1 Yésus nyɛ mú kə mbʉ́mbʉ́ŋ á wəolivyê.

2  Mat 26.55Ná nə́mə́ mpʉ́mán mpʉ́mán, a mú nyiŋgə kə *Luŋ mə́ Zɛmbî, buud bɛ̂sh bwə́ mú kə nyə́dɨ́. A mú ji shí, tɛ́ɛ́d ŋgə́lə yə bwo minjɨ́ɨ́gʉ́lá. 3 Nə́ ndɛɛ́, *Oyɨ́ɨ́gʉli ɔ́ mə́cɛ̧ɛ̧ bə́nɔ̂ŋ *Ofarizyɛ̂ŋ bwə́ mú ŋgə zə nə ŋgwɔ́l múdá nə́ a mə́ biil mínɔɔmbʉd. Bwə́ mú zə nə nyə zə tə́l cwánʉ́d, 4 bwə́ nə Yésus nə́: «Yɨ́ɨ́gʉli, mudá ɛ́ga nyə ámə biil a ŋgə́ sá minɔɔmb. 5  Mbá 22.22-24Moyîz nyə á yə sə́ ŋkul *mbwoomb mə́cɛ̧ɛ̧́d nə́ sə́ dʉ́g lúmə váál búdá ɔ́ga məkwóógʉ́ nə́ ndɛɛ́ bwə́ fudə. Ká wɛɛ mə́ cɨ nə́ jɨ?»

6  Mat 22.15Bwə́ á jî nyə ntʉ́nɨ bwə́ ŋgə́ bwéél nə́, ka nyə é cɨ gúl ciyá á lɨ́lɨŋgɨ̂ nə́ ndɛɛ́ bwə́ ɔ́ kə́ shwə́man nyə. Njɨ, Yésus mú nyɔ̂w shí, a mú ŋgə cilə nə nyinə́ jé mə́ndəlúd. 7  Mbá 17.7; 13.10Bâŋ bwə́ mú ŋgə yáág ŋgə jî nyə. Nə́ ndɛɛ́, a mú bʉ̂n, a mú cɨ nə bwo nə́: «Muud nyə abwɛ́lɛ́ sá *sə́m na bɨ́dɨ́ sámbád yɛ́ tɛ́ɛ́dʉ́g ŋkɛ̂ny kwóógʉ́ lúmə nyə.» 8 A mú nyiŋgə nyɔ̂w shí, ŋgə cilə mə́ndəlúd. 9  Mat 22.22Ja búúd ɔ́nɨ bwə́ mə́ gwág nda Yésus mə́ cɨ nə bwo nə́, bwə́ mú ŋgə nyɔɔs ŋgwúd ŋgwúd nə́ ndɛɛ́ bɛ̂sh, tɛ́ɛ́d ócúmbá wɔ́ɔ́s óntombú. Yésus mú lʉ́g na nyəmɛ́fwó nə mudá tə́l cwánʉ́d. 10 Nə́ ndɛɛ́, Yésus mú nyiŋgə bʉ̂n, a mú cɨ nə mudá nə́: «Amuda, bwə́ mú ŋgow? Kú nə muud mə sámb nə́ wó jəlá nə yə?» 11  5.14Mudá nə́: «Cwámba, kú nə muud.» Yésus ntâg nə nyə nə́: «Mə asámbɛ́ nə́mə́. Kyeyʉ́g, njɨ, wo kú ná nyiŋgə sá sə́m.»]

12  1.5, 9-10; 3.19; 9.4-5; 11.9-10; 12.35-36, 46; Iza 49.6; Mat 5.14; Luk 2.32; 2Kr 4.4, 6; Ifz 5.8-14; 1Yn 1.5-7; 2.8; 3.14Yésus mú nyiŋgə lás nə buud nə́: «Mə wə́ jísə́ mə́ŋkɛnya mə́ ŋgə́ kwan buud wâ shí ga má. Muud mə bɛ̧́ mə yɛ́ nyə abʉ́lɛ bwɛlɛ kyey yídʉ́gʉ́d, a bá yida bə nə məŋkɛnya mâ cʉg.» 13  5.31-32Ja *Ofarizyɛ̂ŋ bwə́ mə́ gwág ntɔ́ yí, bwə́ mú cɨ nə nyə nə́: «Womɛ́fwó ŋgə bwiiŋg láŋ wô ntʉ́nɨ kú nə muud mə bwáágʉlə? Jínɨ bwiiŋgyá cúgɛ́ sâ búúd bwə́ mágʉləg yí.» 14  3.2; 7.28-29, 33-36; 8.21-22, 42; 13.1, 33; 16.5, 10, 28; 17.8; 20.17A mú bɛ̧sa bwo nə́: «Tɛɛm bə nə́ məmɛ́fwó mə́ bwiiŋg láŋ wâm, bwiiŋgyá jâm jísə sá búúd bwə́ mágʉləg yí; mə mpú kʉ́l mə́ ŋgə́ wú yí, nə kʉ́l mə́ ŋgə́ kə yí. Bɨ bâŋ bɨ ampúyɛ́ kʉ́l mə́ ŋgə́ wú yí, nə kʉ́l mə́ ŋgə́ kə yí. 15  7.24Bɨ́ ŋgə sámb milə́sʉ́ njɨ váál dʉ́n á buud; mɛɛ mə asámbɛ́ tɔɔ muud lə́sʉ́. 16 Í ká ntâg bə nə́ mə sámb lə́sʉ́, sémbyé wâm bə tʉ́təlí, nəcé mə cugɛ́ mə́mɛ́fwó, sá Dâ muud nyə á ntɨ mə wə́ bʉ́sə́. 17  Mbá 19.15Ŋgaá jísə cilyá mə́cɛ̧ɛ̧ mʉ́nʉ́d nə́ buud bwə́ jəlá nə magʉlə bwiiŋgyá á buud obá? 18  5.36; 1Yn 5.9Mə ŋgə bwiiŋg lâŋ wâm, Dâ muud nyə á ntɨ mə yɛ́ ŋgə́ nə́mə́ bwiiŋg.» 19  5.18; 16.3Bwə́ mú ka cɨ nə nyə nə́: «Shwóóŋgʉ̂ ji ŋgow?» Yésus nə bwo nə́: «Bɨ ampúyɛ́ tɔɔ mə, tɔɔ Sɔ́ɔ́ŋgʉ́ waamə̂. Bɨ mbə̂m mpu mə, ŋki bɨ mə́ mpu nə́mə́ Sɔ́ɔ́ŋgʉ́ waamə̂.»

20  2.4Yésus nyə á ŋgə lás ntʉ́nɨ a ŋgə́ yə buud minjɨ́ɨ́gʉ́lá *Luŋ mə́ Zɛmbî, a njúl kʉ́l kúm í á bə yí, muud kú sɛ́ɛ́mb mbwə́ nə́ á bii nyə. Bwə́ á shígɛ́ bii nyə nəcé í á bə wəla dɛ́ kú fwo wɔ́ɔ́s.

21  8.14Yésus mú nyiŋgə cɨ nə bwo nə́: «Mə zə́ kyey, bɨ mə bá sɔ̧́ mə, njɨ bɨ mə bá yə bɨ njúl nə *sə́m wʉ́n. Bɨ cugɛ́ nə ŋkul kə kʉ́l mə́ zə́ kə yí.» 22 *Oyúdɛn bwə́ mú ŋgə cɨ nə́: «Ja á ŋgə́ cɨ nə́: “bɨ́ cugɛ́ nə ŋkul kə kʉ́l mə́ zə́ kə yí” nɨ, ye a zə́ gwɨ́ɨ́lya nyúúl?» 23  3.31A mú cɨ nə bwo nə́: «Bɨ bâŋ bɨ bʉ́sə buud ɔ shí ga, mɛɛ jisə muud a gwɔ̂w. Bɨ bâŋ shug dʉ́n dʉ́sə wa shí gaád, mɛɛ shug dâm cúgɛ́ wa shí gaád. 24  13.19Gwə́ wə́ mə ámə cɨ́ nə bɨ́ nə́ bɨ mə bá yə nə misə́m mín yí. Nəcé, bɨ́ mə́ ká bə kú *magʉlə nə́ mə jisə* Ciyá nɨ í jəlá nə bə sâ Zɛmbî nyə á cɨ kʉ́l nyə́ á lésha nə Moyîz yí. (Wo jɨ nə ŋkul dʉ́g MmN 3.14, nə Iza 48.12.) Yésus ŋgə lwágʉlə nə́ nyə wə́ Zɛmbî., bɨ mə bá yə nə misə́m mín.» 25 Bwə́ mú jî nyə nə́: «Wo wə́ zə́?» Yésus mú bɛ̧sa bwo nə́: «Mə jisə nda mə́ ŋgə́ bwey jaaw bɨ́ té sə́ ámə tɛ́ɛ́d yí nə́. 26 Mə jɨ nə zhwog isâ mə́ lás nə bɨ̂, nə byɔɔŋg bísə́ nə́ mə sámbʉ́g yí. Njɨ, muud nyə á ntɨ mə yɛ́ jisə bʉ́bə́lɛ́, mə ŋgə ntâg jaaw buud sâ mə á gwág nə nyə yí.» 27 Bwə́ á shígɛ́ gwág na nə́ nyə á ŋgə cɨ Zɛmbî Sɔ́ɔ́ŋgʉ́. 28  3.14; 4.34; 5.18Yésus mú ka cɨ nə bwo nə́: «Ja bɨ́ mə́ bá bʉ̂n *Mwân mə Múúd yí, bɨ mə́ bá ka mpu nə́ mə jisə† Váál ŋgwúd nə 8.24 nə 8.58: á cɛɛl cɨ nə́ «Bɨ mə bá mpu múúd mə́ jɨ́ yɛ́.», mə aŋgɛ̂ nə sá tɔɔ sâ nə lúu wâm, mə ŋgə lás nə́mə́ nda Dâ nyə a jɨ́ɨ́gʉli mə nə́. 29 Sá muud nyə á ntɨ mə wə́ bʉ́sə́. Nyə a shígɛ́ lʉ́gə mə məmɛ́, nəcé mɛɛ mə́ dʉ sá njɨ sâ á jɨ́ nə ŋkul magʉlə yí.»

30  2.23Ja Yésus nyə á ŋgə lás ntʉ́nɨ yí, zhwog buud bwə́ á *búgʉla nyə.

31  14.15; 15.8Yésus nyə á ka cɨ nə *Oyúdɛn bwə́ á *búgʉla nyə wá nə́: «Bɨ́ mə́ ká nada mə́dɨ́ íciyá dɨ, mpu nə́ bɨ bʉ́sə wámbʉlə bə *ómpwíín bâm, 32 bɨ́ ka mpu óbʉ́bə́lɛ́, obʉ́bə́lɛ́ bɔɔŋgʉ́ ka bá sá nə́ bɨ bə́g ofʉlî.» 33  Mat 3.9; Rom 4.12Bwə́ mú bɛ̧sa nə nyə nə́: «Sə́ bʉ́sə mpwoŋ mə *Abʉraham, sə́ abwɛ́lɛ́ bə mə́lwaa mə múúd. Nəcé jɨ́ wó mpú cɨ nə sə́ nə́: “Bɨ́ ka bá bə ófʉlí” yí?» 34  Rom 6.16, 20; 2Pr 2.19Yésus mú bɛ̧sa bwo nə́: «Bʉ́bə́lɛ́, mə́ jaaw bɨ́ nə́, muud yɛ̂sh mə sá *sə́m yɛ́, jisə lwaá lʉ́ mísə́m. 35  MmN 21.2Lwaá í ádɛ́ ntâg ji njɔ́w kandʉgə, mwân a njɔ́w nywáá mə́ dʉ ji kandʉgə kandʉgə. 36  Gal 5.1Nə́ ndɛɛ́, Mwân mə Zɛmbî mə ká yîl bɨ́ mə́nyámád ɨɨ́, bɨ́ bə fwámɛ́ ófʉlî. 37  5.18Mə mpú nə́ bɨ bʉ́sə mpwoŋ mə Abʉraham; ká bɨ́ ŋgə sɔ̧́ nə́ bɨ mə gwú mə, nəcé kɛ́ɛl dâm í áŋgɛ̂ nə jəla nə bɨ̂. 38 Mɛɛ ŋgə jaaw sâ mə́ á dʉ́g wə́ Dâ yí; bɨ bâŋ ŋgə ntâg sá isâ bɨ́ á gwág nə sɔ́ɔ́ŋgʉ́ wʉ́n yí.» 39  8.33Bwə́ mú bɛ̧sa nə nyə nə́: «Sɔ́ɔ́ŋgʉ́ wúsʉ́ wə́ Abʉraham.» Yésus ntâg nə bwo nə́: «Í mbə́m bə nə́ sɔ́ɔ́ŋgʉ́ wʉ́n wə́ Abʉraham ɨɨ́, ki bɨ́ ŋgə sá misɔ́ɔ́lʉ́gʉ́ Abʉraham nyə a sá myá. 40 Ká dʉgá, bɨ mú ŋgə cɛɛl gwú mə, í njúl nə́ mɛɛ mə́ jaaw bɨ́ bʉ́bə́lɛ́ mə́ á gwág nə Zɛmbî yɛ́. Abʉraham nyə a shígɛ́ sá ntɔ́. 41  Mbá 32.6; Iza 63.16Bɨ́ ŋgə sá misɔ́ɔ́lʉ́gʉ́ mí sɔ́ɔ́ŋgʉ́ wʉ́n.» Bwə́ mú cɨ nə nyə nə́: «Sə́ cugɛ́ bwân wâ tɔ́ɔ́n, sə́ bʉ́sə nə sɔ́ɔ́ŋgʉ́ ŋgwûd jɨ Zɛmbî.» 42  1Yn 5.1Yésus nə bwo nə́: «Í mbə̂m bə nə sɔ́ɔ́ŋgʉ́ wʉ́n wə́ Zɛmbî, ki bɨ́ ŋgə cɛɛl mə, nəcé ja mə́ jɨ́ wa ga, mə á zhu nyə́dɨ́. Mə a shígɛ́ ntâg zə nə lúu wâm, nyə wə́ nyə á ntɨ mə. 43 Ká nəcé jɨ́ bɨ́ aŋgɛ̂ nə gwág lə́sʉ́ wâm yí? Jísə nəcé bɨ́ cugɛ́ nə ŋkul gwágʉlə kɛ́ɛl dâm. 44  Mət 3.1-5; 1Yn 2.4; 3.8Sɔ́ɔ́ŋgʉ́ wʉ́n wə́ Njwû məjamb, bɨ́ ka nə́mə́ ŋgə cɛɛl sá isâ sɔ́ɔ́ŋgʉ́ wʉ́n mə́ dʉ́ gwág yéésh yí. A jɨ ŋgwûl buud tɛ́ɛ́d mə́tɛ́ɛ́dʉ́léd; a cugɛ́ nə ŋkul bwɛlɛ bwiiŋg óbʉ́bə́lɛ́, nəcé obʉ́bə́lɛ́ bwə́ cugɛ́ nyə́dɨ́ cʉgʉd. Yé bwiiŋgʉ́lə íjɔ̧́ɔ̧́ í bwey nə́mə́ dʉ nyîn nə́ a jɨ amə́dɨ́ ijɔ̧́ɔ̧́, nəcé a jɨ mbíya njínjɔ̧́ɔ̧́, nyə wə́ ijɔ̧́ɔ̧́ sɔ́ɔ́ŋgʉ́. 45 Ká bɨ aŋgɛ̂ nə búgʉla mə nəcé mɛɛ ŋgə jaaw bɨ́ obʉ́bə́lɛ́. 46  2Kr 5.21; 1Pr 2.22; 1Yn 3.5Zə́ á na bɨ́dɨ́ jɨ́ nə ŋkul máalə mə nə́ mə mə́ sə̂m yɛ́? Ká, mɛɛ ŋgə́ jaaw bɨ́ obʉ́bə́lɛ́, bɨ mə́ ban ka *magʉlə mə nə jɨ́? 47  10.27; 18.37Múúd mə ká bə yé mə́ Zɛmbî, a gwágʉlə mə́kɛ́ɛl mə́ Zɛmbî. Ká bɨ bâŋ bɨ agwágʉ́lə́yɛ́, nəcé bɨ́ cugɛ́ bɔɔŋg wə́ Zɛmbî.»

48  4.9; 7.20; 10.20; Mak 3.21-22Oyúdɛn bwə́ mú bɛ̧sa nə nyə nə́: «Sə́ shí mpu cɨ nə́ wo jɨ mwâ Samaríya, nə́ wo jɨ nə jamb.» 49 Yésus mú bɛ̧sa nə bwo nə́: «Mɛɛ cugɛ́ nə jamb, mɛɛ ŋgə gúmal Sɔ́ɔ́ŋgʉ́ waamə̂, bɨ bâŋ kú gúmal mə. 50  7.18Mɛɛ mə aŋgɛ̂ nə sɔ̧́ nə́ mə́ ŋwa gúmə́. Muud ŋgə́ sɔ̧́ nə́ mə bə́g nə gúmə́ yɛ́ jisə, nyə wə́ mə́ dʉ cígal mílə́sʉ́. 51  5.24Bʉ́bə́lɛ́, mə́ jaaw bɨ́ nə́, múúd mə ká bɛ̧ íciyá byâm, a kú bá bwɛlɛ yə.» 52 Bwə́ nə nɛ́ nə́: «Sə́ mə́ ka mpu ja gaád nə́ wo jɨ nə jamb. Abʉraham nyə á yə, *buud ɔ mícúndə́ yə; wɛɛ mə́ cɨ nə́: múúd mə ká bɛ̧ íciyá byâm, a kú bá bwɛlɛ yə. 53  4.12Wɛɛ mə́ bul bə fwámɛ́ múúd ntɔ̧ sɔ́ɔ́ŋgʉ́ wúsʉ́ Abʉraham muud nyə á yə yɛ́? Wó ntɔ̧ nə́mə́ búúd ɔ mícúndə́ buud bwə́ á ŋgə yə wá? Wo ŋgə cɛɛl cɨ nə́ wo jɨ jɨ́?» 54 Yésus mú bɛ̧sa nə́: «Mə́ ká ŋgə ŋwa gúmə́ məmɛ́fwó, í bə ntɔ́ cwag. Dâ wə́ ŋgə́ sá nə́ mə ŋwág gúmə́, nyə muud bɨ́ ŋgə́ kudə ibʉd nə́: “A jisə Zɛmbî wúsʉ́” yɛ́. 55  4.34; 7.28-29Bɨ ampúyɛ́ ntâg nə́mə́ nyə. Mɛɛ mə mpú nyə. Mə́ ká cɨ nə́ mə ampúyɛ́ nyə, mə bə njínjɔ̧́ɔ̧́ nda bɨ̂. Ká mɛɛ mə mpú nyə, mə ŋgə ntâg nə́mə́ bɛ̧ iciyá byé. 56 Sɔ́ɔ́ŋgʉ́ wʉ́n Abʉraham nyə á bwey kɔɔs nə məshusʉg nə tə́dʉ́gálə nə́ a bá dʉ́g jwɔ́w mə bá wɔ́ɔ́s yí; nyə a shí nə́mə́ dʉ́g jwɔ̂w dɔɔŋgʉ́, a kɔɔs ntâg nə mə́shusʉg». 57 Ja Oyúdɛn bwə́ mə́ gwág ntʉ́nɨ yí, bwə́ mú cɨ nə nyə nə́: «Wo afwóyɛ́ kumə mímbú məwúm mə́tɔ́ɔn, wó cɨ nə́ wo a dʉ́g Abʉraham ɨɨ́?» 58  1.1; 17.5Yésus mú bɛ̧sa nə bwo nə́: «Bʉ́bə́lɛ́, mə́ jaaw bɨ́ nə́, Abʉraham nda nə́mə́ fwo bə, mə jisə‡ Váál ŋgwúd nə 8.24 nə 8.28..» 59  10.31Oyúdɛn bwə́ mú ntâg ŋkɛ̂ny mə́kwóógʉ́ nə́ bwə́ lúmə́ nyə; Yésus mú shwaaw nə́ ndɛɛ́, nyɔɔs cúwo tɔ́ɔ́n.