Mbuli Inogile ya Yesu Kilisito yandikigwe na
Maluko
Ulongozi
Mbuli Inogile yandikigwe na Maluko ya mumkumbo wa vitabu vine va lagano da sambi, vitabu avo volagusa vija Yesu viyakalile hano mwiisi. Kila kitabu acho chokemigwa, “Injili,” fambulo jake Mbuli Inogile. Vitabu avo vandikigwa ako kumwande na Matayo na Maluko na Luka na Yohana kipindi Yesu viyafile na kuzilibuka. Mbuli Inogile yandikigwe na Maluko acho kitabu kiguhi mna ivitabu vine va Mbuli Inogile. Vivija chogesigwa kamba acho kitabu cha ichanduso kwandikigwa mna ivitabu vose va Mbuli Inogile. Yogesigwa chandikigwa mwaka 65-70 toka kuvumbuka kwa Kilisito. Wanhu wengi oifunza vinhu ogesa kamba chandikigwa Lumi kwa kilamuso cha kuwagela moyo wanhu wamtogole Yesu ako.
Vivija Maluko kokemigwa Yohana Maluko, kakala miyao na mtumigwa Paulo na Balinaba, lakini mbuli ziyalongigwe vihile mbuli yake hazoneke kipindi viyawalekile muumwanza wa kimishieni. (Sang'h 13:13). Abaho Maluko kanga kabili na Balinaba (Sang'h 15:37-39). Vivija Maluko kajuwika kamba kakala uki na kidole na Petulo (1 Pet 5:13). Hamoja Maluko hazone kwa meso mbuli za Yesu viyakalile mwiisi, wanhu oifunza vinhu ogesa kamba Maluko kandika mbuli nyingi ziyone Petulo na azo mbuli zimemile mna Imbuli Inogile yandikigwe na Maluko. Mna Imbuli Inogile, Maluko kalonga ng'hani mbuli za uwanahina na mafundizo ga Yesu mna ikipindi cha kimambukizo.
Mbuli zili mkitabu
Maluko kosonga ikitabu mna isula ya 1:1-13.
Abaho Maluko kosimulila sang'hano ya Yesu viyakalile ako Galilaya (Sula ya 1:14-8:21).
Abaho kolonga mbuli ya mwanza wa Yesu ako Yelusalemu (Sula ya 8:22-10:52).
Maluko komambukiza kwa kwandika mbuli ya kipindi cha Yesu ako Yelusalemu, na komambukiza na ifa yake na kuzilibuka (Sula ya 11:1-16:8).
1
Yohana Mbatizaji kowapetela wanhu
(Matayo 3:1-12; Luka 3:1-18; Yohana 1:19-28)
1 Ino ayo Mbuli Inogile ya Yesu Kilisito Mkombola, Mwana wa Imulungu. 2 Isonga kamba viyandikigwe na mtula ndagu wa Imulungu Isaya,
“Imulungu kalonga, ‘Nomtuma msenga wangu yakulongolele
yaitande nzila yako.’
3 Munhu imoja kokema kuluwala,
‘Itandeni nzila ya Mndewa,
goloseni nzila yake yonda yabite!’ ”
4 Yohana Mbatizaji kalawilila kuluwala kawapetela wanhu, “Lekeni nzambi na mbatizigwe na Imulungu kozigela kumgongo nzambi zenu.” 5 Wanhu wengi kulawa mwiisi ya Yudea na kudibuga da Yelusalemu wachola kumtegeleza Yohana. Watogola kamba wana nzambi, Yohana kawabatiza muulwanda lwa Yolidani.
6 Yohana kavala kiwalo kitendigwe kwa mibahila ya ngamiya na mkwiji wa ng'hwembe mkigudi chake, ndiya yake ikala nzige na uki. 7 Kawapetela wanhu, “Munhu yonda yeze kuchugu kumwangu heyo munhu mkulu kunibanza nene. Niye sifaya hata kudohola nzabi za vilatu vake. 8 Niye nowabatiza kwa mazi, lakini heyo kowabatiza kwa Loho Yang'alile.”
Kubatizigwa na kugezigwa kwa Yesu
(Matayo 3:13-4:11; Luka 3:21-22; 4:1-13)
9 Mna ikipindi acho Yesu kalawa mna ikijiji cha Nazaleti mwiisi ya Galilaya na Yohana kambatiza muulwanda lwa Yolidani. 10 Yesu viyalawile mgamazi, bahaja kawona ulanga ugubuka na kamona Loho Yang'alile kohumuluka kamba huwa na kakala uchanha yake. 11 Sauti ihulikigwa kulawa kuulanga ilonga, “Gweye kwa Mwanangu nikunogele. Ninogelwa na gweye.”
12 Bahaja Loho Yang'alile kamulongoza yachole kuluwala, 13 kakala kuko kuluwala siku malongo mane, kagezigwa na Mwenembago. Wanyama wa kumuhulo wakala aho lakini wasenga wa kuulanga weza wamsang'hanila.
Yesu kowakema wavula somba wane
(Matayo 4:12-22; Luka 4:14-15; 5:1-11)
14 Yohana viyagodekigwe mkifungo, Yesu kachola isi ya Galilaya, kawapetela wanhu Mbuli Inogile ya Imulungu. 15 Kalonga, “Kipindi kivika, Undewa wa Imulungu wammabehi! Lekeni nzambi na muitogole Mbuli Inogile!”
16 Yesu viyakalile kobita kumgwazo wa lamba da Galilaya kawavika wavula somba wabili, Simoni na mdodo wake Andeleya wakala ovula somba na mizavu yao. 17 Yesu kawalongela, “Nikwelelezeni, na niye nowatenda muwe wavulaji wa wanhu.” 18 Bahaja waileka mizavu yao, wamkweleleza.
19 Kagenda kumwande, kawavika ndugu wabili wayagwe. Yakobo na Yohana, wanage Zebedayo. Wakala mwiingalawa oitanda mizavu yao. 20 Bahaja Yesu viyawone kawakema, nao wamuleka tatao Zebedayo na wasang'hanaji zake mwiingalawa, wamkweleleza Yesu.
Munhu yeli na kinyamkela
(Luka 4:31-37)
21 Yesu na wanahina zake wavika kudibuga da Kapelinaumu, viivikile siku ya Kubwihila Yesu kengila mng'anda ya kumpula Imulungu, kasonga kufundiza. 22 Wanhu wamuhulike wakanganya mafundizo gake, kwavija hafundize kamba wafundiza Malagizo ga Musa, ila kafundiza kwa udahi.
23 Abaho munhu yakalile na kinyamkela kengila mng'anda ya kumpula Imulungu, kaguta, 24 “Vino, kolonda choni kumwetu, gweye Yesu wa Nazaleti? Kwiza kutukoma? Nokujuwa gweye kwa ija Yang'alile yatumigwe na Imulungu!”
25 Yesu kamkomhokela ikinyamkela, “Nyamala! Mulawe munhu ino!”
26 Kinyamkela kamgela kisango munhu ayo, kaguta nyangi, kamulawa. 27 Wanhu wose wakanganya ng'hani, avo wasonga kuilongela, “Vino kino choni? Mafundizo gano ga sambi! Munhu ino kana udahi wa kulava vinyamkela, nao omtegeleza!”
28 Avo mbuli za Yesu zibwililika himahima kila hanhu mwiisi ya Galilaya.
Yesu kowahonya wanhu wengi
(Matayo 8:14-17; Luka 4:38-41)
29 Yesu na wanahina zake, hamoja na Yakobo na Yohana walawa mna ing'anda ya kumpula Imulungu, wachola kuna ikae ya Simoni na Andeleya. 30 Mkwe wa kitwanzi wa Simoni kakala yawasile mulusazi kolumwa homa, Yesu viyavikile wamulongela mbuli za mtamu ayo. 31 Yesu kamgendela mtwanzi ayo, kamgoga mkono kamwinula. Homa imulawa na kasonga kuwasang'hanila.
32 Ichungulo, zuwa vidihongile, wanhu wamgalila Yesu watamu na waja wakalile na vinyamkela. 33 Wanhu wose wa kudibuga dija waiting'hana haluhelengo lwa ing'anda. 34 Yesu kawahonya wanhu wengi wakalile na mitamu na kawalava vinyamkela wengi. Hawalekile vinyamkela walonge kwavija wamjuwa kakala nani.
Yesu kowapetela wanhu ako Galilaya
(Luka 4:42-44)
35 Imitootondo ng'hani siku diyagwe, Yesu kalamuka kasegela, kachola kunze kudibuga, hanhu kuduhu wanhu, kuko kampula Imulungu. 36 Simoni na wayage wachola kumzahila, 37 viwamvikile wamulongela, “Kila munhu kokuzahila.”
38 Yesu kawedika, “Tolondigwa kuchola kuna ivijiji viyagwe vili behi. Ako nako nolondigwa kuwapetela wanhu Mbuli Inogile, kwavija acho kiminzile.”
39 Yesu kachola kila hanhu mwiisi ya Galilaya, kawapetela wanhu Mbuli Inogile mzing'anda za kumpula Imulungu na kulava vinyamkela.
Yesu komuhonya munhu
(Matayo 8:1-4; Luka 5:12-16)
40 Munhu imoja yeli na utamu wa dikulu kamgendela Yesu, kamfugamila, kampula, kalonga, “Wahalonda kodaha kunihonya.”
41 Yesu kamonela bazi, kamgolosela mkono, kamkwasa, kalonga, “Nolonda, hona!” 42 Bahaja utamu umulawa, kahona. 43 Yesu kamulongela yachole, kamzuma, 44 kamulongela, “Tegeleza, sikuumulongele munhu yoyose mbuli ino, lakini goga inzila mbaka kwa mulava nhosa, yakakulolese lolese. Abaho kalave nhosa kamba viyalagize Musa ili kutenda kila munhu yatogole kamba kuhonyigwa.”
45 Lakini munhu ayo kasegela, kasonga kuzibwililisa mbuli azo kila hanhu, kalonga mbuli nyingi mbaka Yesu hadahile kwingila mwiisi kunze kunze. Avo Yesu kakala kunze hanhu kuduhu wanhu, lakini wanhu wamcholela kulawa kila hanhu.