14
Gämurruꞌŋu yolŋu warra yakan wäŋanharamin nhalpiyan dhanal ŋarru Djesuny ŋayathan
(Mathuyu 26:1-5; Luk 22:1-2; Djon 11:45-53)
1-2 Yo, bala dhanal ŋurruŋu-djirrikaymim yolŋu warra ga rom-marŋgikunhamim warra ḻuŋꞌthuwanan, bala yakan wäŋanharaminan nhalpiyan dhanal ŋarru Djesuny ŋayathan, ŋarru gayul, ḻinygu dhanal yakan marimin banha djälmiyin dhanal ŋarru waŋayumana nhanany. Bala dhanal bitjanan wäŋanam, “Wäy, gäḻkulam ŋalma ŋay, ḻinygu rom ŋalmaliŋgu yaka dhaŋu yindi ŋarruŋa. Dhanal bayiŋ yolŋun warra ŋalmaliŋgu mari-ḏoyꞌyu, ḻinygu dhanal nhangu dhaŋu Djesuwum djälnha marimin.”
Ga banha dhanal bitjanam wäŋan ḻinygu banha bulalꞌnha yana walum bala banhayam ŋarru rom ŋurruyirrꞌyuna banha Räy-djuḻkthumandamim Walu, ga waripu rom yäku Ḏambanharra Ŋatha. Ga bayiŋuyam waluyu dhanal bayiŋ guyaŋiyarra dhanaliŋguway ŋaḻapaḻminy, gurruṯuminy warrany, banha dhanal ŋarruŋan, ganan ŋayiny yäkuny Yetjipnha. Ḏawaṯthun Yetjipŋuru 12:1-27
Dhäykayu rarryuwan buŋgan-bäwꞌ Djesuwuḻ
(Mathuyu 26:6-13; Djon 12:1-8)
Ga nhanman yakan banha Djesum nyenan ŋunhalan ŋayiŋa yäkuŋa Bithanin, ŋatha yakan ṉokan Djäymangura ŋayiŋa. Ga ŋätjilim nhan yakan banha Djäymanma nyenan rerrimi, burrundhiyaꞌyu yakan buṉakin. Ŋarru nhan banha ḻinygun ŋuwakurrun.
Ga yaka wikarram bala dhäykan banhambal gulŋiyan goŋ-muṉuŋgarriꞌmin, ŋarru bäthu banha yulŋum. Ga guyukanan nhan yakan buŋgan-bäw, ga buŋganma banha ŋuwakurrun dhika marimin, ŋarru rrupiya yindimin.* Banhayam buŋgan-bäwꞌ rrupiya yindimin, bilanyan rrupiya mala, banha bayiŋ yaka yolŋu djäma-ŋuwakurrumiyu warkthun yana ga rrupiyam nhän bayiŋ banha gunyan, bukuḻi-ŋalthuman ŋarruŋ, djäma ŋarru yaka waŋgany dhuŋgarra-ŋupan. Yo, bilanyayan banha yulŋum, rrupiya yindimin. Ga Gurikŋam Dhuyuŋa Djorraꞌŋa dhärukmurrum yaka djingaryun banha banhayam balanydja 300-nha ŋaraka yäku ‘denari’, ga yäkum nhan banha buŋgan-bäwꞌma ‘nardos’ banha bayiŋ ga yolŋuyu warrayu mäyam yuṯuŋgurrŋuru dharpaŋuru. Ga muṉuŋgarrimꞌ dhanal bayiŋ banha djarrkthuwarram bäthuŋuru. Ga bilanya ḻinygu yana banha yulŋum rrupiya yindimin, Ga Gurikŋam Dhuyuŋa Djorraꞌŋa banha yäkum ‘alabastros’. Ga ḻapthuman nhan banha muḻkurr muṉuŋgarrim, bala rarryuwanan buŋgan-bäwꞌma Djesuwuḻin muḻkurrḻi.
Ga dhanalim banha yolŋuyum warrayu nhanany dhaykuwanan bitjanan, “Wäy! Nhäwu nhunu dhaŋu buŋgan-bäwꞌma djalkthuwan? Bilaŋ warri nhunu dhaŋu djalimnha rrupiyawun yindiwun, ga rrupiyam nhunu warri banha guŋarra ŋunha ŋurruwuykkun yolŋuwu warrawu.”
Bala nhan Djesum wäŋanan dhanaliŋgu bitjanan, “Ganaka warra nhanany. Yaka warra nhangu mari-ḏoyꞌyuwa. Dhaŋum nhan ŋuwakurrun warkthuwan nyäku. Ŋunham banha ŋurruwuykma yolŋu warra ŋarru yaka nyena nhumaliŋguḻ djinal bitju bili, ga bilanyamiyun nhuma barkthu dhanaliny banha guŋgaꞌyum. Ŋarru ŋayam ŋarru dhaŋu nhumaliŋguḻ dhäwulnha wikarra nyena, guṯin nyäkum walu. Ḏämbu-wiḻꞌyundami Rom 15:11 Dhaŋum ŋaya barkthu waŋayin bala dhanal ŋarru nyäku rumbalma märrkitjkuŋun. Ga djinaŋum banha dhäykayu rarryuwan nyäkuḻ dhaŋum buŋgan-bäwꞌma, banhayam nhan bitjan ŋätjilmiŋganan nyäku rumbalnha. Ga ŋuwakurrun nhan dhaŋu marimin yulŋum bitjanam warkthuwan. Ŋäka warra nhänany. Dhaŋum ŋaya ŋarru nhumaliŋgu yulthan yana rakaram. Banha barkthu ŋarruŋay yolŋum warra dhaŋu dhäwum rakaranhami buku-ḻiwꞌyumum, ga ŋäku yana dhanal barkthu djinakuruy dhäykawuyma dhäwu, banha nhä nhan nyäku warkthuwan ŋuwakurru gäthura. Ga guḻkun ŋarru banha yolŋum warra nhangu marŋgiyi.”
Djudatjthu yakan dhuka-ŋamaŋamayuwan nhan ŋarru mulkuruyin Djesuwum
(Mathuyu 26:14-16; Luk 22:3-6)
10 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam nhanmam banha waŋganyma yolŋu yäku Djudatj-Gariyatma bewaḻiyam malaŋa banha 12-kurum malthundamiŋuru ŋarruŋanan. Yo, ŋarruŋanam nhan banha guwatjmanam banhayanhan banha ŋurruŋu-djirrikayminhan warrany, mä nhännha ŋarru dhanaliny guŋgaꞌyunma ŋarambiya-guŋanma Djesunham dhanaliŋguḻ. Ga rakaran nhan dhanaliŋguḻ nhanguway ŋayaŋum. 11 Ga banha dhanal ŋaḻapaḻmiyum warra ŋäkulam bala dhanal ŋoy-ŋuwatjinan. Bala dhanal dhawuꞌ-nhinathuŋganan nhanany bitjanan, “Bayiŋ nhunu ŋarru Djesuny ŋanapiliŋguḻ ŋarambiyaꞌ-guŋanma, ŋanapum ŋarru nhuna wuŋiḻiꞌyuna bayikuwuyma.” Bala nhan Djudatjma ŋarruŋanan, bala yakan dhukawun rangan nhalpiyan nhan ŋarru Djesuny dhanaliŋguḻ guŋan.
Djesuyum ga malthundamiyum warrayu nhanguru ŋatham Räy-djuḻkthumandamim ṉokanan
(Mathuyu 26:17-25; Luk 22:7-14,21-23; Djon 13:21-30)
12 Ga bitjan ḻinygu dhuŋgarra ŋupan banha ŋurruyirrꞌyundamiyu waluyu Djuwwuḻ romŋa, dhanal bayiŋ dämba ŋomarra bayikuya romgu yäkuwu Ḏambanharrawu Ŋathawu, ga ḻiyun dhanal bayiŋ bimbiny romgu yäkuwu Räy-djuḻkthumandamiwu Waluwu. Manymak, ga bilanyayu bili yana waluyu, dhanalim banha malthundamiyum warrayu wäŋanan nhanany Djesunham bitjanan, “Ŋalaŋa ŋayiŋam ŋanapu ŋarru ŋatham banha Räy-djulkthumandamim ŋätjilmiŋgan?”
13 Bala nhan Djesum wäŋanan nhanguway malthundaminham wulanynha bitjanan, “Gatjuy ŋarryan wulay balan Djurutjalamḻin. Ga banha nhuma ŋarru ḏoyꞌyunma bala nhuma ŋarru nhämam ḏirramunhan nhan ŋarru yaka ḻambarryu guyukam banikinꞌmi gapu. Ga malthuwa wulay nhangu, ga gulŋiya nhan ŋarru buṉbuḻim, ga nhumam ŋarru malthun yana nhangu. 14 Ga ŋunhalam djinawamꞌ nhuma ŋarru wäŋan buŋgawanhan bayikuya buṉbuwum, ga bitjan nhuma ŋarru nhangu rakaramam gamꞌ, ‘Wäy, ŋunha Marŋgikunharami ŋäŋꞌthuwan ŋalaŋa ŋalinyu ŋarru Räy-djuḻkthumandamim ŋatha ŋamaŋamayun, mä ŋarru ŋanapu ṉoka, nhanbay ga ŋanapu nhanguru malthundamiyu warrayu.’ 15 Bala nhan bayiŋuya buŋgawayum maŋutji-wuŋanan ŋunhan banha garramatnha balaꞌpala, ḻinygun dhäyan yaka, bäkiwun ŋalmaliŋgu, ga ŋunhalayan nhuma ŋarru banha ŋatham ŋalmaliŋgu ŋamaŋamayun.”
16 Bala dhupal banha malthundamim wulay ŋarruŋanan. Ga banha dhupal Djurutjalamma ḏoyꞌyuwan, ga maḻŋꞌthumanam dhupal banhaya ḻinygu banha nhalpiyan nhan yakan Djesuyu dhupaliŋguḻ rakaran. Ga ŋunhalayan dhupal banha Räy-djulkthumandamim ŋatha ŋamaŋamayuwan. Ga goŋ-dhawarꞌyuwan dhupal, bala ḏitjuwanan Djesuwuḻin.
17 Ga banha ŋarruŋan walum gulŋiyan, bala nhan Djesum ga malthundamim warra nhangu banha 12-ma ŋarruŋanan balayan ŋayiḻi. 18 Ga banha dhanal ŋarruŋan ŋatham ṉokan, bala nhan Djesum wäŋanan dhanaliŋgu bitjanan, “Yultha yana ŋaya ŋarru dhaŋum nhumaliŋgu rakaram. Dhaŋu gayꞌ djinalaŋa malaŋa ŋatha ŋalma ŋarruŋ ṉoka rrambaŋi, waŋganyma yolŋu ŋarru mulkuruyin nyäku,” bitjan. Manikay Mala 41:10
19 Bala dhanalim banha malthundamim warra nhangu galŋa-maḻikinan bayiŋuyam dhärukthum nhanguḻ. Bala dhanal ŋarruŋan dhä-wirrkaꞌyuwanan nhanany bitjanan, “Wäy, ... yolthu way, ... ŋaya ŋatja, Marrkapmi?” bitjanan.
20 Bala nhan Djesum bitjanan wäŋan, “Waŋganydhum yaka djinal malaŋa ŋathan ḻupthuman banikinꞌḻin, ŋalinyun rrambaŋin, banhayan yolŋu ŋarru nyäku mulkuruyim. 21 Guyaŋiya warra, ŋayam dhaŋu Yuwalkŋum Walꞌŋu Yolŋu waŋayin ŋarru, bitjan yana bili bitjan ŋunha yaka God-Waŋarrwura Dharrpalŋa Djorraꞌŋa wukirriwuy dhäya. Ga yindin marimin ŋarru banha bayikuyam gumurr-golanharamiwum yolŋuwu mari maḻŋꞌthu. Ga manymakma nhangu nhan warri dhäwul dhawal-wuyaŋiyarra.”
Djesuyu mayaliꞌ rakaran ŋathawuy ga borumbuy wiyikaꞌwuy
(Mathuyu 26:26-30; Luk 22:14-20; 1 Gorinḻi 11:23-25)
22 Ga baḏak dhanal yakan banha ṉokan ŋatham, bala nhan Djesuyum dämban mäyan ga buku-wikan God-Waŋarrnhan bayikuya. Ga bakthuman nhan, bala ŋarruŋan guŋanan dhanaliny. Ga wäŋan nhan bitjan, “Dhaŋum dämba nyäkun rumbal. Maꞌ mäyaŋan bala nyaŋthuwan.”
23 Ga bitjanya bili nhan mäyan wiyikaꞌ banikinꞌmi ga buku-wikan nhan God-Waŋarrnha, bala nhan guŋanan banha wiyikamꞌ ŋunha malthundamiwuḻin warrawuḻ wurkthundawun. 24 Bala nhan bitjanan wäŋan, “Dhaŋum borum wiyikaꞌ nyäku maŋgunꞌ, banha barkthu djalkthunmin guḻkuwun yolŋuwum wälŋakunharawun. Ga ŋätjil nhan banha God-Waŋarryu warkthuwan gumurrkunhaminyawuyma rom wälŋakunharawu guḻkuwum yolŋuwu. Djinaŋun banha maŋguꞌyun nyäkuḻ ŋarru romnham ŋarruŋanhamiŋgana, maḻŋꞌthuna ŋarru yuwalktjin. Maꞌ, mäyaŋan bala wurkthuwan. Ḏawaṯthun Yetjipŋuru 24:8; Djarimaya 31:31-34
25 Ga dhaŋun gamꞌ, dhäwulnha ŋaya barkthu biyapulma borum wiyikaꞌ wurkthu, ga baya ŋalinyu ŋarru rrambaŋin nyenay ŋunhalan djiwarrꞌŋan God-Waŋarrwuran romŋa.”
26 Ga dhurrwaraŋuru bewaḻiyam bala dhanal manikaynha miyaman God-Waŋarrwuḻin. Bala dhanal ŋarruŋanan balan bukuḻin yäkuḻi Wolipḻin.
Djesuyu ŋätjilmiŋgan rakaran banha Betam ŋarru mä-dhumbalꞌyuna
(Mathuyu 26:31-35; Luk 22:31-34; Djon 13:36-38)
27 Ga banha dhanal yakan ŋarruŋanam bala, bala nhan Djesuyum rakaranan ŋätjilmiŋganan bitjanan, “Yalŋuwam banha munhakum nhuma ŋarru dhaŋum warra yuṯthuna nyäkura, ganana nhänany. Yo, ŋätjil mu yana banha waŋganydhu yolŋuyu dhäwum banha wukirri Dhuyuḻim Djorraꞌḻi bitjanam gamꞌ,
‘God-Waŋarryum ŋarru boyana waŋgayumana banha wäyin-djägaminham,
bala nhangu ŋarru bimbim mala ḻatjuwarrꞌyun.’ Djakaraya 13:7
28 Ŋayam ŋarru waŋayin. Ŋarru ŋaya barkthu biyapul wälŋayi bala ŋurruŋu-djuḻkthun nhumaliŋgum, ga ŋunhalan ŋaya ŋarru nhumaliŋgu gäḻkuḻamam Galaliŋan makaŋa. Yo, ŋunhalayan nhuma barkthu nhänany nhäŋum.’ Mathuyu 28:16
29 Ga nhanmam Betam wäŋan bitjanan, “Ŋayam ŋarru nhuna dhäwul ganan, marrkapmi. Bayatj ŋarru banha dhaŋum warra ḻatjuwarrꞌyu, ŋarru ŋayam dhäwul.”
30 Ga nhanmam Djesum wäŋan bitjanan, “Ŋäka nhäna ŋuwatjuma Beta. Djinaŋum bala munhaku, yalalam nhunu ŋarru nyäku dhä-bayaŋuꞌyuna ŋarru ḏämbu-ḻurrkunꞌmin, ga ŋärrun nhan ŋarru banha wäyinma guḻawurrma ŋätji bulalꞌmim.”
31 Ga nhanmam Betam buku-ḏuwatthuwan wäŋan bitjan, “Dhäwul dhaŋu ŋayam ŋarru nhuŋu mä-dhumbalꞌyun, baya banha ŋaya ŋarru waŋayim!”
Ga dhanalim banha waripum ḻunduꞌmiŋu warra ga bitjanaya bili wäŋan dharaŋanda yana dhäruk.
Djesum yakan bukumiŋganan ŋunhalan Githtjamanin
(Mathuyu 26:36-46; Luk 22:39-46)
32 Ga banha dhanal Djesum ga malthundamim warra nhangu ḏoyꞌyuwanam banhalayam ŋayiŋa yäkuŋa Githtjamanim, bala nhan Djesum wäŋanan, “Djinal warra ḏäpthuwa, ŋaya ŋarru bukumiŋgan God-Waŋarrwuḻ,” bitjan.
33-34 Bala nhan gaḏaymanam Betanhan ga Djayimnhan ga Djonnhan, bala dhanal bitjanan bala ŋarruŋan. Ga banha dhanal yakan ŋarruŋanam, bala nhan bitjanan wäŋanam dhanaliŋguḻ, “Wäy, yulparra, ŋayaŋum nyäku dhaŋu mariminan dhika ŋonuŋdjin, wilak ŋaya ŋarru dhaŋu waŋayin. Djinal warra ḏäpthuwa, ŋarru djäga warra gi yulŋum,” bitjan.
35-36 Ga ŋarruŋan nhan mä bilaŋ gaŋga, bala nhan gälkinan munathaꞌḻin bala bukumiŋganan, “Mäḻu nyäku marrkapmi, dhäwulnha dhaŋu nhuŋgum gumurr-wanyu bilaŋ nhäwum mala djämawu. Mäḻuꞌ, ḏukṯukma ŋaya dhaŋu nhunu ŋarru yarrkthumana dhaŋu marim nyäkura. Ŋarru ŋayapim ŋarru dhaŋu nhuŋguwaynha yana djälwum malthun, yakan nyäkuwayma ŋaya,” bitjanan nhan yakan banha bukumiŋganam.
37 Ga ḏitjuwan nhan balaya malthundamiwuḻ warrawuḻ nhanguwaywuḻ, ga maḻŋꞌthumanam nhan dhanaliny yakurrḻin. Ga dhirrꞌyuwan nhan dhanaliny, bala nhan Betawuḻin bitjanan wäŋan, “Wäy, Betam banha waripum yäku Djäyman. nhalpiyan nhunum yaka dhaŋu, ŋoya yana? Dhäwul ŋarru nhuma dhaŋu bilaŋ mä guṯim yana biraꞌyun? 38 Djäga warra nhumaliŋguway, ga bukumiŋgan warra God-Waŋarrwuḻin, mä nhumaliny ŋarru banha ŋunhuŋ nhäyum birrkaꞌyun, nhumam ŋarru yaka dhäya wanyun yana. Ḻinygu ŋayaŋum nhuŋgu yaka dhuwan djälmiyi nhunu ŋarru yaka dhäya wanyu yana, ŋarru rumbalma nhuŋgu dhuwan ganydjarrnharrayinan yalŋgiyinan,” bitjan. 1 Gorinḻi 10:13
39 Ga biyapul nhan Djesu ŋarruŋan bukumiŋgandawu, ga bitjanaya bili nhan bukumiŋgan bilanyaya bili yana dhäruk. 40 Ga ṉakaman nhan, ga ḏitjuwan bukumiŋgandaŋurum ga maḻŋꞌthumanam dhanaliny yakurrḻin, yindiyu dhanaliny yakurryu dhurrthurryuwan. Ga banha dhanal ḏurryuwanam bala goṉayinan, ga dhäwulnha dhanal nhangu bilaŋ buku-ganitjumanam.
41 Ga biyapul nhan ḏämbu ḻurrkunꞌmin gumurr-ḏitjuwan bukumiŋgandawu. Ga banha nhan ḏitjuwanam bala wäŋanan nhan bitjanan, “Ḻinygun, yakurrŋam warra rrurꞌyuwan! Walum dhaŋu galkin, nhan ŋarru bayiŋuyam yolŋuyu ŋarambiya-guŋana banha Yuwalkŋunham Walꞌŋu Yolŋuny maḻikumiwuḻin yolŋuwuḻ warrawuḻ. 42 Maꞌ! Ḏurryuwan warra ŋalma ŋarruŋan. Nhäŋan warra, dhaŋun nhan banha yolŋum banha nhan dhanaliny guŋgaꞌyuwan ŋayathandawu nyäku.”
Djesunham dhanal ŋayathanan
(Mathuyu 26:47-56; Luk 22:47-53; Djon 18:3-12)
43 Ga ŋurruŋu-djirrikaymiyu ga rom-marŋgikunhamiyu warrayu ga Djuwwu ŋurru-warrundayŋuyu warrayu djuyꞌyuwan waripunhan yolŋuny warrany Djudatjkum ŋapawu malthundawu. Ga nhanmam yakan banha Djesum baḏak wäŋan, bala nhan Djudatjma ḏoyꞌyuwanan ŋapa-malamin. Ga ŋarruŋanam dhanal yakan malkarr, goŋ gaṉamin, ga goŋ birkuꞌmin warra, gathandawun nhangu Djesuwun. 44 Ga ḻinygu nhan banha Djudatjthum dhanaliŋgu rakaran bitjan, “Banha yolnha ŋaya ŋarru burumunꞌ wälkum banhayan banha yolŋunham nhuma ŋarru gathanma.”
45 Ga banha dhanal ḏoyꞌyuwanam bala nhan Djudatjma ŋarruŋanan Djesuwuḻin bala wäŋanan, “Marŋgikunharami,” bitjanam bala wälkuwanan nhanany, mä banham nhan maŋutji-wuŋanan dhanaliŋguḻ banha yolnha dhanal ŋarru gathan. 46 Bala banha waripum yolŋu warra djalkiri-dhatharꞌyuwanan bala gathanan Djesunham.
47 Bala banha waŋganydhum Djesuwuru ḻunduꞌmiŋuyu yikin dhawaṯthuman bala yana buthurun gulkthuman, liya-ŋärraꞌmiwun yolŋuwu djämaminy. 48 Bala nhan Djesum wäŋanan bayikuya yolŋuwum warrawu bitjanan, “Nhäwu nhuma rälim ŋarruŋan malkarrma? Dhäwul ŋaya dhaŋu maḏakarritj yolŋu. 49 Ŋayam yakan bitjan ḻinygu walu-ŋupan marŋgiyuman yolŋuny warrany ŋunhalam God-Waŋarrwuram Dharrpalŋam Buṉbuŋa, ga dhäwul nhumam nhänany bilanyamiyum gathan, ... ŋarru dhaŋum nhumaliŋgun walu. Yo, bitjan mu nhan yaka ŋunha wukirriwuyma dhäya ŋätjiliŋuwuyma God-Waŋarrwuḻim Djorraꞌŋa,” bitjanan nhan Djesu wäŋanam. Luk 19:47;21:37
50 Bala banha Djesuwum ḻunduꞌmiŋu warra biyaṉiyinan bala dhanal yuṯthuwanan, gananan nhanany banhambalayan.
51 Ga banhalaya yakan gurrmulyu ḏirramuyu ŋapa-munguyuwan Djesuny, ŋarru dhurrthurryunminam nhan banha manydjarrkaꞌyu. Ga bitjanaya ḻinygu dhanal banha nhananham ŋayathan. 52 Ŋarru dhanal nhanany banha baḏatjuwan, ga girrinꞌ yana dhanal nhangu gathanam. Ga nhanbayim yakan yuṯthuwan ŋayiḻim girriꞌnharran, ḻinygu nhan banha mariminan biyaṉiyin.
Djesunham dhanal golanan Djuwwuḻin ŋaḻapaḻmiwuḻ ŋärraꞌḻi
(Mathuyu 26:57-68; Luk 22:54-55,63-71; Djon 18:13-14,19-24)
53 Bala dhanal banha Djesunham guyukanan balan ḻiya-ŋärraꞌmiwuḻin ŋayiḻi. Ga balayan yakan banha ŋaḻapaḻmim ḻuŋꞌthuwan bukmak yana, ŋurruŋu-djirrikaymi warra ga rom-marŋgikunhami warra ga Djuwwu ŋurru-warryundayŋu warra.
54 Ga banha dhanal Djesuny guyukanam, ga nhanmam yakan banha Betam malthuwan bala, balaya ḻiya-ŋärraꞌmiwuḻ ŋayiḻi, ŋarru djuḻuḻꞌyuwan ŋarruŋan bala. Ga gulŋiyan dhanal rrambaŋi, bala nhan mala-manapanan nyenan biḻitjumanguḻin warrawuḻ banha yakan ḏäpthuwan ratjuwan gurthaŋa.
55 Ga ŋunhalam banha djinawamꞌ buṉbuŋam dhanalim banha ŋurruŋu-djirrikaymiyum warrayu yakan dhäwunꞌ maḻŋꞌthuman Djesuwuruynha, mä dhanal ŋarru dhä-girꞌyuna nhanany maḻikuwuynha warkpuy. Ŋarru dhäwul dhanal banha maḻŋꞌthumanam bilaŋ nhäm maḻikum nhangura. 56 Yo, guḻkuny dhanal yakan yolŋuny warrany mäyan maŋutji-marŋgiminy mä dhanal ŋarru yalkum dhäwu nhanguruy rakaram, ga dhäwum mala dhanaliŋguŋ yakan bärrkuwaḻyinan.
57 Yo, waripu yolŋu warra banha maŋutji-marŋgimi ṉakaꞌṉakaman bala yakan yalkuwanan dhäwu rakaran 58 bitjanan, “Dhaŋum ŋanapu yolŋuny ŋäma nhan bitjan wäŋa, ‘Dhaŋum ŋaya ŋarru bakthumana God-Waŋarrwum Dharrpalma Buṉbu yolŋuwuŋum goŋbuy dhuḻꞌyunda. Ga ḻurrkunꞌthum waluyu waripun buṉbu ŋarru ŋalthu, ga banhayam dhäwulnha yolŋuwuŋ ŋarambiyawuy.’ ” Djon 2:19 59 Ga dhäwum dhanal yakan banha rakaranam dhäwulnha dhunupam.
60 Bala nhan banha ḻiya-ŋärraꞌmim yolŋu ṉakamanan gumurrŋan yolŋuwuḻin warrawuḻ bala wäŋanan Djesunham bitjanan, “Dhaŋu yaka yolŋuyum warrayu rakaram be warri nhunu maḻikun warkthuwan. Ŋäma mu nhunu yaka dhanaliny? Nhäwu nhunu yaka dhaŋu mukthunma yana nyena?”
61 Ŋarru nhanmam Djesum dhäwulnha dhanaliŋgu buku-ganitjuman. Mukthuwanan nhan yakan nyenan. Bala nhan banha ḻiya-ŋärraꞌmim wäŋanan bitjanan, “Maꞌ, rakaraŋan ŋanapiliŋgu. Nhunu dhaŋu Maŋutji-dhunupayumandam yolŋu, ŋatja? .... God-Waŋarrwum gäthuꞌmiŋu?’
62 Ga nhanmam Djesum bitjanan wäŋan, “Yo, ŋaya mu dhaŋu. Ga yalalam nhuma ŋarru nhäman Yuwalkŋunham Walꞌŋu Yolŋuny, ŋaya ŋarru yaka nyenam ganydjarrmin, dhunupaꞌŋuŋan God-Waŋarrwuran galiꞌŋam ŋunhalan djiwarrꞌŋan. Ga ḏitjum ŋaya barkthu räli djiwarrꞌŋurum waŋupiniyun. Bilanyawuynha nhuma barkthu banha nhänany nhäŋum.” Danyul 7:13
63-64 Bala nhanmam banha ḻiya-ŋärraꞌmim yolŋu mariminan dhika maḏakarritjin, bala ŋarruŋan girrinꞌ nhanguway barrꞌparryuman, ga wäŋan nhan yatjuwan bitjan, “Ḻinygun ŋalma dhaŋu ŋäkulan nhanany dhärukma guḻkuyun wäŋanharam, banha nhan dhä-waripuŋuyinan wäŋan nhangun God-Waŋarrwun. Dhäwulnha ŋalma ŋarru biyapulma maŋutji-marŋgimiwuŋum dhäwu ŋäma. Nhalpiyana nhumam yaka guyaŋi, way?” bitjan.
Ga dhanalim banha bukmakma yolŋum warra yoranan, “Yo, boyan nhanany murrkayꞌyuman.” Rom Mala Ḏalkarramiwu 24:16
65 Bala ŋarruŋan banha waripuyum yolŋuyu warrayu Djesunham dhupthuwanan. Ga garrwiꞌyuwan dhanal nhanany maŋutji manydjarrkaꞌyu bala yakan bartjumanan, ga wäŋan dhanal bitjan, “Maꞌ rakaraŋ wilak, yolthu nhuna ḻiyuwan?” Bala banha biḻitjumandhum warrayu Djesunham djawyuwanan bala yakan boyanan nhanany.
Beta buku ḻurrkunꞌmi dhumbalꞌyuwan Djesuwu
(Mathuyu 26:69-75; Luk 22:56-62; Djon 18:15-18,25-27)
66-67 Ga bilanyamiyum nhanmam yakan Betam baḏak yana nyenan ratjumanmin. Ga banhalaya ḻiya-ŋärraꞌmiwuḻ buṉbuŋa djämamiyu dhäykayu nhäŋal Betany banhambalaya, bala bitjanan waŋan, “Wäy, nhunum dhaŋu Djesuwu ḻunduꞌmiŋu, ŋatja? ... bayikuya yolŋuwu banha ŋayi Nätjiritjpuywu?”
68 Ga nhanmam Betam buku-ganitjuman bitjan, “Dhäwul dhuwanma dhunupa. Yaka dhaŋu ŋaya marŋgi nhäwuy nhunu yaka dhaŋu wäŋa.” Bala yana nhan Betam dhawaṯthuwanan galiꞌḻin [ga dhunupan yana banha guḻawurrma ŋätjinan]. Ŋunha Gurikmurrum dhärukmurru ḻurrkunꞌŋa djorraꞌŋa yaka dhäwu dhäya birakitmi.
69 Ga biyapul nhan bayiŋuya djämamiyu dhäykayu Betany nhäŋal, ga wäŋan nhan yolŋuny warrany banha yakan dhäyaꞌ-dhayan bitjan, “Dhaŋum yolŋu Djesuwu yana ḻunduꞌmiŋu yulparra.”
70 Ga nhanma Betam wäŋan, “Dhäwul! ... yaka ŋayam!”
Ga yaka mu wikarra ga waripuyum yolŋuyu nhanany wäŋan bitjan, “Nhunupi yana dhaŋu, dhaŋum nhunu ŋayi Galaliwuy.”
71 Bala nhanmam banha Betam mariminan dhika ŋayaŋu-maḻikinam bala nhan wäŋanan, “Dhäwul, yaka ŋayam dhaŋu marŋgi. God-Waŋarr dhaŋu nyäkum marŋgi, ga banha ŋaya yaka yalkumam, nhanmam ŋarru nhänany God-Waŋarryum dhä-girꞌyuna.”
72 Ga dhunupan yana banha guḻawurrma ŋätjinan, banhayam buku-bulalꞌyinan. Bala nhan Betayum guyaŋinan banha nhalpiyan nhanguḻ Djesu wäŋan bitjan, “Ŋärrun nhan ŋarru banha guḻawurrma ŋätji ḏämbu-bulalꞌmim, nhunum ŋatjil ŋarru nyäku mä-dhumbalꞌyu ḏämbu-ḻurrkunꞌmi.”
Bala yana nhan Betam ŋätjinan mariminan dhika murruyꞌ-murruyyuwanan.

14:1-2 Ḏawaṯthun Yetjipŋuru 12:1-27

*14:3 Banhayam buŋgan-bäwꞌ rrupiya yindimin, bilanyan rrupiya mala, banha bayiŋ yaka yolŋu djäma-ŋuwakurrumiyu warkthun yana ga rrupiyam nhän bayiŋ banha gunyan, bukuḻi-ŋalthuman ŋarruŋ, djäma ŋarru yaka waŋgany dhuŋgarra-ŋupan. Yo, bilanyayan banha yulŋum, rrupiya yindimin. Ga Gurikŋam Dhuyuŋa Djorraꞌŋa dhärukmurrum yaka djingaryun banha banhayam balanydja 300-nha ŋaraka yäku ‘denari’, ga yäkum nhan banha buŋgan-bäwꞌma ‘nardos’ banha bayiŋ ga yolŋuyu warrayu mäyam yuṯuŋgurrŋuru dharpaŋuru. Ga muṉuŋgarrimꞌ dhanal bayiŋ banha djarrkthuwarram bäthuŋuru. Ga bilanya ḻinygu yana banha yulŋum rrupiya yindimin, Ga Gurikŋam Dhuyuŋa Djorraꞌŋa banha yäkum ‘alabastros’.

14:7 Ḏämbu-wiḻꞌyundami Rom 15:11

14:18 Manikay Mala 41:10

14:24 Ḏawaṯthun Yetjipŋuru 24:8; Djarimaya 31:31-34

14:27 Djakaraya 13:7

14:28 Mathuyu 28:16

14:37 Betam banha waripum yäku Djäyman.

14:38 1 Gorinḻi 10:13

14:49 Luk 19:47;21:37

14:58 Djon 2:19

14:62 Danyul 7:13

14:63-64 Rom Mala Ḏalkarramiwu 24:16

14:68 Ŋunha Gurikmurrum dhärukmurru ḻurrkunꞌŋa djorraꞌŋa yaka dhäwu dhäya birakitmi.