13
Ŋunhala Bithulnydja wäŋaŋura yolŋu'‐yulŋu yukurranha ŋuli buku‐ŋal'yuna ŋula nhäkuna bothinyarayŋuwuna waŋarrwu
13:1–6, 33—14:20 (At Bethel the people worshipped false gods)
1-3 Waŋganymirriyu waluyu, ŋayinydja * 13:1–3 King JeroboamGiŋ Djirapawumdja yukurrana ŋunhili djäma wäŋaŋura 13:1–3 BethelBithul, bathara mundhurr malanha yukurrana barŋlili ŋunhimala, buku‐ŋal'yurruna yukurrana ŋuriki be nhäku wäyingu waŋarrwu, bala ŋayinydja marrtjina dhäwu'‐gänharamirri ŋulaŋuru 13:1–3 JudahDjuda bäpurru', bunana ŋunhiliyi; ŋayi waŋananydja bitjarra gam' ŋunhala galki yolŋu'‐yulŋuwalanydja, be dhika djawarrkthurruna ŋayi waŋananydja bitjarrana, “Dhuwalanydja gay' barŋdja yurru nhumalaŋgu ḏaw'‐ḏawyunna muṉguythirrina, yurruna nhumanydja yurru marŋgithirri ŋunhi ŋarrakalaŋukurru Garray waŋana nhumalaŋgu.”
Ga dhunupa ŋayinydja buŋgawayunydja ŋunhi Djirapawumdhunydja ŋäkula, bala ŋayi waŋana dhunupamirriŋalana waṉa'yurruna bitjarra, “Ŋunhanydja ḏarramunha mulkiyana ya',” bitjarra. Ga ŋunhi ŋayi yukurrana waŋanana dhunupamirriyaŋalana goŋdhu, bala ŋayi ŋunhi baṉdjanydja ḏälthinana, yakana ŋayi goŋ‐yorŋ'thurrunanydja. Ga bitjarrayi liŋgu ŋayi ŋunhi barŋdja barr'yurruna, buḻwaŋ'thurrunana muṉguythinana. Ga ŋayinydja waŋanana ŋunhi Giŋdja Djirapawumdja bitjarra, “Buku‐djulŋi ŋäŋ'thurra bukumirriyaŋa Garraywala, märr ŋayi yurru ḏäwalakuma ŋarranha waṉa.” Bala ŋayi ŋunhiyi djawarrkmirrinydja bukumirriyaŋalana waŋana Godnhana, ga dhunupa ŋayi ŋunhi waṉanydja ŋamathina baḏarraŋ'thinana giŋdja.
33—14:20
Yurru ŋayi ŋunhiyi buŋgawanydja yaka ŋanydjaḻa'yurruna wal'ŋu ŋuliŋuru nhanukiyingala yätjŋurunydja romŋuru; mukthurruna yana ŋayi ga nhanŋu yolŋu'‐yulŋu miṯtji yukurranha ŋuli buku‐ŋal'yuna yana wiripuŋuwu waŋarrwu. Ŋunhiyinydja wirrkina wal'ŋu mirithirrina yätjnha, ga Godtja waŋana bitjarrana, “Yakana yurru biyapulnydja nhokalanydja yarraṯaŋura buŋgawayirri Yitjuralwu.”
Djirapawumdja nhinana yukurrana ŋurruŋu § 13:33—14:20 IsraelYitjuralpuyŋuwunydja 22 dhuŋgarranydja ŋupara, bala ŋayi rakunydhinana, bala nhanŋu gäthu'mirriŋuna * 13:33—14:20 NadabNatapnha buŋgawayina nhanukalanydja dharapulŋura.
Dhiyaŋunydja buŋgawayu walalay yolŋu'‐yulŋunha yukurrana gatjpaḻ'maraŋalana Godkala
14:21—16:34 (These kings led their people into sin)
21-31 Ga ŋunhala 14:21–31 JudahDjudanydja, 14:21–31 RehoboamRiyapalamnha § 14:21–31 SolomonDjalamangu gäthu'mirriŋu nhinana yukurrana buŋgawanydja wal'ŋu, ŋayi nhinanhanydja yukurranha ŋuli ŋunhala * 14:21–31 JerusalemDjurutjalam, ŋunhiliyi wäŋaŋura ŋunhi nhanŋuway wal'ŋu Garraywu wäŋa ŋunhi ŋayipi djarr'yurruna, märr yolŋu'‐yulŋunydja yukurra yurru ŋunhiliyi buku‐ŋal'yun nhanŋuwaynha. Yurru yolŋu'‐yulŋunydja ŋunhi Djudapuyŋunydja yakana yukurrana buku‐ŋal'yurruna Garraywu; walalanydja yukurrana djäma mirithirrina yätjnha wal'ŋu romdja malanha. Dhuḻ'yurruna walala wäŋana wiripuŋuwuna waŋarrwu, djawukinyarayŋuwuna waŋarrwu, bala yukurrana be nhaltjarrana buku‐ŋal'yurrunana ŋurikiyina waŋarrwu, mirithinana yätjthinana wal'ŋu walala. Walala ŋunhi miyalktja walala ga ḏarramuwurrunydja wekanhaminana walalanhay walala yukurrana rumbalnydja, ga bukmakthu yolŋuyunydja walalay yukurrana goramirrina rom‐djäma ŋunhiliyinydja.
Bitjanana liŋgu Riyapalamdja ŋuli yukurranha mari‐wunanhana nhanŋu 14:21–31 JeroboamDjirapawumgunydja, ŋurikinydja ŋunhi ŋayi giŋ ŋuruku 14:21–31 IsraelYitjuralpuyŋuwu, yana liŋgu ga ḏalpamdhina ŋayi Riyapalam, bala nhanŋu gäthu'mirriŋuna wapthurruna nhanukala dharapullilinydja, § 14:21–31 AbijahBayitjana yäku.
15:1–8
Ga ŋayinydja Bayitjayunydja djäma yätj yana rom malanha bitjarra yana liŋgu bitjan bäpa'mirriŋu nhanŋu, yaka ŋayi yana yuwalkkuŋalanydja wal'ŋu märr‐ŋal'yurruna Garraywu Godkunydja. Ḻurrkun' dhuŋgarra ŋayi yukurrana nhinana buŋgawanydja Bayitjanydja, bala ŋayi rakunydhinana, ga nhanŋuna gäthu'mirriŋu walkur * 15:1–8 AsaWatjana yäku wapthurruna nhanukala dharapullilinydja, bala ŋayina giŋdhina.
9-24 Watjanydja ŋayinydja wiripu warray ḏarramu, yaka warray ŋayi ŋula nhä rom‐yätj djäma; ŋayinydja ŋunhi balanyara warray bitjan nhanŋu ŋaḻapaḻ 15:9–24 DavidDaypit, liŋgu djämanydja ŋayi yukurrana nhä ŋamakurru' malanha Garraywu yana nhanŋuway. Ŋayi djuy'yurrunana yukurrana bukmaknhana dhuwurr‐yätjmirrinha dhäykawurrunha ŋunhi ga ḏarramuwurrunha, ŋunhi walala ŋuli yätjtja malanha djäma ŋula nhänydja rom, buku‐ŋal'yuna ŋuli walalaŋgiyingalaŋuwala ŋurikala waŋarrwala walalaŋgala. Yo, ŋayinydja ŋunhi ḏaw'‐ḏawyurruna ŋunhiyi waŋarrnydja malanha ŋunhi nhanukala ŋayi bäpa'mirriŋuyu nherra'‐nhirrara ŋunhi waŋarrnha buku‐ŋal'yunarawu, ga bitjarrayi liŋgu ŋayi gulkthurrunana dharpanydja ŋunhiyi, ŋunhi walala ŋuli nhinanha ŋunhiliyi, buku‐ŋal'yuna maḏayin' dharpa ŋunhiyi, ga bathana gurthayuna. Yurru yaka ŋayi bukmakkuŋalanydja warrpam'tja wal'ŋu yärrkthurrunanydja, warrpam'tja wal'ŋu ḏaw'yurruna bäyŋu. Ŋunhiyinydjayi ŋayinydja Giŋ Watjanydja yuwalkkuŋalana yana ŋayi märr‐ŋal'yurrunanydja Garraywala, bala ŋayi ŋunhiyi girri' malanha roŋiyinmaraŋalayi balayi Godkala Buṉbulili, ŋunhinydja girri' malanha ŋunhi ganaŋ'maranhara nhanŋuway wal'ŋu dhulŋuŋu Godku ŋäthiliŋuwuy.
Yo, Watjanydja giŋdhina ŋayi nhinananydja yukurrana 41 dhuŋgarranydja ŋupara, bala ŋayi rakunydhinana, bala nhanŋu gäthu'mirriŋuna 15:9–24 JehoshaphatDjutjapatnha wapthurruna nhanukalanydja dharapullili, ŋayina buŋgawayina Djudawunydja.
25-32 Yo, ga ŋunhili Yitjuralnydja ŋunhi giŋ Djirapawumdja rakunydhinana, ga gäthu'mirriŋuna nhanbala § 15:25–32 NadabNatapnha wapthurruna dharapullilinydja nhanukala, ga ŋayina giŋdhina, yurru ŋayi djämanydja yukurrana yätjnha malanha, yätjkuŋalana ŋayinydja djäma bitjarrana liŋgu yana bitjarra nhanukala bäpa'mirriŋuyu djäma yukurrana; ŋayi mel‐warryurruna ŋunhi Yitjuralpuyŋunha yolŋu'‐yulŋunha ŋunhimala yätjlili romlili, walalanhana bilyunmaraŋala Garraywala.
16:1–7
Ga ŋayi Nataptja giŋdhinana märrma' yana dhuŋgarra, bala yana ŋuliŋurunydja dhurrwaraŋuru * 16:1–7 BaashaBätjana ŋulaŋuruna bala 16:1–7 IssacharYitjakana bäpurru' marrtjina, ga bumara rakunyguŋalana ŋanya Natapnha, ga ŋayipina nherraṉmina ŋanyapinyay ŋayi giŋgunhamina Bätjana. Ga ŋayinydja ŋunhinydja ga yätj yana giŋ, balanyara yana liŋgu bitjan giŋ Djirapawum; ŋayi ŋapa‐wilyurruna Garraywala, ga yätjnha djäma yukurrana ŋayaŋu‐yätjkuŋala Garraynhana, bala ŋayi gäŋala Yitjuralpuyŋunhana yätjlilina ŋunhimalana dhukarrlili. Yo, Bätjanydja giŋdhina yukurrana 24 dhuŋgarranydja ŋupara, bala ŋayi rakunydhinana, bala yana nhanŋu gäthu'mirriŋuna 16:1–7 ElahYelana dharapullili wapthurruna nhanukalanydja.
8-28 Ga Yelanydja giŋdhina märrma' dhuŋgarra, yurru ŋayi ŋunhi yaka ŋamakurruny'tja ḏarramu, bitjana liŋgu ŋayi ŋuli yukurranha leŋu yana, ga wiripuna ḏarramu yäku § 16:8–28 ZimriDjimirina, ŋayina marrtjina lili ga bumara ŋanya rakunyguŋalana, ga ŋayinydja Djimirinydja ŋanyapinyay ŋayi buŋgawakunhaminana. Ga ŋayinydja Djimirinydja buŋgawayina gurriri yana 7 walunydja, ga ŋuliŋurunydja dhäŋuru ŋayi * 16:8–28 OmriWumirina yolŋu yäku marrtjina lili, ga bumara rakunyguŋala yana Djimirinhanydja, ga ŋayinydja Wumirinydja giŋgunhamina ŋanyapinyay ŋayi. Yurru Wumirinydja yaka ŋamakurru' ŋunhi giŋ, yätjnha mirithirrina ŋayinydja ŋunhinydja, biyapulnha wal'ŋu yätj, yakana bitjan ŋunhi wiripuwurru giŋ walala. Garraynydja wirrkina ŋaramurrthina nhanŋu, liŋgu ŋayi mirithinana wal'ŋu yätjthina, ga djäma yätjnha wal'ŋu mirithinana, ga marŋgikuŋala yätjkuna malaŋuwu ŋunhi Yitjuralpuyŋunhanydja yolŋunha walalanha, marŋgikuŋalanydja ŋayi walalanha buku‐ŋal'yunarawu wiripuŋuwuna nhäŋiniŋ'kuna wal'ŋu waŋarrwu walalaŋgu.
29-34 Ga ŋayi Wumirinydja giŋdhina ga 12 dhuŋgarra ŋupara, bala ŋayi rakunydhinana, ga nhanŋu gäthu'mirriŋuna buŋgawayina nhanukala dharapulŋura 16:29–34 AhabWayapnha yäku. Yurru Wayaptja ŋunhi yätjnha, yätjnha mirithirrina wal'ŋu giŋ, biyapulnha wal'ŋu yätj, yakana balanyara bitjan ŋunhi wiripu malanha giŋ walala. Ŋayi märraŋala miyalknhanydja 16:29–34 JezebelDjitjapilnha, yätjnha dhika dhäykanha, mirithirrina yätjnha ŋunhiyi dhäykanydja ŋunhi. Ŋayinydja ŋunhinydja miyalk § 16:29–34 SidonDjäytanbuy, ga buku‐ŋal'yunanydja ŋayi ŋuli yukurranha * 16:29–34 BaalBälwu waŋarrwu. Ga ŋayi Wayapthunydja dhuḻ'yurruna buṉbuna ŋuriki Bälwu ŋunha 16:29–34 SamariaDjamariyalilina wäŋalili, ga ŋayi yukurrana marŋgikuŋala yolŋu'‐yulŋunhanydja buku‐ŋal'yunarawu ŋurikiyi djawukinyarawu waŋarrwu ŋunhiliyina. Godtja ŋaramurryina wirrkina nhanŋu Wayapku, liŋgu ŋayi yaka yukurrana goŋ‐nherraṉmina ŋamathaŋala djäka ŋuriki Yitjuralpuyŋuwu, Godkalaŋuwu yolŋu'‐yulŋuwu, yana ŋayi yukurrana bilmaraŋalana gatjpaḻ'maraŋalana yolŋu'‐yulŋunhana Godkalana.

*13:1-3 13:1–3 King Jeroboam

13:1-3 13:1–3 Bethel

13:1-3 13:1–3 Judah

§13:6 13:33—14:20 Israel

*13:6 13:33—14:20 Nadab

13:21-31 14:21–31 Judah

13:21-31 14:21–31 Rehoboam

§13:21-31 14:21–31 Solomon

*13:21-31 14:21–31 Jerusalem

13:21-31 14:21–31 Jeroboam

13:21-31 14:21–31 Israel

§13:21-31 14:21–31 Abijah

*13:21-31 15:1–8 Asa

13:9-24 15:9–24 David

13:9-24 15:9–24 Jehoshaphat

§13:25-32 15:25–32 Nadab

*13:25-32 16:1–7 Baasha

13:25-32 16:1–7 Issachar

13:25-32 16:1–7 Elah

§13:8-28 16:8–28 Zimri

*13:8-28 16:8–28 Omri

13:29-34 16:29–34 Ahab

13:29-34 16:29–34 Jezebel

§13:29-34 16:29–34 Sidon

*13:29-34 16:29–34 Baal

13:29-34 16:29–34 Samaria