Masáare Maaja ya Yéesu Kirisitʉ
ja ˆvyeene yaandɨkwa nɨ
Yooháani
Mʉlongooryo
Kɨtáabu ɨkɨ chaandɨkwa nɨ Yooháani ʉmwɨ wa vapooji ikimi na vavɨrɨ va Yéesu. Yooháani aandɨka kɨtáabu ɨkɨ, Kɨtáabu cha Wiivariyuli na barʉ́wa itatʉ, 1 Yooháani, 2 Yooháani, na 3 Yooháani. ˆVyeene vyoónekanaa, Yooháani aandɨka kɨtáabu ɨkɨ mwaaka 90 keende Kirisitʉ ˆavyaalwa. Kɨtáabwii ɨkɨ, Yooháani alʉʉswa ja mʉpooji ˆajáa eendwa nɨ Yéesu (13:23; 19:26; 21:20).
Kɨɨntʉ kɨkʉʉlʉ ˆchabweeyya Yooháani aandɨke kɨtáabu ɨkɨ, nɨ kʉlʉʉsa masáare makʉʉlʉ ˆyarɨ foo Yéesu ˆatʉmama na ukiindya ˆavaheera. Aya yoonekya kɨmʉvɨrɨ, Yéesu nɨ mʉʉntʉ kɨkomi ajáa, na kei yeeye nɨ Mʉlʉʉngʉ kɨkomi.
Kɨtáabwii ɨkɨ, Yooháani aanda ko lumirirya, Yéesu noo Isáare ra Mʉlʉʉngʉ (1:1) na nɨ muumbi wa viintʉ vyoosi hamwɨ na Mʉlʉʉngʉ (1:3). Kei asea, yeeye nɨ Muríisi Mʉʉja ˆatoola nkaasʉ yaachwe sa muundi jaachwe (10:14-15). Na yeeye Yéesu noo Masía valáali na mʉtwe ˆvalaaláa na mʉtwe (6:14; 7:40-41).
Súurii ya 13-17, Yéesu alʉʉsa kweenda kwaachwe kwa vapooji vaachwe, na kwa vaantʉ voosi ˆvamuruma mpɨɨndɨ joosi, na avawyɨɨra masáare yo vafafya mɨtɨma. Yooháani amarikirirya kɨtáabu ɨkɨ, ko vaa isimwi ra Yéesu kʉheewa irya ro ningʼiniwa mʉsaláabii fʉʉrʉ akwye, kʉfʉfʉka kwa Yéesu, na ˆvyeene Yéesu avafʉmɨra vapooji vaachwe.
ˆVyeene Kɨtáabu ɨkɨ Chagavwa
Yéesu nɨ Mʉlʉʉngʉ 1:1-14
Mʉrɨmo wa Yéesu de atamanye na Galiláaya 1:15–4:54
Mʉrɨmo wa Yéesu ʉko Galiláaya na ʉkɨɨkani ˆalʉmana nowo ʉko Yerusaléemu 5:1–10:42
Kʉfʉfʉlwa kwa Lasáaro 11:1-57
Kukimikiririwa kwa Mʉrɨmo wa Yéesu 12:1–13:38
Ukiindya wo kiimikirirya wa Yéesu 14:1–17:26
Kukwya na kʉfʉfʉka kwa Yéesu 18:1–20:10
Kʉvafʉmɨra vaantʉ Yéesu ˆakafʉfʉke 20:11–21:25
1
Isáare Aava Mʉʉntʉ
1 Aho ncholo, kʉjáa kwatɨɨte Isáare. Ne Isáare nɨ na Mʉlʉʉngʉ ajáa, na yeeye Isáare nɨ Mʉlʉʉngʉ. 2 Keende ncholo, Isáare nɨ hamwɨ ajáa na Mʉlʉʉngʉ. 3 Viintʉ vyoosi vijáa vyʉʉmbwa kwa njɨra ya ʉwo Isáare. Kusiina kɨɨntʉ chochoosi ˆchʉʉmbwa baa tweera kwa Isáare tʉkʉ. 4 Kʉrɨ yeeye ʉwo Isáare, noo kʉrɨ ufumo wa nkaasʉ yoosi, na ɨyo nkaasʉ noo yaava kɨweerʉ cha vaantʉ. 5 Ɨkyo kɨweerʉ, chiiyéreryaa kilwiiryii, na kilwiirya sɨ chadáhaa kusiinda tʉkʉ.
6 Mʉʉntʉ ʉmwɨ ajáa ʉʉja. Ʉwo mʉʉntʉ ajáa atʉmwa nɨ Mʉlʉʉngʉ. Irina raachwe noo Yooháani aséwaa. 7 Yooháani ajáa ʉʉja jo koonekya ɨkyo kɨweerʉ, na ko tweera koonekya kwaachwe, vaantʉ voosi vadahe ruma. 8 Yooháani sɨ ajáa ɨkyo kɨweerʉ tʉkʉ, maa kaa, yeeye ʉʉja jo voonekya vaantʉ ˆvyeene ɨkyo kɨweerʉ kɨrɨ. 9 Ɨkyo kɨweerʉ cha kɨkomi, ˆkɨmʉ́rɨkɨraa kɨra mʉʉntʉ, chavijáa chookʉʉja na kʉrɨ weerʉ.
10 Ʉhʉ Isáare ajáa amwaarɨ kʉrɨ ɨhɨ weerʉ. Na baa neembe weerʉ yʉʉmbwa nɨ Mʉlʉʉngʉ ko tweera yeeye, weerʉ sɨ yamʉtaanga tʉkʉ. 11 Yeeye ʉʉja kwa vaantʉ vaachwe, novo sɨ vamʉhokera tʉkʉ. 12 Maa kaa, vara voosi ˆvamʉhokera na ˆvamwiilaangya, avabweeyya vave vaana va Mʉlʉʉngʉ. 13 Ava sɨ vaana va Mʉlʉʉngʉ ˆvavyaalwa kwa ufumo wa wʉʉntʉ tʉkʉ, au sɨ ko kiiseeserera kwa mʉʉntʉ mʉlʉme na mʉʉntʉ muki tʉkʉ, au kwa kʉsaaka kwa mʉʉntʉ tʉkʉ, maa kaa, kwa uvyaalo ˆufúmaa kwa Mʉlʉʉngʉ. 14 Haaha ʉwo Isáare aava mʉʉntʉ, na iikala na suusu. Na suusu toona nkongojima yaachwe, nkongojima ya Mwaana wa mpeke ˆafuma kwa Taáta, amema nduwo na kɨmáárɨ.
15 Yooháani oonekya kɨmáárɨ cha masáare ya ʉwo. Alʉʉsa kwa sawúti nkʉʉlʉ yoosea, “Ʉhʉ noo ʉra ˆnavawyɨɨra nkavasea, ‘Amwaarɨ yookʉʉja nyuma yaanɨ, yeeye nɨ mʉkʉʉlʉ kʉʉndookya, yeeye ajáa amwaarɨ nɨɨnɨ sɨ nɨnavyaalwa.’ ” 16 Na sa kukiimana kwaachwe, suusu voosi tahokera nduwo ˆjiri foo mʉnʉmʉʉnʉ. 17 Mʉlʉʉngʉ atoola Miiro kwa mʉkono wa Mʉ́sa, maa kaa, nduwo na kɨmáárɨ vyʉʉja ko tweera YéesuKirisitʉ. 18 Kusiina mʉʉntʉ yoyoosi ˆamoona Mʉlʉʉngʉ mpɨɨndɨ yoyoosi tʉkʉ. Maa kaa, Mwaana waachwe wa mpeke, yeeye nɨ Mʉlʉʉngʉ, na yeeye nɨ hamwɨ arɨ na Taáta, yeeye noo atʉkʉnʉkʉrɨra Mʉlʉʉngʉ.
Koonekya Kɨkomi kwa Yooháani Mʉbatisáaji
(Matáayo 3:1-12; Maáriki 1:1-8; Lʉ́ka 3:1-18)
19 Sikʉ ɨmwɨ, vakʉ́ʉ́lʉ va Vayahúudi vajáa vatʉma veeneɨsɨ va Ijʉva na Valáawi fuma Yerusaléemu, vadome na kwa Yooháani vamuurye oonekye yeeye nɨ ani. Na ʉkʉ noo kwiiyoonekya kwaachwe. 20 Yooháani alʉʉsa baa siita tʉkʉ, yoosea, “Nɨɨnɨ sɨ ndɨrɨ Masía tʉkʉ.” 21 Vakamuurya voosea, “Ha weewe ʉrɨ ani? Eri, weewe ʉrɨ Elíamʉláali na mʉtwe wʉʉ?”✡Laanga Nkʉmbʉkɨra ya Miiro 18:15-22. Yooháani akavasea, “Tʉkʉ, nɨɨnɨ sɨ ndɨrɨ Elía tʉkʉ.” Vakamuurya kei, “Weewe noo ʉra mʉláali na mʉtwe wʉʉ?” Yooháani akavasea, “Tʉkʉ.” 22 Aho, maa vakamʉsea, “Haaha tʉwyɨɨre weewe ʉrɨ ani, sa tʉvatwaarɨre mʉlomo vara ˆvatutúmire. Ha weewe nɨ joolɨ wiiséaa?” 23 Maa Yooháani akavasea, “Nɨɨnɨ noo ʉra ˆalʉʉswa nɨ Isáaya mʉláali na mʉtwe yoosea, ‘Nɨɨnɨ nɨ sawúti ya mʉʉntʉ ˆyookaanɨrɨra vikʉlʉkʉʉlʉ ɨsɨ ya ibaláángwii, “Wololi njɨra ya Ijʉva.” ’ ”✡Laanga Isáaya 40:3. 24 Na avo vaantʉ vajáa vatúmirwe fuma kwa Mafarisáayo. 25 Aho, vakamuurya, “Koonɨ weewe sɨ ʉrɨ Masía, au Elía au ʉra mʉláali na mʉtwe, haaha sa che woobatisa?”
26 Yooháani akavasea, “Nɨɨnɨ noobatisa na maaji, maa kaa, katɨ na katɨ yaanyu amwaarɨ sɨ mʉmʉmányire. 27 Ʉwo noo ʉra ˆyookʉʉja nyuma yaanɨ. Ʉwo nɨɨnɨ sɨ nɨɨma neeja kʉtʉmama mʉrɨmo wa mʉtʉ́mwa wo reherya nkova ja mirunkumo yaachwe tʉkʉ.” 28 Masáare aya yoosi yafʉmɨra ʉko múujii wa Besanía, fɨrɨro ya lʉʉjɨ lwa Yorodáani, kʉʉntʉ Yooháani ˆabatisáa.
Yéesu noo Mpóryo ya Mwaana wa Muundi ya Mʉlʉʉngʉ
29 Lomʉtóondo yaachwe, Yooháani akamoona Yéesu yookʉʉja na kwaachwe. Aho, akavasea vaantʉ, “Ʉhʉ noo mpóryo ya Mwaana wa Muundi wa Mʉlʉʉngʉ. Yeeye noo ˆyooseyya ʉvɨ wa weerʉ!✡Laanga Ufumo 12:21-28. 30 Ʉhʉ noo ʉra ˆnavawyɨɨra masáare yaachwe ˆnkavasee, ‘Amwaarɨ ˆyookʉʉja nyuma yaanɨ, yeeye nɨ mʉkʉʉlʉ kʉʉndookya, yeeye ajáa amwaarɨ nɨɨnɨ sɨ nɨnavyaalwa.’ 31 Nɨɨnɨ mweeneevyo sɨ nɨjáa namʉmányire tʉkʉ, maa kaa, nʉʉja noobatisa vaantʉ na maaji sa vaantʉ va Isiraéeli vamʉtaange.”
32 Aho, maa Yooháani akoonekya masáare ya ɨkɨ kɨkomi yoosea, “Namoona Mʉtɨma Mʉʉja yookiima fuma kurumwii ja nkúnde, akiikala mweeri yaachwe. 33 Nɨɨnɨ sɨ namʉtaanga tʉkʉ. Maa kaa, Mʉlʉʉngʉ yeeye ˆaantʉma mbatise na maaji, yeeye aansea, ‘Mʉʉntʉ ʉra ˆʉrɨ koona Mʉtɨma Mʉʉja yookiima fuma kurumwii noo kiikala mweeri yaachwe, ʉwo noo ˆɨɨndoobatisa kwa Mʉtɨma Mʉʉja.’ 34 Nɨɨnɨ mweeneevyo noona isáare ɨrɨ, na nɨ lʉʉsa niise kɨkomi, ʉhʉ noo Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ.”
Vapooji va Ncholo va Yéesu
35 Lomʉtóondo yaachwe, Yooháani Mʉbatisáaji ajáa amwaarɨ aho haantʉ, hamwɨ na vavɨrɨ va vapooji vaachwe kei. 36 ˆAkamoone Yéesu yoolooka na aho, maa akasea, “Laangi, mpóryo ya Mwaana wa Muundi ya Mʉlʉʉngʉ!” 37 Vara vapooji vavɨrɨ ˆvakateere Yooháani Mʉbatisáaji yoosea jeyyo, vakamutuuba Yéesu. 38 Yéesu akiilorera, ˆakavoone voomutuuba, maa akavuurya, “Nɨ che moosaakɨra?” Maa vakamʉsea, “Ráabi,” noo kʉsea, Mukiindya, “Nɨ hai ˆwiíkalaa?” 39 Yéesu akavasea, “Yeendi, na nyuunyu kʉhoona mʉrɨ.” Jeyyo, avo vapooji vakamutuuba Yéesu, vakoona haantʉ ˆiikaláa. Sikʉ ɨra vakava ne. Jijáa nɨ mpɨɨndɨ ja kyʉʉlwa.
40 Anderéa mwaanaavo na Simóoni Peéteri, nɨ ʉmwɨ wa vara vavɨrɨ ˆvajáa vateera vira Yooháani ˆajáa alúusire, ne akamutuuba Yéesu. 41 Kɨɨntʉ cha ncholo ˆatʉmama Anderéa, nɨ kʉmʉloonda Simóoni mwaanaavo, akamʉsea, “Tamwɨɨ́ne Masía,” noo kʉsea Kirisitʉ. 42 Aho, Anderéa akamʉtwaala Simóoni na kwa Yéesu. Yéesu akamʉlaanga Simóoni, maa akamʉsea, “Weewe Simóoni mwaana wa Yooháani, maa kaa, kwaandɨra haaha nɨ Kéefa*Kéefa: Nɨ irina rɨɨngɨ ra Kɨeburanía ra Simóoni Peéteri. Laanga Peéteri Ʉtamanulii wa Masáare na Kɨlaangi. ʉkaánɨrɨrwaa.” Irina ɨrɨ na Kɨgiríki nɨ Peéteri.
Yéesu Yoovaanɨrɨra Vala Filíipi na Nasaniéeli
43 Lomʉtóondo yaachwe, Yéesu akalamʉla kʉdoma na ɨsɨ ya Galiláaya. Akamʉshaana Filíipi, maa akamʉsea, “Ntuuba.” 44 Filíipi nɨ mʉʉntʉ fuma múuji wa Besaída ajáa, múuji haantʉ Anderéa na Peéteri ˆvafuma. 45 Filíipi ne akamʉshaana Nasaniéeli, na akamʉsea, “Tamwɨɨ́ne ʉra Mʉ́sa ˆaandɨka masáare yaachwe Kɨtáabwii cha Miiro, na ʉwo baa valáali na mʉtwe ˆvaandɨka masáare yaachwe noo kʉsea, Yéesu wa Nasaréeti, mwaana wa Yooséefu.” 46 Aho, maa Nasaniéeli akamuurya, “Eri, kwatɨɨte kɨɨntʉ kiija ˆkɨrɨ fuma iturii ra Nasaréeti wʉʉ?” Filíipi akamʉsea, “Yeenda jɨ woone.”
47 Kamʉsaambo, Yéesu ˆakamoone Nasaniéeli yookʉʉja, maa akalʉʉsa sáare ja Nasaniéeli yoosea, “Laangi, ʉhʉ nɨ Mwiisiraéeli wa kɨkomi, asiina ʉvaangʉ isii yaachwe tʉkʉ.” 48 Nasaniéeli akamuurya Yéesu, “Joolɨ wʉʉntáangire?” Yéesu akamʉsea, “Baa Filíipi viintʉ ˆaarɨ akaarɨ kwaanɨrɨra, nɨɨnɨ naarɨ nakwɨɨ́ne wiikyɨ́ɨre nchinii ya mʉsaambu.” 49 Nasaniéeli akamʉsea, “Mukiindya, weewe nɨ Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ! Weewe nɨ Mʉtemi wa Isiraéeli!”
50 Yéesu akamʉsea, “Weewe warúmire sa viintʉ ˆnakʉséire, nakwɨɨ́ne viintʉ ˆwaarɨ ʉkaarɨ wiikyɨ́ɨre nchinii ya mʉsaambu. Koona ʉrɨ masáare makʉʉlʉ kʉlookya ayo.” 51 Yéesu akasea, “Kɨmaarɨ kaa noovawyɨɨra, koona mʉrɨ kurumu koochʉngʉlʉka, na mirimʉ ya Mʉlʉʉngʉ yookaambʉka no kiima mweeri ya Mwaana wa Mʉʉntʉ.”