Kimɔ Tom Yesus Krist te yi
Lukas
kɛtima
Mɛkana mɛte yɔkɔ, yo Lukas kɛtɛ yo. A jéki kɛtɔ yo kɛnjɛ Teyofil. Yo ndi Lukas kɛtɛ mɛkana mɛ ‹Mɛsay mɛte yi Ɓotu ɓe Tomun ɓe Yesus kelma›. A kelma mɛsay ɓuɗyate ɓenɛ Pol (Bt 16:11 yi kɛ̀ nɔ, nje ɓu̧ Fl 24). A ɓa̧ sendi nyaŋgwɛ dɔkita (Kl 4:14).
To mɛkana mɛte yi nyɛ kɛtima kɛ́ téɗya nɛ saŋsaŋ nde, Krist nɛ njololo kɛ mɛnje hɛnɛ, nyɛ *Mɔnɔ mumɔ. Lukas kɛ yekiɗye joŋgwɛ Yesus kandɛ kɛ ŋgimɔ te yi nyɛ ɓa̧ gwanjɔ kɛ́. A kɛ lɛpɔ sendi nde, Yesus ɓa̧ kɛ gwe ŋgwɛtɛ ɓomɔ ɓuɗyate.
Wusɛ yakama ɓakɛ mɛkana maka kɛ nyaŋgwɛ mɛŋgaɓiyɛ yitan:
1. To mɛkana maka (kumte 1).
2. Kasi jariki Yesus. Kasi tɔpuna nɛ kɛ mɔrɔku. Ɗinɔ ɓesaŋmbambɔ ɓenɛ. Kasi te yi *Satan ɓoɓila nɛ nyɛ kɛ́ (kumte 1-4).
3. Mɛsay mɛte yi Yesus kelma kɛ́ (kumte 4-19).
4. Ɓomɔ kɛ sɛŋɛ Yesus. Kasi sɔŋ nɛ (kumte 19-23).
5. Womiya Yesus. Jɔnja mɛsay mɛte yi nyɛ nya ɓejekɛ ɓenɛ kɛ́. Ɗuwa̧ nɛ kɛ̀ pɛ ɗyoɓɔ (kumte 24).
1
Nyaŋgwɛ mbam Teyofil, ɓuɗya ɓomɔ nya ɓɔ kɛ kɛtina mɛyasi mɛte yi kwaŋnama kɛ njoka wusu kɛ́. Ɓo kɛtima yo ɓeŋgwɛ yasi te yi ɓotu ɓete ɓe ɓɛŋma nɛ misi man wulɛ kɛ kandinate yekiɗya nyɛ wusɛ kɛ́. Ɓotu ɓete sendi nja̧ nje ɓɛ ɓotu ɓe lɛpina mɛlɛpi mɛ Njambiyɛ. Kɛ mi ma si gɔsɔ to te ɓiye kimɔte wulɛ nda yi yo kandima nɔ kɛ́, ɛ mi sendi ɓɛŋɛ kimɔte nde, mi kɛ̂ti yo kɛtɔ nɛ nje te nyɛ wɛ, nɛ́ wɛ duwɛ nde, mɛyasi mɛte yi ɓo teɗya wɛ kɛ́ kɛ nje gbate.
Jaki Njambiyɛ kɛ nje lɛpɔ
kasi jariki Jaŋ
Kɛ ŋgimɔ te yi Herod ɓa̧ kumande kɛ mɛnɛti mɛ Yuda kɛ́, yo ɓa̧ nɛ wɛtɛ mɔ nyɛna sadaka nyɛ Njambiyɛ, ɗinɔ ɗyenɛ nde Sakari. A ɓa̧ kɛ njɔŋ Abiya. Nyari wenɛ ɓa̧ kɛ kandɔ *Arɔn. Ɗinɔ ɗyenɛ ɓa̧ nde Elisabɛt. Ɓo hɛnɛ yiɓa ɓa̧ nɛ ŋgbeŋ kɛ misi mɛ Njambiyɛ. Ɓo joŋnama ɓakiɗye mɛmboŋga nɛ̀ mɛlɛpi mɛ Baba Mbokɔ hɛnɛ kinɛ mɔnɔ mɛjɔsɔ na. Ɓo tì ɓɛ nɛ mɔnɔsikɛ na, kɛto Elisabɛt ɓa̧ kundu, sendi, ɓo hɛnɛ sima jombɛ.
Wɛtɛ yesɔ Sakari ɓa̧ kɛ tonjɛ mɛsay mɛnɛ kɛ mbɔmbu Njambiyɛ, kɛto yo ɓa̧ ŋgimɔ mɛsay mɛte yi njɔŋ te yenɛ. A kelma ɗete nda yi ɓotu ɓe nyɛna sadaka nyɛ Njambiyɛ ɗikima kelɔ nɛ mɛsay man kɛ́. Kɛ ŋgimɔ te yite, ɛ ɓo kelɛ tay kɛ mbɔmbu Njambiyɛ. Ɛ tay teɗye nde, Sakari nyîŋa mbanjɔ Baba Mbokɔ kɛ̀ loɗyɛ mɛyasi mɛte yi nɛ kimɔ mɛtul kɛ́. 10 Nyaŋgwɛ ŋgil ɓomɔ ɓa̧ kɛ ŋgwɛta nɛ Njambiyɛ kɛ sɛ̧ kɛ ŋgimɔ loɗya mɛyasi mɛte yi ɓa̧ nɛ kimɔ mɛtul kɛ́. 11 Ndana kɛ́, ɛ wɛtɛ jaki Baba Mbokɔ pundɛ kɛ mbɔmbu Sakari. A ɓa̧ kɛ tɛri kɛ pay mbam ɓɔ kɛ mbɛy te yi ɓo ɗiki loɗyɛ mɛyasi mɛte yi nɛ kimɔ mɛtul kɛ́. 12 Kɛ Sakari ma ɓɛŋɛ jaki Njambiyɛ kɛ́, ɛ ɗyanɔ ɗyenɛ ɗimbiyɛ, ɛ nyɛ gwe wɔ̧ ɓuɗyate. 13 Ɛ jaki Njambiyɛ lɛpɛ nyɛ nyɛ nde: «Sakari, wɛ tî gwaki wɔ̧ na, kɛto Njambiyɛ jayma mɛŋgwɛta mɔ. Nyari wɔ Elisabɛt ta ja mɔnɔ mbam. Wɛ ta lo nyɛ nde Jaŋ. 14 Wɛ ta ɓɛ nɛ nyaŋgwɛ mɛsosa kɛto nɛ. Sendi, ɓuɗya ɓomɔ ta sosa komɛ nyɛ ta jaɗyɛ kɛ́, 15 kɛto a ta ɓɛ nyaŋgwɛte kɛ misi mɛ Baba Mbokɔ. A tí ɗye mɛnjam ho nyanna mɛnjam na. A ta ɓɛ tondunate nɛ Kimɔ Sisiŋ kandɛ kɛ mɔy nyaŋgwɛ. 16 A ta yɔkiɗye ɓotu ɓe kandɔ Isarayɛl ɓuɗyate njesɛ kɛ yasi Baba Mbokɔ te Njambiyɛ wan. 17 A ta kwa̧ mbɔmbu nɛ Nyaŋgwɛ Kumande nda mɔ tomun Njambiyɛ nɛ sisiŋ nɛ̀ ɗeti nda Eli. A ta yeŋsa mɛtemɔ mɛ ɓesaŋgwɛ nɛ ɓɔnɔ nde, ɓo kwâɗyikwɛ ɓɔnɔ ɓan. A ta kelɔ nde, ɓotu ɓe mbandɔ ɓɛ̂ki nɛ ɗyanɔ nda ŋgbeŋ ɓomɔ yí kombile nɛ kimɔ kandɔ tikɛ Baba Mbokɔ.» 18 Ɛ Sakari lɛpɛ nyɛ jaki Njambiyɛ nde: «Mi ta kelɔ nan yí duwɛ nɔ nde, mɛyasi ta kwaŋna ɗete? Kɛto mi sima jombɛ. Sendi, mɛsew mɛ nyari mbɛ sima ɓuyɔ.» 19 Ɛ jaki Njambiyɛ yeŋsa nyɛ nyɛ nde: «Yo mi, Gabriyɛl. Mi ɗíy kɛ mbɔmbu Njambiyɛ. Njambiyɛ tomɛ mi nde, mi njâki lɛpina nyɛ wɛ, lɛpɔ kimɔ tom te yikɛ nyɛ wɛ. 20 Ɓɛŋa, numbu yɔ ta ɓɛ ɗiɓinate. Wɛ tí tapita se na kumɔ kɛ ŋgimɔ te yi mɛyasi maka ta si kelna, kɛto wɛ tì jayɛ mɛlɛpi mɛmbɛ na, mɛlɛpi mɛte yi ta kelna tondɔ kɛ ŋgimɔ te yi yo yâkaŋgwɛ kelna kɛ́.»
21 Ɓomɔ ɓa̧ ndi kɛ laɗye Sakari. Ɓo ɓa̧ kɛ ŋgbakima to te yi nyɛ kikɛ nɔ ɗete kɛ mɔy mbanjɔ Njambiyɛ kɛ́. 22 Kɛ nyɛ ma nje pundɔ kɛ́, a tì ɓɛ nɛ ɗeti te yi lɛpina nyɛ ɓo na. Ɛ ɓo duwɛ nde, a ɓɛŋma yiŋa mɛyekambiyɛ kɛ mɔy mbanjɔ Njambiyɛ. A ɗikima pɛpiɗye mɛɓɔ numbu kɔɓɔ yí lɛpina nɔ nyɛ ɓo. 23 Kɛ mɛtu mɛsay mɛte yenɛ ma siyɔ kɛ́, ɛ nyɛ tɛmɛ ɗuwɛ kɛ̀ ɗya ɗyenɛ.
24 Mɔnɔ mɛtu kwaŋma kɛ kɔŋte, ɛ nyari wenɛ Elisabɛt ɓu̧ mɔy. Ɛ nyɛ sɔma nɔ ŋgwɛndɛ yitan. A ɗikima lɛpɔ nde: 25 ‹Baba Mbokɔ kelma nyaŋgwɛ ŋgikwa nɛ mi. A kaŋma misi ɓɛŋɛ nɛ mi yí soŋɛ nɛ wuŋgwa kɛ yotu mbɛ kɛ misi mɛ ɓomɔ.›
Njambiyɛ kɛ tomɔ jaki wenɛ
kɛnjɛ kɛ yi Mariya
26 Kɛ mɔy Elisabɛt ma kumɔ ŋgwɛndɛ yitan jɔ wɛtɛ kɛ́, ɛ Njambiyɛ tomɛ jaki wenɛ Gabriyɛl kɛnjɛ kɛ Galile kɛ wɛtɛ ɗya nde Nasarɛt, 27 kɛ yi wɛtɛ ɓindi ŋgɔndu nde Mariya. Yo ɓa̧ kponate nde, a ta kelɔ gwaki ɓenɛ wɛtɛ mbam nde Yosɛp kɛ kandɔ Davit. 28 Jaki Njambiyɛ nyiŋma tu̧ Mariya dolɔ nyɛ lɛpɔ nyɛ nyɛ nde: «Mi kɛ nyɛnɔ wɛ, Baba Mbokɔ kɛ yɔ! A teɗya wɛ nyaŋgwɛ ŋgikwa nɛ.» 29 Kɛ Mariya ma wokɔ ɗete kɛ́, ɛ ɗyanɔ ɗyenɛ ɗimbiyɛ, ɛ nyɛ gwe wɔ̧ ɓuɗyate. Ɛ nyɛ diyɛ kɛ mɔy temɔ nɛ nde: ‹To mɛnyɛn mɛte yikɛ lɛ́pi nɛ ŋge?› 30 Ɛ jaki Njambiyɛ lɛpɛ nyɛ nyɛ nde: «Mariya, wɛ tî gwaki wɔ̧ na, kɛto Njambiyɛ teɗya nyaŋgwɛ ŋgikwa nɛ kɛ yɔ. 31 Dukwɛ nde, wɛ ta ɓu̧ mɔy. Wɛ ta ja mɔnɔ mbam, wɛ ta lo nyɛ nde Yesus. 32 A ta ɓɛ nyaŋgwɛte kɛ misi mɛ Njambiyɛ. Ɓo ta jeɓa nyɛ nde Mɔnɔ Njambiyɛ te ɛ kwaŋma mɛyasi hɛnɛ kɛ kwey kɔ. Njambiyɛ te Baba Mbokɔ ta nyɛ nyɛ ɗiyɔ kumande saŋmbambɔ wenɛ Davit. 33 A ta namɔ kandɔ tu̧ Yakɔp kpo nɛ kpo. Namnate yenɛ tí ɓɛ nɛ njena na.»
34 Ɛ Mariya lɛpɛ nyɛ jaki Njambiyɛ nde: «Yo yakama kelna nan, kɛto mi tì pa duwɛ mbɛ mbam na?» 35 Ɛ jaki Njambiyɛ yeŋsa nyɛ nyɛ nde: «Kimɔ Sisiŋ ta nje pɛ yɔ. Ŋguŋguɗyɛ Njambiyɛ te ɛ kwaŋma mɛyasi hɛnɛ kɛ kwey kɔ ta ɓusɛ wɛ nda wukumɛ. Ɗete, mɔnɔ te yi wɛ ta ja kɔ ta ɓɛ kiyɔ. Ɓo ta jeɓa nyɛ nde Mɔnɔ Njambiyɛ. 36 Dukwɛ nde, toru wɔ Elisabɛt mɛ nɛ mɔy. A ɓoŋma mɔy nɛ jombiɗyɛ. Yɔkɔ yi ɓo ɗikima jeɓa nde kundu kɔ mɛ nɛ mɔy ŋgwɛndɛ yitan jɔ wɛtɛ muka. A ta ja mɔnɔ mbam. 37 Kɛto kinɛ yiŋa sulna yasi kɛ misi mɛ Njambiyɛ na.» 38 Ɛ Mariya lɛpɛ nde: «Mi kɔ, mɔ mɛsay mɛ Baba Mbokɔ, yo kêlnaŋgwɛ kɛ yotu mbɛ nda yi wɛ lɛpima kɛ́!» Ɛ jaki Njambiyɛ pundɛ kwa̧ lɔndɔ kɛ kɛki nɛ.
Mariya ka̧ kɛ̀ ɓɛŋɛ Elisabɛt
39 Ndi kɛ mɛtu te yite ɛ Mariya tɛmɛ ɓekɛ ɓekɛ kɛ̀ kɛ wɛtɛ ɗya kɛ mɛnɛti mɛ Yuda, kɛ mɛnɛti mɛte yi nɛ mɛkeki kɛ́. 40 Ɛ nyɛ nyiŋɛ tu̧ Sakari nyɛnɔ Elisabɛt. 41 Kɛ Elisabɛt ma wokɔ mɛnyɛn mɛ Mariya kɛ́, ɛ mɔnɔ watɛ ɓuɗyate kɛ mɔy nɛ, ɛ Kimɔ Sisiŋ tondɛ kɛ yotu Elisabɛt. 42 Ɛ nyɛ kembiɗya lɛpɔ nde: «Wɛ nɛ mɛkombila kɛ njoka ɓɛsɔ ɓoma. Sendi, mɔnɔ te ɛ kɛ mɔy yɔ kɔ nɛ mɛkombila. 43 Wuy, ŋge ɓa̧ kelɛ yi nyaŋgwɛ nɛ Nyaŋgwɛ Kumande wombɛ nja̧ ndana kɛ yasi mbɛ kɛ́? 44 Kɛto, kɛ mi ma wokɔ mɛnyɛn mɔ kɛ́, ɛ mɔnɔsikɛ watɛ ɓuɗyate nɛ mɛsosa kɛ mɔy mbɛ. 45 Wɛ nɛ mɛsosa, kɛto wɛ jayma nde, mɛyasi mɛte yi Baba Mbokɔ lɛpima nyɛ wɛ kɛ́ ta kelna.» 46 Ɛ Mariya lɛpɛ nde:
«Mi kɛ kanɔ Baba Mbokɔ. 47 Sendi, temɔ mbɛ nɛ mɛsosa kɛto Njambiyɛ, Mɔ te ɛ joŋgwɛ mi kɔ. 48 A teɗya mi ŋgikwa nɛ, mi mɔ mɛsay wenɛ. Kandɛ ndana kumɔ kpo nɛ kpo mɛkandɔ hɛnɛ te yi ta jaɗyɛ kɛ to mɛnɛti maka kɛ́ ta lɛpɔ nde, mi nɛ mɛsosa. 49 Kɛto Njambiyɛ te ɛ nɛ ŋguŋguɗyɛ kɔ kelma nyaŋgwɛ mɛyasi kɛ pay te yembɛ. Ɗinɔ ɗyenɛ kiyɔ. 50 Sendi, ɓotu ɓete ɓe kambɛ nyɛ ɓaka, a gwáki ŋgwɛtɛ yan mɛŋgimɔ hɛnɛ. 51 A teɗya ɓomɔ nde, a nɛ nyaŋgwɛ ɗeti. A wanjima ɓotu ɓete ɓe ɓa̧ nɛ mɛtakɛ mɛ ɓendiɗya yotu kɛ temɔ yan ɓaka. 52 A soŋma ɓekumande kɛ mɛɗiyɔ man nje ɓendiɗye gbɛla ɓomɔ. 53 A tonja kimɔ mɛyasi nyɛ ɓotu ɓete ɓe gwe nja ɓaka, nje tikɔ ɓotu ɓete ɓe nɛ mɛyasi ɓaka nɛ gboŋgo ɓɔ. 54 A kamma kandɔ Isarayɛl, ɓotu ɓe mɛsay ɓenɛ yí takɛ gwena ŋgwɛtɛ nɛ 55 suŋgwɛ nɛ Abaraham ɓenɛ ɓenday ɓenɛ kpo nɛ kpo. A kelma ɗete nda yi nyɛ lɛpima nyɛ ɓesaŋmbambɔ ɓusu kɛ́.»
56 Mariya yama ɓenɛ Elisabɛt nda ŋgwɛndɛ yitati. Ɛ nyɛ nje ɗuwɛ kɛ̀ ɗya ɗyenɛ.
Kasi jariki Jaŋ
57 Kɛ ŋgimɔ te yi Elisabɛt ta ja kɛte kɛ́ ma ɗya̧, ɛ nyɛ ja mɔnɔ mbam. 58 Kɛ ɓenjɔŋ ɓenɛ nɛ̀ ɓemaŋ ma wokɔ nde, Baba Mbokɔ teɗya nyɛ nyaŋgwɛ ŋgikwa nɛ ɗete kɛ́, ɛ ɓo ɓɛ nɛ mɛsosa nda Elisabɛt. 59 Kɛ mɔnɔsikɛ ma kumɔ mɛtu yitan jɔ yitati kɛ́, ɛ ɓomɔ nje kɛ pɛsina nɛ. Ɛ ɓo diy lo nyɛ nde Sakari nɛ ɗinɔ saŋgwɛ wenɛ. 60 Yasi wɛtɛ, ɛ nyaŋgwɛ nɛ mɔnɔ lɛpɛ nde: «Ɓɛ, ɗinɔ ɗyenɛ ta ɓɛ nde Jaŋ!» 61 Ɛ ɓo lɛpɛ nyɛ nyɛ nde: «Kinɛ mumɔ wɛtɛ nɛ wɛtɛ kɛ kandɔ ɗyɔ nɛ ɗinɔ te yite na.» 62 Ndana, ɛ ɓo pɛpiɗye ɓɔ diyɛ nɛ saŋgwɛ nɛ mɔnɔ nde: «Wɛ kwáɗyikwɛ lo mɔnɔsikɛ nde ŋge?» 63 Ɛ Sakari jɔmbɛ yiŋa yasi, na kɛtina kɛte. Ɛ nyɛ kɛtɛ kɛte nde: ‹Ɗinɔ mɔnɔsikɛ nde Jaŋ.› Ɛ ɓo hɛnɛ ŋgbakima ɗinɔ te yite. 64 Ndana ndana, ɛ numbu nɛ ɓutuna. Ɛ nyɛ kandɛ ndapi nɛ kɔkɔ lukse Njambiyɛ. 65 Ɛ ɓomɔ hɛnɛ ɓe ɓa̧ kɛ pɔku mɛnɛti mɛte yite ɓaka gwe wɔ̧. Ɓotu ɓete ɓe ɗikima ɗiyɔ kɛ Yuda, kɛ mɛnɛti mɛte yi nɛ mɛkeki kɛte kɛ́ ɗikima yekiɗye ndi mɛyasi mɛte. 66 Ɓomɔ hɛnɛ ɓe wokuma kasi te ɓaka ɗikima takɛ yo kɛ mɔy temɔ. Ɛ ɓo ɗiki diyɛ nde: «Mɔnɔ te yɔkɔ ta duwɛ ɓɛ nan? Ɗeti Baba Mbokɔ ɓa̧ gbate kɛ yotu nɛ.»
67 Saŋgwɛ wenɛ Sakari ɓa̧ tondunate nɛ Kimɔ Sisiŋ. Ɛ nyɛ punjɛ mɛlɛpi mɛ Njambiyɛ lɛpɔ nde:
68 «Mɛluksa nɛ Baba Mbokɔ, Njambiyɛ te ɛ kandɔ Isarayɛl, kɛto a takima ɓotu ɓenɛ kolɔ ɓo. 69 A nya wusɛ ɗetina mɔ te ɛ ta joŋgwɛ wusɛ kɔ wulɛ kɛ tu̧ mɔ mɛsay wenɛ Davit. 70 A kelma nda yi nyɛ lɛpima kɛ numbu pupuna ɓotu ɓe punja mɛlɛpi mɛnɛ ɓe mɛtu mɛ njimɛ. 71 Mɔ te ɛ ta joŋgwɛ wusɛ komɛ ɓependɔ ɓusu ɗiyɛ kɛ́, soŋɛ wusɛ kɛ mɛɓɔ mɛ ɓotu ɓete ɓe ɓenɛ wusɛ ɓaka. 72 Ɗete, Njambiyɛ gwa̧ ŋgwɛtɛ ɓesaŋmbambɔ ɓusu yí takɛ sendi nɛ nyaŋgwɛ mbon te yi nyɛ kelma kɛ́. 73 A kél ɗete ɓeŋgwɛ mɛkinja mɛte yi nyɛ kinjama nyɛ saŋmbambɔ wusu Abaraham kɛ́. 74 A kinjama nde, ŋgɛ nyɛ si soŋɛ wusɛ kɛ mɛɓɔ mɛ ɓependɔ ɓusu, wusɛ ta kelɔ mɛsay nyɛ nyɛ kinɛ wɔ̧ na. 75 Wusɛ ta ɓɛ nɛ ŋgbeŋ, ɓakiɗye sendi mɛyotu musu pupunate kɛ mbɔmbu wenɛ kɛ mɛtu mɛ joŋgwɛ musu hɛnɛ. 76 Mɔnɔsikɛ, ŋgɛ ɓɛ wɛ, ɓo ta jeɓa wɛ nde Mɔ punja mɛlɛpi mɛ Njambiyɛ te ɛ kwaŋma mɛyasi hɛnɛ kɛ kwey kɔ, kɛto wɛ ta kandɛ kwa̧ mbɔmbu nɛ Baba Mbokɔ yí kombile mɛnje mɛnɛ. 77 Wɛ ta teɗye ɓomɔ ɓenɛ, nɛ́ ɓo duwɛ nje joŋgwɛ nɛ nje te nde, Njambiyɛ ta tikɔ mɛɓeyɔ man nɛ ŋgwɛtɛ. 78 Njambiyɛ wusu nɛ ŋgikwa ɓuɗyate. Yo ɗete yi mɛjasi ta wulɛ ɗyoɓɔ nje pɛ yusu 79 nje paniyɛ puyɛ nyɛ ɓotu ɓete ɓe ɗiyɛ kɛ mɔy yitil nɛ̀ kɛ ndiliŋ mbɛy te yi sɔŋ ɓaka, nɛ́ yo kɛndi nɛ wusɛ kɛ nje te ɛ nɛ tɛ.»
80 Mɔnɔsikɛ ɓa̧ kɛ ɗɔkɔ. Sendi, ɗyanɔ ɓa̧ kɛ nje nyɛ ɓuɗyate. A joŋnama kɛ mɔy mɛkoŋgor kumɔ kɛ ŋgimɔ te yi nyɛ nja̧ nje punjɛ nɛ yotu nyɛ kandɔ Isarayɛl kɛ̀.