Romans
Hay Aat Ten Liblu
Hay Nangitudo' eten Liblu: da Apostoles Paul (1:1) ay Tertius (16:22).
Hay Nangitud'an da eten Liblu: nan kimmulug ad Rome (1:7).
Hay Pohdon nan Ngadan ten Liblun Ibaga: hiyay ngadan di kapitulyun nan Pumpapto'an di iRome, ya hay awadana ya ad Italy.
Hay Gutud hi Nangitud'anan ten Liblu: mid mapto' ya hidin 55 unu 56 A.D.
Hay Aat ten Liblu: Hin'umu'uddum ya manoh'a nan mumbahah nan Bibliah un nan verse an nitudo' hi New Testament ya waday nun'abhiwanah nan verse hi nalpuwanah nan Old Testament. Umat hinan Rom. 3:10-18 ti nibaag nan do'ol an verses an nalpuh nan Old Testament. Mu hin'umu'uddum ya manoh'a nan mumbahah unna bahaon nan texton nalpuwana ti adi ustu nan panapitna. Anaad ta umat hinay aatna? (1) Hin'umu'uddum ya nan nuntudo' hi New Testament ya nan aptan di intudo'na ya anggay hinan verse an nalpuh nan Old Testament, ya agguyna imbaag di ustu. (2) Ya agguy na'usal nan ma'alih quotation marks hinan hopap di Biblia an ta"on hi un nan panapitna ya hapit di Hudyu unu hapit di iGreece, at hin'umu'uddum ya hino'ho'dod nan nuntudo' hi New Testament nan verse hinan Old Testament an ta"on hi un hiyah ne immannung an inalina. (3) Hin'umu'uddum ya hay Old Testament an nibalin hinan hapit di iGreece an ma'alih Septuagint di inusal nan tataguh nan New Testament ti agguy na'awatan nan do'ol an mumbahah nan hapit di Hudyu an ma'alih Hebrew, at gapu ta translation hene at waday itang hi nun'abhiwanah nan Biblian di Hudyu ti gagangaynah un mibalin. (4) Ya hin'umu'uddum ya na'ibbaagon nan nuntudo' hi New Testament nan udumnan verse an nalpuh nan Old Testament ta waday ibadangnah nan teman di mensahena, ya henen inalina ya iniddumna nan verse an ibaagna, at paddungnay na'udman henen verse. Mu adi nappuhih ne ti nan Na'abuniyanan an Lennaway nangipanomnom ay hiyah atona, at Hapit Apo Dios damdama. At adi tu'u munduwaduwah un waday itang hi nun'abhiwan nan ohan verse an nitudo' hinan Old Testament ya hinan nitudo' hi New Testament ti waday gapunah nangitud'andah umat hina.
Hay Teman ten Liblu: hay aton Apo Dios an mangibilang hi tataguh un nahamad di ugalida ya nan way pangulugdan Jesu Kristu (1:17).
Hay Outline ten Liblu:
Hay aat nan DOCTRINAN di kimmulug (1:1—11:36)
Hay doctrinah aat di nabaholan an tagu (1:1—3:20)
Hay doctrinah aat di abaliwan di tagu (3:21—5:21)
Hay doctrinah aat di pangipaphodan hinan tagu (6:1—8:39)
Hay doctrinah aat di pamto'an hinan tagu (9:1—11:36)
Hay aat di ATON di kimmulug (12:1—16:27)
Hay atondan Apo Dios (12:1-13)
Hay atondah nan agguy kimmulug (12:14-21)
Hay atondah nan gubilnu (13:1-7)
Hay atondah nan i'ibbada (13:8-14)
Hay atondah nan kimmulug an agguy himmalatom di pangulugda (14:1—15:13)
Hay aton Paul hinan kimmulug ad Rome (15:14—16:27).
1
1 Heten tudo'*Mid mapto' ya nitudo' hidin 57 A.D. ya nalpun ha"in an hi Apostoles†Hay pohdonan ibaga ya nan nahnag. Paul an baal Jesu Kristu ti pento'a' ay Apo Dios, ya hennaga' ay Hiya ta ul'ulgudo' nan Maphod an Ulgudna. 2 Hidin penghana ya inalin Apo Dios hinan numbino'ob'on an propetana ta itudo'da din intulagna an nan Nahamad an Maphod an Ulgud an hiyah te nan gun ma'ulgud ad ugwan. 3 Ya henen intulagna ya hay aat nan Imbaluynan hi Apu tu'un hi Jesu Kristu. Ti numbalin hi tagun umat ay ditu'u, ya Hiyay ohah holag nan Alin hi David hidin penghana. 4 Mu hay aat di na'abuniyanana ya Hiyay na'alih Imbaluy Apo Dios an nidugah di abalinana, ya hay panginnilaan ya nan namahuanah din natayana. 5 Ya hi Jesu Kristu di dimmalat hi nangipattigan Apo Dios ay ha"in hi homo'na ti pento'a' hi apostoles ta umuya' muntudtuduh nan tataguh nan abablubabluy hi aat Jesus ta kumulugdan Hiya, ya Hiyay unudonda. 6 Ya da'yu goh an iRome di nahnaga' an nan pento' Apo Dios ta da'yuy tatagun Jesu Kristu.
7 At hay ato' ya itud'a' da'yun amin an wad Rome an pa'appohdon Apo Dios an pento'nah tataguna.
Hay pohdo' ya minaynayun ni' an wadan ditu'uy homo' ya lenggop an malpu ay Ama tu'un hi Apo Dios ya hi Apu tu'un hi Jesu Kristu.‡Inusal Apostoles Paul di duwan kalahin di apnga eden gutud. Nan nahhun an inalina an wadan ditu'uy homo' (unu charis) ya apngan di iGreece, ya nan netob an inalina an wadan ditu'uy lenggop (unu shalom) ya apngan di Hudyu.
Hay Nunluwaluan Paul hi Nangedenlanan Apo Dios
8 Hay mahhun hi alyo' ya mundenola' ay Apo Dios an dayawon tu'u ti nan aatyu! Mu hi Jesu Kristuy nangipanomnom eten ato', ya manu ay mundenola' ay Hiya ti gun ulgudon nan tatagun numbino'ob'on di nunhituwanday aat di pangulugyu. 9 Ya indat Apo Dios di tamu' ta ul'ulgudo' nan Maphod an Ulgud an hay aat di Imbaluyna, ya mahmahlua' enen tamu' an indat Apo Dios. Ya i'innilan Apo Dios, ya immannung an wa ay ta munluwalua' ya gun'u da'yu iluwaluan. 10 Ya hay ibaga' ay Hiyah nan punluwalua' ya alyo' ay Hiya ta adia' mahkay mataktak hi umalia' ay da'yud ugwan hi unna pohdon.
11 Ya pa'appopohdo' an umalin da'yu ta way ato' an mamadang ay da'yu ta ma'udman nan abalinanyun nalpuh nan Na'abuniyanan an Lennawa. 12 Ti wadaa' ay hina ya mumbabaddangan tu'u ti mipadenola' an dumalat nan pangulugyu, ya umat goh ay da'yu an mipadenol ayun dumalat nan pangulug'u.
13 Da'yun i'ibba', pohdo' an innilaonyuy gun'u punnomnoman hi umalia' ay da'yu, mu gunna' nataktak. Ti hay dumalat hi pamhoda' an umalin da'yu ya ta ulgudo' nan Nahamad an Tugun, ta way atonyun ma'udman an kumulug an umat hinan gun'u inat hidin udumnan babluy di Hentil hinan agguy nanginnilah nan Tugun Apo Dios. 14 Ti mahapul an ul'ulgudo' nan Nahamad an Tugun hi an amin hinan tatagu an nan way adalna,§Hay pohdonan hapiton nan way adalna ya didana nan tatagun pinumhod ti nabagtuy aatda an umat hinan iGreece. ya nan mid adalnan tatagu.*Nan mid adalnan tatagu ya didana nan tatagun agguy pinumhod ti mid papto'anandah nan ma'ma'at an umat hinan tatagun wah nan buludna an agguy numbabbaat. 15 At hiyaat unna' umi'ikay an mangulgud hinan Maphod an Tugun Apo Dios ay da'yu goh hinad Rome.
Hay Anahamad di Tugun Kristu
16 Nahamad di pangedenola' hinan Maphod an Ulgud an hay aat Kristu, ti gulat ta kumulug nan tatagun nen Ulgud ya nidugah di abalinan Apo Dios an mamaliw ay dida. Ya hay nahhun hi binaliwana ya din Hudyu, mu ad ugwan ya pi'baliwna goh nan Hentil. 17 Ti intudun nen Ulgud an ibilang Apo Dios an nahamad di ugali tu'uh un waday pangulug tu'un Jesu Kristu, ya mi'id ah udumnah dumalat. Immannung hete ti inalin nan impitudo' Apo Dios di,
“Nan tagun ibilang Apo Dios an nahamad di ugalida an dimmalat nan pangulugda
ya diday mi'tagun Apo Dios hi munnononnong.ӠHab. 2:4. Heten verse ya mapidwa goh hinan Gal. 3:11 ya Heb. 10:38.
Hay Amabungot Apo Dios hinan Tatagun Mumbahol
18 Mahapul an waday pangulug tu'u ti impa'innilan Apo Dios an wad abuniyan di amabungotnah nan tatagun mi'id pangulugdan Hiyan nappuhiy pangatda. Ya hanan atondan nappuhi ya hiyay mangipawah nan panginnilaandah nan makulug an hay aat Apo Dios. 19 Ya mabalin an innilaonday aat Apo Dios ti impa'innilanan dida, mu adida haggungon. 20 Ya adi mattig hi Apo Dios, mu nan abalinanan mid pogpogna ya nan na'abuniyanana, ya mabalin an innilaon nan tataguy aatna ti impa'innilanan dida. Ti nete"ah din nunlumuwan Apo Dios hitun luta ya nan limmunay mangipa'innilah aatna an Dios, at mid ahan pambaldah pangalidah un mid abalinandan manginnilah aat nan makulug.
21 Mu ta"on hi unda i'innilan wadah Apo Dios ya agguyda damdama ene'gonan Hiya, ya agguyda goh endenol nan maphod an ina'inatnan dida. Ya nakudang di aat di punnomnomanda, at mid poto' di punnomnomandan ay paddungnay nahelnganda. 22 Ya inaliday unda nanomnoman, mu agguyda ti unda munlayah 23 ti hay inatda ya agguyda dinayaw hi Apo Dios an matattagu. Ti undaat goh inyammay bululdan umat hi tagun mapogpog, unu umat hi hamutiy udumna, ya nan a'animal, ya nan umadap an umat hi baniah unu ulog ta didanay gunda dinayaw.
24 Ya hiyah ne penhoddah atonda, at ingnganuy Apo Dios dida ta okoddan mangat hinan lumihog an pohpohdonda, at way ohaan inatnay lumihog hinan i'ibbada. 25 Ya din'ugday makulug an hay aat Apo Dios ta hinukatandah nan adi makulug. Ti hay dinayawda ya nan limmun Apo Dios an bo'on at goh nan Nunlumun dida an nan mi'id pogpog di ipabagbagtuana! Amen.‡Hay pohdonan ibaga ya abuluto' ahan unu olom man ya ma'at hene.
26 At ingnganuy Apo Dios dida ti dumalat ay danen inatdan nappuhin umipabain. Ya ta"on un din udumnan binabai ya din'ugday pamhoddah nan linala'i ta hay binabaiy ni'yenghaanda. 27 Ya umat goh hinay inat nan udumnan linala'i ti din'ugday pamhoddah nan binabai ta hay ibbadan linala'i goh di inamnawanda. At danen umipabain an ato'atondah nan i'ibbaday dumalat hi amoltaanda.
28 Ya nan adi managgung ay Apo Dios ya inganuyna dida ta okoddah nan punnomnomandan nahihinnu, ya ta atonda nan lumihog. 29 At do'do"ol di atondah numbino'ob'on an nun'appuhi ti nababahholanda. Ya amnawanday gina'un di ibbada, ya atonday nappuhih nan ibbada, ya umamohdah gina'un di ibbada, ya pumatoyda, ya ma'ahhohongngelda, ya balbaliyanda nan ibbada, ya abohlanda dida, ya hapitonday ibbada, 30 ya piluhonda goh dida, ya boholondah Apo Dios, ya mi'id ogondah ibbada, ya mumpahpahiyada, ya ulgudonday amaphodan di odolda, ya manganapdah nan baluh atondah nappuhi, ya adida umunud hi o'ommodda, 31 ya adida nomnomon nan immannung, ya adida ipa'annung nan intulagda, ya mi'id pamhodda ya gohgohdah ibbada. 32 Mu iniladan hay inyuldin Apo Dios ya nan tagun umat hinay atonda ya mamoltadah mid pogpogna. Mu ta"on unda inila mu ituluydan mangat damdama. Mu hay inyal'allanah na"appuhi ya un hene ya wa ay di tigondah aton nan ibbadah nappuhin umat hinan atonda ya alyonday maphod met nan atonda.
*1:1 Mid mapto' ya nitudo' hidin 57 A.D.
†1:1 Hay pohdonan ibaga ya nan nahnag.
‡1:7 Inusal Apostoles Paul di duwan kalahin di apnga eden gutud. Nan nahhun an inalina an wadan ditu'uy homo' (unu charis) ya apngan di iGreece, ya nan netob an inalina an wadan ditu'uy lenggop (unu shalom) ya apngan di Hudyu.
§1:14 Hay pohdonan hapiton nan way adalna ya didana nan tatagun pinumhod ti nabagtuy aatda an umat hinan iGreece.
*1:14 Nan mid adalnan tatagu ya didana nan tatagun agguy pinumhod ti mid papto'anandah nan ma'ma'at an umat hinan tatagun wah nan buludna an agguy numbabbaat.
†1:17 Hab. 2:4. Heten verse ya mapidwa goh hinan Gal. 3:11 ya Heb. 10:38.
‡1:25 Hay pohdonan ibaga ya abuluto' ahan unu olom man ya ma'at hene.