Ndaa Yimbwe yasonuu
MALAKO
Kotili a mukaanda
Ndaa Yimbwe yasonuu Malako, ni Ndaa Yimbwe yavulu bukwisi, mu mikaanda mina mia Ndaa Yimbwe. Bukulu ba libuundu bamweese ti, Malako musonii a mukaanda, ni mosi mu babakidieenge na Pawuli, tumake na Peetero. Umatuu miloongo mia tsiomi mia mukaanda wu, musonii amweese ti Ndaa Yimbwe, ni yili ti, Yiisu ni «Kristo» na «Mwaana a Nziaambi» (1.1).
«Kristo» sa ayiluu uholo mbiindila nde, mu munywa a Peetero, nha mbisi a mandaa na biyiluu bia Yiisu ku Ngalili (8.29). «Mwaana a Nziaambi» ka, sa ayiluu uholo mbiindila nde, mu munywa a mukuutu a kama masodaare. Nde ni wamoni likwa la Yiisu nha kuruwa (15.39).
Banguu ba mandaa
Mutata abaanduu mu kotili yikwisi (1.1-13). Mbii bwayaabisi mubili Yeesaya, Yowani Mubootii asa isala kia uyiisi baata ba Iseraeli. Nde asa buu, mundaa uyilimi mu nziriri a Mesiya wu Nziaambi atsinduu: ni Yiisu musi Nazareti.
Ibari kia tsiomi kia Ndaa Yimbwe (1.14—8.30) ili mu umweese nziriri a ipfumu kia Nziaambi. Umatuu mu mbaandili, Yiisu li mu usala itwaari na miyii. Malako li mu unyeme litumu la Yiisu: bu Yiisu ali mu uyiisi mabuli, bu Yiisu ali mu ubeelese babeeri, bu Yiisu ali mu ukubu baka nha kulu a bangaa buyeri mu Mabasonuu ma ngira, na nha kulu a Bafarisi.
Mu ibari kia bioolo, Yiisu li mu uyene ku peembi a mapasi na likwa, bili mu ukebe nde ku Yeruselemi (8.31—10.52). Mbala tata nde li mu uyaabisa ndaa a likwa la nde likaayira, kwaa miyii mia nde, ka bo a bayuyi nde pe. Taanga dialaa, nde li mu uholo kuumbu ya «Mwaana a Muutu». Ndaa ya kimi-kimi, ni yili ti, kuumbu yii yili pasi kwaa bo, mu uyaaba tsutulu a yo.
Ibari kia mutata ili mu uyilimi ku ngaanda a Yeruselemi (11.1—13.37). Baata boosi bakibili Yiisu. Ka bu nde abingi bayalii mutso lipaanga la nzo a Nziaambi, nde li mu ukubu baka nha kulu a bakuutu ba Iseraeli. Nde li mu utalila mapasi makaayira kwaa miyii mia nde. Yiisu li mu uhamisa miyii mia nde, mu uba «likanda» mutso imiini mu Nziaambi.
Mu ibari kia muna, bakuutu ba Bayuudayo babaandii udwaanisa Yiisu (14.1—16.8). Bamubwoongili kwaa boosi, natee kwaa miyii, mi nde akabi bia udia bia Paaka na bo. Bakaangi Yiisu, bamufuundisi kwaa banguu ba bangaanga ba Nziaambi na kwaa Pilato, mutumi a basi Loma. Bamuheeri tsieembili ya likwa, bamukomi nha kuruwa. Iluumbu kia bioolo nha mbisi a likwa la nde, bakaasa bamoni ngili a nde bwaasi. Nha kulu a ndaa ya ukimuu ti nde li moonyi, bo babati, bakimii.
Mikaanda mimimosi mia Ndaa Yimbwe yasonuu Malako, mili mu ubwamweese hoolo moniyi a Yiisu wumaasiimbuu, na isala kia miyii (16.9-20). Mikaanda me mii, a bakisiingi utaanga mio pe mu makutunu ma bangaa Kristo, mundaa ti bibari bioosi bia mandaa maa, biasonomo kwaa Mataayi, so a buu pe kwaa Luka. Ndaa Yimbwe yasonuu Malako, babwilandila yo mu kubu yinyaati yi. Bukwisi na bubwe ba mutata a nde, bili mu umonuu lolo li ti, bio bibibwe nha kulu a baata boosi.
Mu ndukisini a mutata woosi, Yiisu li bebele na baata bali mu umono pasi. Imuutu kia nde, na ipfumu kia Nziaambi bi nde ali mu uyaabisa, bili biavuutunu. Na maa, mali mu ubwaba manguu ma mandaa kwaa bisi mu lolo li. Ipfumu kia Nziaambi ni ima? Mambiindili ma «Kristo» mama? Mu manduru maa, ma imiini kia bangaa Kristo, muutu utuu pe uha mvutu mu mawasa. Too taanga, mu uyene mu kuulu mosi itwaari na miyii mia Yiisu. Bwafwaana mu ukwamono mapasi ma mutimi. Nha mbisi a nhaa, miyii utuu uyaaba biyiluu, likwa na tsimbilili a «Mwaana Nziaambi». Ndaa Yimbwe ya Malako ni mutata wuli mu ubiti muutu mu uba ngaa Kristo. Ifwaani kia nde ni kosi. Ni mu ifwaani kii, Yiisu ali mu umweese lituu la nde nha yulu a banyama ba musiti, mu biluumbu bi nde alabisi ku tsi ya tsata (1.13).
Kwaa bangaa buyeri mu mandaa ma Biibila, Malako ni mukaanda wa tsiomi wa Ndaa Yimbwe. Yo yatemene nha yulu a imbaangi kia Peetero. Mataayi na Luka bali bayaaba yo. Bangaa buyeri bali mu uyesene ti mukaanda wu, ku basonuu nde ka bilimi helape maku tsaamba (70), nha mbisi a mbutili a Yiisu Kristo. Bo bakitsimi buu, mundaa a taanga dia midiingi, mibali mu umweese mu kiiti kia kuumi na bitata. Weti bu mandaa mali mu ubiindili bukulu ba Bayuudayo, baata bali mu utsimi ti mo kwaa bangooyi ali mu utsuu. Mandaa mali mu unyeme pasi dia likwa la Yiisu, wu boosi babwoongili mu likwa. Yiisu li mu yiluu umonuu weti «Kristo». Nde ni Mesiya wu uluusu ilimbisi kia Iseraeli, ka weti a bubali mu utumu tsi pe. Ka mu ndaa yatala mutsii a nde wa «Mwaana a Nziaambi» na Nziaambi, nde amonii mu taanga dia libootuu la nde, na abwibwamonuu mu taanga di nde akitii nha mulaanda. Mutsii wuu, li mu ubisi bipfumu bioosi na tuu dioosi, mundaa ti ngwanya a nde yamonii nha kuruwa!
1
Nziisili a Yowani Mubootii mu tsi ya tsata
(Mataayi 3.1-12; Luka 3.1-18; Yowani 1.19-28)
1 Mbaandila Ndaa Yimbwe ya Yiisu Kristo, Mwaana a Nziaambi. 2 Mu mukaanda a mubili Yeesaya basonuu:
«Mono me ni tsinduu tumu a me nha kulu a we,
mu uyiluu we kuulu.
3 Ni ndaa a muutu mosi, wuli mu uloo mu tsi ya tsata:
Diyiluu kulu a Pfumu,
diyiluu usuungusu misoo mia nde✡Mal 3.1; Yes 40.3!»
4 Bu Yowani Mubootii amonii mu tsi ya tsata, nde akibootuu na akiyaabisa: «Disobo ndiaatili a beni, diholo libootuu. Tumake, Nziaambi sa asa masumu ma beni kolokolo.» 5 Baata boosi ba mu itinini kia Yuuda, na ba ku ngaanda ya Yeruselemi, bakiyiri kwaa nde. Bo bakisiingi masumu ma bo nha kulu a baata, na Yowani akibootuu bo mu nziali ya Yorodaani.
6 Yowani akilwaata ikutu kibabaamba mu miooso mia nyama wa kuumbu samo. Na nde akilwaata kobo yi bayiluu mu mukaanda a nyama mu luungu la nde. Nde akidia bangwalibaanga na maari ma nyosi wa ku musiti. 7 Nde akiyaabisa: «Muutu mosi wavulu me mifuri, li mu uyiri nha mbisi a me. Me a nafwaana pe mu ubaandina, mu unyangila midi mia bikoori bia nde. 8 Me nadibootii mu maamba, ka nde, sa wadibootuu mu Muheebili wa Ngira.»
Saatina awungisi Yiisu nha mbisi a libootuu la nde
(Mataayi 3.13—4.11; Luka 3.21-22; 4.1-13)
9 Mu biluumbu bii, Yiisu amati ku Ngaanda ya Nazareti, mu itinini kia Ngalili, na Yowani wamubootii mu Yorodaani. 10 Mu taanga di Yiisu akipala mu maamba, nde amoni mayula madibini na Muheebili wa Ngira akulumini nha yulu a nde weti beembe. 11 Na Ndaa yayuyini mu mayula: «We ni Mwaana a me wa litoono ndaa. Mu we me ndi mu umono kinyi a me yoosi.»
12 Mutaanga dina dii, Muheebili a Nziaambi wamubiti ku tsi ya tsata. 13 Yiisu adiaali kuu, mu tsitsi a biluumbu maku mana, na Saatina wamuwungisi. Nde akidiaala nha kati a banyama ba ku musiti. Batumu ba Nziaambi bakisalila nde.
Yiisu ayaabisi Ndaa Yimbwe
(Mataayi 4.12-22; Luka 4.14-15; 5.1-11)
14 Nha mbisi a nha baloosi Yowani Mubootii mu perese, Yiisu ayeni ku itinini kia Ngalili. Kuu nde akiyiisi Ndaa Yimbwe ya Nziaambi. 15 Nde akileele: «Taanga dimbwe dimaato, na Ipfumu kia Nziaambi ika bebele! Disobo ndiaatili, na disa imiini mu Ndaa Yimbwe!»
Yiisu ati balobi ba batswi bana mbili
(Mataayi 4.18-22; Luka 5.1-11)
16 Yiisu akiyene mu mukoo-mukoo a diaanga la Ngalili, bu nde amoni Simooni na mukee a nde Andere. Bo bakidumunu siele mu maamba, mundaa ti bo ali balobi ba batswi. 17 Yiisu wabaleeli: «Diduku me, na beni sa diba balobi ba baata.» 18 Nhaa-na-tsi, bo basiisi masiele ma bo, na bamuduki. 19 Yiisu asweesii hoolo nha lala, na amoni Yaki na mukee a nde Yowani, bo baboolo baana ba Zebedaayi. Bo bali mutso bootu la bo, na bakiloondo masiele ma bo. 20 Nhaa na nhaa, Yiisu wabateeri mbili. Ninha, bo basiisi taayi a bo Zebedaayi mutso bootu na basiali, na bo baduki Yiisu.
Muutu wu muheebili wu mubi akikwaamisa
(Luka 4.31-37)
21 Yiisu na miyii mia nde bakoti mu ngaanda ya Kapernawumi. Nhaa na a nhaa, mu iluumbu kia Saba, Yiisu ayeni ku nzo a makutunu ma Bayuudayo. Ni kuu nde abandii uyiisi baata. 22 Babakiyuu nde bakimii mu nziisili a nde. Mu ndaa ti nde akiyiisi bo mu litu, na nziisili a nde yali na lisobuso na nziisili a Bayiisi ba mikele. 23 Kaba, mutso nzo a bo ya makutunu ma Bayuudayo, mwali na muutu mosi wu muheebili wu mubi akikwaamisa. Nde abaandii uloo: 24 « Ima we tooni mu bisi, Yiisu musi Nazareti? We yiri mu ufuusu bisi? Me nayaaba bubwe we na li: wa Ngira, wu Nziaambi atsinduu!» 25 Yiisu a tsuyi mu ibaala kwaa muheebili wu mubi na wa muleeli: «Wuru na pii, na pala mu muutu wu!» 26 Muheebili wu mubi anyingisi muutu mu mifuri, na apali mu nde bu aloyi mungiri wu munene. 27 Baata boosi bakimii kwalaa bu bafulisini bo na bo: «Yi ki ndaa yi? Muutu wu li mu uha nziisili yinyatii mu litu loosi! Nde li mu utumu natee kwaa miheebili mimibi, na mio mili mu utumumu nde!» 28 Na, nhaa na nhaa, mvuungu a Yiisu yatsiaamii mu itinini kia Ngalili kioosi.
Yiisu abeelisi buko ba Simooni na babeeri bakimi
(Mataayi 8.14-17; Luka 4.38-41)
29 Bo bapali mu nzo a makutunu ma Bayuudayo, na bayeni mu mawasa ku nzo a Simooni na Andere, itwaari na Yaki na Yowani. 30 Buko ba Simooni ali nha yulu a mbuu, na baa. Mawasa-mawasa, batsuyi mu ndaa a nde kwaa Yiisu. 31 Yiisu asweesii kwaa nde, wamukaangi mu koo na wamutemisi. Baa lamatii mu nde, na nde abaandii mu usalila bo.
32 Mu taanga tsitsii, bwiisi bu bamana na uyili, baata babeyi kwaa Yiisu babeeri boosi na babali bakangama kwaa miheebili mimibi. 33 Baata ba ngaanda yoosi bakidwaanina munywa a nzo. 34 Yiisu abeelisi baata balaa bakimono pasi mu bibeeri bia mupili na mupili. Nde abingi ka miheebili mialaa mimibi. Nde a akiha pe muswa kwaa miheebili mimibi mu utsuu, mu ndaa ti mio miali miayaaba, nde na ali.
Yiisu ayaabisi Ndaa Yimbwe mu itinini kia Ngalili
(Luka 4.42-44)
35 Iluumbu kiaduki, mu ngwaali a ngwaali ya na wee, Yiisu asiimbii, na apali mu nzo. Nde ayeni nha mbuu yahele a baata, na nde abaandii ukuundu Nziaambi kuu. 36 Simooni na baata babali na nde babaandii usaa Yiisu. 37 Bu bamusolili, bamuleeli: «Baata boosi bali mu usaa we.» 38 Yiisu wabaleeli: «Tsweendani mu mapeembi makimi, mu mala mabebele, paa me yiisi Ndaa Yimbwe kuu ka. Mundaa ti, ni mu ndaa yo me nayiri.» 39 Na nde adieengili itinini kia Ngalili kioosi. Nde akiyiisi Ndaa Yimbwe, mu manzo ma bo ma makutunu ma Bayuudayo, na akibingi miheebili mimibi.
Yiisu atsieemisi ngaa bwaari
(Mataayi 8.1-4; Luka 5.12-16)
40 Ngaa bwaari mosi ayiri kwaa Yiisu, atsukini nha kulu a nde na wamuloombi: «So we tooni, we utuu utsieemese me!» 41 Yiisu bu amoni ngebe dialaa, nde asibili koo, wamubeembi. Yiisu wamuleeli: «Me tooni, ki tsieeme wa we!» 42 Nhaa na nhaa, nde abeelii mu bwaari, na nde atsieemi. 43 Yiisu wamuvutili na wamutsuyi mu ibaala. 44 Nde wamuleeli: «Yuu bubwe: a leele yo kwaa muutu so mosi pe. Ka yene kwaa ngaanga a Nziaambi, paa we mweese nde ti we maabeeluu. Na ha bungori ba Mooso atumi, mu umweese kwaa boosi ti we maabeeluu.» 45 Muutu wuu ayeni, ka akiyene ayaabisa kwaa boosi mii miayilimi mu nde. Mu toono yii, Yiisu ali ka utuu pe ubwamonuu mutso ngaanda. Nde akidiaala ku mbari a ngaanda, mu mambuu mamahele baata. Ka baata bakimata mu mambuu moosi na bakiyiri kwaa nde.
✡1:3 Mal 3.1; Yes 40.3