Lijambu la Amboni ngati ejuandiki
Maluko
Ulongulelu
Hibi hitabu nsese biikema, “Injili,” maana jaki, “Lijambu la Amboni,” Yeisimuli lijambu laka Yesu pajabia jutama pundema pane. Simwa kati jiitabu nnsesi hei, ndi senze sejuandiki Maluko. Hitabu yehehi ili Lijambu la Amboni, hiandikwi baada ja kuwa Yesu, nababaandika bee ndi, Matei na Maluko na Luka na Yohana. Kitabu saka Maluko kijipi kupeta hitabu nsese hei yoka yeibii mu Lijambu la Amboni. Kumanyikini kuba kitabu se hesi sabii ndi sesalonguli kuandikwa kati jitabu yoka yenze. Na saandikwi pikilanda ja mwaka 65 mbaka 70 baada jukusaliwa Yesu. Abolewa bingi ahobale kitabu saka Maluko hesi sahandikwa kumusi juku Loma, ndaba bandu babumpwata Kilisitu baabii hoku ili baguleka u Kilisitu nukukelabuki kunyuma.
Maluko we hoju, liina laki lengi Yohana Maluko, jukubika julongana nu Ntenga Pauli na Balunaba mu mahengu gabu gukulandi lilobi laka Sapanga. Lakini bandu bumpwaga liyaha Maluko, ndaba pajakotuka kupwatana na ajaki katika sapwali jabu ju utenga, linga Mahengu ga Atumi mlipungu la 13:13. Hata hela, masoba egapeta, Maluko jatumbuka sapwali na Balunaba. Linga, Mahengu, mlipungu la 15:37-39. Ahelahe Maluko, jabiya nkosimundu wapambipi waka Petili. Linga 1 Petili, mlipungu la 5:13. Lakini Maluko weni jabi nkombu nsoku kipindi Yesu jutumbuli lihengu laki. Abolwa bingi ahobalee Maluko jaandika kitabu se hesi jakakombuka majambu gingi gajabiya julandi Petili. Seniesi ndi kitumbulali siki kitabu senze si Lijambu la Amboni ngati ejaandiki Maluko. Nkati jikitabu si Lijambu la Amboni, Maluko jwahingamakya majambu gakuba mbolee waka Yesu, na mabolee gaka Yesu mmasoba ga mwiso.
Gagabii nkati
Maluko julongule kitabu se senu mlipungu la 1:1-13.
Ndipala, Maluko julandi lihengu laka Yesu kipindi pajabii ku Galilaya mmapungu ga 1:14-8:21.
Ndienu, julongale sapwali jaka Yesu jukujenda ku Yelusalemu, mmapungu ga 8:22-10:52.
Maluko jujomule sukuandika kipindi Yesu pajabii ku Yelusalemu, kuwa kwaki nu kuyoka kwaki, mmapungu ga 11:1-16:8.
1
Yohana Mmbatisa jaalandi bandu kunhusu Yesu Kilisitu
Matei 3:1-12; Luka 3:1-18; Yohana 1:19-28
1 Ganga Majambu ga Sapi gaka Yesu Kilisitu, Mwana waka Sapanga. 2 Gatumbuka ngati ejaandika Isaya jojabii Mlota waka Sapanga,
“Sapanga japwaaga, ‘Nuntuma mtumisi wango jugulongulya,
Najombi jugulenganakiya indela jaku.’
3 Mundu jumu jajoanika jujamalii kwa sauti ngolongu pulukoba jakapwaga,
‘Nndenganikya indela jaka Bambo,
nnyoosha mpeta waki!’ ”
4 Yohana Mmbatisa jutamika pulukoba, jalandila bandu na kabatisa. Jaapwagila, “Nkotuka mahakau gino nu kubatiswa na Sapanga janndekakya mahakau gino.” 5 Bandu bingi kuhuma kundema uku Yudea na musi uku Yelusalemu bajenda kunzowane Yohana. Bapwaga mahakau gabu, najombi jaabatisa ku losi luku Yoludani.
6 Yohana jaweti ingobu yebalenganaki kwa mangoma gi kinyama sebikikema ngamia, nu nkanda wa ngosi mukibunu saki. Na posu jaki gabia mapai na busi. 7 Yohana jalandila bandu, “Jwiika mundu ehenu munyuma jangu nepani jo jubii na makili kupeta ne, jojuwee ne ngasembalika hataa kujinama kukonga ng'oji ya makobasi gaki. 8 Ne numbatisa kwa masi, lakini jombi jammbatisa kwa Loho jaka Sapanga.”
Yesu bumbatisa nukulengwa
Matei 3:13-4:11; Luka 3:21-22; 4:1-13
9 Masoba ge gala, Yesu jwahika kuhuma ku Nazaleti ku musi uku Galilaya, nu kubatiswa na Yohana ku losi luku Yoludani. 10 Yesu ejapita pe mmasi, jukubona kunani kwa mahundi kuhogwiki na Loho jaka Sapanga junhulukya panani jaki ngati ngunda. 11 Na sauti jaka Sapanga jajoanika kuhuma kunani kwaka Sapanga jakapwaga, “Wenga wa Mwanango jonugupai, we gunenganile.”
12 Apalapala Loho jaka Sapanga junndongua Yesu kujenda kulukoba, 13 Jatama kola masoba makomi nsesi koni julengwa ni Lijobi. Jatama kola ni inyama imwikioli lakini atumisi bu kunani kwaka Sapanga bahika kunzangatii Yesu.
Yesu jaakema aloi nsesi bunzengalya
Matei 4:12-22; Luka 4:14-15; 5:1-11
14 Yohana pajabii mkipungu, Yesu jajenda ku Galilaya kaalandi bandu Majambu ga Sapi gaka Sapanga. 15 Japwaaga, “Masoba gahikiki, nu ukolongu waka Sapanga guegali! Nndekakya mahakau nukulihobalee Lijambu la Amboni!”
16 Yesu pajapeta mulutengu ju nhanga uku Galilaya jabona aloi habeli. Simoni nu nndongu mundu Andilea, bakalopula homba kwi ilepa. 17 Yesu jaapwagila, “Nnyengalya ne, nane nantenda mmbia mwaaleta bandu kwangu ngati emwabii nndobo homba.” 18 Apalapa biileka ilepa yabu nu kunzengalee Yesu.
19 Yesu ejahika kulongi kidogu jwabona aka Yakobu na Yohana, bana baka Zebedayu. Nabombi babii nkati ju nhwatu wabu bakalenganakya ilepa yabu. 20 Pajaabona tu jatenda kakema, nabombi baaleka ahengo Azebedayu mu nhwatu pamu na babaahenge lihengu, nu kunzengalee Yesu.
Yesu ampia mundu ilombu
Luka 4:31-37
21 Yesu na banafunzi baki bahika kumusi uku Kapelinaumu. Palahika Lisoba lu Kupomulela, Yesu jajingala mu nyumba jukuketangane Ayaudi, nukutumbulii kwaabola bandu malobi gaka Sapanga. 22 Bandu boa babuzoanya basangia mabola gaki, ndaba ngasejaabola ngati abola babu ba malagalaki, jaabola ngati mundu jojubii nu uwesu.
23 Muda gogo, mundu jumu jojabii munyumba jukuketangane Ayaudi, jojabia juyokalanii ilombu jatumbuka kujamalii. 24 Japwaaga, “Gubi naki na twenga, Weapa wa Yesu uku Nazaleti? Boo! Guhikiki kutukoma? Twe tugumanyi, weapa wa Waasaapi weguhumiki kwaka Sapanga!”
25 Yesu jiilakaliya ilombu ye yela koni jakapwaga, “Tama kinunu! Gumpita mundu we hojo!”
26 Ndipala kilombu se sela sunyuanyua kwa makili, mundu we jola jajamalya, nukumpita. 27 Bandu boa batenda kusangaa, koni bakalaluana, “Boo ganiaga ge majambu bolee? Ganiaga lee mabole manyae? Mundu ajo jubii nu uwesu hata ukulakalii ilombu, na yombi nukunzoane!”
28 Ndipala, majambu gaka Yesu gaeniya nyatanyata ku Galilaya kwoka.
Yesu jalamisa bandu bingi
Matei 8:14-17; Luka 4:38-41
29 Yesu na banafunzi baki, baboka mu nyumba jukuketangane Ayaudi, bajenda kunyumba jaka Simoni na Andilea na Yakobu na Yohana bajendanya pamu nabombi. 30 Ndienu, akoanu baka Simoni babii agoni pikitanda alwala ngamaa. Ejahika pala Yesu bumpwagila lijambu laka nyongoo we hoju. 31 Ndienu Yesu anzendila nyongoo jola, ankamula kuboku. Nukuntondabee, na homa jejela jatenda kumboka. Ndi jwatumbuliya kuntelake posu.
32 Ekwahikila pakamii, bandu baaleta agonzu boa na bandu bababii ayokalani ni ilombu kwaka Yesu. 33 Bandu bingi ba musi wegola bakusanyika pulubanza palongi ja nyumba. 34 Najombi Yesu jaalamisa bandu bingi bababii na magonzu gokapi, kabee jiibenga ilombu hingi yeyabii yakamwi bandu. Ngasejiilekiti kupwaga sindu sokape ndaba yumanyiki jombi nyanye.
Yesu jaalandii bandu ku Galilaya
Luka 4:42-44
35 Kilabu je pulukela, Yesu jaboka nukujenda pandu panga na bandu nu kunndoba Sapanga. 36 Simoni na ajaki bajenda kunkaguu Yesu. 37 Ebumbona bumpwagila, “Kila mundu jugutaputa weapa.”
38 Yesu japwaaga, “Tujenda kumusi gongi gwapambipi, nakalandila bandu bangi kabee ndaba nhikiki kuhenga lihengu lele.”
39 Ndi jajenda kila pandu ku Galilaya nukulandi mu nyumba yukuketangane Ayaudi nu kubenga ilombu.
Yesu andamisa mundu
Matei 8:1-4; Luka 5:12-16
40 Lisoba limwa mundu jumu jojuleliki anzendila Yesu, nukungungamali nukundoba, “Nagupai guwesa kunyambisa!”
41 Yesu ambonila ikia, nukumtondabee kuboku kwaki nukungusa nukupwaagi, “Mbala! Gunyambisika.” 42 Apalapa, kuleleka kwaki kwatenda kukotoka, najombi jatenda kunyambisika. 43 Ndi Yesu ampwagila jujenda koni anndagalaki sukunhingamaki, 44 “Linga, wampwagi mundu jokapi jola lijambu leheli, gujenda ukililangia kwaka Nngolu waku ukaboa matambiku ndaba jukunyambisika kwaku ngati ejalagalakiya Musa kulangi gulamike.” 45 Lakini mundu weoju jajenda, nukutumbuli kulongee lijambu lela, kila pandu, nukupwaga majambu gingi hata Yesu ngasijawesiki kabee kujingi kumusi gonge bila bandu kumanya. Jwalasimika kutama kunza pandu pangaa na bandu. Pamu na haga bandu bunzendila kila pandu.