Ngani ja Mmbone Malinga Pujijandikwe na a
Luka
Shilongolelo
Shilongolelo sha Ngani ja Mmbone Malinga pujijandikwe na a Luka.
Shitabhu sha Ngani ja Mmbone malinga pushijandikwe na a Luka ni munkumbi gwa itabhu nsheshe ya Malagano Gayambi italashiya malanga gubhatamaga a Yeshu Kilishitu. Kila shimo pushishemwa “Injili.” Lilobhe likwete malombolelo ga “Ngani ja Mmbone.” Yene itabhui puijandikwe bhakaweje a Yeshu, itabhu ya a Mateiei na a Luka na a Yowana. A Luka bhangajandika ga ndagulilo ya ndamo ga a Yeshupe, ikabhe nnepeila bhashijandika ga indu ibhatendilenje bhajiganywa bha a Yeshu, kungai bhakaweje na bhakayusheje. Shene shitabhusho pushishemwa Itendi ya Mitume. Jwakwapi akulimanya lyubha pushijandikwe shitabhu sha Ngani malinga Shijijandikwe na a Luka, wala mmbali ja kushijandikwe. Bhakwetenje lumanyio bhabhagwinji bhakutinji pushijandikwe shaka sha 70 BK.
Bhaajandika bhakwe pubhaliji a Luka, a dakitali. Ukonjeleyo gwa nkujandika kwabho na shibhashite kugamanya ukoto malobhe ga ibheleketo, inamanyika kuti pubhaliji bhandu bha lumanyio. A Luka bhashinkupinga kujandika matalashiyo gammbone ga ndamo, ga a Yeshu kwa tagulila indu yatendeshe malinga shiyashite koposhela kupinga na bhandunji bhananji bhaimanyanje pushibhashomanjepo (Luka 1:1-3). A Luka bhakaliji Bhayaudi (Wakolosai 4:10-14), bhashinkujandika kwa tenda nabhalabhonji bhalinginji nngabha Bhayaudi bhakamumanyinji. Genega ganamanyika ukoto pubhatalashiya ga ikubho ya Shiyaudi (Luka 1:8).
Shitabhu sha Ngani ja Mmbone malinga pujijandikwe na a Luka shinalandana na itabhu ya a Matei na a Maliko pabha yowe inatagulila indu ila peila kwa mitagulilo jilandana. Munkumbi gwa yene itabhu itatui, shitabhu sha a Luka ndio shitagulila ukoto ga ngani ja bhelekwa kwa a Yowana Bhabhatisha. A Luka bhanakomelesheya ga leshelelwa yambi (Luka 3:3, 11:4, 17:3-4, 23:34) na nnepeila ga juga Nnungu (Luka 3:21, 5:16, 6:12, 11:1-2).
Ipali Mwenemo
1. Luka 1:1-4 A Luka bhanabhalanga shilongolelo sha shitabhu shabho sha Ngani ja Mmbone na bhanatalashiya ligongo lya jandika kwabho.
2. Kungai bhanatalashiya ngani ja bhelekwa kwa a Yeshu na shibhashite bhikwa ukoto kwa liengo (Luka 1:5-4, 13).
3. Papakulungwa paigalile pa Ngani ja Mmbone (4:14-21:38) a Luka bhanatalashiya maengo gubhatendile a Yeshu na kaje, ga ilapo ibhatendile na ga indu ibhajigenye.
4. Luka 22-24, a Luka bhanatagulila ga a Yeshu shibhashitewa na yuka kukopoka kubhawilenje.
1
Shilongolelo
Bhandu bhabhagwinjinji bhashilajililanga kujandika ukoto ngani ja indu yatendekaga munkumbi gwetu. Bhashinkujandikanga malinga shitwatagulilwe na bhandunji bhagabhweninji pugatendekaga, kuumila kundandubho na bhalunguyangaga lilobhe lya a Nnungu. Kwa nneyo, mmakulungwa a Teopili, numbe nne ngakagulileje ukoto yowe kuumila kundandubho, njibhona inapwaa ninnjandishile shiyashite tendeka, nkupinga na mmwe muumanye ukweli gwa yowe innjigenywe ila.
Kubhelekwa kwa a Yowana Bhabhatisha Kunalugulwa
Mobha ga upalume gwa a Elode ku Yudea, bhashinkupagwa bhaabhishila bhamo lina lyabho a Shakalia, bha likundi lya a Abhiya. Akongobhabho pubhashemwaga a Lishabheti bha shipinga sha a Aluni, bhakulungwa bhaabhishila. Bhowe bhanaabhili bhashinkubhanganga bhandunji bha aki kwa a Nnungu, bhalikagulilanga amuli na malajilo ga Bhakulungwa gwangali kugambwa. Ikabheje bhakakwetenjeje bhana, pabha a Lishabheti pubhaaliji nannii na bhanaabhili pubhalinginji bhakongopanji kaje.
Lyubha limo lya nnimbu gwa liengo lya bhishila gwa a Shakalia nniekalu, malinga shigwaliji nkubho gwabhonji, a Shakalia bhashinkuagulwa kwa shikoma, bhajinjile nniekalu bhakatutumye lubhani. 10 Akuno lugwinjili lowe lwa bhandu pubhalinginji palanga bhalikwaajuganga a Nnungu, malanga ga tutumya lubhani.
11 Malaika jwa Bhakulungwa akwaakoposhelaga, gwabhajimile nkono nnilo gwa shitala sha tutumishiya lubhani. 12 A Shakalia bhakammoneje malaika jwa a Nnungu jula gubhatengwishe na jogopa. 13 Malaika jwa a Nnungu jula gwabhalugulile, “A Shakalia, nnajogope pabha kujuga kwenu kupilikenwe, na akongobhenu a Lishabheti, shibhankolele mwana jwannume, na mmwe shimunsheme lina lyakwe a Yowana.”
14 “Mpinga kwiinonyela kwa kaje na bhandu bhabhagwinji bhapinga angalilanga kubhelekwa kwakwe. 15 Shabhe jwankulungwa pa meyo ga Bhakulungwa, akapinjikwa kung'wa togwa wala ukana, apinga gumbaywa Mbumu jwa Ukonjelo, kuumila nnutumbo lwa akwabhe. 16 Shaabhatendebhuyanje bha Ishilaeli bhabhagwinji bhaabhujilanje Bhakulungwa a Nnungu bhabhonji. 17 Shaalongolele pa meyo ga Bhakulungwa alikomboywa na mbumu na mashili malinga a Eliya. Apinga lundanya mitima ja ashainamundu na bhana bhabhonji, apinga kwaatendanga bhakakwaakundanga a Nnungu kubha na ng'aniyo ya aki, nkupinga abhaalashiye Bhakulungwa bhandunji shibhabhanganje tayali kwaaposhela.”
18 A Shakalia gubhammushiye malaika jula, “Yeneyo nne pushiniimanye bhuli? Nne nankongopa na akangu na bhalabho bhakongopele.”
19 Malaika jwa a Nnungu gwabhalugulile, “Nne Gabhulieli, ntumishi ngujima pameyo ga a Nnungu, njitumwa kumelekete na mmwe, nintashiye jene ngani ja mmboneji. 20 Pabha mmangakulupalila gapinga koposhela kwa malanga gakwega, shimme bhubhu, nkakombola kubheleketa mpaka lyubha pushigakoposhele gunimmalanjilega.”
21 Penepo bhandu bhaalindililangaga a Shakalia gubhakanganigwenje kwa nndi bhashikabhiya Nniekalu mula. 22 Bhakakoposheje palanga bhakakombweleje kubheleketa nabhonji. Gubhamumanyinji kuti ipali ibhaiweni Nniekalu mula. Ikabheje gubhapundile bheleketa nabhonji kwa ilangulo ya makono, pabha bhashinkubha bhubhu.
23 Nnimbu gwabho gwa liengo lya bhishila ukamaleje, a Shakaliya gubhabhujile kumui. 24 Pangakabhika a Lishabheti gubhajukwite shitumbo. Gubhatemi pamui miyei nng'ano. 25 Bhalinkuti, “Nnei ni shibhandendele Bhakulungwa bhakamoneje, bhashinjosheya oni jangu, jinakolaga pa meyo ga bhandunji.”
Kubhelekwa kwa a Yeshu Kunalondolwa
26 Mwei gwa shita gwa shitumbo sha a Lishabheti, malaika jwa a Nnungu Gabhulieli ashinkutumwa na a Nnungu ajende ku Nashaleti ja ku Galilaya, 27 kwa a mwali bhaishana bhashemwaga a Malia, ntemela gwa a Yoshepu bha shipinga sha a Daudi. 28 Malaika jula gwabhajendele, nikwaabhalanjila, “Shalamu shenu mmwe a Malia! Nshipegwa nema yaigwinji! Bhakulungwa pubhali na mmwe.”
29 A Malia bhakapilikaneje gene malobhego gubhatengwishe kaje, nikwiibhuya sha muntima, shene shalamushi malombolelo gakwe nndi? 30 Malaika jula gwabhalugulile, “Nnajogope a Malia, pabha Bhakulungwa bhashikumpa nema. 31 Pilikana! Shinnjukute shitumbo, na shinkole mwana jwannume na munsheme lina lyakwe Yeshu. 32 Jwenejo apingabha jwankulungwa na shashemwe Mwana jwa bhali Kunani Kaje. Bhakulungwa a Nnungu shibhampe shitengu sha upalume sha anaigwe a Daudi. 33 Kwa nneyo shabhe Nkulungwa jwa shipinga sha a Yakobho pitipiti na upalume gwakwe ukakola mpelo.”
34 A Malia gubhammushiye malaika, “Pushiitendeshe yeneyo bhuli, na nne niibhelele mwali nng'ishana nganabhe kummanya jwannume?” 35 Malaika jula gwajangwile, “Mbumu jwa Ukonjelo shannjiile na mashili ga Bhakulungwa a Nnungu shiganng'unishile mbuti shiwili, kwa nneyo, mwana shabhelekwejo, shashemwe jwa Ukonjelo, Mwana jwa a Nnungu. 36 Na mmumanye kuti nkali alongo ajenu a Lishabheti na ukongopa gwabho bhajukwite shitumbo sha mwana jwannume, aguno mwei gwabho gwa nng'ano na gumo kwa bhene bhamanyishe na bhandu kuti anannii. 37 Pabha shakwa shikaakomboleka kwa a Nnungu.”
38 A Malia gubhashite, “Nne nantumwa jwa Bhakulungwa, ibhe malinga shiumalanjile.” Bhai malaika jula gwajabhwile.
A Malia Bhanakwaowela a Lishabheti
39 Gakapiteje malanga gashoko, a Malia gubhapite shangu ku shilambo shimo sha kuitumbi ya ku Yudea. 40 Kweneko gubhajinjile nnyumba ja a Shakalia, nikwaalamushila a Lishabheti. 41 A Lishabheti bhakapilikaneje lamushilwa na a Malia, shitumbo sha a Lishabheti shikutukulaga nkwiinonyela. Na bhalabho a Lishabheti Mbumu jwa Ukonjelo akwaagumbalaga, 42 nigubhabhelekete kwa lilobhe lya utiya, “Nshipegwa mboka kupunda bhanabhakongwe bhowe, na mwana junkupinga kunkolajo ashipegwa mboka. 43 Kwa bhuli nne njikuywa nnei, nkali anyinamundu bha Bhakulungwa bhangu bhang'owele? 44 Nnole! Ngapilikanejepe kulamushila kwenu, shitumbo shangu shikutukulaga nkwiinonyela. 45 Mbaya mmwe nkulupalile kuti yene immalanjilwe na Bhakulungwa ila shiitendeshe.”
A Malia Bhanakwainiya a Nnungu
46 Na bhalabho a Malia gubhashite,
“Ntima gwangu unakwaakuya Bhakulungwa,
47 Na mbumu yangu inakwiinonyela ligongo lya a Nnungu Bhaatapula bhangu.
48 Pabha bhashikuubhona ungakola mashili uka ntumishi jwabho.
Kwa nneyo kuumila nnaino ibheleko yowe shibhanjemanje akwete mboka,
49 Pabha a Nnungu Bhakwete Mashili, bhashindendela gamakulungwa.
Na lina lyabho ni bha ukonjelo.
50 Bhenebho bhanakwaabhonelanga shiya bhene bhakwaajogopanga bhala,
kuumila lubheleko mpaka lubheleko.
51 Pabha kwa mashili ga nkono gwabho bhashitenda gamakulungwa.
Bhashikwapwilinganyanga bhakwetenje mbwinya mmitima jabhonji,
52 Bhashikwaatuluyanga bhapalume mwitengu yabhonji ya upalume,
Nikwaakweyanga bhaitimalikenje.
53 Bhakwetenje shibhanga bhashikwaatendanga bhajukutanje ya mmbone,
Ikabhe matajili bhashikwaalekanga bhapwilingane gwangali shoshowe.
54 Bhashikunnjangutila ntumishi jwabho Ishilaeli,
Bhalikumbushila miadi ja kummonela shiya.
55 Kwa a Bhulaimu na lubheleko lwabho pitipiti,
Malinga shibhaabhalanjilenje bhanangulungwa bhetu.”
56 A Malia nigubhatemi na a Lishabheti malinga myei jitatu, nigubhabhujile kunngwabho.
Kubhelekwa kwa a Yowana Bhabhatisha
57 Mobha ga kwigopola a Lishabheti gakaishileje, gubhaigopwele mwana jwannume. 58 Ashaatami ajabho na ashaalongo ajabho bhakapilikananjeje, kuti Bhakulungwa bhaabhonele shiya sha kaje a Lishabheti, gubhaengelelenje pamo na bhenebho.
59 Lyubha lya nane gubhaikengenenje kukuntaga mwana unyago, nigubhapinjilenje kumpa lina lya ainagwe, Shakalia. 60 Ikabheje akwabhe nigubhakanile, bhalinkuti, “Nngabha, ikabhe shashemwe a Yowana.”
61 Gubhaalugulilenje, “Pakuti jwakwa mundu muulongo gwenu ashemwa lyene linalyo!” 62 Bhai gubhaabhushiyenje ainagwe kwa ilangulo ya makono bhamumanyanje lina lyashi libhapinga kumpa mwanagwabho.
63 Numbe a Shakalia gubhajujile shibhao sha jandika, gubhajandishe nnei, “Lina lyakwe a Yowana.” Gubhakanganigwenje bhowe. 64 Popo pepo a Shakalia, gubhakombwele kubheleketa kabhili, bhalinkwaakuya a Nnungu. 65 Ashaatami ajabho bhowe gubhajogopenje, na bhandu bhowe bhatendaga kungulushilanga jene nganijo mmbali yowe ya shilambo sha mwiitumbi ya ku Yudea. 66 Bhowe bhapilikenenje genego, gubhaganishiyenje mmitima jabhonji nikwiibhuya, “Igala jwene mwanaju apingabha mundu jwashi?” Pabha nkono gwa Bhakulungwa pugwaaliji naka jwenejo.
Ukulondola gwa a Shakalia
67 A Shakalia, ainagwe mwana, gubhagumbeywe naka Mbumu jwa Ukonjelo, gubhalondwele nnei,
68 “Bhapegwe mboka Bhakulungwa a Nnungu bha Ishilaeli,
Pabha bhashikwiya kukwagombolanga bhandu bhabho.
69 Bhashikutupa Nkutapula jwa makangala,
Jwa uukulu gwa a Daudi bhatumishi bhabho.
70 Bhabhelenje kuumila bhukala
Kupitila bhaalondola bhabho bha Ukonjelo,
71 Kuti shibhatutapule mmakono ga ashaamagongo ajetu
Na bhowe bhakutushimanga.
72 Pubhashite kuti shibhaabhonelanje shiya bhanangulungwa bhetu,
Na shibhakumbushile malagano gabho ga Ukonjelo.
73 Bhashinkulumbila kwa ambuje a Bhulaimu,
Kuti shibhatutende uwe
74 Tugombolwe mmakono ga ashaamagongo ajetu,
Kupinga twatindibhalile gwangali lipamba,
75 Kwa Ukonjelo na aki
Mobha getu gowe.
76 Na ugwe mwanangu, shushemwe, nkulondola jwa Bhakulungwa a Nnungu.
Shugwaalongolele Bhakulungwa kukwaalashiya mpanda gwabho,
77 Kwaalungushiyanga bhandu bhabho kuti, shibhatapulwanje
Kwa leshelelwa yambi yabhonji.
78 A Nnungu bhetu shibhatutendele nneyo kwa ligongo lya potekwa ntima na shiya shabho,
Na Ntapulo gwabho shiututulushile kukopoka kunnungu malinga nshenje,
79 Kupinga kwaamulishilanga bhowe bhatemingenenje nnubhindu lwa shiwo,
Bhatulongoye ndamo yetu tutame kwa ulele.”
80 Mwana gwakulile na gwapundile kukola mashili muntima. Gwatemi kuanga mpaka lyubha lyailangwile ku bhandu bha Ishilaeli.