Masáare Maaja ya Yéesu Kirisitʉ
ja ˆvyeene yaandɨkwa nɨ
Maáriki
Mʉlongooryo
Kɨtáabu ɨkɨ, chaandɨkwa nɨ Yooháani Maáriki ˆiituubáa na vala Peéteri, Paúli na Barinába mpɨɨndɨ ˆvavariyʉláa Masáare Maaja ya Yéesu Kirisitʉ (Mɨrɨmo ya Vatumwi 13:1-13; 15:36-41; 1 Peéteri 5:13). Masáare aya, ˆvyeene vamanyi vaséaa, yaandɨkwa kati ya myaaka ya 60-65 keende Kirisitʉ ˆavyaalwa. Viintʉ ˆvyoónekanaa, Maáriki noo wa ncholo ˆaandɨka Masáare Maaja.
Kɨɨntʉ ˆchabweeyya Maáriki aandɨke masáare aya, nɨ kʉvaheera mʉtɨma vaantʉ ˆvamuruma Yéesu ˆveene vaturikiriwáa maatʉkʉ vii nɨ Kaisáari Néero, mʉtemi wa ɨsɨ ya Rúumi. Maáriki asaakáa vaantʉ ˆvamuruma Yéesu vɨɨme neeja baa koonɨ nɨ kuturikiriwa fʉʉrʉ vakwye ja Kirisitʉ.
Maáriki alumiriryalumiriirya ˆvyeene Yéesu akwaatwa, akaheewa irya ro kʉʉlawa nɨ Vayahúudi na Varúumi baa ʉvɨ tʉkʉ, akaturikiriwa, akaningʼiniwa mʉsaláabii fʉʉrʉ akakwya, na sikʉ ya katatʉ akafʉfʉka (14:43–16:20). Kei, alumirirya Kirisitʉ nɨ Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ (3:11; 5:7; 15:39). Noo ˆchooreka aanda na masáare aya, “Ɨhɨ noo ncholo ya Masáare Maaja ya Yéesu Kirisitʉ, Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ” (1:1).
Maáriki alumirirya myuujíisa ˆɨrɨ foo ˆmyeene Yéesu atʉmamáa, koonekya Yéesu nɨ Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ kɨmaarɨ (4:35–5:43; 6:30-56; 7:31–9:32). Kei, alumirirya mwiikalo wa Yéesu, ˆvyeene iitoola sa alamurirye vaantʉ vaachwe, “Sa baa Mwaana wa Mʉʉntʉ, sɨ ʉʉja jo tʉmamɨrwa tʉkʉ. Kɨrɨ vyoova jeyyo, ʉʉja sa jɨ avatʉmamɨre vaantʉ, kei atoole nkaasʉ yaachwe kʉva ununuuli sa vaantʉ ˆvarɨ foo” (10:45).
ˆVyeene Kɨtáabu ɨkɨ Chagavwa
Ncholo ya Masáare Maaja ya Yéesu 1:1-13
Mʉrɨmo wa Yéesu ʉko Galiláaya 1:14–9:50
Yéesu yootamanya na Yerusaléemu 10:1-52
Júma Yéesu ˆajáa Yerusaléemu
Ʉvariyuli wa Masáare Maaja ya Yéesu Yerusaléemu 11:1–13:37
Kuningʼiniwa kwa Yéesu mʉsaláabii na inkwya yaachwe 14:1–15:47
Kʉfʉfʉka na koonekana kwa Yéesu 16:1-20
1
Yooháani Mʉbatisáaji Yoomwiimirya Njɨra Yéesu
(Matáayo 3:1-12; Lʉ́ka 3:1-18; Yooháani 1:19-28)
1 Ɨhɨ noo ncholo ya Masáare Maaja ya YéesuKirisitʉ, Mwaana wa Mʉlʉʉngʉ. 2 Ja ˆvyeene Ijʉva alʉʉsa kɨtáabwii cha Isáaya, mʉláali na mʉtwe waachwe,
“Laanga, mʉtʉma ndɨrɨ mutumwi waanɨ akʉlongorɨre,
yeeye kʉtengenesherya arɨ njɨra yaako.✡Laanga Maláaki 3:1.
3 Mʉʉntʉ yookaanɨrɨra vikʉlʉkʉʉlʉ ɨsɨ ya ibaláángwii,
‘Imyi neeja njɨra sa Ijʉva,
wololi njɨra ˆngʼeene arɨ tweera.’✡Laanga Isáaya 40:3.”
4 Masáare aya yakiimana, Yooháani Mʉbatisáaji afʉmɨra ɨsɨ ya ibaláángwii, yoovariyʉla ʉbatíiso wa vaantʉ kʉvalandʉka fuma uvii waavo, sa Mʉlʉʉngʉ asee, ʉvɨ waavo wasírire. 5 Vaantʉ fuma ɨsɨ yoosi ya Yudéea, na mavaru yoosi ya Yerusaléemu, vadomáa noo mʉteerera. Yeeye avabatisáa aho luujii lwa Yorodáani, kʉnʉ voolʉʉsa ʉvɨ waavo. 6 Yooháani iivɨkɨráa ɨngo ya mabaáhɨra ya ngamɨ́a na lʉkova iimʉ́tɨɨre.✡Laanga 2 Vatemi 1:8. Kɨɨntʉ ˆarijáa nɨ nkʉʉmbɨ na hʉʉkɨ wa isekii. 7 Na avariyʉláa ɨndoosea, “Amwaarɨ ˆyookʉʉja nyuma yaanɨ ˆarɨ na ngururu kʉlookya nɨɨnɨ, nɨɨnɨ sɨ ndɨrɨ daha baa tʉmama mʉrɨmo wa mʉtʉ́mwa wo reherya nkova ja mirunkumo yaachwe tʉkʉ. 8 Nɨɨnɨ noobatisa na maaji, maa kaa, yeeye vabatisa arɨ na Mʉtɨma Mʉʉja.”
Yéesu Yoobatisiwa
(Matáayo 3:13-17; Lʉ́ka 3:21-22)
9 Sikʉ jira, Yéesu akʉʉja fuma Nasaréeti múuji wa Galiláaya, maa akabatisiwa nɨ Yooháani luujii lwa Yorodáani. 10 ˆAkafume vii hara luujii, akoona kurumu kookwaatʉka dwee, na Mʉtɨma Mʉʉja yookiima mweeri yaachwe ja nkúnde. 11 Maa sawúti ɨkafuma kurumwii, yoosea, “Weewe ʉrɨ Mwaana waanɨ ˆnakweenda, neeriwa mʉtɨma nɨ weewe mʉnʉmʉʉnʉ.”
Yéesu Yooyerwa nɨ Irimʉ
(Matáayo 4:1-11; Lʉ́ka 4:1-13)
12 Ayo ˆyakalooke vii, Mʉtɨma Mʉʉja akamʉtwaala fʉʉrʉ ɨsɨ ya ibaláángwii. 13 Akiikala ʉko ibaláángwii sikʉ makumi yanɨ (40) yooyerwa nɨ Irimʉ, ʉko iikaláa na maka ja isaka, mirimʉ miija noyo yamʉtʉmamɨráa.
Yéesu Yookaanda Variyʉla Masáare Maaja
14 Sikʉ ˆjikalooke, Yooháani Mʉbatisáaji akakwaatwa, maa akavɨɨkwa mʉnyololwii.✡Laanga Maáriki 6:14-29. Sikʉ ijo, Yéesu akadoma na Galiláaya, ɨndoovariyʉla Masáare Maaja ya Mʉlʉʉngʉ 15 yoosea, “Mpɨɨndɨ jafíkire, Ʉtemi wa Mʉlʉʉngʉ waséngerɨɨre. Valanduki fuma uvii waanyu na murume Masáare Maaja.”
Yéesu Yoovaanɨrɨra Vapooji va Ncholo
(Matáayo 4:18-22; Lʉ́ka 5:1-11)
16 Sikʉ ɨmwɨ, mpɨɨndɨ ˆalookáa na mbarɨmbarɨ ya iriva ra Galiláaya, akamoona Simóoni na mwaanaavo Anderéa, voowʉmɨra lwaavu na luujii, sa voovo nɨ vavúuvi vajáa. 17 Aho, Yéesu akavasea, “Ntuubi, na vabweeyya ndɨrɨ mʉve vavúuvi va vaantʉ.” 18 Hahara, vakareka njwaavu jaavo, vakamutuuba.
19 ˆAkadome na mbere kiduudi, akavoona vala Yaakúupu na Yooháani vala sha Sebedáayo, vajáa mashúwii voolʉkanʼya njwaavu jaavo. 20 ˆAkavoone vii, maa akavaanɨrɨra. Novo vakamutuuba, vakamʉreka taáta waavo na vara vavúuvi vɨɨngɨ ˆvamʉtʉmamɨráa.
Yéesu Yookibirya Murimʉ Mʉvɨ
(Lʉ́ka 4:31-37)
21 Kufuma aho, vakadoma fʉʉrʉ múujii wa Kaperenáumu. Sikʉ ya Sabáato Yéesu akɨɨngɨra na sinagóogii, maa akaanda variyʉla Masáare ˆYarɨ Mpeho. 22 Vaantʉ vakahwaalariwa nɨ ʉvariyuli waachwe, sa yeeye sɨ avariyʉláa ja vakiindya vaavo va Miiro tʉkʉ, kɨrɨ vyoova jeyyo, yeeye akiindyáa ja mʉʉntʉ ˆarɨ na wiimiriri.
23 Hara sinagóogii yaavo, kʉjáa kwatɨɨte mʉʉntʉ ʉmwɨ ˆajáa na murimʉ mʉvɨ, akatʉlatʉʉla isóso 24 yoosea, “Weewe Yéesu wa Nasaréeti, che woosaaka kʉrɨ suusu? Wuújire tʉmala wʉʉ? Nakʉmányire ʉrɨ ani weewe! Weewe ʉrɨ Mʉʉja wa Mʉlʉʉngʉ.” 25 Yéesu akʉʉdalavya ʉra murimʉ mʉvɨ yoosea, “Kirinya sawu! Fuma kʉrɨ ʉhʉ mʉʉntʉ!” 26 Hahara, ʉra murimʉ mʉvɨ ʉkamusukasuka ʉra mʉʉntʉ na ngururu, kʉnʉ wootʉlatʉʉla isóso, maa ʉkafuma.
27 Hara, vaantʉ voosi vakatʉlʉvala, maa vakaanda kiisea, “Ɨkɨ nɨ che? Nɨ ukiindya mufya, kei ˆʉrɨ na wiimiriri! Yoolairirya baa mirimʉ mɨvɨ, noyo yoomʉteerera!” 28 Masáare aya, yakeenera chaangʉ ɨsɨ yoosi ya Galiláaya.
Yéesu Yoomʉhorya Mʉkwɨ wa Simóoni
(Matáayo 8:14-17; Lʉ́ka 4:38-41)
29 Yéesu, Yaakúupu, Yooháani, Simóoni na Anderéa vakafuma hara sinagóogii, vakadoma fʉʉrʉ kaayii kwaala Simóoni na Anderéa. 30 ˆVakafike, vakamʉshaana mʉkwɨ wa Simóoni ajáa nchiirii aváirwe nɨ ndwáala. Hahara, vakamuwyɨɨra Yéesu masáare yaachwe. 31 Akaseesa na hara kʉʉntʉ ˆajáa alɨ́ɨre, akamʉkwaata mʉkono ʉra maáma, maa akamwiinʉla, hahara akahola, maa akaanda vatʉmamɨra.
Yéesu Yoovahorya Vaantʉ ˆVarɨ Foo
32 Niiwʉlo mwaasʉ ˆʉkakʉtʉmɨre, Sabáato ɨkalooka. Vaantʉ vakaanda mʉretera valwɨ́ɨrɨ voosi, na vaantʉ ˆvarɨ na mirimʉ mɨvɨ. 33 Aho, vaantʉ voosi va ʉra múuji vakiisaanka mbere ya kaaya. 34 Hara, maa Yéesu akava yoovahorya vaantʉ voosi ˆvajáa na ndwáala ˆjiísimiresimire, baa kei iikibiryáa mirimʉ mɨvɨ ˆɨrɨ foo. Maa kaa, sɨ ɨɨrekeráa ɨyo mirimʉ mɨvɨ ɨlʉʉsɨke tʉkʉ, sa ɨjáa yamʉmányire yeeye nɨ ani.
Yéesu Yoovariyʉla Masáare ˆYarɨ Mpeho Galiláaya
(Lʉ́ka 4:42-44)
35 Lomʉtóondo yaachwe baa sɨ kʉna mwaa, Yéesu akadoma na kijiraawii, kʉra akamʉloomba Mʉlʉʉngʉ. 36 Simóoni na viivaachwe vakamʉloonda. 37 ˆVakamoone, vakamʉsea, “Kɨra mʉʉntʉ yookʉsaakɨra.” 38 Yéesu akavasea, “Hendi na haantʉ hɨɨngɨ, míijii yɨɨngɨ ˆɨrɨ mʉkaaya, nkavariyʉle baa ʉko, sa nʉʉja, sa mʉrɨmo ʉwo.” 39 Jeyyo, akarɨɨngɨrɨra ɨsɨ yoosi ya Galiláaya, kʉnʉ yoovariyʉla Masáare ˆYarɨ Mpeho masinagóogii, na avahoryáa vaantʉ ˆvarɨ na mirimʉ mɨvɨ.
Yéesu Yoomʉhorya Mʉʉntʉ ˆArɨ na Ʉlóónda
(Matáayo 8:1-4; Lʉ́ka 5:12-16)
40 Kʉjáa kwatɨɨte mʉʉntʉ ʉmwɨ, ˆarɨ na ndwáala ya ʉlóónda. Akʉʉja kʉrɨ Yéesu, akachwaama, akiiloombererya yoosea, “Koonɨ woosaaka, ifaanaa ʉkaanjirʉla ndwáala yaanɨ.” 41 Yéesu akamoonera mbavariri, akiinʉla mʉkono waachwe, akamʉsaasya, maa akamʉsea, “Noosaaka, ujirʉlwe!” 42 Hahara, akajirʉlwa na akahola ɨra ndwáala yaachwe. 43 Yéesu akamʉrekera adome, maa kaa, akamʉkaanʼya yoomʉsea, 44 “Karɨ umuwyɨ́ɨraa mʉʉntʉ yoyoosi isáare ɨrɨ tʉkʉ, tamanya ukiiyonekye kwa mweeneɨsɨ wa Ijʉva, ʉtoole na mpóryo yo jirʉlwa, ja ˆvyeene Mʉ́sa alairirya, sa vataange kɨmaarɨ ʉhórire.”✡Laanga Valáawi 14:1-32; Nkʉmbʉkɨra ya Miiro 24:8. 45 Kɨrɨ vyoobweeyya jeyyo, ʉra mʉʉntʉ akadoma, akaanda kaarya yara masáare kɨra haantʉ. Sa jeyyo, Yéesu sɨ adaha kɨɨngɨra na múujii ko kiiyonekya tʉkʉ, nɨ iikaláa kijiraawii vii. Maa kaa, baa neembe iivisáa, vaantʉ vamutuubáa fuma kɨra haantʉ.