Ụ́ꞌdụ́kọ́ múké
Lúkã
ní sĩí rĩ
Tã búkũ rĩ vé rĩ ã ũlũngárá
Búkũ ꞌdĩri Lúkã sĩ nĩ, sĩ kpá búkũ Ẹ̃zị́ vé rĩ nĩ. Lúkã adri Yãhụ́dị̃gú ku, ꞌbo ímbákí ĩri tã nị̃ị́ ambamba. Lúkã rĩ Gị̃rị́kị̃gú, újá ẹ́sị́ Yẹ́sụ̃ ri ẹ̃ꞌyị̃zú rá. Lúkã pi rikí ẹ̃zị́ ngaá Páũlũ be trụ́, kộpi rikí ụ́ꞌdụ́kọ́ múké Yẹ́sụ̃ vé rĩ ũlũú ꞌbá rĩ pi ní. Búkũ ĩri ní sĩí ꞌdĩri agá, ũlũ Yẹ́sụ̃ vé adringárá ã tã, ãzini ẹ̃zị́ Yẹ́sụ̃ ní ngaá rĩ ã tã, tã ni ã fi rí ꞌbá adriꞌbá Yãhụ́dị̃ rú ku rĩ pi drị̃gé múké.
Búkũ ꞌdĩri agá, Lúkã sĩ tã kárákará, ícókí ị́sụ́ búkũ ụrụkọ ụ́ꞌdụ́kọ́ múké vé rĩ pi agá ku. Lúkã sĩ Yũwánĩ bãtízĩmũ sẽépi rĩ vé tịngárá ã tã, sĩ Yẹ́sụ̃ vé tịngárá ã tã, ãzini sĩ sâ Yẹ́sụ̃ ní drĩ adrizú mváŋá rú rĩ vé tã, ãzini sĩ tị Yũwánĩ bãtízĩmũ sẽépi rĩ ní sẽé rĩ vé tã. Iꞌda lẽngárá Múngú ní ꞌbá rĩ pi lẽzú céré rĩ vé tã. Yẹ́sụ̃ ũlũ tã rĩ pi nãpí sĩ, ũlũ Sãmãríyãgú ẹ́sị́ be múké rĩ vé tã (cápĩtã 10 gé), ãzini ũlũ mvá ị̃pẹ̃rị̃ị́pi mụzú rárá rú rĩ vé tã (cápĩtã 15 gé), ãzini ũlũ Yẹ́sụ̃ pi vé adringárá ꞌbá mũfẽngã uꞌdụꞌbá rĩ pi be trụ́ rĩ vé tã (cápĩtã 19 gé), ãzini ẹzị kĩnĩ, ꞌbá tã ũnjí ꞌoópi rĩ ẹ̃ꞌyị̃ dõ ꞌi rá, ĩri ídrí ꞌdániꞌdáni rĩ ị́sụ́ rá, (cápĩtã 23 gá).
Lúkã ẹ́dị́ Índrí Múngú vé rĩ vé tã vú sĩ kárákará, ẹ́dị́ kpá Yẹ́sụ̃ vé ẹ̃zị́ ã tã ĩndĩ, iꞌda kpá lẹ́tị Yẹ́sụ̃ ní rizú Múngú ri zịzú rĩ vé tã ĩndĩ. Búkũ rĩ vé ụ̃dụ̃ gé, ũlũ tã Yẹ́sụ̃ ní ꞌi iꞌdazú ívé ꞌbá ꞌî pámvú ũbĩꞌbá rĩ pi ẹndrẹtị gé lókí ĩri ní íngázú gõzú ídri rú drãngárá gálésĩ rĩ vé tã. Tã ꞌdĩꞌbée lũ kínĩ, ádarú Yẹ́sụ̃ gõ íngá adrií ídri rú dị̃ị́ rá.
1
Tã ẽ drị̃ íꞌdóngárá
1 Ãmbúgú Tõfílĩ, ꞌbá kárákará ꞌbị̃kí tã Múngú ní ngaá ꞌbá ãsámvú gé nõgó rĩ sĩí rá. 2 Kộpi sĩkí tã ꞌbá rĩ pi ní ũlũú ꞌbá ní rĩ, ꞌbá tã rĩ ũlũꞌbá rĩ pi ndrekí tã ĩ ꞌoꞌbá rĩ pi ĩ mị sĩ íꞌdóngárá gá ꞌdãá. 3 Ãmbúgú Tõfílĩ, á ꞌbã ẹ́sị́ tã rĩ pi ụ̃nị̃zú múké múké ĩri ní ꞌi íꞌdóngárá gá ꞌdãá, má ụ̃sụ̃ á lẽ tã ꞌi ngaápi rĩ sĩí sẽé mí ní. 4 Ãꞌdiãtãsĩyã mî nị̃ rí ꞌyozú kínĩ tã ĩ ní ímbá mí ní rĩ, ĩri tã áda.
Mãlãyíkã lũ Yũwánĩ Bãtízĩmũ sẽépi rĩ vé tịngárá ã tã
5 Lókí Ẽródẽ ní adrizú ꞌbãgú*1:5 ꞌBãgú Ẽródẽ: ꞌBãgú ꞌdĩri vé rụ́ ĩ zị Ẽródẽ Ãmbúgú rĩ. Sâ ĩ ní Yẹ́sụ̃ ri tịzú rĩ gé, Ẽródẽ Ãmbúgú ꞌdĩri rụ ãngũ rĩ nĩ. ꞌÍ lã Mãtáyo 2:1-8. Ẽródẽ Ãmbúgú rĩ kã drãá, ĩrivé mvá Ẽródẽ Ãnĩtípã gõ mãlũngã rĩ rụụ́ nĩ sâ Yũwánĩ ní bãtízĩmũ sẽzú Yẹ́sụ̃ ní rĩ gé. ꞌÍ lã Mãtáyo 14:1; Mãrákõ 6:14; Lúkã 3:1; Ẹ̃zị́ 4:27. Vụ́drị̃ ni gé, ꞌbãgú ãzi rụ́ ni Ẽródẽ Ãgị̃rị́pã, ĩri Ẽródẽ Ãmbúgú rĩ vé mvá vé mvá. ꞌÍ lã Ẹ̃zị́ 12:1-13:1. rú ãngũ Yụ̃dáyã vé rĩ agá rĩ gé, átálágú†1:5 Átálágú: ꞌBá Ĩsẽrélẽ vé rĩ pi ãsámvú gé, ꞌyéŋá átálágú ri rọ̃bọ̃ŋọ̃ zã Jó Múngú vé rĩ agá ꞌdãá nĩ. Atala rĩ pi ri ĩfũ úyú Lẹ́vị̃ vé rĩ agá. ãzi rụ́ ni Zãkãríyã ꞌi. Ágó rĩ íbí ĩfũú úyú atala rĩ pi vé rĩ agá, úyú Ãbíjã vé rĩ agá. Ũkú ni Ẽlĩsãbétã íbí ĩfũú úyú Ãrónã vé rĩ agá. 6 Kộpi ị̃rị̃trọ́ tã ꞌo pịrị Múngú ẹndrẹtị gé, kộpi ri tãị́mbị́ Úpí vé rĩ ꞌdụ nga rá, ãzini kộpi ri tã ĩ ní ẹzịị́ rĩ ꞌdụ nga rá. 7 Kộpi tịkí anji kuyé, ãꞌdiãtãsĩyã Ẽlĩsãbétã ní adrií úndó rú rĩ sĩ, kộpi ị̃rị̃trọ́ dẽkí kuú ãrãkã rú.
8 Ụ́ꞌdụ́ ãlu, Zãkãríyã ri ẹ̃zị́ ngaá Jó Múngú vé rĩ‡1:8 Jó Múngú vé rĩ: Jó Múngú vé rĩ ꞌyéŋá ãlukúta Yẹ̃rụ́sãlémã gá ꞌdãá. Atala rĩ pi ꞌyéŋá ri rọ̃bọ̃ŋọ̃ zã Jó rĩ agá ꞌdãá nĩ, sụ̃ tãị́mbị́ Mósẽ vé rĩ ní ꞌyoó rĩ tị́nị. Múngú ri dị̃ Vũrã Uleteretere rĩ gé, Jó Múngú vé rĩ agá ꞌdãá. agá ꞌdãá, ãꞌdiãtãsĩyã ụ́ꞌdụ́ ꞌdãri gé, ngúlúmũ Ãbíjã vé rĩ pi rikí ẹ̃zị́ rĩ ngaá nĩ. 9 Ĩpẽkí Zãkãríyã ri mụụ́ ẹ̃jị́ngụ̃rụ́ zãá Jó Múngú vé rĩ agá ꞌdãá, sụ̃ mẽrẽ atala rĩ pi vé rĩ ní lẽé rĩ tị́nị. 10 Lókí ẹ̃jị́ngụ̃rụ́ zãzú rĩ kã ícó, ꞌbá ĩ úmúꞌbá rĩ pi rikí Múngú ri zịị́ ãmvé.
11 Kúru Úpí vé mãlãyíkã§1:11 Mãlãyíkã: Mãlãyíkã rĩ pi índrí, kộpi ri adri Múngú be ꞌbụ̃ gé ꞌdãlé, kộpi rụ́ꞌbá ãkó. Múngú ri sâ ãzi sĩ kộpi ĩpẽ ímụ́ vũ drị̃gé nõó ụ́ꞌdụ́kọ́ múké ívé rĩ ũlũ ꞌbá rĩ pi ní. ní índrézú Zãkãríyã ẹndrẹtị gé, mãlãyíkã rĩ tu pá vũrã ẹ̃jị́ngụ̃rụ́ zãzú rĩ gé drị́ ẹ̃ndẹ́pị gélésĩla. 12 Zãkãríyã kã mãlãyíkã rĩ ndreé, ẹ́sị́ ni tĩ rụ̃cụ̃, ụ̃rị̃ ị́mvụ́ ĩri ũnjí ũnjí. 13 ꞌBo mãlãyíkã rĩ ní ꞌyozú ĩri ní kĩnĩ, “Zãkãríyã, mî ꞌo ụ̃rị̃ sĩ ku! Múngú yị mívé zịngárá gí. Mî ũkú ni Ẽlĩsãbétã ri ímụ́ mí ní mvá ágó tị rá, ꞌí ꞌda mváŋá rĩ ã rụ́ Yũwánĩ ꞌi. 14 Ãyĩkõ ri ímụ́ mi fụ ambamba, mi únjí ãní rá. ꞌBá kárákará pi ímụ́ únjí ĩ ní ĩri tịị́ rĩ sĩ. 15 Ĩri ímụ́ adri ãmbúgú Úpí ẹndrẹtị gé. Mvụ vị́nyọ̃ ku, ãzini mvụ íwá ku, ĩri ẹ́pị́ Índrí Uletere rĩ*1:15 Índrí Uletere rĩ: Índrí Uletere rĩ Índrí Múngú vé ni. Búkũ Múngú vé rĩ kĩnĩ, Ẹ́tẹ́pị ri Múngú ꞌi, ĩrivé mvá Yẹ́sụ̃ ri Múngú ꞌi, ãzini Índrí Uletere rĩ Múngú ꞌi. Ẹ́tẹ́pị ri, Mvọ́pị ri, ãzini Índrí Uletere rĩ, kộpi Múngú ãlu. ꞌÍ lã Yũwánĩ 1:1-18; Yũwánĩ 8:41-42; Ẹ̃zị́ 5:3-4. sĩ íꞌdózú ẹ́ndrẹ́pị agá ꞌdãá. 16 Ĩri ímụ́ ꞌbá Ĩsẽrélẽ vé rĩ pi íjị́ kárákará ĩgõ ĩvé Úpí Múngú vúgá. 17 Ĩri ꞌde mụzú Úpí ní drị̃drị̃, Índrí Uletere rĩ ĩri ású, ãzini ĩri ũkpõ ị́sụ́ sụ̃ Ẽlíyã†1:17 Ẽlíyã: Ẽlíyã ri nẹ́bị̃, Múngú ꞌdụ ĩri mụzú ꞌbụ̃ gé ídri rú, drã kuyé. Tịkí ĩri ãkũdẽ ílí rĩ ca mụ̃dụ̃rụ̃lụ̃ úrõmĩ (900), ị́sụ́ ãkũdẽ tịkí drĩ Yẹ́sụ̃ ri kuyé. ꞌÍ lã 1 ꞌBãgú 17-21; 2 ꞌBãgú 1-3. vé rĩ tị́nị. Ĩri ímụ́ anji ẹ́tẹ́pị́ị vé ẹ́sị́ újá, kộpi ĩvé anji lẽ ãní lẽlẽ, ãzini ĩri ímụ́ ꞌbá drị̃ be ũkpó ũkpó rĩ pi újá tã nị̃ sụ̃ ꞌbá Múngú vé adriꞌbá pịrị rĩ pi ní tã nị̃ị́ rĩ tị́nị, ĩri ímụ́ ꞌbá rĩ pi údé ku ũrẽ Úpí ri ũtẽngárá gá.”
18 Zãkãríyã ní mãlãyíkã rĩ zịzú kĩnĩ, “Ma ícó nị̃ ámá íngóni ꞌyozú kínĩ tã ꞌdĩri ꞌi nga rá? Á dẽ kú ãrãkã rú gí, mâ ũkú ni dẽ kpá ãrãkã rú gí.”
19 Mãlãyíkã rĩ ní újázú ĩri ní kĩnĩ, “Ma Gãbũrélẽ ꞌi. Ma ãtíꞌbá Múngú vé ni, Múngú ĩpẽ ma ímụ́ mí ní ụ́ꞌdụ́kọ́ múké ꞌdĩri ũlũú. 20 ꞌÍ ndre drĩ ká, íꞌdózú ãndrũ sĩ, mî tị ri ọ̃zụ̃, mí átá ku, cĩmgbá ĩ ní mváŋá rĩ tịzú rĩ gé, ãꞌdiãtãsĩyã mí ẹ̃ꞌyị̃ tã má ní ꞌyoó ĩri ímụ́ ꞌi nga sâ pịrị ni gé rĩ kuyé.”
21 ꞌBá rĩ pi kâ rií Zãkãríyã ri tẽé, kộpi rikí ụ̃sụ̃ụ́ kínĩ, Zãkãríyã áwí Jó Múngú vé rĩ agá ꞌdãá sâ be ãco ꞌdíni ãsĩ. 22 Zãkãríyã kã ĩfũú ãmvé nõó, ícó átá kộpi be ku. Kộpi ní nị̃zú ámázú ꞌyozú kínĩ tã ãzi iꞌda ꞌi ĩri ní ị́ndrị́lị́kị́ agá Jó Múngú vé rĩ agá ꞌdãá gí, gõ rií kộpi ní tã rĩ ũlũú drị́ sĩ.
23 Zãkãríyã kã ívé ẹ̃zị́ dẹẹ́, ĩri ní mvizú mụzú ꞌbẹ̃tị́. 24 Tã ꞌdĩri ã vụ́drị̃ gé, koro ũkú ni Ẽlĩsãbétã ní ꞌa ị́sụ́zú, Ẽlĩsãbétã adri mbãá tọ̃wụ́ kú ꞌbẹ̃tị́. 25 Ĩri ní ꞌyozú kĩnĩ, “Tã Úpí ní ꞌoó mâ rụ́ꞌbá gá nõri, ꞌdụ drị̃njá má drị̃gé sĩ gí, sẽ ꞌbá rĩ pi ínjákí mâ drị̃ ku.”
Mãlãyíkã lũ Yẹ́sụ̃ vé tịngárá ã tã
26 Ẽlĩsãbétã vé ꞌa rĩ kã mbaá caá mbãá ázíyá, Múngú ní mãlãyíkã Gãbũrélẽ ri ĩpẽzú ímụ́zú kụ̃rụ́ Nãzẽrétã vé rĩ gé, ãngũ Gãlĩláyã vé rĩ agá, 27 ĩpẽ ĩri ímụ́ Mãríyã adriípi kácáŋá rú Yõsépã ní lẽé jeé ꞌí ní ũkú rú rĩ vúgá, Yõsépã ĩfũ úyú Dãwụ́dị̃‡1:27 Dãwụ́dị̃: Múngú ĩpẽ Dãwụ́dị̃ ri adrií ꞌbãgú Ĩsẽrélẽ rĩ pi vé ni, ẹzị kĩnĩ, ꞌbãgú úꞌdí ri ímụ́ ĩfũ ĩrivé úyú agá, ĩri mãlũngã rĩ rụ mụzú ꞌdániꞌdáni, ꞌbãgú rĩ Yẹ́sụ̃ Kúrísítõ ꞌi. ꞌÍ lã Sãwụ́mã 132:11-12; Ẹ̃zị́ 2:30. Tịkí Dãwụ́dị̃ ri ị́sụ́ ãkũdẽ ílí rĩ ca élĩfũ ãlu (1,000) gí, ílí ꞌdãri gé, ị́sụ́ tịkí drĩ Yẹ́sụ̃ Kúrísítõ ri kuyé. ꞌÍ lã 1 Sãmũélẽ 16-30; 2 Sãmũélẽ 1-24; 1 ꞌBãgú 1-2. vé rĩ agá. 28 Mãlãyíkã rĩ ní fizú ĩri vúgá ꞌdãá, ꞌyozú ĩri ní kĩnĩ, “Mõdó mí ní, sẽkí mí ní tãkíri gí, Úpí ri mí be trụ́.”
29 Mãríyã ẽ drị̃ ábá céré céré tã mãlãyíkã rĩ ní ꞌyoó rĩ sĩ, ri ụ̃sụ̃ụ́ ꞌí ẹ́sị́ agá ꞌdãá, mõdó ꞌdĩri vé ífífí ãꞌdi. 30 Mãlãyíkã rĩ ní ꞌyozú Mãríyã ní kĩnĩ, “Mî ꞌo ụ̃rị̃ sĩ ku. Múngú ꞌbã tãkíri mí drị̃gé gí. 31 Mi ímụ́ ꞌa ị́sụ́, mi mvá ágóŋá tị, ꞌí ꞌda rụ́ ni Yẹ́sụ̃§1:31 Yẹ́sụ̃: Rụ́ Yẹ́sụ̃ ꞌdĩri vé ífífí, Múngú ri ꞌbâ paápi rĩ. ꞌi. 32 Ĩri ímụ́ adri ãmbúgú, ĩ ímụ́ ĩri zị Mvá Múngú ãmbúgú ꞌbá drị̃gé céré rĩ vé ni. Úpí Múngú ri ímụ́ sẽ ĩri ẹ́ꞌbị́pị Dãwụ́dị̃ vé mãlũngã rụ nĩ. 33 Ĩri ímụ́ adri ꞌbãgú rú sụ́rụ́ Yõkóbũ*1:33 Yõkóbũ: Yõkóbũ ri Ãbũrámã mvọ́pị Ĩsákã vé mvá, ĩri anji be mụdrị́ drị̃ ni ị̃rị̃, Múngú újá rụ́ ni zịị́ Ĩsẽrélẽ, úyú ĩrivé rĩ zịkí anji Ĩsẽrélẽ vé ni. Sâ Yẹ́sụ̃ vé rĩ gé, zịkí kộpi Yãhụ́dị̃. ꞌÍ lã Íꞌdóngárá 25-50. vé rĩ pi drị̃gé. Ĩri ímụ́ mãlũngã rụ mụzú ụ̃dụ̃ ãkó.”
34 Mãríyã ní mãlãyíkã rĩ zịzú kĩnĩ, “Ma drĩ ágó ãkó pírí, tã ꞌdĩri ímụ́ ꞌi nga mâ rụ́ꞌbá gá íngóni ngóni?”
35 Mãlãyíkã rĩ ní ꞌyozú Mãríyã ní kĩnĩ, “Índrí Uletere rĩ ímụ́ mi ású, ãzini ũkpõ Múngú vé rĩ ímụ́ mi ású rá. Mvá mí ní ímụ́ tịị́ rĩ, ĩri adri uletere, ĩ ĩri zị Mvá Múngú vé ni. 36 Mívé máríté Ẽlĩsãbétã ri nóni ꞌa be, ĩri ímụ́ mvá ágó tị rá, ị́sụ́zú dẽ kú ãrãkã rú, ꞌa ni mba nóni caá mbãá ázíyá, ꞌbá rĩ pi rikí ꞌyoó kínĩ ĩri úndó rú. 37 Tã ãzi Múngú ri ndẽépi ni ãluŋáni ꞌdãáyo.”
38 Mãríyã ní ꞌyozú kĩnĩ, “Ma ãtíꞌbá Úpí vé ni. Tã rĩ ã nga ꞌi mâ rụ́ꞌbá gá sụ̃ mí ní ꞌyoó rĩ tị́nị.” Kúru mãlãyíkã rĩ ní ĩri kuzú, ĩri ní ꞌdezú mụzú.
Mãríyã mụ Ẽlĩsãbétã vúgá
39 Sâ ꞌdãri gé, Mãríyã ní ꞌdezú mụzú rụ́ꞌbá sĩ kụ̃rụ́ ánga rú Yụ̃dáyã vé rĩ gé ꞌdãá, 40 ĩri ní mụzú kụ̃rụ́ Zãkãríyã ní adrizú rĩ gé, ĩri ní fizú Zãkãríyã vé jó agá ꞌdãá, ĩri ní Ẽlĩsãbétã ri ẹzịzú. 41 Ẽlĩsãbétã kã Mãríyã vé ẹzịngárá ꞌdĩri yịị́, mváŋá rĩ ní ꞌi úlózú Ẽlĩsãbétã agá ꞌdãá. Índrí Uletere rĩ ní Ẽlĩsãbétã ri ásúzú. 42 Ĩri ní íꞌdózú átázú ụ́ꞌdụ́kọ́ be ụrụ ꞌdãá kĩnĩ, “Ũkú rĩ pi ãsámvú gé, ꞌbãkí tãkíri mí drị̃gé gí, mvá mí ní ímụ́ tịị́ rĩ, ꞌbãkí tãkíri drị̃ ni gé gí! 43 ꞌBo ngá sẽépi Múngú ní ma ị̃njị̃zú, ĩri ní Úpí ẹ́ndrẹ́pị ri ĩpẽzú ímụ́zú ma ndrezú rĩ ãꞌdi? 44 Má kã mõdó mí ní sẽé rĩ yịị́, koro mvá má agá rĩ adri ãyĩkõ sĩ, úló ꞌi má ꞌa gá ꞌdãá. 45 Múngú ꞌbã tãkíri mí drị̃gé gí, ãꞌdiãtãsĩyã mí ãꞌyĩ tã Úpí ní ꞌyoó ĩri ꞌi nga mî rụ́ꞌbá gá rĩ rá.”
Mãríyã ngo úngó Múngú ri íngúzú
46 Mãríyã ní ꞌyozú kĩnĩ,
“Má íngú Múngú ri ẹ́sị́ be céré. 47 Mâ ẽ ẹ́sị́ ị́sụ́ ãyĩkõ Múngú ma Paápi rĩ sĩ.
48 Ãꞌdiãtãsĩyã ma ãtíꞌbá ĩ ní ndreé kuú ẹ̃zị́ ãkó ni, Múngú ụ̃sụ̃ mâ tã gí.
Íꞌdózú ãndrũ mụzú drị̃drị̃, anji ĩ ní ímụ́ tịị́ vúlé ꞌdĩí rĩ pi ímụ́ ꞌyo kínĩ, Múngú ꞌbã tãkíri má drị̃gé gí,
49 ãꞌdiãtãsĩyã Múngú Ũkpõ ꞌDị́pa ꞌo tã ãmbúgú mâ rụ́ꞌbá gá gí, ĩrivé rụ́ uletere.
50 Ẹ́sị́ ni ri adri ĩdríkídri ꞌbá ꞌi ruꞌbá ruru rĩ pi ní mụzú ꞌdániꞌdáni.
51 Inga ꞌî drị́ ũkpõ be rĩ tã ꞌozú ãní,
íré ꞌbá ãfú rú rĩ pi kpélékpélé.
52 Ísị́ ꞌbá ãngũ rụꞌbá rĩ pi ĩvé lúpá drị̃gé sĩ vũgá,
gõ ꞌbá tã be mãdã rĩ pi ingaá ụrụ.
53 Sẽ ngá múké nyaá ꞌbá ẹ̃bị́rị́ ní fụụ́ rĩ pi ní, ꞌbo pẽ ꞌbá ãꞌbú be rĩ pi mụzú drị́ be ule.
54 Ko ívé ãtíꞌbá Ĩsẽrélẽ vé rĩ pi ẽ ĩzã rá.
Ãvĩ ũyõ ꞌí ní sõó lẽzú ẹ́sị́ ĩdríkídri ꞌbãzú kộpi ní ꞌdãri ã tã sĩ kuyé.
55 Sõ ũyõ ꞌbá ẹ́ꞌbị́pị Ãbũrámã†1:55 Ãbũrámã: Múngú zị Ãbũrámã ri kĩnĩ, ã ku ívé ꞌbá ꞌbẹ̃tị́ ãsámvú gé rĩ pi, ã ku ívé ãngũ, ã ꞌde mụụ́ ãngũ ãzi úꞌdí ni gé. Ãbũrámã ri ẹ́ꞌbị́pị Yãhụ́dị̃ rĩ pi vé rĩ, tịkí ĩri ílí élĩfũ ãlu mụ̃dụ̃rụ̃lụ̃ ãrõ (1,800) gé, ị́sụ́ tịkí drĩ Yẹ́sụ̃ ri kuyé. ꞌÍ lã Íꞌdóngárá 12-25. ní ĩrivé úyú pi be kĩnĩ, ꞌi adri kộpi ní ẹ́sị́ be múké mụzú nyonyo.”
56 Mãríyã áwí adrií Ẽlĩsãbétã vé ãngá ꞌdãá mbãá na, ĩri ní kúru mvizú mụzú ꞌbẹ̃tị́.
Yũwánĩ Bãtízĩmũ sẽépi rĩ vé tịngárá
57 Sâ Ẽlĩsãbétã ní mváŋá rĩ tĩzú rĩ kã ícó, tĩ mváŋá rĩ ágóŋá. 58 ꞌBá ĩrivé jó gãrã gá rĩ pi máríté rĩ pi be kâ yịị́ kínĩ, Úpí ꞌbã ẹ́sị́ múké ĩri ní, tĩ mváŋá rĩ gí, kộpi adrikí ãní ãyĩkõ sĩ.
59 Mváŋá rĩ kã adrií caá ụ́ꞌdụ́ ãrõ, Zãkãríyã ẹ́ꞌdị́páa pi ĩrivé ũndĩ rĩ pi be, úmúkí ĩ mváŋá rĩ vé ágélé ẽ tị lịngárá‡1:59 Ágélé ẽ tị lịngárá: Múngú lũ Ãbũrámã ní kĩnĩ, anji ãgõ Ãbũrámã vé rĩ pi adrikí dõ caá ụ́ꞌdụ́ ãrõ gí, lẽ ã úlị́kí kộpi ã ágélé ẽ tị rá, lũzú kínĩ, kộpi anji Múngú vé ni. ꞌBá rĩ ãꞌyĩ dõ ꞌî ágélé ẽ tị sẽé lịị́ gí, ĩri tãị́mbị́ Mósẽ vé rĩ ꞌdụ nga. ꞌÍ lã Íꞌdóngárá 17:9-14; Ẹ̃zị́ 15:1-5. gá, kộpi lẽkí kõdô mváŋá rĩ vé ẹ́tẹ́pị vé rụ́ Zãkãríyã ꞌdĩri ꞌdaá mváŋá rĩ ã rụ́ꞌbá gá. 60 ꞌBo ẹ́ndrẹ́pị gã sĩ, kĩnĩ, “à ꞌdakí mvá rĩ ã rụ́ Yũwánĩ.”
61 ꞌBá rĩ pi ní ꞌyozú kínĩ, “Mívé máríté rĩ pi ãsámvú gé, ꞌbá ãzi rụ́ be ꞌdíni ꞌdãáyo.”
62 Kúru kộpi rikí átá Zãkãríyã ní drị́ sĩ, kộpi lẽkí nị̃ị́ vú ni gé, lẽ ã ꞌdakí mvá rĩ ã rụ́ ãꞌdi ꞌi. 63 Zãkãríyã ní ngá kpọlọꞌbụ ni zịzú, ꞌî sĩ rí mváŋá rĩ ã rụ́ ãní, ĩri ní mváŋá rĩ ã rụ́ sĩzú kĩnĩ, “Rụ́ ni Yũwánĩ ꞌi.” ꞌBá rĩ pi céré ãyãkí tã ꞌdĩri sĩ ãyãyã. 64 Koro Zãkãríyã ẽ tị ní ꞌi zị̃zú, ádra ni ní ꞌi ọyụzú, ĩri ní íꞌdózú átángá átázú, Múngú ri íngúzú. 65 ꞌBá adriꞌbá ĩri ã gãrã gá rĩ pi ãrẽvú céré ãyãkí tã ꞌdĩri sĩ ãyãyã. ꞌBá adriꞌbá ãngũ Yụ̃dáyã vé ánga rú rĩ gé rĩ pi ãrẽvú céré rikí átá tã ꞌdĩꞌbée sĩ. 66 ꞌBá tã ꞌdĩri yịꞌbá rĩ pi ãrẽvú céré ngakí ãyãá tã ꞌdĩri sĩ ãyãyã, kộpi ní zịzú kínĩ, “Mváŋá ꞌdĩri úmvúlésĩ ímụ́ adri ꞌbá íngóni ni?” Ãꞌdiãtãsĩyã kộpi ndrekí, Úpí ri ĩri be trụ́.
Zãkãríyã ngo úngó Múngú ri íngúzú
67 Índrí Uletere rĩ ní mváŋá rĩ vé ẹ́tẹ́pị Zãkãríyã ri ásúzú, Zãkãríyã ní kúru ụ́ꞌdụ́kọ́ íngápi Múngú vúgálésĩ rĩ ũlũzú kĩnĩ,
68 “Ẽ íngúkí Úpí Múngú Ĩsẽrélẽ vé rĩ íngúngũ,
ãꞌdiãtãsĩyã ímụ́ ívé ꞌbá rĩ pi paá gí.
69 Ĩpẽ ꞌbá ní ꞌbá ũkpõ be ni ímụ́ ꞌbâ paá,
ĩpẽ íngázú ívé ãtíꞌbágú Dãwụ́dị̃ vé úyú agá.
70 Úpí ẹzị tã ꞌdĩri kú ívé nẹ́bị̃§1:70 Nẹ́bị̃: Múngú ri ívé tã átá nẹ́bị̃ rĩ pi ní, kộpi kúru ĩrivé ụ́ꞌdụ́kọ́ rĩ ũlũ ꞌbá rĩ pi ní. uletere rĩ pi ní ọ́tụ́ ị́nọ́gọ́sị́,
71 kĩnĩ, ĩ ímụ́ ꞌbâ pa ꞌbávé ariꞌba rĩ pi drị́gé sĩ,
ãzini ꞌbá ꞌbâ ndreꞌbá ũnjí rĩ pi drị́gé sĩ rá.
72 Múngú kĩnĩ ꞌî ẹ́sị́ ri adri ĩdríkídri ꞌbávé ẹ́tẹ́pị́ị ní,
ãzini ꞌi ívé ũndĩ ꞌí ní rụụ́ uletere rĩ vé tã ígá rá.
73 Sõ ũyõ rĩ ꞌbá ẹ́ꞌbị́pị Ãbũrámã ní
74 kĩnĩ, ꞌi ꞌbâ pa ꞌbávé ariꞌba rĩ pi drị́gé sĩ rá,
ꞌbâ ngakí rí ꞌí ní ẹ̃zị́ ụ̃rị̃ ãkó,
75 ụ́ꞌdụ́ céré ꞌbâ adrikí rí uletere, ãzini ꞌbâ ꞌokí rí tã pịrị ꞌí ẹndrẹtị gé.
76 Mâ mvá rĩ, ĩ ímụ́ mi zị nẹ́bị̃ Múngú ũkpõ be ꞌbá rĩ pi drị̃gé céré rĩ vé ni,
ãꞌdiãtãsĩyã mi ímụ́ mụ drị̃drị̃ Úpí ní lẹ́tị údé.
77 Mi ímụ́ lũ ĩrivé ꞌbá rĩ pi ní, ĩ ícó kộpi pa rá,
Múngú trũ dõ kộpi ĩvé ũnjĩkãnyã agásĩ gí.
78 Múngú ní adrií ẹ́sị́ be múké rĩ sĩ,
ĩri ímụ́ ꞌbá ní ụ̃tụ́ŋá ĩpẽ ꞌbụ̃ gé ꞌdãásĩ dị̃ ꞌbá drị̃gé,
79 ĩri ímụ́ dị̃ ꞌbá adriꞌbée ị́nị́ŋá agá rĩ pi drị̃gé,
ãzini ꞌbá riꞌbá drãngárá ũtẽꞌbá rĩ pi drị̃gé,
ĩri ꞌbá ní lẹ́tị pịrị tãkíri ị́sụ́zú ni iꞌda.”
80 Yũwánĩ kã mbaá, Índrí Múngú vé rĩ sẽ ĩri ní ũkpõ. Yũwánĩ adri ãngũ ãꞌwí cínyáfã rú rĩ agá ꞌdãá cĩmgbá cazú ụ́ꞌdụ́ ĩ ní ĩri pẽzú mụzú ꞌbá Ĩsẽrélẽ vé rĩ pi ãsámvú gé rĩ gé.
*1:5 1:5 ꞌBãgú Ẽródẽ: ꞌBãgú ꞌdĩri vé rụ́ ĩ zị Ẽródẽ Ãmbúgú rĩ. Sâ ĩ ní Yẹ́sụ̃ ri tịzú rĩ gé, Ẽródẽ Ãmbúgú ꞌdĩri rụ ãngũ rĩ nĩ. ꞌÍ lã Mãtáyo 2:1-8. Ẽródẽ Ãmbúgú rĩ kã drãá, ĩrivé mvá Ẽródẽ Ãnĩtípã gõ mãlũngã rĩ rụụ́ nĩ sâ Yũwánĩ ní bãtízĩmũ sẽzú Yẹ́sụ̃ ní rĩ gé. ꞌÍ lã Mãtáyo 14:1; Mãrákõ 6:14; Lúkã 3:1; Ẹ̃zị́ 4:27. Vụ́drị̃ ni gé, ꞌbãgú ãzi rụ́ ni Ẽródẽ Ãgị̃rị́pã, ĩri Ẽródẽ Ãmbúgú rĩ vé mvá vé mvá. ꞌÍ lã Ẹ̃zị́ 12:1-13:1.
†1:5 1:5 Átálágú: ꞌBá Ĩsẽrélẽ vé rĩ pi ãsámvú gé, ꞌyéŋá átálágú ri rọ̃bọ̃ŋọ̃ zã Jó Múngú vé rĩ agá ꞌdãá nĩ. Atala rĩ pi ri ĩfũ úyú Lẹ́vị̃ vé rĩ agá.
‡1:8 1:8 Jó Múngú vé rĩ: Jó Múngú vé rĩ ꞌyéŋá ãlukúta Yẹ̃rụ́sãlémã gá ꞌdãá. Atala rĩ pi ꞌyéŋá ri rọ̃bọ̃ŋọ̃ zã Jó rĩ agá ꞌdãá nĩ, sụ̃ tãị́mbị́ Mósẽ vé rĩ ní ꞌyoó rĩ tị́nị. Múngú ri dị̃ Vũrã Uleteretere rĩ gé, Jó Múngú vé rĩ agá ꞌdãá.
§1:11 1:11 Mãlãyíkã: Mãlãyíkã rĩ pi índrí, kộpi ri adri Múngú be ꞌbụ̃ gé ꞌdãlé, kộpi rụ́ꞌbá ãkó. Múngú ri sâ ãzi sĩ kộpi ĩpẽ ímụ́ vũ drị̃gé nõó ụ́ꞌdụ́kọ́ múké ívé rĩ ũlũ ꞌbá rĩ pi ní.
*1:15 1:15 Índrí Uletere rĩ: Índrí Uletere rĩ Índrí Múngú vé ni. Búkũ Múngú vé rĩ kĩnĩ, Ẹ́tẹ́pị ri Múngú ꞌi, ĩrivé mvá Yẹ́sụ̃ ri Múngú ꞌi, ãzini Índrí Uletere rĩ Múngú ꞌi. Ẹ́tẹ́pị ri, Mvọ́pị ri, ãzini Índrí Uletere rĩ, kộpi Múngú ãlu. ꞌÍ lã Yũwánĩ 1:1-18; Yũwánĩ 8:41-42; Ẹ̃zị́ 5:3-4.
†1:17 1:17 Ẽlíyã: Ẽlíyã ri nẹ́bị̃, Múngú ꞌdụ ĩri mụzú ꞌbụ̃ gé ídri rú, drã kuyé. Tịkí ĩri ãkũdẽ ílí rĩ ca mụ̃dụ̃rụ̃lụ̃ úrõmĩ (900), ị́sụ́ ãkũdẽ tịkí drĩ Yẹ́sụ̃ ri kuyé. ꞌÍ lã 1 ꞌBãgú 17-21; 2 ꞌBãgú 1-3.
‡1:27 1:27 Dãwụ́dị̃: Múngú ĩpẽ Dãwụ́dị̃ ri adrií ꞌbãgú Ĩsẽrélẽ rĩ pi vé ni, ẹzị kĩnĩ, ꞌbãgú úꞌdí ri ímụ́ ĩfũ ĩrivé úyú agá, ĩri mãlũngã rĩ rụ mụzú ꞌdániꞌdáni, ꞌbãgú rĩ Yẹ́sụ̃ Kúrísítõ ꞌi. ꞌÍ lã Sãwụ́mã 132:11-12; Ẹ̃zị́ 2:30. Tịkí Dãwụ́dị̃ ri ị́sụ́ ãkũdẽ ílí rĩ ca élĩfũ ãlu (1,000) gí, ílí ꞌdãri gé, ị́sụ́ tịkí drĩ Yẹ́sụ̃ Kúrísítõ ri kuyé. ꞌÍ lã 1 Sãmũélẽ 16-30; 2 Sãmũélẽ 1-24; 1 ꞌBãgú 1-2.
§1:31 1:31 Yẹ́sụ̃: Rụ́ Yẹ́sụ̃ ꞌdĩri vé ífífí, Múngú ri ꞌbâ paápi rĩ.
*1:33 1:33 Yõkóbũ: Yõkóbũ ri Ãbũrámã mvọ́pị Ĩsákã vé mvá, ĩri anji be mụdrị́ drị̃ ni ị̃rị̃, Múngú újá rụ́ ni zịị́ Ĩsẽrélẽ, úyú ĩrivé rĩ zịkí anji Ĩsẽrélẽ vé ni. Sâ Yẹ́sụ̃ vé rĩ gé, zịkí kộpi Yãhụ́dị̃. ꞌÍ lã Íꞌdóngárá 25-50.
†1:55 1:55 Ãbũrámã: Múngú zị Ãbũrámã ri kĩnĩ, ã ku ívé ꞌbá ꞌbẹ̃tị́ ãsámvú gé rĩ pi, ã ku ívé ãngũ, ã ꞌde mụụ́ ãngũ ãzi úꞌdí ni gé. Ãbũrámã ri ẹ́ꞌbị́pị Yãhụ́dị̃ rĩ pi vé rĩ, tịkí ĩri ílí élĩfũ ãlu mụ̃dụ̃rụ̃lụ̃ ãrõ (1,800) gé, ị́sụ́ tịkí drĩ Yẹ́sụ̃ ri kuyé. ꞌÍ lã Íꞌdóngárá 12-25.
‡1:59 1:59 Ágélé ẽ tị lịngárá: Múngú lũ Ãbũrámã ní kĩnĩ, anji ãgõ Ãbũrámã vé rĩ pi adrikí dõ caá ụ́ꞌdụ́ ãrõ gí, lẽ ã úlị́kí kộpi ã ágélé ẽ tị rá, lũzú kínĩ, kộpi anji Múngú vé ni. ꞌBá rĩ ãꞌyĩ dõ ꞌî ágélé ẽ tị sẽé lịị́ gí, ĩri tãị́mbị́ Mósẽ vé rĩ ꞌdụ nga. ꞌÍ lã Íꞌdóngárá 17:9-14; Ẹ̃zị́ 15:1-5.
§1:70 1:70 Nẹ́bị̃: Múngú ri ívé tã átá nẹ́bị̃ rĩ pi ní, kộpi kúru ĩrivé ụ́ꞌdụ́kọ́ rĩ ũlũ ꞌbá rĩ pi ní.