7
Hay Nun'ulgudan Stephen
1 Imbagan din Nabagtun Padin Stephen di, “At makulug henen inalin nan nun'ihtigu?”
2 Ya tembal Stephen an inalinay, “Da'yun o'ommod ya i'ibba, donglonyuh ten ulgudo'. Hi Abraham an ad holag ay ditu'u ya hidin nunhituwanad Mesopotamia hidin agguyna inayan ad Haran an nunhitu ya immuy ay hiyah Apo Dios an nahamad di aatna. 3 Ya inalinan hiyay,
Taynam tun babluymu ya tun o'ommodmu
ta umuy'ah nan lutan itudu' hi ayam.*Gen. 12:1.
4 At tinaynan Abraham ad Chaldea†Nan ohan babluy ad Mesopotamia. Hiyah ne babluy ad Iraq ad ugwan. ta immuy nunhitud Haran. Ya unat goh nalpah an natoy hi amana ya numbunagon Apo Dios hiyah tun babluy an nunhituwan tu'un Hudyud ugwan. 5 Mu din numbunagan Abraham ya agguy indat Apo Dios heten luta ta lutana an ta"on un itang ahan, mu intulag Apo Dios an idatna nan lutan hiya. Ya intulagna goh an boltanon di holagnan Hudyu ti hidin nangitulagan Apo Dios ya mi'id ni' imbabaluy Abraham. 6 Ya inalin Apo Dios ay hiyay,
Nan holagmu ya munhitudah nan lutan bo'on babluyda,
ya mahbutdah di ti opat di gahut hi tawon‡Heten bilang an opat di gahut di tawon ya ma'alih round number ti un itang di uyapna, mu nan ustun uyap di tawona ya opat di gahut ta han tulumpulu (Ex. 12:40-41). di ipaligligatandah di.§Gen. 15:13.
7 Mu nan tagun mambut ay dida ya ibolloh'u nan ato'atondan mamaligat ay dida
ta la'tot ya makakdan nen babluy ta umalidah tun wadam,
ta heten babluy di pundayawandan Ha"in.*Gen. 15:14.
8 Ya intulag Apo Dios ay Abraham di hiyah ne atonah nan holagna, at intudun Apo Dios di aton Abraham an mungkugit ta nan makugit di hiyay panginnilaan hi nuntulagan da Apo Dios ay Abraham.†Gen. 17:9-14. Ya nitungaw din imbaluy Abraham an hi Isaac, ya hidin awalun di algawna ya kinugit Abraham.‡Gen. 21:4. Ya la'tot ya kinugit goh Isaac din imbaluynan hi Jacob. Ya hi Jacob goh ya kinugitna din imbabaluyna an dida din nunholag hidin himpulu ta duwan o'ommod tu'u.
9 Ya nan udumnan daden hina"agi ya inapaandah Joseph an agida, at inihbutdah nan i'Egypt.§Gen. 37:28. Mu wadan hiyah Apo Dios, 10 at binaliwana hiyah an amin an ligatna. Ya unat goh niyuy hi Joseph hinan Alin hi Pharaoh ad Egypt ya hiyay nangedenolan Pharaoh ti nanginnilan taguh Joseph ti wadah Apo Dios ay hiya. At hiyaat un pento' Pharaoh ta hiyay gobelnadol ad Egypt ya hinan palasyuna.*Gen. 41:37-43.
11 Ya unat goh waday batel hi an amin ad Egypt ya ad Canaan goh at do'ol di ligatda. Ya din o'ommod tu'uh din penghanan Hudyu ya mi'id nangngalandah ononda. 12 Mu waday intalepondah paguy ad Egypt. Ya unat goh dengngol Jacob an hi aman Joseph an waday ma'an an nitalepon hidi at hennagna din imbabaluyna an ad holag ay ditu'u. Ya hiyah ne hopapnah ayandah di, mu agguyda inimmatunan hi Joseph.†Gen. 42:1-2. 13 Mu din pidwanah inayanda ya imbaag Joseph hinan a'agina di ni'hina"agianan dida, ya nipa'innilah nan Alin hi Pharaoh an waday o'ommod ya a'agin Joseph.‡Gen. 45:1-4, 16. 14 At impaad Joseph hi amanan hi Jacob ta umuydan amin an a'agina ya o'ommodnad Egypt. Ya hay uyapda ya napituda ta leman amin an hina"ama.§Gen. 45:9-10; 46:26-27. Nan Biblian di Hudyu an Hebrew ya nan uyap an napituy pohdonan hapiton (Gen. 46:27; Ex. 1:5; Deut. 10:22), mu nan Biblian di iGreece an ma'alih Septuagint ya nan napitu ta han lemay pohdonan hapiton ti niddum goh hinan Gen. 46:20 nan lema goh an tagun mi'id hinan Biblia tu'u an nan ohan imbaluy Manasseh, ya ohan ap'apuna, ya duwan imbabaluy Ephraim, ya ohan ap'apuna. (Bahaom goh nan footnote di Ex. 1:5). 15 At immuy da Jacob ad Egypt, ya nihihinnadah di ta hidiy natayan Jacob. Ya hidi goh di natayan din udum an holagna an din o'ommod tu'uh din penghanan Hudyu.*Gen. 46:5-7; 49:33. 16 Ya binu'aday tungalda ta inyuydad Shechem, ya inlubu'dah di an hiyah ne din lubu' an ngininaan Abraham an inla'un din holag Hamor.”†Gen. 23:16-20; 33:18-19; 50:13; Josh. 24:32.
17 Ya inaynayun Stephen an nun'ulgud an inalinay, “Ina'allin Apo Dios di ipakakna nan a'apu tu'uh penghanah din lutan wadan di nambut ay didan ad Egypt, ya unat goh wan magadyuh di ipa'annungan din intulagnan Abraham ya dimmo'odo'ol di a'apu tu'u.‡Ex. 1:7. 18 Ya la'tot ya waday oha goh an nun'alid Egypt, mu mi'id inilanah aat Joseph hidin hopapna.§Hay ngadana nin ya nan Alin hi Pharaoh an hi Ahmose I (1580-1557 B.C.). Bahaom nan footnote di Ex. 1:8. 19 At binalbaliyana din a'apu tu'u, ya pinaligatna dida ti pinilitna dida ta ibataanda nan imbabaluydan pumpa'ittungaw, ya impatangdah di ta way atondan matoy.*Ex. 1:10-22. 20 Mu hiyah ne tawon hi gutudnah nitungawan Moses an maphod di a'ung'ungngana, ya tuluy bulan di nanalimunan inanah abungda.†Ex. 2:2. 21 Ya imbataanda goh, mu inah'upan din babain imbaluy di Alin hi Pharaoh, at innalna ta imbilangnah imbaluyna.‡Ex. 2:3-10. 22 Ya intududan Moses an amin nan mituduh nan nun'anomnoman hi ad Egypt, at hiyaat un nala'eng an humapit, ya do'ol di ina'inatnan mun'aphod.”
23 Ya innaynayun goh Stephen an nun'ulgud an inalinay, “Unat goh napat di tawon Moses ya immuyna binihhitay i'ibbanan holag Israel an nan Hudyu. 24 Ya hidin wadanah di ya tinnigna din ohan ibbanan Hudyu an pinaligat han i'Egypt. At immuy hi Moses, ya pinatoyna din i'Egypt. 25 Ya hay ninomnom Moses ya manu ay inatnah di ta ma'awatan nan i'ibbanan Hudyu an hiyay pento' Apo Dios hi mamaliw hinan maligatan ay dida, mu agguyda na'awatan. 26 Ya unat goh nabiggat ya wada goh han duwan Hudyun numpattoy, ya impadah Moses an ipadinong didan mumpattoy, at inalinan diday, Anaad ta mumpattoy ayu an un ayu hina"agi? 27 Mu din oha an nabaholan ya intuldunah Moses, ya inalinay,
Dan way nannag ay he"ah nangalih un'a umalin mangipadinong ay da'mi?
28 Mid mapto' ya hay ninomnommu ya unna' patayon goh an umat hidin inatmud uggah din i'Egypt!§Ex. 2:14.
29 Ya unat goh dengngol Moses heden inalina ya timma'ot, at limmayaw an immuy ad Midian an ni'hitu. At hidiy nalhinana, at waday duwah linala'in imbabaluyna.”*Ex. 2:11-15.
30 Ya inalin goh Stephen di, “Naluh di napat goh hi tawon ya numpattig nan Anghel Apo Dios†Hiya ya hi Jesu Kristun nipattig hidin gutud di Old Testament. an wah nan mundalang an it'itang an ayiw hidih nan Duntug an Sinai ay Moses. 31 Ya manoh'ah Moses hi nannigana, at immuy neheggon ta way atonan mangihamad. Ya dengngolnay hapit Apu tu'un inalinay,
32 Ha"in nan Dios din a'apuyuh din penghanan hi Abraham, ya hi Isaac, ya hi Jacob.‡Ex. 3:6.
Ya wimmogwowogwog hi Moses hi ta'otnan nannig. 33 Ya inalin Apu tu'un hiyay,
Anom di hapatusmu ti heten lutan timma'dogam ya me'gonan ti wadaa'.
34 Tinnig'uy tatagu' ad Egypt, ya nidugah di ligatda,
ya dengngol'u goh di nun'ungiyanda,
at nun'ohopa' ta baliwa' dida.
At mala"uy'a ta honogo' he"a ta umuy'ad Egypt.ӤEx. 3:5, 7-8, 10.
35 Ya inaynayun goh Stephen an inalinay, “Agguy inyabulut nan holag Israel an nan Hudyuh un hi Moses di mamaliw ay didah din hopapna ti hiyay nangalyandah, Dan way nannag ay he"ah nangalih un'a mumpapto' ya mumpanuh ay da'mi? Mu ta"on ya hi Moses damdamay nannagan Apo Dios hinan Anghelna ta tinnignah nan ayiw an mundalang ta way aton Apo Dios an mannag ay hiyah nan tataguna ta way mangipapto' ya mamaliw ay dida. 36 Ya do'ol di inat Moses hi umipanoh'ad Egypt*Ex. 7:8-11:10. hidin nangipanguluwanan didan makak hidi,†Ex. 12:41; 33:1. ya ta"on un hidin bimmad'angandah nan Mumbolah an Baybay,‡Unu Red Sea. Ex. 13:17-15:21. ya hidin awadandah nan mapulun an mid ah nunhitu ta engganay napat hi tawon.§Ex. 15:25; 17:5-6. 37 Ya hi Moses goh di nangalih nan holag Israel an nan Hudyuy,
Honogon Apo Dios goh di ohah Propetan da'yun umat ay ha"in,
ya Hiya goh di ohah ibbayu.*Deut. 18:15.
38 Ya hi Moses nongkay di nangipangpanguluh din o'ommod tu'uh din mapulun, ya ni'hapit hinan Anghel Apo Dios hidih nan Duntug an Sinai. Ya hiya goh di nangngal hinan nitud'an nan Tugun Apo Dios an dumalat hi pi'taguan ay Apo Dios, ya manu ay nidat ta mabinbinnoltan ay ditu'u.†Ex. 19:17.
39 Mu din o'ommod tu'uh penghana ya agguyda inunud hi Moses, mu undaat goh pinahiw hiya, ya immi'ikaydan mumbangngad ad Egypt. 40 Ya unat goh mid hi Moses ay dida ya inalidah din aginan hi Aaron di,
Pun'iyammam di bulul ta diday dayawon tu'u ta way mangipangpangulun ditu'u.
Ti hi Moses an nangipangulun ditu'uh nakakan tu'ud Egypt ya mid napto' hi na'at ay hiya.‡Ex. 32:1.
41 At hiyah ne nangiyammaandah bulul an umat hi ukkon an baka, ya inonnganda, ya imbehtaanda. 42 Ya hiyay dimmalat hi nan'ugan Apo Dios ay dida ta okoddah nan ato'atondan mundayaw hinan bittuan, ya algaw, ya bulan ad daya. At immannung din impitudo' Apo Dios hidin liblun di propetah din penghanan inalinay,
Da'yun holag Israel!
Bo'on Ha"in di nange'nonganyuh din pinaltiyuh
din awadanyuh nan mapulun an mid ah nunhitu eden napat an tawon.§Am. 5:25.
43 Henen bulul an hi Molek*Bahaom nan footnote di Jer. 32:35 ta innilaom di aat ten bulul. di ngadanan nihinah nan balballuy an inta'ita'inyuy dinayawyu,
ya hay oha goh hi dinayawyu ya nan umat hi bittuan an hi Rephan!
Didanay bulul hi inyammayu ta dinayadayawyu an bo'on at goh Ha"in.
At hiyanan pakako' da'yu ta umuy ayuh nan babluy an malauhan ad Babylon ta mumbalin ayuh himbut hidi.ӠAm. 5:26-27.
44 Ya inaynayun Stephen an nun'ul'ulgud an inalinay, “Din o'ommod tu'uh din penghanah awadandah nan mapulun ya wadan dida din Tuldan Abung an nitolmatolman an gunda pundayawan ay Apo Dios. Ya henen Tuldan Abung din inalin Apo Dios ay Moses hi iyammada, at intudunan Moses di pangigihhongandan mun'amma.‡Ex. 25:8-9, 40. 45 Ya la'tot ya natoy hi Moses ta hi Joshua di napilin nihukat hi apuda goh, ya nun'atoy goh din nun'ala'ay. At bennoh din imbabaluyda din Tuldan Abung, ya impangpang'un Joshua din o'ommod tu'uh penghana ta immuydah din inalin Apo Dios an lutada, ya waday inatamandah tatagun numpunhituh di. Mu pinakak Apo Dios dida ta way inat da Joshua an nunhitu, ya ni'yodonda din Tuldan Abung.§Josh. 3:14-17; 18:1; 23:9; 24:8. Ya nihihinnan dida ta nangamung hidin numpapto'an David. 46 Ya endenol Apo Dios di aat David, ya imbaganan Apo Dios hi unna iyabulut ta iyammaday nahamad an pundayawandan Hiya an dayawon apudan hi Jacob hidin penghana. 47 Mu agguy inyabulut Apo Dios ti hi Solomon an imbaluy David di nangipiyamma.*II Sam. 7:2, 6.
48 Mu hi Apo Dios an na'abbagbagtu ya bo'on nan inyamman di taguy punhituwana, ti hay inalin din ohah nan propeta ya inalinay,
49 Inalin Apo Dios di,
Ad abuniyan di umbuna' an mun'ap'apu,
ya hay lutay pangidah'aya' hi hu'i'.
At undan hiyadan un ayu umdan mangiyammah ihina'?†Isa. 66:1.
50 Undan bo'on Ha"in nunlumun amin hina?”‡Isa. 66:2.
51 Ya inalin goh Stephen di, “Anakkayah di Tugun Apo Dios ya adiyu donglon! Paddungnay agguy nipakugit di nomnomyu ti adi ayu mihapitan an ay ayu napu'it an adiyu donglon nan Hapit Apo Dios! At umat ayuh din o'ommod tu'uh din penghana ti mi'bohhobohhol ayuh nan Na'abuniyanan an Lennawa! 52 Mid ah ohah propetan Apo Dios hi agguy pinaligat din o'ommod tu'uh din penghana! Ya diday nangipaadan Apo Dios hidin penghana ta imbaagdan inaliday, Awniat waday umalin hi Kristun nahamad di ugalina! mu pinatoy din o'ommod tu'u danen baal Apo Dios! Ya ten binaliyanyun impapatoy din tagun inalida! 53 Ya da'yuy namnoh hi Tugun Apo Dios an impiyalinah din a'anghel, mu agguyyu inunud!”
Hay Nampapandan Stephen
54 Unat goh dengngol din a'ap'apu din inulgud Stephen ya ma'abbungotda, ya immayo'ayot'otda. 55 Mu niyo'odol nan Na'abuniyanan an Lennawan Stephen, at intangadnad daya, ya tinnigna nan benang Apo Dios, ya tinnigna goh hi Jesus an timma'dog hi appit hi agwan Apo Dios. 56 Ya inalinah din tataguy, “Tigonyu adya an nibughul ad abuniyan an mattig din Imbaluy di Tagun timma'dog hi appit hi agwan Apo Dios!”
57 Ya ahitutu'u' din nangngol an a'ap'apu, ya empopday ingada, ya nunggigihhudan nampap ay hiya. 58 At inyuydah Stephen hinan pingit di babluy, ya impa'wahda hiya, ya nuntapada. Ya din numpampan nangihtiguh nabaholana ya impiyadugday lubungdah nan ohan ungan hi Saul.
59 Ya hidin gunda pampaan ay Stephen ya nunluwalu hiyan inalinay, “Apu Jesus, abulutom tun lennawa'!” 60 Ya nunhippi, ya nuntu'u' an inalinay, “Apu! Adim nomnomon heten numbaholanda!” Ya unat goh indinongnan himmapit ya natoy.
*7:3 Gen. 12:1.
†7:4 Nan ohan babluy ad Mesopotamia. Hiyah ne babluy ad Iraq ad ugwan.
‡7:6 Heten bilang an opat di gahut di tawon ya ma'alih round number ti un itang di uyapna, mu nan ustun uyap di tawona ya opat di gahut ta han tulumpulu (Ex. 12:40-41).
§7:6 Gen. 15:13.
*7:7 Gen. 15:14.
†7:8 Gen. 17:9-14.
‡7:8 Gen. 21:4.
§7:9 Gen. 37:28.
*7:10 Gen. 41:37-43.
†7:12 Gen. 42:1-2.
‡7:13 Gen. 45:1-4, 16.
§7:14 Gen. 45:9-10; 46:26-27. Nan Biblian di Hudyu an Hebrew ya nan uyap an napituy pohdonan hapiton (Gen. 46:27; Ex. 1:5; Deut. 10:22), mu nan Biblian di iGreece an ma'alih Septuagint ya nan napitu ta han lemay pohdonan hapiton ti niddum goh hinan Gen. 46:20 nan lema goh an tagun mi'id hinan Biblia tu'u an nan ohan imbaluy Manasseh, ya ohan ap'apuna, ya duwan imbabaluy Ephraim, ya ohan ap'apuna. (Bahaom goh nan footnote di Ex. 1:5).
*7:15 Gen. 46:5-7; 49:33.
†7:16 Gen. 23:16-20; 33:18-19; 50:13; Josh. 24:32.
‡7:17 Ex. 1:7.
§7:18 Hay ngadana nin ya nan Alin hi Pharaoh an hi Ahmose I (1580-1557 B.C.). Bahaom nan footnote di Ex. 1:8.
*7:19 Ex. 1:10-22.
†7:20 Ex. 2:2.
‡7:21 Ex. 2:3-10.
§7:28 Ex. 2:14.
*7:29 Ex. 2:11-15.
†7:30 Hiya ya hi Jesu Kristun nipattig hidin gutud di Old Testament.
‡7:32 Ex. 3:6.
§7:34 Ex. 3:5, 7-8, 10.
*7:36 Ex. 7:8-11:10.
†7:36 Ex. 12:41; 33:1.
‡7:36 Unu Red Sea. Ex. 13:17-15:21.
§7:36 Ex. 15:25; 17:5-6.
*7:37 Deut. 18:15.
†7:38 Ex. 19:17.
‡7:40 Ex. 32:1.
§7:42 Am. 5:25.
*7:43 Bahaom nan footnote di Jer. 32:35 ta innilaom di aat ten bulul.
†7:43 Am. 5:26-27.
‡7:44 Ex. 25:8-9, 40.
§7:45 Josh. 3:14-17; 18:1; 23:9; 24:8.
*7:47 II Sam. 7:2, 6.
†7:49 Isa. 66:1.
‡7:50 Isa. 66:2.