Mbuli Inogile ya Yesu Kilisito yandikigwe na
Matayo
Ulongozi
Mbuli Inogile yandikigwe na Matayo ya mumkumbo wa vitabu vine va lagano da sambi, vitabu avo volagusa vija Yesu viyakalile hano mwiisi. Kila kitabu acho chokemigwa, “Injili,” fambulo jake Mbuli Inogile. Vitabu avo vandikigwa ako kumwande na Matayo na Maluko na Luka na Yohana toka Yesu viyafile na kuzilibuka. Wanhu woifunza mbuli hawadijuwile siku diyandikigwe Mbuli Inogile yandikigwe na Matayo, lakini yogesigwa ikala behi na mwaka 60 toka kuvumbuka kwa Kilisito. Vivija ako kuyandikiligwe hakujuwike bule, lakini wanhu wayagwe wogesa yandikiligwa mwiisi ya Palesitina hebu sengine kudibuga da Yelusalemu.
Mwandikaji kakala Matayo yakalile mbokela kodi yang'hali hanakuwa mwanahina wa Yesu. Vivija twaga jake diyagwe dikala Levi. Matayo kakala imoja wa iwatumigwa longo na wabili. Matayo kawandikila Wayahudi, mbuli ino yojuwika kwa vilaguso kubanza 60 vilongigwe mna gamaandiko gang'alile ga lagano da umwaka. Matayo kalonda kulagusa kamba Yesu kakala Kilisito Mkombola, Mulungu kamsagula yawe Mkombola yalaguligwe mbuli zake. Vivija Matayo kandika mbuli nyingi za Undewa wa Mulungu. Wayahudi wagesa Kilisito Mkombola kokuwa Mndewa wa mwiisi ino. Matayo kakulema kutamanila kwao kwa kuwasimulila mbuli za kiloho za Undewa wa Mulungu.
Mbuli Inogile yandikigwe na Matayo acho kitabu kinogile kwa kusongela lagano da sambi, kwavija kina vilaguso vose vilongigwe mna idilagano da umwaka. Kitabu kino cholumbiliza malagano mabili. Wanhu woifunza mbuli, vivija wogesa sengine Matayo kageza kwiga ivitabu vitano vandikigwe na Musa. Vitabu avo, avo vitabu vaichanduso va lagano da umwaka. Yesu viyawapetele wanhu kulugongo (Luka 5-7) yodaha kuigala na Mulungu viyamgwelele Musa malagizo. (Kumbukumbu da Malagizo 19:3-23:33).
Mbuli zili mkitabu
Matayo kosonga kwandika Mbuli Inogile kwa kusimulila kuvumbuka kwa Yesu Kilisito na viyasongile sang'hano yake (Sula ya 1-4).
Abaho Matayo kosimulila sang'hano ya Yesu na mafundizo gake mengi (Sula ya 5-25).
Mbuli za kimambukizo za Mbuli Inogile yandikigwe na Matayo zizo zija za sang'hano ng'hulu ya Yesu nayo ayo ifa yake na kuzilibuka kwake (Sula ya 26-28).
1
Lukolo lwa Yesu Kilisito
Luk 3:23-38
1 Kitabu cha lukolo lwa Yesu Kilisito mzukulu wa Daudi, mzukulu wa Abulahamu.
2 Abulahamu kamulela Isaka, Isaka kamulela Yakobo, Yakobo kamulela Yuda na ndugu zake. 3 Yuda kamulela Pelesi na Zela, mamao kakala Tamali, Pelesi kamulela Heziloni, Heziloni kamulela Alamu. 4 Alamu kamulela Aminadabu, Aminadabu kamulela Nashoni, Nashoni kamulela Salimoni, 5 Salimoni kamulela Boazi, mamake Boazi kakala Lahabu, Boazi kamulela Obedi, mamake Obedi kakala Lusi, Obedi kamulela Yese, 6 Yese kamulela Mndewa Daudi.
Daudi kamulela Sulemani, mamake Sulemani kakala mwehe wa Ulia. 7 Sulemani kamulela Lehoboamu, Lehoboamu kamulela Abiya, Abiya kamulela Asa, 8 Asa kamulela Yehoshafati, Yehoshafati kamulela Yolamu, Yolamu kamulela Uzia, 9 Uzia kamulela Yotamu, Yotamu kamulela Ahazi, Ahazi kamulela Hezekia, 10 Hezekia kamulela Manase, Manase kamulela Amoni, Amoni kamulela Yosia, 11 Yosia kamulela Yekonia na ndugu zake, kipindi kija Wayahudi viwahamizigwe kugaligwa Babeli.
12 Viubitile uhamizo wa Babeli, Yekonia kamulela Shealitieli, Shealitieli kamulela Zelubabeli, 13 Zelubabeli kamulela Abiudi, Abiudi kamulela Eliakimu, Eliakimu kamulela Azoli, 14 Azoli kamulela Sadoki, Sadoki kamulela Akimu, Akimu kamulela Eliudi, 15 Eliudi kamulela Eliazali, Eliazali kamulela Matani, Matani kamulela Yakobo, 16 Yakobo kamulela Yusufu, mbigalo wake Malia, yamulelile Yesu yokemigwa Kilisito.
17 Avo kukala na ng'holo longo na nne kulawa Abulahamu mbaka Daudi, na ng'holo longo na nne kulawa Daudi mbaka Wayahudi viwahamizigwe Babeli na ng'holo longo na nne toka viwahamizigwe Babeli mbaka kuleleka kwa Kilisito Mkombola.
Kuvumbuka kwa Yesu Kilisito
Luk 2:1-7
18 Kuvumbuka kwa Yesu Kilisito kukala vino, Malia yafungiligwe zengele na Yusufu, lakini wang'hali hawanakala hamoja kamba mbigalo na mtwanzi, Malia koneka kana inda kwa udahi wa Loho Yang'alile. 19 Kwavija Yusufu kakala munhu yotenda ganogile, halondile kumgela kinyala Malia, avo kalonda kumuleka kinyelegezi. 20 Viyakalile kogelegeza vivo, msenga wa kuulanga wa Mndewa kamulawilila mzinzozi na kamulongela, “Yusufu mzukulu wa Daudi, sekeudumbe kumsola Malia yawe mwehe wako, kwavija inda yake kaipata kwa udahi wa Loho Yang'alile. 21 Kolela mwana wa kimbigalo na gweye komgwaa twaga da Yesu, kwavija kowakombola wanhu zake mzinzambi zao.”
22 Gano gose gatendeka kutenda galongigwe na Mndewa kubitila mtula ndagu wake galawilile, 23 “Mhambe kogoga inda, na kolela mwana wa kimbigalo, nao womkema Imanueli,” fambulo jake, “Mulungu kahamoja na tweye.”
24 Avo Yusufu viyalamuke muutulo, kamsola Malia kamba viyalongeligwe na imsenga wa Mndewa. 25 Lakini hatembele nayo mbaka viyalelile mwana na Yusufu kamgwaa twaga mwana ayo Yesu.