Luke
Hay Aat Ten Liblu
Hay Nangitudo' eten Liblu: hi Dr. Luke.
Hay Nangitud'an Dr. Luke eten Liblu: (1) hi Theophilus (Lk. 1:3) ya (2) nan Hentil an iGreece.
Hay Pohdon nan Ngadan ten Liblun Ibaga: hilaw.
Hay Gutud hi Nangitud'anan ten Liblu: hidin numbattanan di 60 A.D. hi engganah 70 A.D., mu mid mapto' ya hidin 60 A.D.
Hay Aat Ten Liblu: hidin penghana ya nalammung nan Liblu an Luke ya nan Liblu an Acts ta na'ohhan liblu.
Hay Teman ten Liblu: hi Jesus ya tagu.
Hay Outline ten Liblu:
Hay TUTULANG nan tagun hi Jesus (1:1-80)
Hay NITUNGAWAN nan tagun hi Jesus (2:1-38)
Hay AꞋUNGꞋUNGNGAN nan tagun hi Jesus (2:39-50)
Hay AꞋUNGAN nan tagun hi Jesus (2:51-52)
Hay NANGIPAꞋINNILAH aat nan tagun hi Jesus (3:1-22)
Hay NAPATADAN nan tagun hi Jesus (3:23-38)
Hay NAPTANGAN nan tagun hi Jesus (4:1-13)
Hay NUNTAMUAN nan tagun hi Jesus (4:14—21:38)
Hay NATAYAN nan tagun hi Jesus (22:1—23:49)
Hay NILUBUꞋAN nan tagun hi Jesus (23:50-56)
Hay NAMAHUAN nan tagun hi Jesus (24:1-12)
Hay NIPATTIGAN nan tagun hi Jesus (24:13-49)
Hay NIPATULUWAN nan tagun hi Jesus (24:50-53).
1
Hay Nuntud'an Luke ay Theophilus
(Ac. 1:1)
1 Do'olday nangitudo' an nangulgud hidin na'ana'at hi awadan tu'u. 2 Ya din numpannig hi na'ana'at hidin nete"an ten ma'ulgud ta nangamung di angunuhna an nan muntudtuduh nan Maphod an Ulgud ya imbabbaagday aatnan da'mi, at hiyanay intudo' din do'ol an tatagu. 3 Ya inhamhamad'un nanamad ta ininnila' di aat den na'ulgud an nan na'ana'at hidin te"ana ta nangamung di angunuhna, at ten intudo"u ta idat'un he"a, Apu Theophilus,*Hay pohdon ten ngadan an ibaga ya nan mamhod ay Apo Dios. Mid mapto' ya hi Theophilus ya adangyan an ligwan Dr. Luke, ya intulagnan Luke ta hiyay mumbayad hinan a'amman ten Liblu an Luke ya nan mehnod an Liblu an Acts an intudo' Dr. Luke (Ac. 1:1) ti hay ugalidah din penghanah un way mumpa'amma ya nan nuntudo' hi liblu ya intud'ana hiya ta mattig di a'e'gonanah nan mumbaha, ya ta way atona goh an munyaman hinan ongol an ibadangna. 4 ta way atom an mangihamad an manginnilan nen nitudun he"a.
Hay Aat di A'ung'ungngan da John an Mumbonyag ay Jesus
Hay Nangibaagan nan Anghel hi Nitungawan John
5 Din atagun Herod†Hay nun'alian Herod an Nidugah ya hidin 37-4 B.C. an alih nan Provinciad Judea ya wada han padin Hudyun gun munluwalun Apo Dios an hi Zechariah‡Hay pohdonan ibaga ya hi Apo Dios ya adina al'aliwan. di ngadana, ya Abijah§Hay pohdonan ibaga ya hi Jehovah di hi Apo Dios an hi Ama. di ngadan den himpampun an papadin niddumana.*Hidin amatagun din Alin hi David ya numpapto' hinan duwampulu ta opat di pampun ta muntamudah nan Timplun Apo Dios ad Jerusalem, ya hi Abijah di ngadan nan ohan padin numpapto' hinan ohan himpampun, hiyaat un nan holagna ya niyunnudan hinan ngadanan didan himpampun (Neh. 12:17; I Chron. 24:10). Ya hay ngadan ahawana ya hi Elizabeth,†Hay pohdonan ibaga ya hi Apo Dios di ngadan hi ihapita'. ya hiya goh di ohan holag Aaron an ommodnah din penghana. 6 Ya nahamad di ugalidan himbaluy ti inunuddan amin di Tugun Apo Dios, ya agguyda imbahbahhaw nan Uldina. 7 Ya nala'aydan duwa, mu mid imbaluyda ti bahig hi Elizabeth.
8 Ya wada han ohan algaw‡Mid mapto' ya na'at hidin 7-6 B.C. ya gopong di ohah nan himpampun hinan nidduman Zechariah an padin an munluwalun Apo Dios. 9 Ya binunutda ti hiyah ne ugalin di papadih panginnilaandah humgop hinan Timplun Apo Dios ad Jerusalem ta iyapuyna nan umahu' an mapmaphod di hunghungna, ya hi Zechariah di nangu'nuh. 10 Ya himmigup, ya wadah nan gettaw an amin di tatagun munluwalun Apo Dios ti heden punluwaluanda ya hiyay gopong nan padin mangiyapuy hinan incense.
11 Ya tinnig Zechariah han anghel Apu tu'un timma'dog hinan immapit di agwan hinan pangiyapuyandah nan incense, 12 at immogyat hi Zechariah, ya ma'atta'ot. 13 Ya inalin din anghel ay hiyay, “Zechariah, adi'a tuma'ot ti dengngol Apo Dios din nunluwaluam ay Hiya, at munhabi han ahawam an hi Elizabeth, at mitungaw, ya lala'i. Ya ipingadanyuh John.§Hay pohdonan ibaga ya adaw an indat Apo Dios. 14 Ya mun'am'amlong ayu ahan, ya iyamlan goh di do'ol an tataguy itungawana 15 ti pumbagtuon Apu tu'u hiya. At mahapul an adina inumon di bayah ya nan udumnan bumutong ti miyodol han Na'abuniyanan an Lennawa ay hiyan mete"ah itungawana. 16 Ya al'alu'ona nan do'ol an tatagun i'Israel an Hudyu ta bangngadonda nan Tugun Apo Dios an Apuda. 17 Ya hiyay baalon Apo Dios hinan tatagu, ya miyodol ay hiya nan lennawan niyodol ay Elijah, at umat goh ay Elijah an umabak nan atona.*Mal. 4:5-6. Ya al'alu'onay linala'i ta hukatanday nomnomda ta halimunanday imbabaluyda, ya al'alu'ona goh di adi umunud ta unudonda goh di aton nan nahamad di ugalina, ya itudtuduwana nan tatagu ta midadaandah umalian Apu tu'u.”
18 Mu nunduwaduwah Zechariah, at inalinah nan anghel di, “Hay panginnilaa' hi un nahamad hete ti te an nala'aya', ya han ahawa' ya na'in'inna?”
19 Ya tembal din anghel an inalinay, “Ha"in hi Gabriel an ohah nan apun di baal Apo Dios, ya hennaga' ta mi'hapita' ay he"a ta ulgudo' heten mapmaphod an ulgud. 20 Mu matumum'a ta adi'a humhummapit ta nangamung un madatngan heden algaw an umannungan ten inali' ti agguymu kinulug nan inali'.”
21 Ya manoh'a din tatagun mamannod ay Zechariah hinan gettaw ti naladaw hiyan pimmitaw hinan Me'gonan an Kuwaltuh nan Timplun Apo Dios. 22 Ya unat goh pimmitaw ya natumum, at agguy himmaphapit. Ya iniladan waday tinnignah lennawah nan Timplun Apo Dios. Ya timma'dog, ya lempongnah ngamaynan himmapit ti natumum.
23 Ya unat goh nalpah heden numpadiana ya immanamut hi abungda. 24 Ya agguy nadnoy ya nunhabi han ahawanan hi Elizabeth, ya nilulu'u' ta engganay un nunlemah bulan. 25 Ya himmapit hi Elizabeth an inalinay, “Hiyah te gutudnah namadangan Apu tu'un ha"in ta adia' hiwihiwitan hinan tatagu!”
Hay Nangibaagan nan Anghel hi Nitungawan Jesus
26 Hidin miyonom an bulan hi nunhabian Elizabeth ya hennag Apo Dios nan anghel an hi Gabriel†Hay pohdonan ibaga ya nan lala'in baal Apo Dios. hinan ohan babluy hinan Provinciad Galilee an Nazareth‡Hay pohdonan ibaga ya hapang (Isa. 11:1; Mat. 2:23). di ngadana 27 ta mi'hapit hinan balahang an mid ah nangelo' ay hiya ti velhen hiya. Mu ne'yenghah nan lala'in hi Joseph§Hay pohdonan ibaga ya olom ni' ya udman Apo Dios. an holag David*Hay pohdonan ibaga ya waday namhod ay hiya. hidin nahup. Ya hi Mary†Unu Miriam hinan Hapit di Hudyu. Agguy tu'u inilay pohdon nan ngadanan ibaga. di ngadan de han balahang. 28 Ya hinumgop han anghel hi wadana, ya inalinan hiyay, “Immalia', ya hay maphod ya malenggop'a! Hadyo'on da'an Apu tu'u ti he"ay pento'nah pangatanah maphod!”
29 Mu unat goh tinnigna han anghel ya immogyat hinan inalina, at ninomnomnay pohdon an alyon den inalina. 30 Ya inalin nan anghel ay hiyay, “Adi'a tuma'ot, Mary, ti hadyo'on da'an Apo Dios! 31 At munhabi'a, ya mitungaw, at lala'i, ya ipingadanmuh Jesus.‡Hay pohdonan ibaga ya bumaliw (Mat. 1:21). 32 Ya nabagbagtu Hiya, at alyonday Hiyay Imbaluy Apo Dios an na'abbagbagtu, ya Hiyay ihukat Apu tu'un hi Apo Dios ay apunah din penghanan hi David an mumpapto' 33 ta Hiyay Alin di i'Israel an Hudyu, ya mid pogpog di pumpapto'ana.”
34 Ya inalin Mary di, “Oo, mu hay ato' an munhabih un mid ahawa'?”
35 Ya tembal nan anghel an inalinay, “Umalin he"a han Na'abuniyanan an Lennawa, ya waday aton Apo Dios an na'abbagbagtun he"a ti do'ol di abalinana. At hiyaat un ma'alih Imbaluy Apo Dios heden ung'ungngan napilin mitungaw. 36 Ya nunhabi goh han tulangmun hi Elizabeth an na'in'inna, ya lala'iy itungawna. Ya alyon di tataguy un bahig, mu miyonom hi bulanad ugwan. 37 Ti an amin di pohdon Apo Dios ya abalinanan aton.”
38 Ya inalin Mary di, “Malgom di pohdon Apu tu'u ya ato', at ta"on hi un ma'at henen alyom.” Ya tinaynan nan anghel hiya.
Hay Numbihhitaan Mary ay Elizabeth
39 Nundapuh hi Mary an immuy hinan Provinciad Judea hinan babluy an madinuntug 40 ta immuy hi abung da Zechariah. Ya hinumgop, ya inalinan Elizabeth di, “Immalia', aunti'!”
41 Ya unat goh dengngol Elizabeth henen inalin Mary ya nun'iku'iku din ung'ungngah putuna. Ya niyodol ay Elizabeth han Na'abuniyanan an Lennawa, 42 ya inalinay, “He"ay pento' Apo Dios hi pangatanah maphod ya un nan udum an abinabinabai, ya nan ung'ungngan inhabim di pento'na goh hi pangatanah maphod! 43 Goh ta umali'an mumbihhitan ha"in an na'ampan tagu ti he"ah inan di Apu tu'u? 44 Ti unat goh dengngol'uh nen hinapitmu ya nun'iku'iku han ung'ungngah putu' ti mun'am'amlong! 45 Ya mipadenol'a ti kulugom an mipa'annung di inalin Apu tu'un he"a!”
Hay Nanapitan Mary hi Anabagtun Apu Tu'u
(I Sam. 2:1-10)
46 Inalin Mary di,
“Hapito' di anabagtun Apu tu'u,
47 ya mun'am'amlonga' ay Apo Dios an mamaliw ay ha"in
48 ti ha"in an un'unnud an amin hinan pohdona ya na'ampaa',
mu ta"on damdama ya ninonomnoma' ay Hiya!
Hapitona' hinan tatagud ugwan ta nangamung an alyonday impadenola'
49 ti do'ol di inat Apu tu'un ha"in an dumalat nan a'ongol di abalinana!
Ti Hiya ya na'ahhamad di ugalina,
50 ya igohgohana nan mange'gon ay Hiya ta nangamung.
51 Ya an amin di ato'atona ya hiyay pangimmatunan hi a'ongol di abalinana,
at nun'iwa'atna nan mumpahpahiyan tagu.
52 Ya amehonay udumnah nan nabagbagtun mumpapto'
ta nan na'ampay impabagtuna.
53 Ya binhugnay munhinaang hinan maphod an ma'an,
mu pinakaknay udumnah nan adangyan,
at diday mid onona.
54 Ya binadangana nan i'Israel an Hudyun baalna
ti hiyah ne intulagnah din a'apu tu'uh penghanah atona.
55 At ninonomnomna an igohgohan da Abraham
ya nan a'ap'apuna ta nangamung!”
56 Mid mapto' ya tuluy bulan di nihinan Mary hi abung da Elizabeth ya un mumbangngad hi abungda.
Hay Nitungawan John an Mumbonyag
57 Nagtud di puntungawan Elizabeth. Ya unat goh nuntungaw ya lala'i. 58 Ya dengngol nan heneggona ya nan tutulangnah ne han pangimmatunan di a'ongol di homo' Apu tu'un hiya, at ma"am'amlongdan amin.
59 Ya din awalun di algaw den pa'ittungaw ya inyuyda impakugit. Ya inaliday ipingadanday ngadan amanan hi Zechariah, 60 mu inalin inanay, “Bo'on! Ti hi John di ipingadan tu'u.”
61 Ya inaliday, “Oo, mu mid ah mungngadan ay da'yun nen himpangapu!” 62 Ya lempongdan amanan inaliday, “Hay pohdom hi ingadana?”
63 Ya lempong Zechariah an inalinay, “Iyaliyu nan tablah pangitud'a'.” Ya intudo'nay, “Hi John di ngadana.” Ya manoh'ada! 64 Ya himbumagga ya na'aan din natumumana, ya himmapit mahkay, ya hinapitnay amaphodan Apo Dios.
65 Ya immogyat an amin nan heneggonda, ya inulguddah den na'at an amin hinan abablubabluy ad Judea hinan madinuntug an babluy. 66 Ya ninomnom nan nangngol di aatna, at inaliday, “Hay umatan nin te han ung'ungngah awnih un umilog? Ti ten wan hiyah Apu tu'un mamadang ay hiya!”
Hay Inulgud Zechariah
67 Niyodol ay aman John an hi Zechariah nan Na'abuniyanan an Lennawa, ya inalinay,
68 “Hi Apo Dios an hapiton di tataguy amaphodana ya Hiyay Apun di i'Israel an Hudyu
ti immalih nan taguna ta baliwana dida!
69 Ya hennagnan ditu'u han Mamaliw an umameh di pangatna,
ya hi David an baal Apo Dios di ad holag ay Hiya.
70 Ti hiyah ne inalinah din penghana
ti intudunah din do'ol an nahamad an propetan pinilina ta inaliday,
71 Baliwan ditu'uh nan way bumuhul ay ditu'u,
ya an amin di mamohol ay ditu'u.
72 Ya nomnomonah den intulagna
ti inalinay igohgohana nan a'apu tu'u.
73-74 Ya inhamadnay tulagnan Abraham an apu tu'u ti inalinay,
Makulug an baliwan ditu'uh nan bumuhul ay ditu'u
ta adi tu'u tuma'ot hi un tu'u Hiya itamuan.
75 Ya tigonay aat tu'un un'unnud ay Hiya
ta nahamad di ugali tu'u,
at middum ay ditu'u ta nangamung di pogpog di ataguan.
76 Ya he"an imbaluy'u ya alyonday he"ay propetan di na'abbagbagtuh nan tatagu,
ya mangun'unna'a ya un hi Apu tu'u ta denom di tatagu,
77 ya ipa'innilam hi unna baliwan dida
ti aliwanay baholda.
78 Ya ongol di homo' Apo Dios an dayawon tu'u,
ya nan ay potang ya na'uy an benangan ditu'u
79 ti nan potang ya amehonay helong ya nan lidum,
ya umat goh ay Hiyan amehonay bahol di tatagu ya nan a'ubahanda,
ya andongonay aton tu'u ta mi'id al'alin ditu'u.”
80 Ya gun umel'ellog heden ung'ungnga, ya gun pumhod di idadaananah nan tamuna. Ya immuy nunhituh din mapulun ta nangamung di gopongnah umayanah nan i'Israel.
*1:3 Hay pohdon ten ngadan an ibaga ya nan mamhod ay Apo Dios. Mid mapto' ya hi Theophilus ya adangyan an ligwan Dr. Luke, ya intulagnan Luke ta hiyay mumbayad hinan a'amman ten Liblu an Luke ya nan mehnod an Liblu an Acts an intudo' Dr. Luke (Ac. 1:1) ti hay ugalidah din penghanah un way mumpa'amma ya nan nuntudo' hi liblu ya intud'ana hiya ta mattig di a'e'gonanah nan mumbaha, ya ta way atona goh an munyaman hinan ongol an ibadangna.
†1:5 Hay nun'alian Herod an Nidugah ya hidin 37-4 B.C.
‡1:5 Hay pohdonan ibaga ya hi Apo Dios ya adina al'aliwan.
§1:5 Hay pohdonan ibaga ya hi Jehovah di hi Apo Dios an hi Ama.
*1:5 Hidin amatagun din Alin hi David ya numpapto' hinan duwampulu ta opat di pampun ta muntamudah nan Timplun Apo Dios ad Jerusalem, ya hi Abijah di ngadan nan ohan padin numpapto' hinan ohan himpampun, hiyaat un nan holagna ya niyunnudan hinan ngadanan didan himpampun (Neh. 12:17; I Chron. 24:10).
†1:5 Hay pohdonan ibaga ya hi Apo Dios di ngadan hi ihapita'.
‡1:8 Mid mapto' ya na'at hidin 7-6 B.C.
§1:13 Hay pohdonan ibaga ya adaw an indat Apo Dios.
*1:17 Mal. 4:5-6.
†1:26 Hay pohdonan ibaga ya nan lala'in baal Apo Dios.
‡1:26 Hay pohdonan ibaga ya hapang (Isa. 11:1; Mat. 2:23).
§1:27 Hay pohdonan ibaga ya olom ni' ya udman Apo Dios.
*1:27 Hay pohdonan ibaga ya waday namhod ay hiya.
†1:27 Unu Miriam hinan Hapit di Hudyu. Agguy tu'u inilay pohdon nan ngadanan ibaga.
‡1:31 Hay pohdonan ibaga ya bumaliw (Mat. 1:21).