Ŋgaŋgaa yí kii bumfɔŋ bu liboo
13
(13:1-50)
Ŋgaŋgaa kii wi wu tɛ̀ tumi biee
(Mak 4:1-9; Luk 8:4-8)
Nɛɛ booyaa, Jiso dza bo li yih, gɛɛŋ shee li libɛ lichiŋ. Kintutu ki bɛniiŋ lɛ kinɔŋa banchɛ li wuu lichiŋ ki kɛnɛ. Dza lɛ shee nuuŋ lɛ ŋgo-o, kintutu kilu leŋ libuka li ŋgemɛ yi dzɔɔ li. Bɛchi tiiti biee ŋge li bee lɛ ŋgaŋgaa li. Tee le, “Wi wumu tɛ̀ la le gɛɛŋ tuŋ biee. Si tɛ gii tumi lɛ, bimu we yɛ lɛ dze, muniiŋ bɛ mu chɔchɛ mu ji. Bimu we yɛ li bintsii bi ta-a nshɛ nuuŋ yɛ fe ŋge kɛ, bi bo kifɛ nshɛ tɛ̀ nuuŋ yɛ fe ŋge kɛ. Le wiiŋ bɛchi mbanu wu sooŋ biee bilu. Si bi ti mɛɛŋ ki seri kɛ le bi gɛɛŋ ŋge kɛ lɛ, bi biee bi wɔɔbɛ. Bimu we yɛ li bifafu-u. Bifafu bilu ko bi beemɛ biee bilu. Bimu we yɛ tɛ nuuŋ li nshɛ yi dzeeŋ li, le bi bo bi ko bi woŋ bujɔŋ. Bintutu bimu tɛ̀ nuuŋ sháŋ gwii, bimu mbaambusɔɔ, bimu mbaanshɛɛ. Wi wu kɛmi bitooŋ, mwɛ woo.”
Ɛ kii la fi Jiso tɛ̀ gii yeti nuuŋ lɛ ŋgaŋgaa li?
(Mak 4:10-12; Luk 8:9-10)
10 Bɔɔŋ bɛ kintutu-u bɛ Jiso dza be kiiŋgi, be gɛɛŋ be bii li wuu laa, “Ɔ yeti li bɛniiŋ bani nuuŋ lɛ ŋgaŋgaa kii la?” 11 Tuu li bee le, “Nyɔ fɛ yɛ beŋ le nɛ kɛɛ biee bi bumfɔŋ bu liboo bi nuuŋ lɛ munyiikɔɔ li. Se nuuŋ le, yi se mɛɛŋ yɛ ki fɛ kɛ le bɛniiŋ bani kɛɛ kɛ. 12 Nɛ kɛɛ le wi wu kɛmi fiee bɛ gii bɛ tondɛ fi yaŋ. Wi wu kɛmi yɛ fiee kɛ mɔɔ fi niiŋ fi kɛmi, bɛ gii bɛ fi li wuu bufiɛ. 13 Fiɛɛ fiee fi ntiiti li bee lɛ ŋgaŋgaa li, kifɛ be bichi biee be tɛ ŋɛŋ kɛ. Be yiki biee be tɛ woo mɔɔ nuuŋ le be kɛɛ bi kɛ. 14 Fiee fi ntomfɔŋ wu Nyɔ wu Ɛsaya tɛ̀ tee fi gbɛɛŋ fiɛɛ fi kɔchɛ bɛ fiee fi bɛniiŋ bani feti. Tɛ̀ tee le,
‘Nɛ gii nɛ ni nɛ yiki biee, se nuuŋ le nɛ tɛ woo kɛ.
Nɛ gii nɛ ni nɛ bichi biee, se nuuŋ le nɛ tɛ̀ ŋɛŋ kɛ.
15 Fi fiɛɛ lɛ kifɛ shéŋ yi bɛniiŋ bani dɛŋ yɛɛ kituŋ,
bintooŋ bi bee chiinyɛ biɛɛ kituŋ,
bɛ baanyɛ baa lii yibe kituŋ.
Bɛ fɛ baa lɛ le kiiŋ be ni be ŋiŋgi biee bɛ lii yibe,
le be ni be wuki mɔɔ biee bɛ bintooŋ bi bee kɛ,
shéŋ yibe se ni yi yuusi,
le be se kaari be to lijiŋ lɛ mi-i,
nse ŋ'wɔnchɛ be.’
16 Se nuuŋ le, kinɛɛtinɛ ki nɔŋa kɛɛ kinɛ kifɛ lii yinɛ ŋɛŋ yɛɛ biee bini, bintooŋ binɛ woo biɛɛ biee bini. 17 Ntee beŋ chɛɛŋ le, bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ ŋge bɛ bɛniiŋ bɛ tsaaŋ bamu tɛ̀ shiiŋ be dii le be ŋɛŋ biee bi nɛ ŋiŋgi bini, be tɛ ŋɛŋ kɛ. Be dii tɛ le be woo biee bi nɛ wuki bini, be tɛ woo kɛ.
Fiee fi ŋgaŋgaa chi wi wu tɛ̀ tumi biee lɛ chini doonchi
(Mak 4:13-20; Luk 8:11-15)
18 Woo yɛɛŋ fiee fi ŋgaŋgaa chi kii wi wu tɛ̀ tumi biee chini doonchi. 19 Ɛ wi shiiŋ wuki fiee kii bumfɔŋ bu liboo ŋkɛɛ kinyi kilu nsiŋ, kɛ Sataŋ wu wi wu bifi bɛɛɔ wu kɛnchɛ jɛ yi bɛ tɔyɛ li shéŋ yee li wu buu. Fini fiɛɛ nɛɛ si biee bi bɛ tɛ̀ tumi bi we yɛ lɛ dze biɛɛ. 20 Biee bi bɛ tɛ̀ tumi bi we yɛ li kintsii ki taa biɛɛ nuuŋ si wi wu wuki jɛ yi Nyɔ fi yi mfwa mumkpaŋ bɛ kinɛɛtinɛ. 21 Se nuuŋ le, ɛ yi lɛ li shéŋ yee li, yi tɛ lii gɛɛŋ kɛ. Yi ŋɔɔnɛ niiŋkwaa. Ɛ ŋgɛ bɛchi mɔɔ nuuŋ bikaa bi beŋɛ lɛ wuu jiŋ kii jɛ yilu, biee to lijiŋ mfwaa mumkpaŋ. 22 Biee bi bɛ tɛ̀ tumi bi we yɛ li bifafu-u biɛɛ, se nuuŋ wi wu wuki jɛ yi Nyɔ, bɛmfumisɛ bɛ biee bi li nshɛ yini-i, mɔɔ bɛmbeechɛ kii bulofu tuu bi baanyɛ jɛ yilu yi laayɛ li yee li. 23 Biee bi bɛ tɛ̀ tuŋ li nshɛ yi dzeeŋ li se nuuŋ wi wu wuki jɛ yilu, woo fiee bujɔŋ feti si yi wɛki, biee bilu se woŋ, bimu nyɛ lii gwii, bimu lii mbaambusɔɔ, bimu mbaanshɛɛ.”
Ŋgaŋgaa kii ŋgɔ yi giiŋ bɛ yi kitɔɔ
24 Jiso tuu wa ŋgaŋgaa chimu li bee le, “Bumfɔŋ bu liboo nuuŋ bɛ maa bɛ wi wumu wu tɛ̀ gɛɛŋ tuŋ ŋgɔ yi giiŋ yi dzeeŋ li wuu wɛ. 25 Le bɛniiŋ ni be liiti, wi we wu mbani gɛɛŋ tuŋ ŋgɔ yi kitɔɔ ki bosini giiŋ lu linti dza.*Kitɔɔ kini bɛ teenyi lɛ jɛ́ yi bara le, “darnel” se biee bilu nuuŋ tii. 26 Le giiŋ yilu maŋ yi bɛchi ŋko, ŋgɔ yi kitɔɔ yɛ biee yi yenɛ tɛ. 27 Bɛniiŋ bɛ nimɛ-ɛ bɛ wi wɛ wulu bɛ be bii li wi wulu laa, ‘Te Kikoo, ɔ tɛ̀ tuŋ nuuŋ ŋgɔ yi giiŋ, yi kitɔɔ yini tuu yi bo fɛŋ lu linti?’ 28 Tuu li bee le, ‘Ɛ wi wɛŋ wu mbani wu fɛ fiee fini.’ Bɛniiŋ bee bɛ nimɛ bɛlu bii li wuu laa, ‘ɔ wɛki le tɛ gɛɛŋ tɛ chɔɔchɛ ni?’ 29 Te Kikoo wube faaŋ tee li bee le, ‘Ɛ nɛ gɛɛŋ le nɛ chɔɔchi baa kitɔɔ, nɛ dza nɛ chɔɔchɛ mɔɔ giiŋ lu linti. 30 Gɛɛ yɛɛŋ lɛ bi ni bi kuu nsiiŋ bi gɛɛŋ bi bo mfi wu ŋ'wechɛ. Ke mfi wu ŋ'wechɛ nse ntee li bɛniiŋ bɛ ŋ'wechɛ le be saa be chɔɔchɛ kitɔɔ kilu be banchɛ be gɛɛ li bintutu-u li bintutu-u, be tɔŋ, be se banchɛ giiŋ be gɛɛ li gwɛɛ wɛ-ɛŋ.’ ”
Ŋgaŋgaa kii ŋgɔ yi fintaaŋ fimu fi niiŋ
(Mak 4:30-32; Luk 13:18-19)
31 Jiso se tuu wa ŋgaŋgaa chimu li bee le, “Bumfɔŋ bu liboo nuuŋ si lisi chi ŋgɔ yi fintaaŋ fimu fi wi tɛ̀ tɔyɛ li wuu wɛ,Fintaaŋ fini nuuŋ lɛ jɛ yi bara le, “mustard”. 32 Ŋgɔ yini nuuŋ yi sendɛ yi yaa ŋgɔ́ yimi chichi. Se nuuŋ le, mfi wu yi bo, yi gii yi ko yi yaa biee bichu, yi tuu yi dza yi to kiti ki muniiŋ mu jiindi liwe gii mu bɛ mu gwanyɛ yíh li yɛŋɛ yilu-u.”
Ŋgaŋgaa kii kishee
(Luk 13:20-21)
33 Se tuu wa ŋgaŋgaa chimu li bee le, “Bumfɔŋ bu liboo bwɛɛ si kishee ki kwɛɛŋ tɛ̀ fichɛ musu bɛke bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa bitɛɛtu, dzɔ finsɛ lu, tɔ gɛɛ, ki se tuu ki fɛ musu mɛlu mɛnchu dooki ŋge.”
(Mak 4:33-34)
34 Jiso tɛ̀ gii tiiti biee bini bichu li kintutu ki bɛniiŋ lɛ, nuuŋ nɛɛ lɛ ŋgaŋgaa li. Tɛ̀ gii gbɛŋgi yɛ tiiti biee li bee fuki lɛ ŋgaŋgaa li nsiŋ kɛ. 35 Tɛ̀ gii feti lɛ le fi bɛ fi kɔchɛ si ntomfɔŋ wu Nyɔ wumu tɛ̀ saa tee le,
“Ŋgii ni ŋgwiyi kimfimɛ keŋ buti nɛɛ nuuŋ ŋgaŋgaa le.
Ŋgii ntee kii biee bi tɛ̀ nuuŋ lɛ munyiikɔɔ li
mbɛɛchɛ si bɛ tɛ̀ tɔŋ nshɛ.”
Fiee fi ŋgaŋgaa chi kii ŋgɔ
yi giiŋ bɛ yi kitɔɔ chini doonchi
36 Jiso dza shɛ kintutu ki bɛniiŋ lɛ, gɛɛŋ lɛ li yih. Bɔɔŋ bee bɛ kintutu biee wu, be tee li wuu le, “Tee bee fiee fi ŋgaŋgaa chi kitɔɔ ki liwɛ chɛɛ doonchi.” 37 Se tee le, “Wi wu tumi ŋgɔ yi dzeeŋ yilu ɛ Ŋwanɛwi. 38 Wɛ wulu ɛ nshɛ yini. Ŋgɔ yi dzeeŋ yɛ doonchi bɔɔŋ bɛ nuuŋ bɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ. Kitɔɔ kɛɛ nuuŋ bɔɔŋ bɛ wi wu bifi wɛ-ɛ. 39 Wi wu mbani wu tɛ̀ tuŋ kitɔɔ kilu ɛ kiŋkundi. Mfi wu ŋ'wechɛ wɛ nuuŋ mfi wu ntsɛ wu li nshɛ yini-i gii naa wu ma. Bɛniiŋ bɛ ŋ'wechɛ nuuŋ bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ. 40 Si bɛ tɛ̀ banchɛ kitɔɔ kilu bɛ tɔŋ fɛ wi lɛ, ɛ nɛɛ lɛ si fi gii fi nuuŋ mfi wu nshɛ mɛɛ. 41 Ŋwanɛwi gii naa tuumi bɛnchindaa bee, be dɛndɛ li bumfɔŋ bwee li buchu be banchɛ biee bichu mɔɔ bɛniiŋ bɛ kichi yɛ bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ kɛ bɛchu be buu, 42 be lɔŋ be fɛ mbwɛɛŋ wu wi-i. Ɛ fe fɛ bɛniiŋ gii be ni be dii be jii ŋgesi. 43 Bɛdɛɛni bɛniiŋ bɛ tsaaŋ gii be ni bɛndi si jobɛ, lɛ bumfɔŋ bu Tee wube-e. Wi wu kɛmi bintooŋ mwɛ woo.
Ŋgaŋgaa kii bulofu mɔɔ shaŋ yi finchi
44 Bumfɔŋ bu liboo bwɛɛ si bulofu bu wi tɛ̀ dzɔ gɛɛŋ nyikɛ liwɛ. Le wumu bɛ buŋɛ, kaari baanyɛ, koo fɛkuuŋ bɛ kinɛɛtinɛ. Gɛɛŋ kabɛ biee bichu bi tɛ̀ kɛmi, gɛɛŋ go wɛ wulu.
45 Bumfɔŋ bu liboo bwɛɛ nɛɛ si wi wu waŋ wumu wu tɛ̀ deŋgi wɛki sháŋ yi munchi mu dzeeŋ ŋge. 46 Le ni geendi, gɛɛŋ buŋɛ fimu nuuŋ fi tɛɛmi. Gɛɛŋ kabɛ biee bichu bi tɛ̀ kɛmi le gɛɛŋ go shaŋ yi finchi filu.
Ŋgaŋgaa kii gwii wu nsúuŋ
47 Bumfɔŋ bu liboo bwɛɛ si gwii wu bɛ tɛ̀ lɔŋ li dzɔɔ, bini bi nsúuŋ lɛ bichu bɛ bi lɛ lu, 48 wu yisɛ. Le bɛniiŋ chee be buu lɛ bukaka, be shee fɛkwiiŋ, be tsaa nsúuŋ yi dzeeŋ be gɛɛ lɛ bɛŋkaa li, be too yi bifi yɛɛ. 49 Ɛ nɛɛ lɛ si fi gii fi nuuŋ li mfi wu nshɛ naa mɛɛ. Bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ gii naa be bo be bɛ be gatɛ bɛniiŋ bɛ bifi li bɛ dzeeŋ li linti, 50 be lɔŋ be fɛ mbwɛɛŋ wu wi-i, fɛ bɛniiŋ gii be ni be jii ŋgesi.”
51 Jiso se bii li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u laa, “Nɛ woo baa biee bini bichu bujɔŋ ni?” Be beŋ le, “Iiŋ.” 52 Se tuu tee li bee le, “Fi se fiɛɛ le, wi kwikwi wu tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ wu bɛ tɛ̀ saa bɛ tifi wu kituŋ kii bumfɔŋ bu liboo nuuŋ si te yih wu kɛmi bulofu, wu nuuŋ buu biee bi fɛŋ lu, kɛ biee bi fichi fɛ kintsii kilu-u.”
Bɛ faaŋ Jiso li kitoŋ kee li
(Mak 6:1-6; Luk 4:16-30)
53 Le Jiso mɛɛshi wa ŋgaŋgaa yini ni, biee dza fe, 54 gɛɛŋ li kitoŋ kee li, gɛɛŋ lɛ tiifi bɛniiŋ li yíh yibe yi lɛkɛ li Nyɔ-ɔ. Le be woo ntiifɛ we, be kɛmɛ kintɛwa, be bɛchi be tiiti laa, “Wi wuni dzɔ buni bufii bɛ buŋga fɛŋ bu feti bintɛwa bi biee lɛ ni? 55 Ɛ nɛɛ ŋwanɛ te la wuni wu ti keendi biti wɛ ni? Ni nuuŋ nɛɛ Maariya ni? Bɛŋwaani nuuŋ nɛɛ Jeeŋ bee Jɔsɛ mɔɔ Simu mɔɔ Judas ni? 56 Dzɛ́mi yee chichi nuuŋ nɛɛ bɛ bee fɛni ni? Wi wuni dza fɛŋ bɛ biee bini bichu ni?” 57 Si be njanji lɛ be biee be faaŋ wu. Jiso se tee li bee le, “Bɛ ti guundi ntomfɔŋ wu Nyɔ fɛ bintsii bichu-u, ɛ nɛɛ fɛ kwɛɛŋ wee li mɔɔ li kini kee li kwaa fɛ bɛ ti guundi yɛ wu kɛ.” 58 Jiso ti mɛɛŋ ki tuu kɛ le fɛ mfiŋ fe ŋge kɛ, kifɛ be ti mɛɛŋ ki gɛɛ kɛ shéŋ li wuu kɛ.

*13:25 Kitɔɔ kini bɛ teenyi lɛ jɛ́ yi bara le, “darnel” se biee bilu nuuŋ tii.

13:31 Fintaaŋ fini nuuŋ lɛ jɛ yi bara le, “mustard”.