A Pwooti Wâé
na e tii wo
Mataio
Atabuhi ko a tii
Woo na e tii a tii ce?
Wo Mataio, pa apostolo. Ânebuhe a bwo todeeng de Iésu, ke pa atai mwani cuhi puni apulie te lépwo Roma. (Omehi 9.9.) Ne ha a tii ten, ke e tii ana e alihi he li e âcéi Iésu, ke e pé mwo ana e tii wo Maréko me ni béé jepule ko Iésu na tii.
E tii éniile?
Ha awieme a jo 60 me 65 (e mwonuhi a 30 jo alecehe a bwo mele te Iésu).
E tii me dee?
Te lépwo acéihi ne ko Iésu Kériso na te lépwo Juif mwo. Wieli lé mulie ité koja a amu Judé. Ke wieli lé pwo grek, time uce ébéru. Be e pé wo Mataio ni béé niide a tii mu ha a Élele Iitihi Ânebun (l’Ancien Testament) he patilé.
É ko ade na e tii?
E tii beme e habwii pie, wo Iésu Kériso, ke pa Mesia, pa daame bé mu ko Padué na lé ucéieng wo lépwo Juif. Hiwon ni niide a tii na e pii wo Mataio, beme e habwii pie, te wo Iésu kuti na e pacuwohi ni bwopiinen ânebun de lépwo péroféta ne ha a Élele Iitihi Ânebun. E tii ni nii lépwo watihe Iésu, beme e habwii pie, pa piebehi pa daame Davita, me Abérama, pa watihe ati lépwo Juif.
E pamwoiu nina lé céihi ne ko Iésu, beme lé cumang hemepie lé téétilé ne ce béén, heme lé pipatemehi a Pwooti Wâé ten ne te ati ni apulie (28.19−20).
E pamwoiukenye me pii tenye pie, o cuwo dieli mwo a Mwametau te Iésu, heme e bo mwojuia mwobé (24.30; 25.31).
Ade ace âne a tii ce?
Wo Iésu, ke pa daame, kehe icehi ana time uce pa daame pwohewii ni daame éni pwo bwohemwo. A Mwametau ten, ke é he miiden, ke é he ni pwonime apulie. Genye taa hen ha a céihi tenye ne kon.
Ke e hegi mu ko Padué ati ni pwojunuu jeda he miiden ke éni pwo bwohemwo. (Omehi 28.18.) Me e pacémuni ni apulie ko a pwooti te Padué, ke te nihe pipwojunuun a pwooti ten koja a bwomu te lépwo Juif. E piohiwon ko pii ni naado na pwohewii ani: «Geé te temehi pie, caa pii pie…kehe woéo, ke é pii pie…». (Omehi 5.21−44.)
Wâé te Mataio me e tii nina e picaa wo Iésu. Hiwon ni pwooti te Iésu ne ha a tii ten koja ni béé tii: a pwooti ko a bwo mulie tenye ha a mulie na mwo coho, wogenye ni nahi a Mwametau (omehi ni pwahamii tii 5―7; 18); ke a ocine ko a Mwametau (omehi ni pwahamii tii 13, 20). E caa tii mwo ni pwooti te Iésu na hiwon me paténe lépwo apihuôhi mwaiitihi te lépwo Juif, na time lé uce téele hegieng (pwahamii tii 23). Ke e caa tii mwo ni pwooti te Iésu, na e caa mi pii ânebun ni naado na o bo tuie, heme e mwojuia mwobé, beme e bwobe pacuwohi a Mwametau ten (omehi ni pwahamii tii 24―25).
A bwomune a tii te Mataio
Wo Iésu Kériso, ke pa Mesia na e ne a Mwametau he Miiden
Piâbeele wo Iésu, ke pipwopweeng (1.1―4.11)
E tabuhi ni penem den (4.12−25)
A bwo pipune ne pwo juwole (5.1―7.29)
A bwo mulie ha a mulie te ni nahi a Mwametau
Ni penem de Iésu ne Galilé (8.1―18.35)
Habwii a junuu pa Mesia (8.1―9.34)
E pacihe lépwo acémun den ke e nelé ngen (9.35―11.1)
Lé tabuhi cubwonieng wo lépwo apihuô (11.2―12.50)
E pwo-ocine te ni apulie (13.1−52)
E pacémunilé ko a Mwametau
E panebwénihi ni penem den ne Galilé (13.53―16.12)
Pipatemehi pie pa Mesia na e bo mu he ni picani (16.13―17.27)
A pwooti ten ko pimiibule me pineuhi ni ta (18.1−35)
E taa Iérusaléma (19.1―23.39)
Pwo mwomwon de pa Mesia nelang
A pwooti ten ko ana e o tuie (24.1―25.46)
A bwo mele ke mulie cemwo ten (26.1―28.20)
1
Ni watihe Iésu Kériso
Luka 3.23−38
1 1.1 Genèse 22.18; 1 Chroniques 17.11Wo Iésu *Kériso, ke e wie mu ko *Davita, pa piebehi *Abérama. Ke woélé-ni ni watihe Iésu:
2 Abérama* 1.2―1.6 Abérama… Grek: Wo Abérama, ke pa caa te Isaaka, ke wo Isaaka, ke pa caa te Iakobo, etc.
Isaaka
Iakobo
*Juda (me lépwo âjiénen)† 1.2 Juda (me lépwo âjiénen)—Lépwo caa te ni 12 pwomwoiu Isaraéla.
3 1.3 Genèse 38.29−30; Ruth 4.18−22Pérès (me Zéra; nyaa telu, ke wo Tamar)
Esron
Ram
4 Aminadab
Nachon
Salma
5 1.5 Ruth 4.13−17Booz (nyaa ten, ke wo Rahab)
Obed (nyaa ten, ke wo Rut)
Jessé
6 1.6 2 Samuel 12.24Davita.
Wo Davita, ke pa daame [ne *Isaraéla. Ke é alecehen, ke ni béé watihe Iésu, ke wo]:
*Solomona (nyaa ten, ke ê mwode Uri ânebun)
7 Roboam
Abia
Asa
8 Josafat
Joram
Ozias
9 Iotam
Akaz
Ézékia
10 Manassé
Amon
Josias
11 1.11 2 Rois 24.14−15; 2 Chroniques 36.10; Jérémie 27.20Iékonia (me ni âjiénen).
Ke é ha a benaamwon naa, ke lé pawie lépwo Isaraéla mu ha amu telé, ke lé péélé nge *Babulona me lépwo *apenem tice ja kon.
12 1.12 Esdras 3.2Ke é ne alecehen, [ke ni béé watihe Iésu, ke wo]:
Salatiel
Zorobabel
13 Abihoud
Éliakim
Azor
14 Sadok
Akim
Élioud
15 Élazar
Matan
Iakobo
16 Josef.
Ê mwode Josef, ke wo Maria, ê nyaa te Iésu na pii kon pie Kériso.
17 Woélé naa ati a jéhi ni watihe Iésu Kériso. Tabuhi mu ko Abérama, die ko Davita, ke pwo 14 ni niide apulie. Ke tabuhi mu ko Davita, die ko a bwo pé wie a bele Isaraéla mu Juda nge Babulona, ke pwo 14 ni niide apulie. Ke é mulang, ke 14 mwo ni niide apulie die ko a bwo pituie te pa *Mesia.
A bwo âbeele te Iésu
Luka 2.1−7
18 1.18 Luka 1.27,35Weengi a jepule ko a bwo pituie te Iésu Kériso, pa Mesia: Wo Maria, ê nyaa ten, ke mwo te ju pinimelu kolu‡ 1.18 Te ju pinimelu kolu—Pele lépwo Juif, ke time uce a bwopiinen pie, lu pipule ibu. me Josef. Ke é ânebuhe a bwo piaten delu, ke caa pwoapulie kon, na e pwaadeniin bé na a *Jenen Iitihi. 19 Ke e niimihi wo Josef pie, me e ne mwo Maria. Kehe icehi ana pa apulie na e te pipwoiipieng, ke time e uce pii pwaatihi, beme time uce tanim Maria ne he pwahamii ni apulie. 20-21 1.21 Luka 1.31, 2.21É he e ko pitautinaado ne ko anaa, ke e bwo alihi ne ha a niûn pa *âcélo te Padaame, na e pii ten pie: «Josef, pa piebehi Davita, go nemwo pwo me mwotiko me go pé Maria. Be mepwo é ne ko pa cuwo ewa aiu na e kon, ke e pwaadeniin bé na a Jenen Iitihi. Ke mepie e bo pituie, ke go bo ne me a niin pie Iésu§ 1.20−21 Iésu—A bwopiinen he pwo ébéru pie: Wo Padaame, ke e celuimikenye.. Be o bo weeng pana e bo *celuimi a bele ten mu he ni ta pwo ten.»
22 Ke ati ni naado naa, ke e tuie, beme pacuwohi ali e pii wo Padaame, na e pwaadeniin bé wo pa *péroféta ten pie: 23 1.23 Ésaïe 7.14O bo pwoapulie ko êgi toomwo, ke e bo picile pa ewa aiu. Ke bo ne me a niin pie Émanuéla, a bwopiinen pie, e pelenye wo Padué. Ésaïe 7.14
24 Ke me e ûmiê wo Josef, ke e pwo ana e pii ten wo pali âcélo. Ke e pé Maria ê mwoden ne pelen. 25 1.25 Luka 2.21Kehe icehi ana time lu uce pipule dieli ko a bwo piâbeele ewa te Maria. Ke wo Josef, ke e ne me a nii pali cuwo ewa pie Iésu.
1:1 1.1 Genèse 22.18; 1 Chroniques 17.11
*1:2 1.2―1.6 Abérama… Grek: Wo Abérama, ke pa caa te Isaaka, ke wo Isaaka, ke pa caa te Iakobo, etc.
†1:2 1.2 Juda (me lépwo âjiénen)—Lépwo caa te ni 12 pwomwoiu Isaraéla.
1:3 1.3 Genèse 38.29−30; Ruth 4.18−22
1:5 1.5 Ruth 4.13−17
1:6 1.6 2 Samuel 12.24
1:11 1.11 2 Rois 24.14−15; 2 Chroniques 36.10; Jérémie 27.20
1:12 1.12 Esdras 3.2
1:18 1.18 Luka 1.27,35
‡1:18 1.18 Te ju pinimelu kolu—Pele lépwo Juif, ke time uce a bwopiinen pie, lu pipule ibu.
1:20-21 1.21 Luka 1.31, 2.21
§1:20-21 1.20−21 Iésu—A bwopiinen he pwo ébéru pie: Wo Padaame, ke e celuimikenye.
1:23 1.23 Ésaïe 7.14
1:25 1.25 Luka 2.21