Ngani ja Mmbone Malinga Pujijandikwe na a
Maliko
Shilongolelo
Ngani ja Mmbone malinga pujijandikwe na a Maliko, ni shitabhu munkumbi gwa itabhu nsheshe ya Ngani ja Mmbone Mmalagano ga Ambi ikungulushila ngani ja a Yeshu Kilishitu. Shimo shimo pushishemwa “Injili,” malombolelo gakwe “Ngani ja Mmbone.” Puijandikwe na a Matei, na a Maliko, na Luka, na a Yowana bhakaweje a Yeshu. Ngani ja Mmbone malinga pujijandikwe na a Maliko, jishiupikala munkumbi gwa itabhu nsheshe ya Ngani ja Mmbone. Nneyo peyo inakulupalika kuti, pushaaliji shitabhu sha ntai kujandikwa munkumbi gwa itabhu yowe inansheshe ya Ngani ja Mmbone, yaka ya 65-70 AD. Bhaashomanga bhabhagwinji bhanakulupalilanga kuti pubhajandishe bhali ku Loma, nkwataganga ntima Bhakilishitu Bhaloma bhalinginji kweneko.
A Maliko pubhashemwaga guna a Yowana Maliko bhalongene na a ntume a Pauli na a Bhanabha, ikabheje gubhatolweshe mmwanja gwabhonji (Itendi 13:13). Kungai gubhalongene kabhili na a Bhanabha (Itendi 15:37-39). A Maliko bhashinkushuma mbwiga na a Petili. (1 Petili 5:13). Nnepeyo a Maliko bhangakong'ondela kwa meyo gabho ndamo ja a Yeshu, ikabhe bhaashomanga bhanakulupalilanga kuti a Maliko bhashinkujandika indu yaigwinji ibhakong'ondelwe na a Petili, yeneyo ni itendile Ngani ja Mmbone malinga pujajandikwe na a Maliko jijandikwe. Nnganimo, a Maliko shibhatumbilile talashiya ga ujiganywa na majiganyo ga a Yeshu na malanga ga kumpelo.
Ipali Nshitabhumo
1. A Maliko bhanatalashiya ga shitabhu showe (1:1-13).
2. A Maliko bhanatalashiya ga liengo lya a Yeshu pubhaliji ku Galilaya (1:14-8:21).
3. Kabhili bhanatalashiya ga mwanja gwa a Yeshu ku Yelushalemu (8:22-10:52).
4. A Maliko bhanamalishiya kujandika kwa talashiya ga a Yeshu, mobha gubhaaliji ku Yelushalemu na ga kuwa na kuyuka kwabho (11:1-16:8).
1
Miungu ja a Yowana Bhabhatisha
(Matei 3:1-12; Luka 3:1-18; Yowana 1:19-28)
Kutandubha kwa Ngani ja Mmbone ja a Yeshu Kilishitu bhanabhabho a Nnungu. Malinga shiijandikwe nshitabhu sha ankulondola bha a Nnungu, a Ishaya.
“A Nnungu bhashite, ‘Ngunakuntuma muntenga jwangu annongolele,
anng'alashiye mpanda gwenu.’
Apali mundu anapilikanika kuanga alinkuti.
‘Mwaalashiyanje Bhakulungwa mpanda gwabho,
nngoloyanje mushibhapite.’ ”
A Yowana Bhaabhatisha kubhakoposhele kuanga, bhalilunguya kuti bhandunji bhaipetanje na bhatishwa nkupinga a Nnungu bhaaleshelelanje yambi yabhonji. Bhandunji kukopoka mmbali yowe ya ku Yudea na bhashilambo bha ku Yelushalemu gubhaajendelenje kuanga kula, gubhaipetilenje yambi yabhonji, na a Yowana gubhaabhatishenje ku Lushi lwa Yolodani.
A Yowana shibhawalaga shiwalo sha mabhetya ga ngamia, na nshipi gwa lipende nshigunu. Shalya shabho pushaaliji maije na bhushi gwa mukonde. Bhalabho bhatendaga lunguya bhalinkuti, “Nnyuma jangu bhanakwiya bhakwete mashili kumbunda nne, numbe nne ngapwaa nkali kutepa nigopola mbundo ya ilatu yabho. Nne pungubhatisha kwa mashi, ikabheje bhenebho shibhammatishanje kwa Mbumu jwa Ukonjelo.”
Kubhatishwa na Kulingwa kwa a Yeshu
(Matei 3:13-4:11; Luka 3:21-22; 4:1-13)
Gene mobha pego, a Yeshu gubhaishe kukopoka kushijiji sha Nashaleti shilambo sha ku Galilaya, gubhabhatishwe na a Yowana ku Lushi lwa Yolodani. 10 Bhakakoposheje mmashi, shangupe gubhabhweni kunnungu kuugwishe na Mbumu alikwaatulushila ali mbuti nnjubha. 11 Lilobhe kukopoka kunnungu likupilikanikaga lilinkuti. “Ugwe mwanangu junguupinga unonyela.”
12 Shangupe Mbumu akwaalongoyaga a Yeshu kwenda kuanga, 13 kweneko gubhatemi mobha makumi nsheshe bhalilingwa naka Lishetani. Kweneko pubhaaliji pamo na bhannyama bha mukonde, akuno ashimalaika bhalikwaatumishilanga.
A Yeshu Bhanakwaashemanga Bhatanda Yamaki Nsheshe
(Matei 4:12-22; Luka 4:14-15; 5:1-11)
14 A Yowana bhakatabhweje nnigelesha, a Yeshu gubhapite ku Galilaya, gubhalungwiye Ngani ja Mmbone ja a Nnungu bhalinkuti, 15 “Malanga gamalile, na Upalume gwa a Nnungu ubhandishile. Mwiipetanje yambi yenunji na nnjikulupalilanje Ngani ja Mmbone!”
16  A Yeshu pubhapitaga nnyenje litanda lya Galilaya, gubhaabhweninji bhaatanda yamaki bhabhili. A Shimoni na apwabho a Ndeleya bhalitandanga yamaki na lyau. 17 A Yeshu gubhaalugulilenje, “Nngagulanje nnjiyangane ninnjiganyanje kwaajiya nabhonji bhandu kwa a Nnungu.” 18 Shangu gubhaleshilenje mau gabhonji, gubhaakagwilenje.
19 Bhakajendeje mmujo kashoko gubhaabhweninji a Yakobho na apwabho a Yowana bhana bha a Shebhedayo. Na bhalabhonji mubhalinginji muntumbwi bhalialayanga mau gabhonji. 20 Shangupe a Yeshu gubhaashemilenje, na bhalabhonji gubhaaleshilenje ainabhabhonji a Shebhedayo muntumbwi na bhatumishi, nigubhaakagwilenje.
Mundu Akwete Lioka Lyangali lya Mmbone
(Luka 4:31-37)
21 Gubhaikengene ku Kapalanaumu, likaishileje lyubha lya Pumulila, a Yeshu gubhajinjile nshinagogi, gubhatandwibhe kujiganya. 22 Bhandunji bhowe bhaapilikenenje gubhaimukenje kwa majiganyo gabho. Pabha bhakajiganyaga mbuti bhaajiganya bha Shalia, ikabheje malinga mundu akwete ukulungwa.
23 Malanga gogo gwakoposhele mundu jumo aliji nshinagogi mula, akwete lioka lyangali lya mmbone, 24 nigwakweshiye lilobhe alinkuti, “Nkutupinga nndi mmwe a Yeshu Bhanashaleti? Bhuli nshikwiya kutumaliya? Nne nimmanyi mmwe agani, mmwe Mundu jwa ukonjelo jwa Nnungu!”
25 A Yeshu gubhankalipile lioka jula bhalinkuti. “Pumula! Gunshoshe munduju.” 26 Bhai, lioka jwangali jwa mmbone jula gwanngwishiye mundu jula shialala, gwagutile kwa utiya, kungai nigwanshoshile. 27 Bhandu bhowe gubhakanganigwenje, gubhabhuyenenje, “Sheneshi nndi? Igala majiganyo ga ambi? Abha bhandubha bhashikola mashili ga kugabhalanjila nkali maoka gangali ga mmbone na ganakwaapilikana!” 28 Shangupe ngani ja a Yeshu gujishumile mmbali yowe ya ku Galilaya.
A Yeshu Bhanaalamya Bhandu Bhabhagwinji
(Matei 8:14-17; Luka 4:38-41)
29 Bhakakopokanganeje nshinagogi mula, a Yeshu gubhalongene na a Yakobho na a Yowana kwenda kumui kwa a Shimoni na a Ndeleya. 30 Bhai, akwebhabho a Shimoni bhakongwe pubhaaliji bhalwele, bhagonile pa shinanda. A Yeshu bhakaisheje shangupe gubhaabhalanjilenjen. 31 A Yeshu gubhaajendele bhakongwe bhala gubhaakamwile nkono, nikwaajinula. Na shilwele shila shikwaashokaga, gubhatandwibhe kwaatumishilanga.
32 Likaishileje ligulo, gubhaapeleshelenje a Yeshu bhalwelenji bhowe na bhandu bha shikilwanga maoka. 33 Bhandunji bhowe bha shene shilambo shila gubhaloposhelenje pa nnango gwa nyumba jila. 34 Na a Yeshu gubhaalamiyenje bhandu bhabhagwinji bhakwetenje ilwele, gubhaashoshiyenje maoka gamagwinji, ikabheje bhangagaleka gabhelekete pabha gabhamanyi kuti bhalabho agani.
A Yeshu Bhanalunguya ku Galilaya
(Luka 4:42-44)
35 Malabhi gakwe, kumashelo a Yeshu gubhajabhwile nikwenda kujika kukwaajuga a Nnungu. 36 A Shimoni na ashaajabhonji gubhapitengene kukwaaloleya. 37 Bhakaabhonanjeje gubhaalugulilenje, “Bhandu bhowe bhanakunnoleyanga.” 38 A Yeshu gubhaabhalanjilenje, “Twendangane ku ilambo ina ya tome ngalunguye na kweneko, pabha na kweneko ni kundendile nyiye” 39 Bhai, gubhapitile kila mmbali ya ku Galilaya bhalipita lunguya mmashinagogi na shoya maoka.
A Yeshu Bhanakunnamya Mundu jwa Mangundula
(Matei 8:1-4; Luka 5:12-16)
40 Mundu jumo nnwele mangundula gwabhajendele a Yeshu akwaatindibhalilaga alinkuti, “Mpingaga, nnikombola kunamya!” 41 A Yeshu gubhammonele shiya, gubhagolweye nkono gwabho, gubhankwashiye bhalinkuti, “Ngunapinga, ulame!” 42 Shangupe mangundula gala gakunshokaga mundu jula, gwalamile. 43 Kungai a Yeshu gubhammalanjile mundu jula ajabhule akuno bhalikunkomelesheya kuti, 44 “Upilikane, unammalanjile mundu jojowe shene shindushi, ikabhe ujende ukaalangule bhaabhishila shiushite lama, na ukashoye mbepei kwa lama kwako malinga shiamulishwe na a Musha, nkukong'ondela kuti ulamile.”
45 Ikabheje mundu jula akajabhuleje gwatandwibhe kushumya ngani jila kila mmbali akuno alitalashiya gamagwinji, mpaka a Yeshu gubhalepele kwenda shilambo shoshowe nibhoneka ku bhandu, gubhatemi kunyenje shilambo, kujika. Nkali nneyo bhandunji koposhela kila mmbali gubhaajendelelenje.