudɨba hɨniavɨdaci nulɨdɨ abami. Iadɨ isagali imahali me namɨlaŋ uami. Viaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ iamɨgali sɨbɨlɨ aba ma abɨlan uami. Aludɨ iamɨlɨhali lɨhavɨhadami agɨladɨ avi ma valɨlan uami. Agadɨ ala viaŋ Jelusalem haiabɨla hɨnidalɨŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ iadɨ Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ human hɨvɨ lamavɨci lɨmɨn sɨbɨlɨ ulaŋ hɨvɨ lamavalɨ uami. 18 Lavɨla 28.18 HJL 22.24, 25.8, 26.30-31 iadɨ ciaŋ agadɨ igahɨlavɨla abavalɨ uami. Nɨbu akɨ hugɨ daŋ hɨnici nudɨ ifɨhɨmavɨlu aba abavalɨ uami. Lavɨla iadɨ valavɨci uu saŋ hɨji lamavalɨ uami. 19 Agadɨ 28.19 HJL 25.11 ala Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ iadɨ ifɨhɨmuhɨmu saŋ abavalɨ uami. Lɨhavɨci abacin uami. Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨladɨ manɨgali agaŋ iadɨ ciaŋ agadɨ hihɨlɨbali aba abacin uami. Viaŋ iadɨ hɨdɨlɨ pam agɨladɨ hɨbɨŋ ciaŋ hɨvɨ lamalama saŋ hɨji ma lamɨlan uami. 20 Iadɨ 28.20 HJL 24.15, 26.6-7, 26.29, Ef 3.1-2, 2 Ti 2.9, Fm 1.10, 1.13 hameŋ lɨhavalɨ agasaŋ naludɨ sulɨben aba abɨlɨŋ velaŋ uami. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ alaŋ hulaŋ mu saŋ migɨla migɨla hɨnilalu uami. Viaŋ nusaŋ ala migɨla migɨla hɨnidalɨŋ lɨmɨn vɨdɨvɨdɨŋ hɨvɨ iadɨ hahavɨci hɨnidin uami. 21 Lɨci nudɨ abavɨmi. Hulaŋ hɨhɨle Judia fɨli tɨbɨ hɨsɨŋ agɨlaŋ nadɨ ciaŋ agadɨ manasɨŋ hɨvɨ ma lɨba iguavɨci veci igahɨlu uavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ hulaŋ pabiŋ cɨki agaŋ avi aludɨ ma ve abɨci igahɨlahɨlu uavɨmi. Nama akuaba akuaba lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ vilanaŋ padaŋ aludɨ abavɨci igahɨlavɨlu uavɨmi. 22 Alaŋ 28.22 HJL 24.5-8, 24.14, 1 Pi 2.12, 4.14 ci igɨlalu uavɨmi. Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ limu hɨhɨle agɨlaŋ aludɨ valavɨla hɨtɨŋ hɨnihɨni Asɨ dɨ sɨhɨ iahavɨlalɨ uavɨmi. Lɨhavɨdaci hulaŋ iamɨgali mu haiabɨla mu haiabɨla hɨniavɨlalɨ agɨlaŋ nulɨdɨ ciaŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ abavɨlalɨ uavɨmi. Agadɨ ala alaŋ nadɨ ciaŋ igahɨlɨben aba lɨlalu uavɨmi.
23 La mɨhiŋ lamavɨmi heŋ laci hulaŋ iamɨgali akape agɨlaŋ Polɨ dɨ igɨben aba uavɨla ulaŋ nɨbu hɨnimi heŋ ivouavɨmi. Ivoua hɨniavɨdaci Polɨ agaŋ Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ abami. Nɨbɨlaŋ Jisasɨ saŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ daŋ hɨniavɨbali aba nulɨsaŋ Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ sulami. Hɨdɨlɨ maha ciaŋ vɨdɨvɨdɨŋ Mosesɨ lɨbami agadɨ sulami. La cɨhu Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ agɨladɨ ciaŋ agadɨ avi sulami. Cimɨdaŋ hɨdɨlɨ maha sulasula via ua hɨfɨlɨdaŋ valami. 24 Sulɨdaci hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ igahɨlavɨmi. Ciaŋ Polɨ abadi agaŋ nɨbu amɨŋ sɨbaŋ abadi uavɨmi. Agadɨ ala hulaŋ iamɨgali hɨhɨle agɨlaŋ nudɨ ciaŋ agasaŋ hɨji vɨdɨvɨdɨŋ ma lamavɨmi. 25 Lavɨla 28.25-27 Ais 6.9-10, Jer 5.21, Ese 12.2, Mt 13.14-15, Lom 11.8 nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ lamacilavɨla vala uben aba lɨhavɨdaci Polɨ agaŋ ciaŋ mu agadɨ abami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ aludɨ iamɨlɨhali agɨlasaŋ amɨŋ sɨbaŋ abami uami. Abɨci Asɨ dɨ ciaŋ igalahalaha hɨsɨŋ hulaŋ Aisaia agaŋ nameŋ lɨbami uami. Asɨ dɨ Amɨŋ agaŋ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨladɨ abi aba abami uami. 26-27 Namɨlaŋ ciaŋ igahɨlɨlalaŋ agadɨ ala naludɨ hɨji ma tovelalɨ aba abi aba abami uami. Namɨlaŋ igasulɨlalaŋ agadɨ ala akuaba akuaba agɨladɨ ma igɨlalaŋ aba abi aba abami uami. La cɨhu Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlasaŋ nameŋ avi abi aba abami uami. Hulaŋ iamɨgali agɨlaŋ iadɨ ciaŋ igahɨlahɨla saŋ ihɨlu lavavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Lɨdɨŋ nulɨdɨ hɨji sɨmɨ agɨladɨ lɨbɨsɨjiavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Nulɨdɨ lamɨgaŋ agɨladɨ avi mɨŋasɨjiavɨlalɨ aba abi aba abami uami. Nɨbɨlaŋ hameŋ ma lavɨla aba abi aba abami uami. Ha akuaba akuaba agɨladɨ iga iga ciaŋ avi igahɨlavɨvi aba abi aba abami uami. Lavɨla hɨji huaci viavɨla lusɨŋ sɨbɨlɨ sɨbɨlɨ agɨladɨ valavɨla iadɨ pɨŋ vehavɨvi aba abi aba abami uami. Vehavɨci nulɨdɨ huaci lamavin aba abi aba abami uami. Aisaia nama uavɨla ciaŋ abin agadɨ Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ hulaŋ iamɨgali agɨladɨ abɨha aba abi aba abami uami. 28-29 La 28.28-29 Sng 67.2, Lu 3.6, HJL 13.46-47, 18.6, 22.21, Lom 11.11 Polɨ cɨhu abami. Namɨlaŋ igahɨlɨhalaŋ uami. Asɨ agaŋ hulaŋ iamɨgali ahɨliahuci huaci hameŋ laci hameŋ laci hɨniavɨbali agɨlasaŋ hɨdɨlɨ mu mu agɨladɨ hɨvɨ ciaŋ ci ui ve uami. Ci igɨlaŋ uami. Ciaŋ agadɨ via uavɨci hɨdɨlɨ mu mu agɨlaŋ ciaŋ agadɨ huaci igahɨlavɨbali uami.* 28.28-29 Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ. Lukɨ nɨbu nukeŋ ciaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ avi lɨbami uavɨlalɨ. Polɨ ciaŋ agadɨ sula fɨhalɨci ci lɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nudɨ vala uavɨmi aba abami uavɨlalɨ. La ciaŋ agasaŋ hekɨlɨ lamacilavɨmi aba abami uavɨlalɨ. Lavɨla nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ hɨbɨŋ ciaŋ hɨbɨŋ ciaŋ abavɨmi aba abami uavɨlalɨ.
30 Lom 28.30 HJL 28.16 haiabɨla hɨsɨŋ manɨgali agaŋ Polɨ dɨ abɨci ulaŋ mu hɨvɨ hɨniadami. Ulaŋ heŋ hɨnidaci hualɨ ahica umi.* 28.30 Polɨ agaŋ nɨbɨlaŋ hula hualɨ ahica hɨnici nudɨ akuaba me lɨhavɨmi agadɨ Lukɨ nɨbu ma lɨbami. Lɨci husivɨ hɨsɨŋ hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ abavɨlalɨ. Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨ valavɨci uavɨla mu haiabɨla mu haiabɨla hɨdahɨda ciaŋ suladami uavɨlalɨ. Agadɨ ala hɨhɨle agɨlaŋ abavɨlalɨ. Hualɨ ahica uci Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨ ifɨhɨmavɨmi uavɨlalɨ. Ulaŋ heŋ hɨnihɨni ulaŋ iaganu agasaŋ anɨm hɨlɨcɨ igu igu hɨniadami. Hɨnidaci hulaŋ iamɨgali nudɨ ulaŋ heŋ vehavɨdaci nulɨdɨ iga iga hɨjɨŋaladami. 31 Lɨdɨŋ 28.31 HJL 4.31, 28.23, Ef 6.19 Asɨ hulaŋ iamɨgali likɨlɨci nudɨ lɨhu hɨvɨ hɨniavɨbali agasaŋ suladami. Sulasula hulaŋ iamɨgali agɨlasaŋ nudɨ Hekɨlɨ Jisasɨ Kɨlaisɨ dɨ ciaŋ agadɨ lamalubiadami. Polɨ nɨbu haiabɨla iahaiaha Asɨ dɨ ciaŋ agadɨ suladami. Nɨbu ma lɨdadami. Lɨdaci hulaŋ mu nudɨ ma abamɨgɨlavɨhadami.

*28:1 28.1 Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ Polɨ Lukɨ ani ani aba lɨbahɨlu.

28:2 28.2 2 Ko 11.27

28:5 28.5 Mk 16.18, Lu 10.19

28:6 28.6 HJL 14.11

28:8 28.8 HJL 19.11, 1 Ko 12.9, 12.28, Je 5.14-15

*28:11 28.11 Manasɨŋ nagadɨ Lukɨ lɨbami. Lukɨ agaŋ Polɨ hula hɨdadami agasaŋ alaŋ aba lɨbami. Agadɨ ala aludɨ ciaŋ sɨbaŋ hɨvɨ Polɨ Lukɨ ani ani aba lɨbahɨlu.

28:16 28.16 HJL 24.23

28:17 28.17 HJL 21.33, 24.12-13, 25.8

28:18 28.18 HJL 22.24, 25.8, 26.30-31

28:19 28.19 HJL 25.11

28:20 28.20 HJL 24.15, 26.6-7, 26.29, Ef 3.1-2, 2 Ti 2.9, Fm 1.10, 1.13

28:22 28.22 HJL 24.5-8, 24.14, 1 Pi 2.12, 4.14

28:25 28.25-27 Ais 6.9-10, Jer 5.21, Ese 12.2, Mt 13.14-15, Lom 11.8

28:28-29 28.28-29 Sng 67.2, Lu 3.6, HJL 13.46-47, 18.6, 22.21, Lom 11.11

*28:28-29 28.28-29 Hulaŋ hɨji hutesɨ hutesɨ daŋ limu hɨhɨle agɨlaŋ nameŋ abavɨlalɨ. Lukɨ nɨbu nukeŋ ciaŋ limu hɨhɨle agɨladɨ avi lɨbami uavɨlalɨ. Polɨ ciaŋ agadɨ sula fɨhalɨci ci lɨci Isɨlaelɨ hɨdɨlɨ agɨlaŋ nudɨ vala uavɨmi aba abami uavɨlalɨ. La ciaŋ agasaŋ hekɨlɨ lamacilavɨmi aba abami uavɨlalɨ. Lavɨla nɨbɨlaŋ nukeŋ nukeŋ hɨbɨŋ ciaŋ hɨbɨŋ ciaŋ abavɨmi aba abami uavɨlalɨ.

28:30 28.30 HJL 28.16

*28:30 28.30 Polɨ agaŋ nɨbɨlaŋ hula hualɨ ahica hɨnici nudɨ akuaba me lɨhavɨmi agadɨ Lukɨ nɨbu ma lɨbami. Lɨci husivɨ hɨsɨŋ hulaŋ hɨhɨle agɨlaŋ abavɨlalɨ. Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨ valavɨci uavɨla mu haiabɨla mu haiabɨla hɨdahɨda ciaŋ suladami uavɨlalɨ. Agadɨ ala hɨhɨle agɨlaŋ abavɨlalɨ. Hualɨ ahica uci Lom haiabɨla hɨsɨŋ agɨlaŋ Polɨ dɨ ifɨhɨmavɨmi uavɨlalɨ.

28:31 28.31 HJL 4.31, 28.23, Ef 6.19