Bijiro by'eNtumwa
NTANGIRIRO
Luuka yi wayandikaga echi gitaabu ch'eBijiro by'eNtumwa. Achiyandikaga enyuma w'egitaabu chiyirikwa Mwazi Mwinja gwa Yeesu Krisitu nk'oku Luuka aguyandikaga. Abeere ali ayandika chino gitaabu, Luuka arhonderera aha gitaabu ch'oMwazi Mwinja chahweraga, aha Yeesu achimolekaga oku bigirizwa baage enyuma z'ogufuuka kwaage.
Echi gitaabu gishambeere elugulu w'akaasi ka Muuka-Mutagatiifu oku murhondero gw'echigusho ch'abemeezi. Abo bemeezi bali bantu ba Nnamahanga, kwenge Yeesu Krisitu abachungwire. Echo chigusho ch'abemeezi Nnamahanga yi wagirhonderesaga n'okugendekera agikuza kugerera ebijiro by'eNtumwa. Entumwa, bali bantu Yeesu arhumaga omu gulu guhamiiriza byooshi elugulu waage.
Ababwira oku Muuka-Mutagatiifu arhalegama ku bayandagalira ko. N'enyuma z'okubayandagalira ko, abaha emisi y'okubala byooshi bayinji elugulu wa Yeesu (Ebijiro by'eNtumwa 1.8). Luuka ayerekeene gurhe abigirizwa ba Yeesu bajiraga gukulikirana n'oku Yeesu Krisitu abarhegekaga. Enyuma z'okuyinja kwa Muuka-Mutagatiifu, abo bigirizwa babala oMwazi Mwinja omu gihugo ch'eYerusaleema (Ebijiro by'eNtumwa 2-7), n'omu gihugo ch'eYudeeya n'ech'eSamariya (Ebijiro by'eNtumwa 8-12), na guhika enyunda zooshi z'egulu (Ebijiro by'eNtumwa 13-28).
Oku murhondero gw'akaasi kaabo, baliiri babala oMwazi Mwinja oku Bayaahudi bonyine. Omu chigabi ch'ekumi, Nnamahanga ayeereka Petero oku oMwazi Mwinja guli gw'abantu booshi. Leero gurhengera mw'echo gihe, aBayaahudi n'abarhali Bayaahudi bayemeeraga Nnamahanga, bajirwa kuba haguma n'abemeezi.
Haliiri Ntumwa eyirikwa Saawulo. Oyo Saawulo aliiri alwisa akaasi k'eNtumwa, analiiri alibuza abemeezi ba Yeesu Krisitu. Aliko Nnamahanga amuhindamula n'okumujira Ntumwa ya Yeesu Krisitu. Nnamahanga amuyirika Paawulo. Oku buzinda amurhuma kubala oMwazi Mwinja oku bantu barhali Bayaahudi. Luuka aliiri muguma omu baliiri guherekeza Paawulo omu kaasi kaage. Hali nkere ziguma ziguma Luuka ashambeere mo omu kuderha ntya: ‹‹Rhwabo››, oko kwanayerekana oku Luuka naye aliiri haguma n'abaliiri bakola akaasi haguma na Paawulo.
1
Yeesu alaganya eNtumwa zaage Muuka-Mutagatiifu
1 Muzigirwa Teofiile,
Omu gitaabu girhanzi*1.1 Echi gitaabu girhanzi chiri gitaabu cha Luuka. Kandi mu chinoola ch'eBijiro by'eNtumwa, Luuka y'eri ayandikira Teofiile. Osome Luuka 1.1-4. nayandikaga, naderhere elugulu wa byooshi Yeesu arhonderaga kujira n'okuyigiriza, 2 guhika olusiku aheekwaga empingu. Embere aheekwe yo, aheereza eNtumwa zaage abaaga agishogere amarhegeko kugerera Muuka-Mutagatiifu.
3 Enyuma z'ogufa kwage, ezo ntumwa z'achiyerekanaga ko kugerera ebimenyeeso binene yi zimenya okw'ali mugumaguma. Aliiri ababonekera omu gihe cha siku makumi mane, eyi ali abayigiriza emyaazi eyerekeere obwime bwa Nnamahanga.
4 Lusiku luguma mw'amo mango, Yeesu abeere ali†1.4 abeere ali omu bindi bitaabu baderhere abeere ali alya. haguma nabo, abarhegeka ntya: «Murharhengaga eYerusaleema, aliko mulingire yo echilagaane cha Daarha nababwiraga. 5 Yohaana abatiizaga omu menji, aliko mwabo omu siku zigeeke mwabatiizwa na Muuka-Mutagatiifu.»
Yeesu aheekwa empingu
6 Amango eNtumwa zalichigushire haguma na Yeesu zamubaza ntya: «Nnaweerhu, ka mu chino gihe y'okola kugalulira aBaisraheeli obwami bwabo?» 7 Abashubiza ntya: «Birhabalolere okumenya egihe n'ebishanji Daarha afundikire omu burhegesi bwage yenyine. 8 Aliko, mwayankiirira obuhashe hano Muuka-Mutagatiifu ayinja elugulu wenyu, mwanaba bahamiiriza baani eYerusaleema, eYudeeya yooshi n'eSamariya, n'omu gulu lyooshi.»
9 Yeesu abeere ayuusa kuderha ebyoola binwa, eyi bachiri bamulola, aheekwa empingu n'egichu chamubisha, barhanachimubonaga ko. 10 Babeere bachiri baheneera elugulu eyi ali agenda, ho n'aho balume babiri bayambeere emyambalo myeeru bayimanga embere zaabo. 11 Baabaza eNtumwa ntya: «Mwe bantu b'eGalilaaya, girhumire mwabeera ahoola eyi muli mwalola elugulu? Oyu Yeesu wamakuulwa ahagarhi kenyu guheekwa empingu, nj'agaluka nk'oku mwabwene aja yo.»
Entumwa zalondoola Matiyaasi gukola ahaali ha Yuuda
Matayo 10.2-4.; Mariko 3.16-19.; Luuka 6.13-16
12 Enyuma z'aho, eNtumwa zagaluka eYerusaleema gurhengera oku musozi gw'eMizeyituuni. Ogo musozi guba hoofu n'eYerusaleema, lugenzi luyemereerwe kulambagirwa olusiku lw'eSaabato.‡1.12 Olugenzi lwalikwaneene kulambagirwa olusiku lw'eSaabato lwaliiri lwa chilomeetere chiguma.
13 Babeere bagaluka omu gishagala, bazamuukira omu gorofa ebusiika. Omoola mu bagendaga babeera. Mwaliiri Petero, Yohaana, Yakobo na Ndereya, Firipo na Tomaasi, Baritolomaayo na Matayo, Yakobo mugala wa Lufaayo, Simooni w'omu chigusho ch'aBazelooti na Yuuda mugala wa Yakobo.§1.13 Osome Matayo 10.2-4Mariko 3.16-19; Luuka 6.13-16. 14 Abaala booshi bagendaga basaliira n'omurhima muguma, haguma na Mariya nyina wa Yeesu, n'abandi bakazi, na beene baabo Yeesu.
15 Lusiku luguma, oluganjo lw'abemeezi balichigushire lwaliiri hoofu egana na makumyaabiri. Petero ayimanga ahagarhi kaabo n'okuderha ntya: 16 «Beene beerhu, byaalihemere aMandiko mayeenere, mala Muuka-Mutagatiifu abaaga aderhere kugerera obuunu bwa Daawudi elugulu wa Yuuda.*1.16 Osome Nanga 41.9changwa 41.10 omu Bibuliya z'ezindi ndimi. Oyuula Yuuda yi walongoolaga abafarhaga Yeesu. 17 Aliiri muguma omu rhwewe, analigwerhe echigabi oku kaasi keerhu.» 18 Enyuma z'okugula eshwa n'efuranga z'obuhemusi, arhoga buchuli, enda yaage yabereka n'amala maage masheeshekalira ahashi. 19 Abantu booshi b'eYerusaleema bamenya ogo mwazi, oku bulyo elyo shwa lyayirikwa omu lulimi lwaabo mpu lyo «Hakeledama»†1.19 Hakeledama liri shwa liyinjikeene oku ziino ly'eshwa ly'omubumbi. aBadaahwa baligulaga na bila bicheri 30 by'efuranga Yuuda abagaluliraga egihe aguzaga Yeesu. aBadaahwa baaja balihindula shwa ly'oguhamba mw'abafu. Osome Matayo 27.10., kw'okuderha «Eshwa ly'eshagama.» 20 «Kwenge biyandikirwe ntya omu gitaabu ch'eNanga:
‹Enju yaage ebe mushaka,
na nta muntu oyilamage mo!‡1.20 Osome Nanga 69.26changwa Nanga 69.27 omu Bibuliya z'ezindi ndimi.
N'owundi arhoole akaasi kaage!§1.20 Osome Nanga 109.8.›»
21-22 «Bihemere leero, rhugishoge owindi muntu muguma w'ogurhoola akaasi kaage. Oyu muntu abe muguma w'omu bala bagendaga barhuherekeza ngasi bishanji byooshi Nnaweerhu Yeesu aliiri abalama haguma neerhu. Aba bantu baliiri haguma neerhu gurhengera amango Yohaana abatiizaga Nnaweerhu guhika olusiku aheekwaga gurhenga ahagarhi keerhu. Bihemere oyu muntu rhwachishoga abe haguma neerhu omu guhamiiriza obufuuke bwa Nnaweerhu.»
23 eNtumwa zaaja zamoleka bantu babiri: Yozefu oyirikwa Barisaba wanashembulwaga Yusto, na Matiyaasi. 24 Baaja basaliira ntya: «Nnaweerhu, weyinji emirhima y'abantu booshi, oyeerekane nde ochishogere mw'abaala babiri, 25 y'aja ahaali ha Yuuda mw'akaala kaasi k'eNtumwa alekaga omu kuja ahantu hamukwaneene.» 26 Bashaarha esimbi, nazo zarhoola Matiyaasi wayongeerwaga mu zila ntumwa ekumi na nguma.
*1:1 1.1 Echi gitaabu girhanzi chiri gitaabu cha Luuka. Kandi mu chinoola ch'eBijiro by'eNtumwa, Luuka y'eri ayandikira Teofiile. Osome Luuka 1.1-4.
†1:4 1.4 abeere ali omu bindi bitaabu baderhere abeere ali alya.
‡1:12 1.12 Olugenzi lwalikwaneene kulambagirwa olusiku lw'eSaabato lwaliiri lwa chilomeetere chiguma.
§1:13 1.13 Osome Matayo 10.2-4Mariko 3.16-19; Luuka 6.13-16.
*1:16 1.16 Osome Nanga 41.9changwa 41.10 omu Bibuliya z'ezindi ndimi.
†1:19 1.19 Hakeledama liri shwa liyinjikeene oku ziino ly'eshwa ly'omubumbi. aBadaahwa baligulaga na bila bicheri 30 by'efuranga Yuuda abagaluliraga egihe aguzaga Yeesu. aBadaahwa baaja balihindula shwa ly'oguhamba mw'abafu. Osome Matayo 27.10.
‡1:20 1.20 Osome Nanga 69.26changwa Nanga 69.27 omu Bibuliya z'ezindi ndimi.
§1:20 1.20 Osome Nanga 109.8.