उत्पत्ति
लेखक
यहूदी परंपरा आणि पवित्र शास्त्रातील इतर पुस्तकांचे लेखक इस्त्राएलाचा संदेष्टा आणि मुक्तिदाता मोशे याला जुन्या करारातील पहिल्या पाच पुस्तकांचा लेखक मानतात. मिसर देशातील न्यायालयात त्याचे शिक्षण झाले असून (प्रेषित. 7:22), देव परमेश्वराशी त्याचा जिव्हाळ्याचा संबंध होता. येशू स्वतःच मोशेच्या लेखकत्वाची पुष्टी करत होता (योहान 5:45-47), जसे की त्याच्या काळातील शास्त्री आणि परुशी देखील करत होते (मत्तय 19:7; 22:24).
तारीख आणि लिखित स्थान
साधारण इ. पू. 1446 - 1405.
मोशेने कदाचित या पुस्तकाचे लिखाण केले तेव्हा इस्त्राएल लोक सीनाय येथील अरण्यात छावणीत असावेत अशी शक्यता आहे.
प्राप्तकर्ता
प्रतिज्ञावत दिलेली जमीन कनानमध्ये प्रवेश करण्यापूर्वी मिसर देशाच्या बंदीवासातून बाहेर आलेले इस्त्राएली लोक या पुस्तकाचे प्राप्तकर्ते होते.
हेतू
आपल्या देशाचा ‘कौटुंबिक इतिहास’ स्पष्ट करण्यासाठी मोशेने हे पुस्तक लिहिले. उत्पत्तीच्या लिखाणानुसार मोशेचा हे पुस्तक लिहिण्या पाठीमागील उद्देश म्हणजे इस्राएल राष्ट्र मिसराच्या गुलामगिरीमध्ये कसे होते हे स्पष्ट करणे (1:8), ज्या प्रदेशात ते प्रवेश करणार होते ती त्यांना “प्रतिज्ञावत दिलेली जमीन” होती हे स्पष्ट करणे (17:8), मिसरामध्ये घडलेल्या प्रत्येक गोष्टीवर देवाचे सार्वभौमत्व दाखविण्यासाठी आणि मिसरामध्ये त्यांची गुलामगिरी हा एक अपघात नव्हता, परंतु देवाच्या महान योजनेचा एक भाग होता (15:13-16, 50:20), आणि अब्राहामाचा देव, इसहाकाचा देव आणि याकोबाचा देव हाच एकमेव देव होता ज्याने जगाची निर्मिती केली हे स्पष्ट करणे होते (3:15-16). इस्त्राएलचा देव मात्र पुष्कळ दैवातांपैकी एक नसून तो स्वर्ग आणि पृथ्वीचा सर्वोच्च निर्माणकर्ता होता.
विषय
सुरुवात
रूपरेषा
1. निर्मिती — 1:1-2:25
2. मनुष्याचे पाप — 3:1-24
3. आदामाची वंशावळ — 4:1-6:8
4. नोहाची वंशावळ — 6:9-11:32
5. अब्राहामाचा इतिहास — 12:1-25:18
6. इसहाक व त्याचे पुत्र यांचा इतिहास — 25:19-36:43
7. याकोबाची वंशावळ — 37:1-50:26
1
आकाश, पृथ्वी आणि मानवाची निर्मिती
उत्प. 2:4-9; ईयो. 38:4-11; योहा. 1:1-5
1 प्रारंभी देवाने आकाश व पृथ्वी ही निर्माण केली. 2 पृथ्वी अंदाधुंद व रिकामी होती. जलाशयावर अंधकार होता, देवाचा आत्मा* किंवा देवाची शक्ती पाण्यावर पाखर घालत होता.
3 देव बोलला, “प्रकाश होवो” आणि प्रकाश झाला. 4 देवाने प्रकाश पाहिला की तो चांगला आहे. देवाने अंधकारापासून प्रकाश वेगळा केला. 5 देवाने प्रकाशाला “दिवस” व अंधकाराला “रात्र” असे नाव दिले. संध्याकाळ झाली व सकाळ झाली† यहूदी लोकांचा दिवस संध्याकाळी सुरु होत असे, हा पहिला दिवस.
6 देव बोलला, “जलांच्या मध्यभागी अंतराळ होवो व ते जलापासून जलांची विभागणी करो.” 7 देवाने अंतराळ केले आणि अंतराळावरच्या व अंतराळाखालच्या जलांची विभागणी केली व तसे झाले. 8 देवाने अंतराळास आकाश असे म्हटले. संध्याकाळ झाली व सकाळ झाली, हा दुसरा दिवस.
9 नंतर देव बोलला, “आकाशाखालील पाणी एकाजागी एकत्र जमा होवो व कोरडी जमीन दिसून येवो,” आणि तसे झाले. 10 देवाने कोरड्या जमिनीस भूमी आणि एकत्र झालेल्या पाण्याच्या संचयास समुद्र असे म्हटले. त्याने पाहिले की हे चांगले आहे.
11 देव बोलला, “हिरवळ, बीज देणाऱ्या वनस्पती, आणि आपआपल्या जातीप्रमाणे, ज्यात त्याचे बीज आहे अशी फळे देणारी फळझाडे, ही पृथ्वीवर येवोत.” आणि तसेच झाले. 12 पृथ्वीने हिरवळ, आपापल्या जातीचे बीज देणाऱ्या वनस्पती आणि आपापल्या जातीची फळे देणारी व त्या फळातच आपापल्या जातीचे बीज असणारी फळझाडे भूमीने उत्पन्न केली. देवाने पाहिले की हे चांगले आहे. 13 संध्याकाळ झाली व सकाळ झाली, हा तिसरा दिवस.
14 मग देव बोलला, “दिवस व रात्र ही वेगळी करण्यासाठी आकाशात ज्योति होवोत व त्या चिन्हे, ऋतू, दिवस, आणि वर्षे दाखविणाऱ्या होवोत. 15 पृथ्वीला प्रकाश देण्यासाठी आकाशात त्या दीपाप्रमाणे होवोत,” आणि तसे झाले.
16 दिवसावर सत्ता चालविण्यासाठी मोठी ज्योत आणि रात्रीवर सत्ता चालविण्यासाठी लहान ज्योत, अशा दोन मोठ्या ज्योती देवाने निर्माण केल्या. त्याने तारेही निर्माण केले. 17-18 पृथ्वीवर प्रकाश देण्यासाठी, दिवसावर व रात्रीवर सत्ता चालविण्यासाठी, प्रकाश व अंधकार वेगळे करण्यासाठी देवाने त्यांना अंतराळात ठेवले. देवाने पाहिले की हे चांगले आहे. 19 संध्याकाळ झाली व सकाळ झाली. हा चौथा दिवस.
20 देव बोलला, “जले जीवजंतूनी भरून जावोत, आणि पृथ्वीच्या वर आकाशाच्या अंतराळात पक्षी उडोत.” 21 समुद्रातील फार मोठे जलचर व अनेक प्रकारचे जलप्राणी त्यांच्या त्यांच्या जातींप्रमाणे देवाने उत्पन्न केले. तसेच पंख असलेल्या प्रत्येक पक्षाला त्याच्या जातीप्रमाणे देवाने उत्पन्न केले. देवाने पाहिले की हे चांगले आहे.
22 देवाने त्यांना आशीर्वाद देऊन म्हटले, “फलद्रूप व्हा आणि बहुगुणित व्हा, समुद्रातील पाणी व्यापून टाका. पृथ्वीवर पक्षी बहुगुणित होवोत.” 23 संध्याकाळ झाली व सकाळ झाली हा पाचवा दिवस.
24 देव बोलला, “आपापल्या जातीचे सजीव प्राणी, गुरेढोरे, सरपटणारे प्राणी व वनपशू पृथ्वी उपजवो.” आणि तसे झाले. 25 देवाने पृथ्वीवरील जनावरे, गुरेढोरे, वनपशू, आणि सरपटणारा प्रत्येक जीव त्याच्या त्याच्या जाती प्रमाणे निर्माण केला. देवाने पाहिले की हे चांगले आहे.
26 देव बोलला, “आपण आपल्या प्रतिरूपाचा आपल्या सारखा मनुष्य निर्माण करू. समुद्रातील मासे, आकाशातील पक्षी, सर्व वनपशू, मोठी जनावरे व जमिनीवर सरपटणारे सर्व लहान प्राणी यांच्यावर त्यांना सत्ता चालवू देऊ.”
27 देवाने आपल्या प्रतिरूपाचा मनुष्य निर्माण केला.
त्याच्या स्वतःच्या प्रतिरूपाचा असा देवाने तो निर्माण केला.
नर व नारी असे त्यांना निर्माण केले.
28 देवाने त्यांना आशीर्वाद दिला, आणि त्यांना म्हटले, “फलद्रूप व्हा, बहुगुणित व्हा आणि पृथ्वी व्यापून टाका. ती आपल्या सत्तेखाली आणा; समुद्रातील मासे, आकाशातील पक्षी आणि पृथ्वीवर फिरणारा प्रत्येक सजीव प्राणी यांवर सत्ता चालवा.” 29 देव म्हणाला, पाहा, सर्व पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर असलेली बीज देणारी प्रत्येक वनस्पती आणि ज्यामध्ये बीज देणाऱ्या झाडाचे फळ आहे ते प्रत्येक झाड, ही मी तुम्हास दिली आहेत. ही तुम्हाकरिता अन्न असे होतील.
30 तसेच पृथ्वीवरील प्रत्येक पशू, आकाशातील प्रत्येक पक्षी आणि पृथ्वीच्या पाठीवर ज्यामध्ये जीव आहे त्या प्रत्येक सरपटणाऱ्या प्राण्याकरता अन्न म्हणून मी प्रत्येक हिरवी वनस्पती दिली आहे. आणि सर्व तसे झाले. 31 देवाने आपण जे केले होते ते सर्व पाहिले. पाहा, ते फार चांगले होते. संध्याकाळ झाली व नंतर सकाळ झाली, हा सहावा दिवस.