Baluwa ya Paulo kwa wanhu wa ako
Lumi
Ulongozi
Kitabu cha Walumi chogesigwa chandikigwa na mtumigwa Paulo hagati ya mwaka wa 54 na 58 toka kuvumbuka kwa Kilisito. Kipindi acho Paulo kakala hanatembelela Lumi avo kaigala baluwa ino kuwalagiza wanhu wamtogole Yesu ako Lumi, wose Wayahudi na wanhu haweli Wayahudi. Baluwa ino kayandikila kudibuga da Kolinto kuyakalile kipindi acho. Paulo kandika baluwa ino ili wanhu wa isi zose wamtogole na kumtegeleza Yesu Kilisito (Sula ya 16:26).
Kitabu cha Walumi acho kitabu muhimu kwa wanhu wamtogole Yesu kila hanhu kila kipindi mbuli ya vija viyalongile Paulo, ukombola ulinao kubitila Yesu Kilisito. Vivija Paulo kalumbiliza Mbuli Inogile ya Yesu Kilisito na lagano da umwaka. Wanhu wengi oifunza mbuli oibamilila kuwa mbuli ng'hulu mna ikitabu iyo ya sula ya 1:16 ilonga, “Siyonela kinyala bule Mbuli Inogile, kwavija ina udahi wa Imulungu wakumkombola munhu yoyose yotogola, tanhu kwa Wayahudi, abaho kwa wanhu haweli Wayahudi.” Mwambu wa ichanduso wa kitabu cha Lumi (Sula ya 1-12) ni mbuli za mgati ng'hani za Seoloji na mwambu uyagwe (Sula ya 13-15) una mafundizo mengi ga kusang'hana kwa ugima wa wanhu wamtogole Yesu.
Mbuli zili mkitabu
Miyanza mingi Paulo kosonga kwandika baluwa zake kwa kuitambula mwenyego na kolonga nani yandike (Sula ya 1:1-15).
Abaho kokwandika mbuli ya wanhu viweli na ukombola viudahika kubitila Yesu Kilisito (Sula ya 1:16-11:36).
Abaho Paulo kolava mafundizo gayagwe mbuli vija wanhu wamtogole Yesu viwokala (Sula ya 12:1-15:13).
Komambukiza ikitabu kwa kulava ndamuso kwa wanhu wamtogole Yesu mna ikibumbila ako Lumi (Sula ya 16).
1
1 Niye Paulo, na mtumwa wa Yesu Kilisito na mtumigwa, nisaguligwe na ng'hemigwe ya Imulungu niwapetele wanhu Mbuli yake Inogile.
2 Mbuli Inogile ilongigwe na Imulungu toka mwaka kubitila watula ndagu zake, kamba viyandikigwe mna ga Maandiko Gang'alile. 3 Mbuli ino Inogile yomulonga Mwana wa Imulungu, Mndewa wetu Yesu Kilisito. Heyo kawa munhu kwa kuvumbuka mulukolo lwa Daudi. 4 Kwa nzila ya Loho Yang'alile, kalagusigwa kwa udahi mkulu kuwa Mwana wa Imulungu kwa kuzilibuligwa kwa wafile nayo yuyo Yesu Kilisito Mndewa wetu. 5 Kubitila heyo na kwa mbuli ya twaga jake tubokela ng'hekewa na tuwa watumigwa, tuwalongoze wanhu wa isi zose wategeleze kwavija omtamanila. 6 Vivija mweye mwa mna iwanhu wasaguligwe kuwa wanhu wa Yesu Kilisito.
7 Avo nowandikila mweye mose mukala ako Lumi, mweye munogeligwe na Imulungu na kawasagula muwe wanhu zake wang'alile.
Ng'hekewa na tindiwalo kulawa kwa Imulungu Tataetu na Mndewa Yesu Kilisito vikale na mweye mose.
Kumgwaa nhogolwa Imulungu
8 Tanhu, nomgwaa nhogolwa Imulungu wangu kubitila Yesu Kilisito mbuli ya mweye mose, kwavija kumtamanila kwenu Imulungu kuhulikigwa na wanhu wose wa mwiisi. 9 Imulungu inimsang'hanila kwa moyo wangu wose, kwa kuwapetela wanhu Mbuli Inogile ya Mwanage, ayo yolola kuwa nowakumbuka mweye, 10 miyanza mingi nahampula Imulungu. Nompula Imulungu yahalonda, yatende idahike niwatembelele mweye sambi. 11 Nosulukila ng'hani niwone, ili niwatende mumwede kiloho na niwagangamize. 12 Niye ng'hala nifambula vino, wose mweye na niye tuigangamize, tamanilo jangu kwa Imulungu dowagangamiza mweye na tamanilo jenu kwa Imulungu donigangamiza niye.
13 Ndugu zangu nolonda mujuwe, miyanza mingi nilonda kuwatembelela, lakini mhotigwa kutenda avo mbaka sambi. Nilonda kumwenu mweye wanhu wamtogole Imulungu kamba vija viwatogole wanhu wayagwe haweli Wayahudi. 14 Nina ng'honde ya kuwapetela wanhu wose, Wagiliki na haweli Wagiliki, wabala na wabozi. 15 Lekaavo nosulukila ng'hani vivija niwapetele Mbuli Inogile mweye mukala ako Lumi.
Udahi wa Mbuli Inogile
16 Siyonela kinyala bule Mbuli Inogile, kwavija ina udahi wa Imulungu wakumkombola munhu yoyose yotogola, tanhu kwa Wayahudi, abaho kwa wanhu haweli Wayahudi. 17 Kwavija Mbuli Inogile yogubula vija Imulungu viyowatenda wanhu wanoge mgameso gake. Mbuli ino yotendeka kwa kutamanila, kusongela haichanduso mbaka kuuhelelo. Kamba Maandiko Gang'alile vigalonga, “Munhu yatendigwe kanoga na Imulungu, kokuwa mgima kwa kumtamanila.”
Kwiha kwa wanhu
18 Imulungu kaigubula ng'hasiliki yake kulawa kuulanga mbuli ya gehile gose na nzambi za wanhu, awo kwa gaja gehile gowosang'hana oukimila ukweli sikuujuwike. 19 Avo gose gotenda Imulungu yajuwike kumwao gagubuligwa, kwavija Imulungu mwenyego kawagubulila. 20 Toka Imulungu yaumbe isi, udahi wake wa milele na vija viyali, hamoja havoneka kwa meso, lakini vojuwika kwa kulola vinhu viyalumbile Imulungu. Avo wanhu hawadaha bule kuigombela! 21 Wamjuwa Imulungu, lakini hawamgwaa ukulu, hebu kumgwaa nhogolwa, magesa gao gamema ubozi, mizoyo yao imema ziza. 22 Wenyego oitapa wabala kumbe wabozi. 23 Oleka kumtambikila Imulungu yeli mgima siku zose, ovitambikila vinyago, viigalile na wanhu ofa na ndege na wanyama na wang'onyo otambala.
24 Avo Imulungu kawaleka wasulukile gehile mmizoyo yao, na oitendela vinhu vigela kinyala mzing'huli zao. 25 Ougalusa ukweli wa Imulungu kwa uvizi, ovitambikila na kuvisang'hanila vija viyalumbile Imulungu na omuleka ija Yalumbile, heyo yolondigwa kutogoligwa siku zose. Ona!
26 Kwavija otenda vino, Imulungu kawaleka wawinze mbuli zigela kinyala mbaka watwanzi waleka kuwasa na wambigalo na oilonda wao kwa wao. 27 Wambigalo vivija oleka kuwasa na watwanzi, oilonda wao kwa wao. Wambigalo kwa wambigalo oitendela mbuli zigela kinyala, avo waigalila wenyego nhaguso ilondigwa kwa gaja gowosang'hana.
28 Kwavija wanhu awo walema kumjuwa Imulungu kwa nzewele zao, Imulungu nayo kawaleka wakweleleze nzewele zao zihile, nao wasang'hana mbuli zigomesigwe kusang'hanwa. 29 Wanhu wano wamema gose gehile, kwiha na umelo na ogevuza wayagwe. Wamema migongo na ukomaji na ndwagi na uvizi na magesa gehile. Olonga wayao, 30 oivizila, omwihila Imulungu, wanhu weli na nyodo, wasede wanhu weli na magoda, wanhu ogesa nzila ziyagwe za kutenda gehile. Hawawategeleza tata zao na mama zao, 31 wabule nzewele, hawatenda ziwalongile, hawawanogela wanhu na wabule bazi kwa wanhu wayagwe. 32 Wajuwa malagizo ganogile ga Imulungu golonga wanhu otenda mbuli azo olondigwa wafe. Hawahelele kutenda mbuli azo ziiyeka lakini vivija owagwaa pala ukulu wanhu otenda mbuli zizo.