Lijambu la Amboni ngati ejuandiki
Luka
Ulongulelu
Lijambu la Amboni ngati ejuandiki Luka ndi kitabu simu kati ji itabu nnsesi yeibii mu Lijambu la Amboni yeilongale majambu gaka Yesu pajabii pundema. Kila kitabu kati jiitabu ye hei bikikema “Injili” mana jaki “Lijambu la Amboni.” Itabu yehei iandikwi na Matei na Maluko na Luka na Yohana baada ja kuwa Yesu. Luka ngasejaandiki pe majambu gaka Yesu pajabii pundema, kabee jaandiki mahengu gabahenga banafunzi baka Yesu baada ja kuwa nukuyoka kwaki, ni kitabu se hesi bikikema Mahengu ga Atumi, lakini nga mundu jojumanya muda wa sakaka gobaandika Lijambu la Amboni ngati ejuandiki Luka au pandu pajuandaki, lakini asomi bingi ajetangane kuwesikana aandiki yaka 70 baada ja kusaliwa Yesu.
Jojuandiki se hesi kitabu ndi Luka, jojabii sing'anga. Indela jejutumii kuandika na luga jejitumii jilangii jabii mundu mbolewa. Luka japala kuandika lijambu la sakaka gaka Yesu pajutamika pundema, julongale majambu gaka egapitii, ili bangi amanya sapi majambu haga kupete kusoma kitabu hesi. Linga mulipungu 1:1-3. Luka ngasejabii Nyahudi, mu lipungu la Kolosai 4:10-14, kabee jaandika kwi indela jeawesa kuelewa bandu banga Ayaudi. Heji jiwesa kubonikana sapi kwi indela ejulandii utamaduni Ukiyahudi. Linga mulipungu 1:8.
Lijambu la Amboni ngati ejuandiki Luka lilengana ngamaa ni kitabu saka Matei na Maluko, ndaba ilandi majambu agalagala kwi indela yeilengana. Kati ji itabu itatu, Luka julandi sapi kubelekwa kwaka Yohana Mmbatisa. Kabee Luka juhingamaki ngamaa kulekake mahakau. Linga mulipungu 3:3; 11:4; 17:3-4; 23:34; 24:47; nukundoba Sapanga. Linga mulipungu 3:21; 5:16; 6:12; 11:1-12; 22:32.
Gagabii nkati:
Luka julongule kumanyisa Lijambu la Amboni sukulandi ndaba jukuandika lijambu le heli. Mulipungu 1:1-4.
Ndienu jalandila kubelekwa kwaka Yesu na ejaandia lihengu laki. Linga mulipungu 1:5-4:13.
Pandu pangi pakolongu papahigali pa Injili, Luka julandii lihengu lejahenga Yesu, hasa ndonduke yejahenga na majambu gajaabola bandu. Linga mulipungu 4:14-21:38
Pamwisuwe mumapungu mabeli gamwisu, julandi Yesu ejakuwa, na ebuntaga na ejayoka kuhuma kwa bandu baawii. Linga mulipungu 22-24.
1
Ulongulela
1 Nkolongu Teofilo.
Bandu bingi batumbuliya kuandika majambu gala ngati egahengika nkati jitu. 2 Baandiki majambu ngati ebutupwagila na bandu babagabona kwa mihu gabu tangu puwanzu, na bandu babalandila malobi gene. 3 Unkolongu Teofili, nenamweti ningiki majambu haga goti sapi toka puwanzu, moniki kwibia sapi nuguandakya sukupanga majambu ge haga sapi. 4 Ndenda hela ndaba nanagu gumanya usakaka gwoti gwa majambu gabugubola.
Kusaliwa kwaka Yohana Mmbatisa kutenda kulongaleka.
5 Mumasoba gala Helodi pajabi bambu nkolongu juku Yudea, jakabii nngolu jumu joankemika Zakalia, jojabiya jumu kati ja agolu buku Abiya. Nhwanu waki bunkemika Elizabeti, najombi jabia juhumi mulukolu lwaka nngolu Aloni. 6 Boka abeli babia baajetakiwi palongi jaka Sapanga, koni akamulaki ngani malagalaki goka gaka Bambu sanga lawama. 7 Lakini ngasebabii na bana, ndabaje Elizabeti jabi nga nikibeleko, na boti abeli babii aseja ngamaa.
8 Lisoba limu, Zakalia pajatenda lihengu luugolu mu Nyumba jaka Sapanga, jabia zamu jaki. 9 Zakalia bunhagula kwa gudugudu ngati ekwayobaliki muugolu kujingi mu Nyumba jaka Sapanga kupogale ubani. 10 Kipindi sukupogale ubani esahika, bandu boha babi kunza bukundoba Sapanga. 11 Ndipala ntumi jukunani kwaka Bambu ampitila, jajemiki upandi wamalele pa mesa jukupiiki litambiku lejwapogalya ubani. 12 Zakalia eambona ntumi jukunani we hoju jatenda kusituka nukujogopa. 13 Lakini ntumi jukunani ampwagila, “Zakalia, gwijogopa! Sapanga jujoine segulobikaje. Nu nhwanu waku Elizabeti jwagupapila mwana mwanalome, nanagu wankema Yohana. 14 Gwiitoguliya ngamaa na bandu bingi bitenda kutogule ndaba jukusaliwa kwaki. 15 Jombi jwibiya ntumisi nkolongu pamihu jaka Bambu. Ngajikunyi divai wala uwembi. Loho jaka Sapanga antwelila kabula lisoba lukusaliwa kwaki. 16 Jaalongua bandu bingi buku Izilaeli kunkelabuki Bambu Sapanga wabu. 17 Jiilongulya palongi jaka Bambu, jiibia na makili na loho ngati jaka Elia jojabii Mlota waka Sapanga. Jajing'alumbua mioju jaka hengo kwaapala bana babu, jaahenga bandu banga kunzoane Sapanga ahenga gajupala Sapanga, jahenga bandu bijiandia kunzopa Bambu.”
18 Zakalia andalukia ntumi jukunani kwaka Sapanga, “Nimanya boo lilobi le hele? Neje nuseja na ahanubabe kabee aseja.”
19 Ntumi jukunani kwaka Sapanga japwaga, “Nena Gabulieli. Nenyema palongi jaka Sapanga, jojundumiki kulonge naweapa, nugupwagila lijambu la sapi lende. 20 Jogwana, gwibiya gwikimumuta ndaba ngaseguhobale malobi gangu ne gagitimia kwa masoba gaki. Ngawiwesi kulonge mbaka ganugupwagi haga pagipitila.”
21 Muda gwe hogu bandu bundendaliya Zakalia koni bakasangia kuselewa kwaki mu Nyumba jaka Sapanga. 22 Pajapita kunza, ngasejawesiki kulonge nabu, henu bamanyiki jagabweni majambu kuhuma kwaka mu Nyumba jaka Sapanga. Jalongila nabu kwa maboku gaki ndaba ngasejawesa kupwaga.
23 Masoba gaki gukuhenga lihengu lu ugolu mu Nyumba jaka Sapanga egajomuka, Zakalia jabuja kunyumba jaki. 24 Monikatae Elizabeti nhwanu waki jabia nikitumbo. Jajoba mu nyumba muda wa mieyi nhwanu. 25 Elizabeti jilipwagila, “Hela ndi Bambu ejundendi, jumoniki nu kumoke hiyoni kwa bandu.”
Kusaliwa kwaka Yesu kutenda kulongaleka.
26 Kitumbu saka Elizabeti hesahika miehi sita, Sapanga antuma ntumi ukunani kwaka Sapanga jobunkema Gabulieli jujenda mmusi uku Nazaleti kundema uku Galilaya, 27 kwaka kamwali jumu jobunkema Malia jwangakuketangana na mwanalomi nsumba waka mundu jumu joakema Josepu, jojuhumi mulukolu lwaka Bambu nkolongu Daudi. 28 Ntumi jukunani kwaka Sapanga anhikila kamwali jola nukumpwagi, “Lukwali lubiya pamu na weapa! Webabugupeki wamboni waka Sapanga nukugupengee!”
29 Malia pajajowana malobi ge haga, jasangia mmwoju jaki, najombi jaholalya malobi ge haga manaki je kike? 30 Ntumi ukunani waka Sapanga ampwagila, “Malia, wijogopa! Ndaba Sapanga jugulangi wamboni waki. 31 Gwitotula kitumbu gwibelika mwana mwanalome, gwankema Yesu. 32 Jombi jwiba nkolongu, bankema Mwana waka Sapanga jojubii kunani ngani. Bambu Sapanga jwampekia kiteu su ubambu nkolongu saka Daudi ahoku baki. 33 Jwibiya Bambu juku kibeleku saka Yakobu masoba goka. Nu ubambu ukolongu waki ngagwikubi na mwiso!”
34 Malia ampwagila ntumi jukunani kwaka Sapanga, “Kwiwesikana bole, naneje ngasewahiki kuketangana namwanalome?”
35 Ntumi jukunani kwaka Sapanga ampwagila, “Loho jaka Sapanga jiitenda kuguhulukila na makili gaka Sapanga giitenda kuguyekale. Henu Mwana wa Sapi jitenda kusaliwa, bankema Mwana waka Sapanga. 36 Gunkombuka nndongu waku Elizabeti jupatiki kitumbu pamu nu useja waki. Lakini bandu bapwagannya ngajukubeleka mwana, nahenu jubi nikitumbu sa myei sita. 37 Ndaba ngasindu sejusindwa kutenda Sapanga.”
38 Malia jwapwaga ana, “Nenga nuntumwa waka Bambu, jundendila ngati egupwagike.” Ndipala ntumi jukunani jola jatenda kuboka.
Malia jujenda kuntembale Elizabeti
39 Masoba agalaga Malia jwajenda nyata mmusi gumu gogubi mwitombi yu nndema uku Yudea. 40 Kola jajingala nnyumba jaka Zakalia, andamukya Elizabeti. 41 Elizabeti ejwajowana Malia andamuki, mwana jojwabi mulutumbu jaki jatenda kuhomba. Najombi Elizabeti jwatwelila Loho jaka Sapanga, 42 jajamalya, “Bugupendali kuliku aka mbomba boha, mwana jowibelika jiibiya jupengaliwi! 43 Ndaba jaki sindu kikolongu ngati ase kimbitii nenga, mbaka amabu baka Bambu wangu anhiki nenga? 44 Enajowana wakanamukya, kamwana kakeki kwaatenda kuhomba mulutumbu jangu koni kwaatogule. 45 Gupengaliwi na Sapanga ndaba guhobali gajugupwagi Bambu gala!”
Uhwambu waka Malia
46 Malia japwaaga,
“Mwoju wangu gundumbali Bambu.
47 Loho jango juntogule Sapanga jojubi Nkombosi wangu.
48 Ndaba juningali kwikiya ndaba jukombwiki ntumwa waki jojulihulwii pai ngani!
Tumbuka sajeno nukuendale bandu boti biingema na mundu jojupendaliwi,
49 ndaba Sapanga jwana na Makili jundendi makolongu.
Lihina laki la Sapi,
50 jaabone hikia bandu babunzogopa jombi.
Hikia yaki hitama kibeleku mbaka kibeleku.
51 Juhengiki majambu makolongu nu kuboku kwaki.
Jaapesangini bandu babikipunika mmyoju jabu.
52 Jwahulwi akolongu kuhuma mwiteu yabu yu ubambu,
na jatondabi bandu bangakupala makolongu.
53 Bini inzala baatupalisi majambu gaamboni,
na jaabengiki bandu bana mali gingi maboku matopu.
54 Anzangati ntumisi waki Izilaeli,
koni jwakakombuka hikia yaki.
55 Jukombwiki kumbone hikia
Ibulahimu ni kibeleku saki yaka petapeta ngati ejalagila aseja bitu!”
56 Malia jatemi na Elizabeti kwa miehi mitato, ndipala jabuja kunyumba jaki.
Kusaliwa kwaka Yohana Mbatisa
57 Masoba gaka Elizabeti gukubeleka egahika, najombi jabelika mwana mwanalome. 58 Bandu bapambipi na alongu ebajowana lijambu laka Bambu kumbone hikia ngolongu, batogulya pamu najombi.
59 Mwana ejahikisa lisoba la nani bahika kunseku jandu. Bapala kumpeke liina Zakalia, liina la ahengo baki. 60 Lakine amabaki bapwaga, “Koto! Lihina laki tunkema Yohana!”
61 Bandu bala bumpwagila, “Mbona nga mundu jwini liina ngati heli mulukolu wako!” 62 Ndipala balongila kwa nginyuli na Zakalia, bapala amanya jombi jupala mwanamundu ankema lihina bole.
63 Zakalia jaloba kibau sukuandaki, ndipala jaandika, “Lihina laki Yohana!” Bandu boha batenda kusangaa. 64 Apalapa, Zakalia jawesa kulonge kabee, nukutumbuli kundumbali Sapanga. 65 Bandu bapambipi boha batenda kujogopa, na majambu ge haga gaeniya nndema yoka yiitombi yuku Yudea. 66 Bandu pabajoana majambu gala bawasaliya mmyoju jabu koni bikililalukya, “Boo mwana we hoju jibiya mundu bole?” Ndaba makili gaka Bambu gabonikana gabi pamu najombi.
Ulote waka Zakalia
67 Zakalia ahengo baka Yohana batwelala Loho jaka Sapanga, najombi jalota, nukupwaga,
68 “Julumbalika Bambu, Sapanga juku Izilaeli!
Ndaba jahiki bandu baki nakagombo.
69 Jutupeki twepani Nkombosi mwana makili,
nsokoo waka mtumisi waki Daudi.
70 Ngati ejapwaga toka pamwandi kupete alota baki baa Sapi.
71 Jatukombula kwa abaya bitu nu kutupia
mwamaboku babutusuki.
72 Japwaga jwabonila hikia aseja bitu
nu kukomboka lilaganu laki la sapi.
73 Jalapa kwaka Ibulahimu ahengo bitu,
74 Jwahokua kuhuma kwaka abaya bitu,
na jatujangatya tuwesa kuntumiki Sapanga bila kujogopa.
75 Tubiya twa sapi na tubiya bandu bamboni palongi jaka Sapanga,
masoba goti ga womi wito.”
76 “Wehapa wamwanango, bagukema Mlota waka Sapanga nkolongu.
Wandongulya Bambu
kundenganake indela jaki,
77 Kwaapwagi bandu baki biitenda kuokuleka,
sakaalekake mahakau gabu.
78 Sapanga witu mpoli na jwana mmwoju wa sapi.
Jaamulakya unang'anu na kwaagomboo kuhuma kwaka Sapanga juku nani.
79 Gwamulaki bandu boti batama mlwii lwa kuwa,
Jutulongua magolu gitu mwiindela jaamboni.”
80 Mwana jakola nu kujonzukeka makili mu loho. Jatama pulugwenza mbaka lisoba lejaapitila bandu buku Izilaeli.