Malobhi Manyahi ngati moghalembakike na
Luka
Ulongulelo
Malobhi Manyahi ngati moghalembakike na Luka nde chimu chaki cha itabu nchechi ya Lulaghilu Lwahenu yeilongale matamu ghaka Yesu Kristo. Kila chimu chaki kilowakeka, “Injili.” Lilobhi lelibhi na ndandi ja, “Malobhi Manyahi.” Ayeye nde itabu yeyalembakiki baada ja kupotela Yesu, najombi nde Matayo, Mako, Luka, na Yohana. Luka ngachealembika mambu ghaghundongale Yesu pela, nambu akalembiki kabheti mambu ghabhaghahengiki bhabhulwa bhaka Yesu paakapotili na kuyoka kwaki. Chitabu hechi kilokeka Matendu gha Mitumi. Njeta joamanyi kwa uchakaka talehe ja kulembakeka kwa Injili jaka Luka, wala pandu pachalembakiki. Bhasomi bhamaheli bhajetangane kubha chakalembakiki mu hyaka ya 70 kutumbu paakabhelakiki Yesu Kristo.
Mlemba wa chitabu acheche nde Luka, joakabhi sing'anga. Unyahi wa kulemba kwaki na kutumi kwa lugha ilangi kubha akabhi mundu joakabhi na malangu. Luka akapaliki kulemba mambu gha chakaka panani ja matamu ghaka Yesu kwa kulongela ngati bhela moghapitalile nahuli bhangi bhapata nyonjeka pabhaghasoma, Luka 1:1-3. Luka ngacheakabhi Myahude (Bhakolosai 4:10-14), na akalembiki kwa ntundu ambau bhala bhange bhangakubha Bhayahude bhaghamanyaje. Lijambu leniheli limanyikana wichu paajilongale mitetu ja Bhayahude, Luka 1:8.
Malobhi Manyahi ngati moghalembakake na Luka nde chitabu chekilengana na itabu ya Matayo na Mako, kwa ndandi itabu yeniheyi ilongale mambu ghalaghala kwa indela jejilengana. Mu itabu itatu ayeyi, chitabu chaka Luka nde chechilongale wichu mambu gha kubhelakeka kwaka Yohana Mbatizaji kwa chunkati nakanopi. Luka alandila nakanopi kwa mambu gha kulekakeka mahoku, Luka 3:3; 11:4; 17:3-4; 23:34; 24:47; na kundoba Chapanga kabhete, 3:21; 5:16; 6:12; 11:1-12; 22:32.
Ghaghabhihomu
Luka abhoha ulongulelo wa Malobhi Manyahi na kulanda ndandi ja kulemba, (Sula 1:1-4).
Kabhete alongale kubhelekeka kwaka Yesu na ntundu moakabhekakaki wichu kwa ndandi ja lihengu, (Sula 1:5-4:13).
Pandu pakolongwa pa Malobhi Manyahi papahighalila, (Sula 4:14-21:38), Luka alongale mahengu ghaakahengiki Yesu, hasa ngangachu yeakahengiki na mambu ghaakabholike.
Kujomulela sula ibheli ya kujomukela, (Sula ja 22-24), Luka alongale ntundu Yesu moakapotalili, na moakataghakiki na moakahyoki kuhuma kwa bhabhawile.
1
Unkolongwa Teofile:
Bhandu bhamaheli bhakatumbwi kulemba ngati mobhawezi panani ja mambu ghaghatendakiki pa chilanda jitu. Bhakalembiki ngati ghabhakatupwaghili na bhandu bhabhakaghaweni mambu ghanighala kutumbu pakutumbula na bhandu bhalabhala bhabhatangizi ubholu ghonighola. Wenga Unkolongwa, nenga nanatu panakalingalaki wichu kutumbu paghatumbulaje, nakaamwi kukulembela malobhi ghanihagha kwa kulongana. Nihenga bhenibhela nahuli na wehapa uweza kumanya uchakaka wokapi wa mambu ghabhakakubholiki.
Kubhelakeka kwaka Yohana Mbatizaji kulotakeka
Chikahi Helode paakabhi nkolongwa wa ku Yudea, kukabhi na mpenganyambiku jumu lihina laki Zakalia, akahumi mu lukolu lwa kibheleku chaka Abiya. Nhwanu waki alowakika Elizabeti, najombi akahumiki mu lukolu lwaka mpenganyambiku Aroni. Zakalia na nhwanu waki Elizabeti bhakabhi bhandu bhambone palongi jaka Chapanga, koni bhakakamulakya wichu amuli na malaghalakilu ghokapi ghaka Bambo. Nambu bhombi bhakabhi panga na bhana, maghambu Elizabeti akabhi ngulumba, na bhokapi bhakabhi bhaseja nakanopi.
Lichobha limu, Zakalia jakabhi zamu jaki ja kuhenga lihengu la upenganyambiku mu Nyumba jaka Chapanga, Zakalia akahaghuliki kwa gudugudu ngati mowabheli ntetu wa upenganyambiku. Henu akajingi mu Nyumba jaka Bambo nahuli kuhuwa ubane. 10 Chikahi cha kuhuwa ubane pachaheghalili, bhandu bhokapi bhakabhi kunja bhakundobha Chapanga.
11 Bhela mtumika wa kunani waka Bambo akumpitalili, akabya ajemi upambala wa kumalelelu wa meza ja kuhuwi ubane. 12 Zakalia paakambweni mtumika wa kunani waka Chapanga jola, akakangichi namaa na akatwelili choghohi. 13 Nambu, mtumika wa kunani akumpwaghili, “Zakalia, ngawijoghopa! Chapanga ajowini kulobha kwaku. Elizabeti nhwanu waku anaakubhelakya mwana wa chikambaku, na wenga wandoha lihina laki Yohana. 14 Wenga anauhekalya nakanopi na kululuta, na bhandu bhamaheli anabhahekalya kwa kubhelakeka kwaki. 15 Maghambu Yohana anaabya mtumika nkolongwa palongi jaka Bambo. Ngaikunywi divai wala uwembi. Na jombi anaatwelakika Roho Mhuhu hata mangane ja kubhelakeka kwaki. 16 Jombi anabhakelabhua bhandu bhamaheli bha ku Izilaeli bhakelabhuka kwaka Bambo Chapanga wabhu. 17 Anaalongulya palongi jaka Bambo, anaakubha na makili na roho ngati jaka mlota Eliya. Anabhakelabhua akatati bhajongana na bhana bhabhu, anabhakelabhua bhandu bhangakutii bhabya bhandu bhabhuntii Chapanga, na kubhabheka bhandu bhaliandiya kunjopale Bambo.”
18 Zakalia akundaluki mtumika wa kunani kwaka Chapanga, “Bho, anamanya bhole ngati chindu hechi anachibya bhenibhela? Nepani nuncheya, na nhwanu wangu bhelabhela akongapile.”
19 Mtumika wa kunani kwaka Chapanga jola akayangiki, “Nepani nde Gabilieli. Nenyema palongi jaka Chapanga, ndumakiki nongila na wehapa na nukupwaghila malobhi manyahi ghani. 20 Jowanya, anaubya umpuli maghambu ngacheuhobhali malobhi ghangu ghaghihengakika kwa chikahi chaki, ngawiwezi kulongela mbaka ghangani ghanukupwaghili paghipitilaje chakaka.”
21 Chikahi hechi bhandu bhakabhi bhundendale Zakalia kunja koni bhakakangacha kwa kukabhakila kwaki mu Nyumba jaka Chapanga mola. 22 Panihapa papitiki kunja, ngacheaweziki kulonge nabhu, bhela bhombi bhakamanyi kubha aweni mabhono mu Nyumba jaka Chapanga mola. Akajendali kulonge nabhu kwa nginyulila ya mabhoku ghaki, maghambu akabhi mpuli.
23 Machobha ghaki gha kuhenga lihengu mu Nyumba jaka Chapanga paghajomwiki, Zakalia akabujiki kunyumba jake. 24 Paghapetiki machobha machokope nhwanu wake Elizabeti akapatiki chitumbu. Akalihiiki munyumba kwa chikahi cha myehi nhwanu. 25 Elizabeti akapwaghike, “Lendenu nde leandendi Bambo, aningalili na kumokela hiyoni pamihu ja bhandu!”
Kubhelakeka kwaka Yesu kulotakeka
26 Pamwehi wa sita Chapanga akantumiki mtumika waki Gabilieli kujenda mbaka ku muchi wa Nazaleti, ku inchi ja Galilaya. 27 Akuntumiki kwaka mwali jumu bikila joalowakika Malia, joakabhowakiki hweku na nkambaku joalowakika Yusufu, joakahumi mu lukolu lwaka Nkolongwa Daude. 28 Mtumika wa kunani kwaka Chapanga akunhiki mwali jola na kumpwaghila, “Monile! Bambo abhi papamu na wehapa, najombi atehi kukupengalela!”
29 Malia paakajowini malobhi ghanighala, akaholali nakanopi muntima waki, panihapa akakangichi, akapwaghaje, “Ulamukilu hoghu ndandi jaki kike?” 30 Mtumika wa kunani kwaka Chapanga jola akumpwaghile, “Malia, ngawijoghopa! Maghambu upatiki chihomu palongi jaka Chapanga. 31 Lingalyaje, anaupata chitumbu na anaumbelaka mwana nkambaku, na wandoha lihina laki Yesu. 32 Jombi anaabya nkolongwa analowakika Mwana waka Chapanga Nkolongwa joabhi Kunani Nakanopi. Na Bambo Chapanga anaampekya chiteu cha ukolongwa chaka hokolu waki Daude. 33 Jombi anaabya nkolongwa wa lubheleku lwaka Yakobo mileli, na ukolongwa waki ngawijomoke!”
34 Malia akamuyangiki mtumika waka Chapanga jola, “Nepani nde mwali bikila. Henu, bho, lijambu heli analiwezikana bhole?”
35 Mtumika waka Chapanga akamuyangiki, “Roho Mhuhu anaakuhelalya panani jaku, na makili ghaka Chapanga anaghakuyekaje. Henu mwana Mhuhu anaabhelakikaje, analowakika Mwana waka Chapanga. 36 Ukombuka kabheti ndongu waku Elizabeti, apatiki chitumbu koni akabya ncheya, na sajenu abhi na chitumbu cha myehi sita, jombi joalowakika ngulumba. 37 Maghambu nga chindu chechilepa kuhengakeka kwaka Chapanga.”
38 Malia akapwaghike, “Nepani mtumika waka Bambo, ibya kwangu ngati moupwaghile.” Panihapa mtumika wa kunani jola akabhokike.
Malia anjende Elizabeti
39 Machobha gha palongi, Malia akajombatiki kujenda ku muchi ghumu ghoukabhi ku inchi ja itombi ja ku Yudea. 40 Konihoku akajingi mu nyumba jaka Zakalia na kundamuki Elizabeti. 41 Elizabeti paajowana Malia andamukila, mwana joakabhi mulutumbu jaki akatehi kuhomba. Elizabeti akatwelakiki Roho Mhuhu, 42 akajamalili kwa kupwagha, “Upengaliki wehapa pachilanda ja akambomba, na mwana jowambelakaje apengalike! 43 Bho, maghambu kiki lijambu likolongwa heli limbitali nepane, mbaka mabhu waka Bambo wangu anihiki nepane? 44 Panyowana ulamukilu waku, mwana joabhi mulutumbu lwangu akahombiki kwa chiheku. 45 Upengaliki wehapa maghambu uhobhalili kubha analipitalya lijambu leakupwaghi Bambo!”
Nyembu jaka Malia
46 Malia akapwaghike,
“Mtima wangu undumbali Bambo,
47 roho jangu junhekalela Chapanga Mkengalela wangu,
48 maghambu angombwiki nepani nuntumika waki nenilihelea!
Kutumbu sajenu na kujendalela ibheleku yokapi anabhanoa mpengaleka.
49 Maghambu Chapanga Mweni Makili andendi mambu makolongwa.
Na lihina laki nde lihuhu.
50 Chiha chaki chabhajendela bhandu bhabhunjojabhela,
kutumbu chibheleku mbaka chibheleku chenge.
51 Atendiki mambu makolongu kwa chiwoku chaki.
Abhalekanishi bhandu bhabhabhi na ing'omu, mu maholalelu gha mintima jabhu.
52 Abhaheli bhakolongwa kuhuma pa hiteu yabhu ya ukolongwa,
abhakwehiki akakahochu.
53 Abhatupalishi bhabhabhi na injala kwa hindu yambone,
na bhanamali abhatopwi mabhoku matopu.
54 Anjangati mtumika waki Izilaeli,
na ngacheajewiki kundangi chiha chaki.
55 Ngati mobhalaghali akatati bhitu,
Ibulahimu na lubheleku lwaki, mbaka mileli!”
56 Malia akatemi na Elizabeti kwa chikahi cha myehi jitatu, na akakelawiki kunyumba jake.
Kubhelakeka kwaka Yohana Mbatizaji
57 Chikahi cha kulibhopola kwaki Elizabeti ukahikiki, akalibhopwi mwana wa chikambaku. 58 Bhandu bha pambipi jaki na bhalongu bhaki bhakajowini Bambo amboni chiha nakanopi, bhokapi bhakahekali papamu naku.
59 Mwana paahiki machobha nane bhakahiki kunheketa jando. Bhakapaliki kumpeke lihina Zakalia, lihina la atati waki. 60 Nambu mabhu waki akapwaghiki, “Ngabhela! Lihina laki analowakika Yohana.”
61 Bhandu bhakumpwaghile, “Bho, mbona njeta mundu jokapi mu lukolu lwaki joabhi na lihina lenihele?” 62 Bhela bhakalongi naku kwa nginyulila ya mabhoku atati waki nahuli bhapata kumanya apalika mwana waki andoha lihina bhole.
63 Zakalia akalobhiki chibau cha kulembela, akalembiki ana, “Lihina laki Yohana.” Bhandu bhokapi bhakakangiche! 64 Palapala Zakalia akaweziki kulonge kabhete, akatumbwili kulonge kabete, na kundumbalila Chapanga. 65 Bhandu bha pambipi jaki bhakajowipi, na malobhi hagha ghakajaghani ku inchi jokapi ja hitombi ja ku Yudea. 66 Kila mundu joakajowini malobhi hagha akaholalili na kulilalukila, “Bho, mwana jonjo anaabya wa ntundu bhole?” Maghambu makili ghaka Bambo ghabhi papamu naku.
Ulota waka Zakalia
67 Zakalia, atati waka Yohana akatwelakiki Roho Mhuhu, na kupwagha ulota agho,
68 “Leka tundumbalya Bambo, Chapanga wa Izilaeli!
Maghambu abhahikili bhandu bhaki na kubhakombola.
69 Atupeki tepani Mkengalela mwana makile,
nchokolu waka mtumika waki Daude.
70 Ngati moakalongali kutumbu pamwandi kupete bhalota bhaki bhahuhu,
71 kubha anaatukengalya kuhuma mu mabhoku gha maadui bhitu,
na kuhuma mu makili gha bhokapi bhabhatuhakalila.
72 Akapwaghiki anaabhonila chiha bhazee bhitu,
na kulukomboka Lulaghilu lwaki luhuhu.
73 Akundapi Ibulahimu atati witu,
74 kubha anaatukengalyaje kuhuma kwa maadui bhitu.
Na kunjojabhe Chapanga panga choghohi,
75 henu tupalika tubya twabhahuhu na tubya bhandu tetujetakalewa palongi jaki,
machobha ghokapi gha womi witu.”
 
76 “Wenga wa mwanangu, anaulowakika mlota waka Chapanga joabhi Kunani Nakanope.
Anaundongulya Bambo
kundenganakela indela jaki,
77 kubhatangazi bhandu bhaki anabhakengaliwaje
kwa kulekakewa mahoku ghabhu.
78 Chapanga witu abhi na chiha na mtima wambone.
Anaatumulakya unang'anu kuhuma kunani,
79 nahuli kubhamulakila bhokapi bhabhabhi mu lubhendu na mu chihilu cha kupotela,
na kutulongo magholu ghitu mwindela ja lukwale.”
80 Mwana akakoliki na kujonjukeka makili mu roho, akatami kuchingwenji mbaka lichobha lela paalilangia palanga kwa bhandu bha Izilaeli.