5
Nan Nitudo' hinan Da'lig
(Jer. 51:39)
Ya hidin hi Belshazzar*Hay pohdonan ibaga ya olom ya baliwan Bel nan ali, ya hi Bel di ohan bululdad Babylon. Agguy tu'u inilay te"an din nun'aliana ti ne'dehhan ay amanan nun'ali, mu hay negpongana ya din October 29, 539 B.C. di nun'aliBahaom nan duwan footnotes hi Jer. 27:7 ta innilaom di aat nan nahayhaynod an nun'alid Babylon hidin natayan nan Alin hi Nebuchadnezzar. ya wa han ohan algawUnu October 29, 539 B.C. ya impa'ayagnay hinlibuh nan u'upihyalna ta nanganda ya nun'i'inumda. Ya heden pun'i'inumanda ya immandal nan Alin hi Belshazzar ta umuyda alan din balitu' ya silver an bahu an din hinamham apunan hi Nebuchadnezzar hidih nan Timplud Jerusalem ta hiyay pun'inumandah nan u'upihyalna, ya nan a'ahawana,§Diday immannung an a'ahawana an waday haadda an queen ti paddungnay aptandan a'ahawana. ya nan udumnan a'ahawana.*Dida nan udum an a'ahawana, mu na'ampada ya un nan aptan an a'ahawana, ya mi'id di haadda an mumbalin hi queen. At nunnaudondan immuy nun'ala din bahun balitu' ya silver, ya inyuydah nan way angananda, at hiyay nun'inumanda. Ya heden pun'in'inumandah nan bayah ya nundayawdah nan numbino'ob'on an bululda an balitu', ya silver, ya gambang, ya gumo', ya ayiw, ya batu.
Ya hin'alina ya waday ngamay di tagun muntudo' hinan da'lig nan palasyu an neheggon hidin wadan di nipattu'an di hilaw, at tinnig nan ali nan ngamay an muntudo'. Ya immuphat di angahna ti nidugah di ta'otna an ahiwowogwog din lulugna.
Ya impa'ayag nan ali din mumbuyun, ya nan mangimmatun hi bittuan, ya nan mun'utung, ya inalinan didan amin an waday abalinanad Babylon di, “Ngadan di way abalinanan mamahah nan nitudo' ya imbaagnan ha"in di pohdonan ipa'innila ya punhaado' hiyah miyatlun mumpapto' hitun pumpapto'a'Manu ay miyatlu hiya an bo'on miyadwah nan pumpapto'ana ti duwadan nundehhan an nun'alin den timpu an nan Alin hi Nabonidus (an immuy ad Arabia an numpapto') ya nan imbaluyna an hi Belshazzar (an numpapto' ad Babylon). ta lubunga' hi munggudla,Unu purple. ya buunga' hinan balitu'!”
Mu unat goh nidatongdan amin din nun'a'ayagan an waday abalinanda ya mi'id ah ohan didah mamahah din nitudo' unu mangibaag hinan pohdonan ipa'innila. At inyal'allan din alin immuphat hi ta'otna, ya ta"on din u'upihyalna ya mi'id di iniladah atonda.
10 Ya dengngol inana an queen din munhahhahapit an nan ali ya nan u'upihyalna, at himmigup hinan awadanda. Ya inalinan diday, “Matubayan'a ni' an Ali! Adi'a tumata'ot ta adi'a umu'uphat! 11 Ti ihna han lala'ih nan pumpapto'am an niyodolan nan lennawan nan madayaw. Ya hidin numpapto'an Nebuchadnezzar an hi apum§Hay numpapto'ana ya hidin 605-562 B.C. ya henen lala'iy nala'eng ya nanomnoman an umat hinan dayawon tu'u. At hiyaat un hiyay pento' apum an din Alin hi Nebuchadnezzar ta hiyay nangipangpangulun amin hinan mangimmatun hi bittuan, ya nan mumbuyun, ya nan mun'utung hi ad Babylon. 12 Henen tagu ya hi Daniel an nginadnan nan ali ta hi Belteshazzar. Ya nidugah di abalinanan mangibaag hi pohdonan ipa'innila nan enap ya nan nipa"el, ya abalinana goh an mamanuh hinan na'alligat an problema. At ipa'ayagmu hiya ta ibaagnan he"a nan pohdon nan nitudo' an ipa'innila.”
Hay Nangipa'innilaan Daniel hi Ipa'innilan nan Nitudo'
13 At immuyda inayagan hi Daniel ta inyuydah nan ali. Ya inalin nan alin hiyay, “Undan he"ah Daniel an ohah nan Hudyun din tiniliw apu an hi Nebuchadnezzar hidid Judah? 14 Ya dengngol'u an tiniliw ay he"a nan lennawan di madayaw, at hiyanan nala'eng'a ya nanomnoman'a. 15 Ya wah tu han nitudo' an mi'id di nanginnilah pohdonan ibaga an ta"on un nan way abalinanda an umat hinan mumbuyun. 16 At hiyanan impa'ayag da'a ti dengngol'un abalinam an mangibaag hi ipa'innilan di umat hitu, ya nala'eng'an mangipanuh hinan naligat an problema. Ya gulat ta bahaom heten nitudo' ta ibaagmun ha"in nan pohdonan ipa'innila ya punhaado' he"a an miyatlun mumpapto' hitun pumpapto'a', at lubunga' he"ah munggudla, ya buunga' he"ah balitu'.”
17 Ya tembal Daniel an inalinay, “Ta"on un mi'id idatmun ha"in, Apu' an Ali, ya henen ipalagbum ay ha"in ya idatmu ni' hinan udum, at bahao' damdama tun nitudo', ya ibaag'u nan pohdonan ipa'innila. 18 Ti indat nan na'abbagbagtun Dios ay apum an hi Nebuchadnezzar di pumpapto'ana, ya nidugah an abalinana ya anabagtuna, 19 at an amin nan tatagun nunhituh tun abablubabluy an numbino'ob'on di hapitda ya wimmogwogdah ta'otdan hiya. Ti nan pohdon nan ali an patayon ya impapatoyna, ya nan pohdonan baliwan ya binaliwana, ya nan pohdonan ipabagtuy haadda ya impabagtuna, ya umat goh an impa'ampanay pohdona. 20 Mu unat goh numpahiya ya adi dumngol hi tugun ya na'aan hinan pumpapto'ana, at mi'id mahkay din a'e'gonana. 21 At pinakak nan tatagu hiyah nan babluyda, ya numbalin nan punnomnomnah umat hi nomnom di animal, at immuy niddum hinan a'animal hi inalahan an dongki, ya ay baka an inanay onon di baka, ya nadudulnu hiyah nan dulnun malpud daya. At umat hinay na'at ay hiya ta engganay unna inabulut an nan nidugah an na'abbagbagtun Dios di mumpapto' hi an amin hinan tataguh tun abablubabluy, ya Hiyay way abalinanan mamto' hi mumpapto'. 22 Mu he"a, Belshazzar an ap'apuna, ya agguy'a numpa'ampa an ta"on hi unmu inilan amin hanan na'at 23 ti un aat goh numpahiya ay Apo Dios ad abuniyan, ya impa'alam nan bahuh nan Timpluna ta nun'i'inumanyuh bayah hinan u'upihyalmu, ya nan a'ahawam,*Dida nan immannung an a'ahawana an waday biyangdan mumbalin hi queen. ya nan udumnan a'ahawam.Diday udum an a'ahawana an mid di biyangdan mumbalin hi queen. Ya nundayaw ayuh nan numbino'ob'on an bululyun balitu', ya silver, ya gambang, ya gumo', ya ayiw, ya batu an adi tummig di matada, unu medngol di ingada, ya mi'id ah nomnomda. Mu agguymu ene'gonan hi Apo Dios an namdon hinan nitaguam ya okod hinan ma'at ay he"a. 24 At hanay dumalat ya hennag Apo Dios nan ngamay ta itudo'nay, 25 MENE, MENE, TEKEL, PARSIN.Hana ya hapit di Aramaic an bo'on hapit di iBabylon. 26 Ya umat hituy ibalinan nan nitudo' nan MENE ti hay ibalinana ya uyap§Wada goh di ohan pohdonan ibaga an mina an hiyah ne pihhuda. At hay ibalinana ya paddungnay waday mumbilang hi pihhuda, at mapuh. ti hi Apo Dios ya e'enyapnay algaw hi pumpapto'am, ya pinogpogna mahkay. 27 Ya hay ibalinan goh nan TEKEL ya damot an hay ipa"elna ya nan atom an mumpapto' an adi umda. 28 Ya hay ibalinan goh nan PARSIN ya godwa ti hay ma'at hinan pumpapto'am ya magodwa ta hakupon nan iMedia di godwana ya nan iPersia di godwana.”
29 At inalin Belshazzar ta punhaadonah Daniel hi miyatluh nan pumpapto'ana, at linubungandah munggudla, ya binuungandah nan balitu'.
30 Ya heden nahdom ya napatoy hi Belshazzar an alid Babylon. 31 At hi Darius*Hay ohan ngadana ya hi Gubaru, ya hiyay ohan a'ap'apun di tindalun nan Alin hi Cyrus (538-530 B.C.), ya impabagtun Cyrus hiya ta numbalin hi gobelnadol ad Persia. Ya na'amtang di numpapto'ana. an iMedia di nihukat an numpapto' hinan pumpapto'an ad Babylon an nanom ta duway tawona.Na'at hidin October 29, 539 B.C., at na'abak nan Pumpapto'an di iBabylon. Henen nahdom ya nete"a nan Pumpapto'an di iMedia-Persia.

*5:1 Hay pohdonan ibaga ya olom ya baliwan Bel nan ali, ya hi Bel di ohan bululdad Babylon. Agguy tu'u inilay te"an din nun'aliana ti ne'dehhan ay amanan nun'ali, mu hay negpongana ya din October 29, 539 B.C.

5:1 Bahaom nan duwan footnotes hi Jer. 27:7 ta innilaom di aat nan nahayhaynod an nun'alid Babylon hidin natayan nan Alin hi Nebuchadnezzar.

5:1 Unu October 29, 539 B.C.

§5:2 Diday immannung an a'ahawana an waday haadda an queen ti paddungnay aptandan a'ahawana.

*5:2 Dida nan udum an a'ahawana, mu na'ampada ya un nan aptan an a'ahawana, ya mi'id di haadda an mumbalin hi queen.

5:7 Manu ay miyatlu hiya an bo'on miyadwah nan pumpapto'ana ti duwadan nundehhan an nun'alin den timpu an nan Alin hi Nabonidus (an immuy ad Arabia an numpapto') ya nan imbaluyna an hi Belshazzar (an numpapto' ad Babylon).

5:7 Unu purple.

§5:11 Hay numpapto'ana ya hidin 605-562 B.C.

*5:23 Dida nan immannung an a'ahawana an waday biyangdan mumbalin hi queen.

5:23 Diday udum an a'ahawana an mid di biyangdan mumbalin hi queen.

5:25 Hana ya hapit di Aramaic an bo'on hapit di iBabylon.

§5:26 Wada goh di ohan pohdonan ibaga an mina an hiyah ne pihhuda. At hay ibalinana ya paddungnay waday mumbilang hi pihhuda, at mapuh.

*5:31 Hay ohan ngadana ya hi Gubaru, ya hiyay ohan a'ap'apun di tindalun nan Alin hi Cyrus (538-530 B.C.), ya impabagtun Cyrus hiya ta numbalin hi gobelnadol ad Persia. Ya na'amtang di numpapto'ana.

5:31 Na'at hidin October 29, 539 B.C., at na'abak nan Pumpapto'an di iBabylon. Henen nahdom ya nete"a nan Pumpapto'an di iMedia-Persia.