22
Ri principal-i' tak sacerdotes y ri etamanela' chirij ri ley xquich'ob yan c'a achique niquiben richin niquicamisaj ri Jesús
Y xa chua'k-cabij c'a ri quinimak'ij ri israelitas chiri', jun nimak'ij tok niquitej caxlan-vey ri manek ch'en (ch'amilej-k'or) riq'uin, y niquibij pascua chire.* Mt. 26:2; Mr. 14:1. Y jari' c'a tok ri principal-i' tak sacerdotes y ri etamanela' chirij ri ley niquich'obola' c'a achique ta rubanic niquiben richin queri' niquicamisaj ri Jesús. Sal. 2:2; Jn. 11:47. Pero xa quixibin-qui' chiquivech ri vinek.
Y ri Judas ri jun chique ri cablajuj rutijoxela' ri Jesús, ri tijoxel ri xbix chuka' Iscariote chire, can nisamej chic vi ri Satanás pa ránima. Mt. 26:14. Romari' ri Judas ri' xbe c'a quiq'uin ri principal-i' tak sacerdotes y quiq'uin chuka' ri ye'uc'uan quichin ri e chajinela' ri chiri' pa rachoch ri Dios, y xch'on quiq'uin chirij ri achique rubanic xtuben richin nujech ri Jesús pa quik'a'. Y rije' can janíla c'a xequicot tok xcac'axaj ri', y xquisuj ru-mero§ Zac. 11:12; 1 Ti. 6:10. romari'. Ri Judas can xberusuju' c'a can ri Jesús chique. Y xuchop c'a ruch'obic jampe' tok xtujech pa quik'a', y can c'a ja tok man quimolon ta qui' vinek riq'uin.* Mt. 26:5; Mr. 14:2.
Ri nima-va'in
Tok xoka' ri nimak'ij, k'ij richin nitij ri caxlan-vey manek ch'en (ch'amilej-k'or) riq'uin, y tok yecamisex chuka' ri tak carne'l ri richin ri pascua, Mt. 26:17; Mr. 14:12. ri Jesús xerutek c'a el ri Pedro y ri Juan, y xubij c'a el chique: Quixbiyin y tibana' rutzil ri xtikatej chupan re pascua re'.
Y ri ca'i' tijoxela' xquic'utuj c'a chire: ¿Acuchi c'a navajo-vi chi nikaben ruchojmil?
10 Y ri Jesús xubij chique: Tok xquixapon ri pa tinamit Jerusalem, xtitz'et c'a chi c'o jun achin aj-ic' ri ruc'amon-pe ruya' pa jun cucu' (k'e'l). Tivojkaj c'a el re achin re' c'a achique jay xtoc-vi. 11 Y tibij c'a chire ri tata'aj chupan ri jun jay ri': Ri Katijonel rubin c'a pe: ¿Achique jay re vave' pan avachoch ri utz ta richin ninben ri va'in richin re pascua e vachibilan ri nutijoxela'? quixcha' chire. 12 Y ri rajaf-jay xquixruc'uaj c'a pa jun ruca'n vik jay (cavek jay). Y chiri' c'o jun nima-jay ri chojmirisan chic rupan. Ja ri chiri' tibana-vi rutzil ri xtikatej richin re pascua, xe'uche'ex-el.
13 Y ri ca'i' tijoxela' xebe c'a. Y can achi'el ri rubin-el ri Jesús chique, can queri' ri xbanatej. Y rije' can xquiben-vi c'a rutzil ronojel ri nic'atzin richin ri va'in richin ri pascua ri'.
14 Y tok xapon c'a ri hora, ri Jesús y ri cablajuj apóstoles xetz'uye-apo ri pa mesa. Mt. 26:20. 15 Y ri Jesús xubij c'a chique: Can janíla nurayiben-pe chi nabey chi yinapon chuvech ri camic, junan nikaben can re jun va'in richin re jun pascua re'. 16 Roma can ninbij-vi c'a chive, chi can c'a ja tok c'o chic na ri utzilej ruk'atbel-tzij ri Dios, y tok banatajinek chic na ronojel ri nic'ulun-vi chi tzij ri pascua, can c'a jari' tok xtinben chic re jun va'in re'.§ Jn. 6:27, 50; Hch. 10:41; 1 Co. 5:7, 8; He. 10:1-10; Ap. 19:9.
17 Y ri Jesús xuchop c'a jun vaso ri c'o ruya'al-uva chupan, y tok rumatioxin chic chire ri Dios, xubij: Tikumu' c'a can chi'ivonojel. 18 Roma can ninbij-vi c'a chive, chi can c'a ja tok c'o chic na ri utzilej ruk'atbel-tzij ri Dios, can c'ari' tok xtinkun chic jun bey ruya'al-uva.* Jue. 9:13; Sal. 104:15; Is. 24:9; 25:6; 55:1; Zac. 9:15; Mt. 26:29; Mr. 14:25.
19 Y que c'a chuka' ri' xuq'uen-apo jun caxlan-vey, y tok rumatioxin chic chire ri Dios, xuper (xupir) ri caxlan-vey y xuya' chique ri rutijoxela' y xubij: Re' natabel vichin yin. Can titija' c'a. Roma ri nuch'acul can xtijach c'a richin chi napon pa camic, richin yixcolotej. 1 Co. 11:24.
20 Y tok e va'inek chic, ri Jesús xuchop c'a chuka' ri vaso ri c'o ruya'al-uva chupan, y xubij: Re ruya'al-uva re', jare' ri nuquiq'uel ri xtibiyin tok xquiquen (xquicom). Riq'uin c'a re nuquiq'uel re', can jac'are' xc'achoj ri c'ac'a' trato ri rajovan-pe ri Dios chi nuben quiq'uin ri vinek. 1 Co. 10:16. Ri nuquiq'uel ri xtibiyin, richin chi yixcolotej.
21 Y vacami c'a, ri achin ri xquijachon-el pa quik'a' ri vinek, can c'o c'a pe viq'uin re pa mesa.§ Sal. 41:9; Mr. 14:18; Jn. 13:21, 26. 22 Can tivac'axaj c'a re ninbij chive, chi yin ri xinalex chi'icojol, can yibe-vi pa camic, roma can jare' ri ruch'obon ri Dios pa nuvi'.* Hch. 2:23; 4:28. Pero tok'ex c'a ruvech ri xtijachon-el vichin yin ri xinalex chi'icojol, xcha' ri Jesús.
23 Y jari' tok ri rutijoxela' ri Jesús niquibila-ka chiquivech chi achique cami ri xtijachon-el richin ri Jesús.
Man tikanimirisaj-ki'
24 Y re tijoxela' re' xquich'ojila' c'a chuka' chiquivech achique ri más nim ruk'ij chiquicojol rije'. Mr. 9:34; Lc. 9:46. 25 Pero ri Jesús xa xubij chique: Ri k'atoy tak tzij richin re ruvach'ulef, roma can ec'o ri vinek pa quik'a', romari' can niquina' chi ja rije' ri e cajaf. Mt. 20:25. Y ri achi'a' can c'o quik'a' chique ri vinek, can achi'a' e banoy-utzil nibix chique. 26 Jac'a chi'icojol rix nutijoxela' man que ta ri'. Roma ri más nim ruk'ij chi'icojol rix, nic'atzin chi nuna-ka-ri' chi xa más co'ol que chiquivech ri rachibil. Y ri jun chive rix ri nic'oje' pan ivi', nic'atzin chi nuna-ka-ri' chi xa manek ruk'ij y nuch'utinirisaj-ri' richin nusuj-ri' chubanic xabachique samaj.§ Lc. 9:48; Stg. 4:6; 1 P. 5:3. 27 Roma c'a ri', ¿ja cami ri c'o pa mesa nilix-apo ri más ruk'ij, o ja ri ilinel? ¿Man ja ta cami ri c'o pa mesa nilix-apo ri más ruk'ij? Pero chinuvech yin man que ta ri', roma yin xa achi'el ri ilinel inc'o chi'icojol.* Fil. 2:7.
28 Rix can ixc'o c'a pe viq'uin chupan ri tijoj-pokonal He. 2:18. ri yetejtoben vichin. 29 Roma c'a ri', yin xtinya' jun k'atbel-tzij pan ik'a' rix, can achi'el ri rubanon ri Nata' Dios viq'uin yin, 30 richin queri' xquixva' y xquixuc'ya' pa jun misma mesa viq'uin, Lc. 14:15. tok xa can c'o chic c'a k'atbel-tzij pa nuk'a' yin. Y rix xquixoc c'a k'atoy-tzij pa quivi' ri cablajuj tak tinamit rubanon re nimalej tinamit Israel.
Ri Jesús nubij ri xtuc'ulvachij ri Pedro
31 Y ri Ajaf Jesús xubij c'a chuka' chire ri jun tijoxel nibix Pedro chire: Simón, Simón, ninbij c'a chave chi ri Satanás xixruc'utuj yan chire ri Dios richin chi yixrutejtobej. Can nrajo' c'a yixrusiloj achi'el nisilox ri trigo chupan ri chaybel.§ Am. 9:9; 1 P. 5:8. 32 Pero yin can nubanon-vi orar avoma rat, richin queri' can tacukuba' ac'u'x viq'uin. Can xcatapon-vi pa ruk'a' ri Satanás. Pero tok xtitzolin-pe ac'u'x viq'uin, tabana' chique ri ch'aka' chic nutijoxela' chi can tiquicukuba-vi quic'u'x viq'uin,* Sal. 51:13; Jn. 17:9. xcha' ri Jesús.
33 Y ri Simón xubij: Ajaf, vi rat xcatuc'uex pa jun cárcel, yibe aviq'uin. Hasta yibe aviq'uin, vi rat xcatapon chuvech ri camic, Jn. 13:37. xcha'.
34 Pero ri Jesús xubij chire: Pedro, yin ninbij c'a chave, chi chupan re ak'a' vacami, man jani tisiq'uin-pe ri mama' tok rat oxi' yan bey tabij chique ri yec'utun chave, chi man avetaman ta nuvech, Mt. 26:34; Jn. 13:38. xcha' ri Jesús chire ri Pedro.
Ri Jesús c'o ri xubij chique ri rutijoxela' tok napon yan chuvech ri camic
35 Y ri Jesús xuc'utuj c'a chique ri rutijoxela': Tok ri jun bey xixintek y man xinvajo' ta richin xic'uaj pekes (morral), ni mero, ni jun chic c'ulaj xajab,§ Mt. 10:9; Mr. 6:8, 9; Lc. 9:3; 10:4. ¿c'o cami ri xivajo' y man xivil ta? xcha'.
Y rije' xquibij chi man jun.
36 Y ri Jesús xubij c'a chique: Jac'a re vacami jun vi chic ri rubanic nrajo'. Roma vacami ri c'o pekes (morral) riq'uin, tuc'uaj. Ri c'o ru-mero, tuc'uaj chuka'. Y ri manek rumachet, tuc'ayij ri ruk'u' y c'ari' tulok'o' jun richin. 37 Y vacami quere' ninbij chive, roma c'o chi nibanatej achi'el ri nubij chupan ri ruch'abel ri Dios ri tz'ibatel can. Ri chiri' nubij c'a: Can achi'el chuka' jun aj-mac xban chire. Queri' ri tz'ibatel can. Y re' can xtibanatej na vi viq'uin yin. Ronojel c'a ri e tz'ibatel can chuvij yin chupan ri ruch'abel ri Dios, can xquebanatej na vi,* Is. 53:12; Mr. 15:28, 29; 2 Co. 5:21; Ga. 3:13. xcha' ri Jesús.
38 Y ri tijoxela' xquibij c'a chire ri Jesús: Ajaf, vave' c'o ca'i' machet.
Pero ri Jesús xubij chique: Man chic tinataj ri', xcha'.
Ri Jesús nuben orar
39 Ri Jesús tok elenek chic c'a el ri chiri', xbe c'a ri acuchi can tibe-vi. Rija' xbe c'a ri pa juyu' Olivos. Mt. 26:30, 36; Mr. 14:26, 32; Jn. 18:1. Y ri rutijoxela' can e tzeketel-vi el chirij. 40 Y tok xe'apon c'a, xubij chique: Tibana' orar y tic'utuj chire ri Dios richin chi tok yixtejtobex man quixtzak pa mac. Mt. 6:13; Mr. 14:38.
41 Y ri Jesús xbiyin chic c'a apo jun ca'i' raken-c'an, xxuque-ka chiri', y xuchop c'a nuben orar. 42 Y nubij c'a ri pa ru-oración: Nata' Dios, tabana' c'a chi man ta ninc'ovisaj re jun tijoj-pokonal re', vi can queri' ri navajo' chuka' rat. Pero man taben chuka' ri ninrayij yin, xaxe voma ta yin. Roma yin can ninvajo-vi c'a ninben ri arayibel rat,§ Jn. 6:38. xcha'.
43 Y c'o c'a jun ángel ri petenek chila' chicaj xuc'ut-ri' chuvech, richin noruya-ka ruchuk'a' ri Jesús.* Mt. 4:11. 44 Y can janíla c'a k'axo'n ri c'o pa ránima rija'. Romari' can riq'uin c'a ronojel ránima nuben orar. Jn. 12:27; He. 5:7. Y roma chuka' ri k'axo'n ri', ri ya' ri nel chirij man choj ta ya'. Xa achi'el chic nima'k tak tz'uj quic' ri yeka' pan ulef.
45 Tok ri Jesús xbeyacatej-pe ri acuchi xucul-vi nuben orar, xpe c'a quiq'uin ri rutijoxela', pero tok xoka' quiq'uin, xa quichapon varan, roma bis y cosic noc chique. 46 Y ri Jesús xubij c'a chique ri rutijoxela' ri': ¿Achique roma xa yixver? Quixyacatej, tibana' orar y tic'utuj chire ri Dios richin chi tok yixtejtobex, Jon. 1:6. man quixtzak pa mac, xcha' chique.
Ri ak'a' tok xchap ri Jesús
47 Y can c'a nich'on na c'a ri Jesús quiq'uin ri rutijoxela', tok c'a xquina' xe'apon e q'uiy vinek quiq'uin.§ Mt. 26:47; Mr. 14:43; Jn. 18:3. Y can jac'a ri jun chique ri cablajuj rutijoxela' ri rubini'an Judas, can jac'ari' ri uc'uayon-apo quibey ri vinek ri'. Y ri Judas xjel-apo riq'uin ri Jesús richin xutz'ubaj (xutz'umaj). 48 Pero ri Jesús xubij c'a chire ri Judas: ¿Xinatz'ubaj (Xinatz'umaj) yin ri xinalex chi'icojol, xe richin yinac'ayij-el pa quik'a' ri ye'etzelan vichin? xcha' ri Jesús.
49 Y ri tijoxela' tok xquitz'et ri najin rubanic, xquinabej ri achique ri xtec'ulvachitej. Romari' xquibij c'a chire: Ajaf, ¿yojyacatej chiquij riq'uin machet? xecha'.
50 Y can c'o na vi c'a jun chique ri tijoxela' ri xusoc jun samajel richin ri nimalej sacerdote.* Mt. 26:51; Mr. 14:47; Jn. 18:10; Ro. 12:19; 2 Co. 10:4. Can xuchoy na vi ri ruxiquin. Y ri ruxiquin ri xuchoy ja ri c'o pa rajquik'a'. 51 Y ri Jesús xubij c'a chique ri rutijoxela': Man chic c'a jun tiben.
Y xpe rija' xuchop ri ruxiquin y xuc'achojirisaj can. 52 Y can jac'a ri principal-i' tak sacerdotes, ri e uc'uey quichin ri achi'a' e chajinela' pa rachoch ri Dios, y ri rijita'k tak achi'a' c'o quik'ij, jac'ari' ri e benek chapoy richin ri Jesús. Y rija' xubij chique: ¿Achique c'a xich'ob rix? ¿Xich'ob chi yixpe chuchapic jun elek'on y romari' ic'amon-pe che' y machet? 53 Can k'ij-k'ij c'a xic'oje' iviq'uin ri pa rachoch ri Dios, y man jun achique ta xiben chuve. Pero c'a jac'a hora re' ri yo'on chive rix, Gn. 3:15; Jn. 12:27; Hch. 2:23; 4:27. hora tok xtich'acon ri k'eku'n, xcha' ri Jesús.
Tok ri Pedro xubij chi man retaman ta ruvech ri Jesús
54 Xquichop c'a el ri Jesús, y xquic'uaj pa rachoch ri nimalej sacerdote. Mt. 26:57; Hch. 8:32. Y ri Pedro e rutzekelben-el,§ Jn. 18:15. pero c'anej c'o-vi can chiquij. 55 Y ri chiri' pa nic'aj ruva-jay, ri rusamajela' ri nimalej sacerdote xquibox k'ak', y xetz'uye-apo conojel ri chuchi-k'ak'. Y chuka' ri Pedro xtz'uye-apo chiquicojol.* Mt. 26:69; Mr. 14:66; Jn. 18:17, 18. 56 Y jun c'a ixok raj-ic' ri nimalej sacerdote, tok xutz'et ri Pedro chi tz'uyul chiri' rumek'on-ri', xutzu-xutzu' y xubij: Re jun achin re' rachibil chuka' ri Jesús, xcha'.
57 Pero ri Pedro xa xrevaj c'a chuvech ri ixok, y xubij: Yin man vetaman ta ruvech ri Jesús, xcha'.
58 Y c'a juba' ri' c'o chic c'a jun ri xtz'eton-pe richin ri Pedro, y xubij chire: Rat, jun chique ri ec'o riq'uin ri Jesús, xcha'.
Ri' man yin ta ri', xcha' ri Pedro chire.
59 C'a jun la'ek hora tik'ax-ka ri', tok c'o chic c'a jun ri xbin chirij ri Pedro: Re achin re', can kitzij vi chi xc'oje' riq'uin ri Jesús, roma can aj-Galilea chuka', xcha'.
60 Pero ri Pedro xubij chire ri achin: Man nik'ax ta chinuvech achique roma nabij queri', xcha' ri Pedro.
Y can c'a nich'on na c'a ri Pedro, tok ri mama' xsiq'uin-pe. 61 Y ri Ajaf Jesús xtzu'un-pe chirij y xutzu-pe ri Pedro. Y ri Pedro can jac'ari' xoka' chuc'u'x ri rubin can ri Ajaf chire, chi c'a man jani tisiq'uin-pe ri mama' tok rat oxi' yan bey tabij chique ri yec'utun chave, chi man avetaman ta nuvech. Mt. 26:75; Mr. 14:72; Jn. 13:38. 62 Y ri Pedro xel c'a el y xujik' ok'ej. Is. 66:2; Ez. 7:16; 2 Co. 7:10.
Tok ri Jesús xtze'ex coma ri e chajiyon richin
63 Y ri achi'a' ri e chajiyon c'a richin ri Jesús, yetze'en c'a chirij y niquich'ey c'a.§ Sal. 69:1-21; Is. 50:6; 52:14; Mt. 26:67, 68; Mr. 14:65. 64 C'ari' xquitz'apej runak'-ruvech y xquich'ayila' chupalej y niquic'utula' c'a chire: ¿Achique ri xach'ayon? Tabij na c'a chike, yecha' chire.
65 Y c'o c'a q'uiy ri man utzilej tak tzij ta ri xquibila' chire.
Tok ri Jesús xuc'uex chiquivech ri achi'a' ri pa comon yek'aton tzij
66 Tok xseker c'a pe, xquimol c'a qui' ri rijita'k tak achi'a' ri c'o quik'ij, ri principal-i' tak sacerdotes, y ri etamanela' chirij ri ley chuka'.* Sal. 2:1; 22:12, 16; Mt. 27:1; Hch. 4:26. Y ri Jesús xuc'uex c'a apo chiquivech ri achi'a' ri', ri can pa comon yek'aton tzij. Y xquic'utuj c'a chire ri Jesús: 67 Tabij c'a chike: ¿Jac'a rat ri Cristo? Mt. 26:63; Mr. 14:61. xecha'.
Pero ri Jesús xubij chique: Vi ninbij chive chi ja yin ri Cristo, man yininimaj ta. 68 Y chuka' vi ta c'o ri yenc'utuj-apo chive, man jun xtibij-pe chuve, ni man chuka' xquinivisk'opij ta el. 69 Y tok xtik'ax c'a can re jun tijoj-pokonal re', yin ri xinalex chi'icojol, xquibetz'uye' c'a pa rajquik'a' ri Dios ri nitiquir nuben ronojel, Sal. 110:1; Dn. 7:13, 14; He. 1:3; 8:1. xcha' ri Jesús.
70 Can jac'ari' tok conojel xec'utun-apo chire ri Jesús: ¿Can jac'a rat ri Ruc'ajol ri Dios? xecha'.
Ja', queri', can achi'el ri c'ari' nibij-ka rix,§ Mt. 26:64; Mr. 14:62. xcha' ri Jesús chique.
71 Y rije' xquibij: Man jun chic tzij nic'atzin chike richin niketamaj chi re Jesús can aj-mac vi. Roma konojel xkac'axaj ri c'ari' nubij-ka,* Mt. 26:65; Mr. 14:63. xecha'.

*22:1 Mt. 26:2; Mr. 14:1.

22:2 Sal. 2:2; Jn. 11:47.

22:3 Mt. 26:14.

§22:5 Zac. 11:12; 1 Ti. 6:10.

*22:6 Mt. 26:5; Mr. 14:2.

22:7 Mt. 26:17; Mr. 14:12.

22:14 Mt. 26:20.

§22:16 Jn. 6:27, 50; Hch. 10:41; 1 Co. 5:7, 8; He. 10:1-10; Ap. 19:9.

*22:18 Jue. 9:13; Sal. 104:15; Is. 24:9; 25:6; 55:1; Zac. 9:15; Mt. 26:29; Mr. 14:25.

22:19 1 Co. 11:24.

22:20 1 Co. 10:16.

§22:21 Sal. 41:9; Mr. 14:18; Jn. 13:21, 26.

*22:22 Hch. 2:23; 4:28.

22:24 Mr. 9:34; Lc. 9:46.

22:25 Mt. 20:25.

§22:26 Lc. 9:48; Stg. 4:6; 1 P. 5:3.

*22:27 Fil. 2:7.

22:28 He. 2:18.

22:30 Lc. 14:15.

§22:31 Am. 9:9; 1 P. 5:8.

*22:32 Sal. 51:13; Jn. 17:9.

22:33 Jn. 13:37.

22:34 Mt. 26:34; Jn. 13:38.

§22:35 Mt. 10:9; Mr. 6:8, 9; Lc. 9:3; 10:4.

*22:37 Is. 53:12; Mr. 15:28, 29; 2 Co. 5:21; Ga. 3:13.

22:39 Mt. 26:30, 36; Mr. 14:26, 32; Jn. 18:1.

22:40 Mt. 6:13; Mr. 14:38.

§22:42 Jn. 6:38.

*22:43 Mt. 4:11.

22:44 Jn. 12:27; He. 5:7.

22:46 Jon. 1:6.

§22:47 Mt. 26:47; Mr. 14:43; Jn. 18:3.

*22:50 Mt. 26:51; Mr. 14:47; Jn. 18:10; Ro. 12:19; 2 Co. 10:4.

22:53 Gn. 3:15; Jn. 12:27; Hch. 2:23; 4:27.

22:54 Mt. 26:57; Hch. 8:32.

§22:54 Jn. 18:15.

*22:55 Mt. 26:69; Mr. 14:66; Jn. 18:17, 18.

22:61 Mt. 26:75; Mr. 14:72; Jn. 13:38.

22:62 Is. 66:2; Ez. 7:16; 2 Co. 7:10.

§22:63 Sal. 69:1-21; Is. 50:6; 52:14; Mt. 26:67, 68; Mr. 14:65.

*22:66 Sal. 2:1; 22:12, 16; Mt. 27:1; Hch. 4:26.

22:67 Mt. 26:63; Mr. 14:61.

22:69 Sal. 110:1; Dn. 7:13, 14; He. 1:3; 8:1.

§22:70 Mt. 26:64; Mr. 14:62.

*22:71 Mt. 26:65; Mr. 14:63.