Luka
Kilɛ Jozaama pe pu wa wu Ja Yesu Kirisa kaa yu ge, Luka wo nigama
Jɔgɔ wu ɲɛ Luka wɛ?
Luka bi bye Yesu wo Tudunmɔɔ kɛ ni shuun wu ni wɛ. Kitabuu shuun wʼa ka: Luka Kitabu ni Kapyegee Kitabu. Wu bye Yawutu wɛ, Girɛkii jomɔ pu bye wu shi jomɔ. Nakaara baa, jɔgɔtɔrɔna wu bye wii (Kolose Shɛɛn 4:14). Wʼa tudunmɔɔ Pɔli tɛgɛ wu labye wu na (2 Timote 4:11 ni Filemɔ 25).
Wʼa kushɛgɛɛ niɲɛhɛŋɛɛ pye ni Pɔli ni shiizhan tuun wemu ni wee di bi ɲaari na Kilɛ wo Jozaama pu yu shi wu mu, shi wemu ɲɛ Yawutuu wɛ ge. Piimu pʼa Yesu ɲa, na wu kapyegee ki ɲa, na wu jomɔ pu bɛ logo ge, wʼa yegeŋɛ gbegele pye pee mu fo na jomɔ nizinmɛ ta Yesu shizhaa na, na na pe jomɔ pe ka.
We Jozaama Kitabu we kakana ɲuŋɔ
Luka ya we Kitabu we ka ba sɛmɛ ɲɛ wɛ, na wu tun wu naɲii Teyofili mu, wee bye fanha ki wo sipyigbɔ wa (Luka 1:3) ni piimu bɛɛri pʼa Girɛkii jomɔ pu yu ge. Wee Teyofili we bɛ bye kanna wu ɲɛ Yawutu wɛ, ba Luka yɛ pyaa ɲɛ wɛ. Wu funŋɔ bye wʼi li shɛ na koŋɔ ke bɛɛri wo Shɔvɔɔ ni ki Kafɔɔ wu ɲɛ Yesu. Kama kavɔɔ wu bye wii wemu ya jani fo xuuni ge. Lee na wʼa kii keree kii lɔ kacɛ na, na ki deele ka saama na.
Jozaama Kitabu wu kafila ɲugbɔyɔ
Luka 1—2 Yesu ni Yohana Batizelipye wo ze keree.
Luka 3:1—4:13 Yohana Batizelipye wo Kilɛ Jomɔ yɛrɛ ni Yesu batizeli ni wu nɔwuuro.
Luka 4:14—9:50 Yesu wo labye we Galile fiige ki ni.
Luka 9:51—19:27 Yesu ya ɲara lemu pye ge, na lɔ Galile ni na se Zheruzalɛmu ni. Wʼa taleŋɛɛ nijeŋɛɛ niɲɛhɛŋɛɛ jo wà.
Luka 19:28—23:56 Yesu wo labye we ni wu xu we Zheruzalɛmu kulo li ni.
Luka 24 Yesu ya ɲɛ na foro xu ni fo na shɛ nɔ wu dugiduun wu na fugba wu ni.
1
Kitabu wu kakana ɲuŋɔ
1 Na ceborona Teyofili,
Keree kii kʼa pye wù niŋɛ ni ge, sipyii ya ɲɔ kɔn na kee kafila kani. 2 Kee keree kʼa pye piimu ɲii na, na co ki ɲɔ kɔnduun wu na, a tuduro di gan pu mu pʼa Kilɛ kafila wu yu ge, pee ya kii keree kii jomɔ jo wèe mu. A ki kavɛɛ di ki ka na bɛ ni ki ɲavɛɛ pu wo jogana li ni. 3 Keree kii bɛɛri kʼa pye, fo ki ɲɔ kɔnduun wu ni ge, nɛ bɛ ya kee suguri xuuni. Lee wuu na lʼa saha na nɛ yaa na kee keree kii ka, na ki sogi sogi kiyɛ na mu mu, Teyofili. 4 Keree kiimu ni mʼa kalaa ge, kɔnhɔ mʼa dà li na na can yɛ pile li wa kee keree kee.
Mɛlɛkɛ wa ya Yohana Batizelipye ze jo
5 Na Hɛrɔdi yaha saanra ti na Zhude ɲuŋɔ ni, Yawutuu wo saraya ɲaha shɔɔnrivɔɔ wa bye wà, wu mɛgɛ di ɲɛ na Zakari. Abiya wo kuruŋɔ ki wo saraya ɲaha shɔɔnrivɔɔ wa wu bye wii. Wu shɔ bye saraya ɲaha shɔɔnrivɛɛ ɲuŋɔfɛɛ Arɔn poro wa; wee mɛgɛ ki bye na Elizabɛti. 6 Pu shuun wu bɛɛri nidiiye yi bye Kilɛ ɲaha tàan. Zɔ wa shishiin bye pu na Kafɔɔ Kilɛ wo ɲɔmɛɛjogoo ki ni wɛ. 7 Ga pya bɛ bye pu mu wɛ, bani Elizabɛti bye seganha. Pu shuun wu bɛɛri dʼa lɛ.
8 Caŋa ka, na Zakari yaha saraya ɲaha shɔɔnrivɛɛrɛ ti ni Kilɛ ɲaha tàan, wu wo kuruŋɔ ki tuun wu ni. 9 A pʼi wu ɲaha bulo, na bɛ ni saraya ɲaha shɔɔnrivɔɔ pu wo kalɛɛ li ni, na wu jé Kilɛ-pɛɛŋɛ pugbɔhɔ ki ni, wu nudanga wusuna wu le. 10 Sipyii pu bɛɛri bye Kilɛ-ɲɛrɛgɛ na kpɛɛngɛ ki na, wusuna wu leduun wu ni. 11 A Kilɛ wo mɛlɛkɛ wa di wuyɛ shɛ Zakari na, wee mɛlɛkɛ wu bye nudanga wusuna saraya yi tawologo ki kanige cɛ. 12 Zakari ya wee ɲa tuun wemu ni ge, a wu hakili di wuregi, a wu fya. 13 Ga, a mɛlɛkɛ wu wu pye: «Zakari, ma ganha fya wɛ, bani ma Kilɛ-ɲɛrɛgɛ kʼa co. Ma shɔ Elizabɛti na ba ja se ma mu. Ma na ba wu mɛgɛ le Yohana. 14 Ma na ba fundanga pyi, ma funŋɔ na faha, sipyiɲɛhɛmɛɛ na ba fundanga pye wu ze wu wuu na. 15 Wu na ba bye sipyigbɔ Kafɔɔ Kilɛ ɲaha tàan, wu da ba duvɛn kelee kafugo yagbaga ka shishiin gbuu wɛ. Wu na ba ɲi Fɛfɛɛrɛ Munaa na, fo wu tigiduun ni. 16 Wu na ba Izirayɛli wo sipyii niɲɛhɛmɛɛ ɲɛri pu Kafɔɔ Kilɛ kabaŋa yíri. 17 Sefɛɛrɛ munaa le lʼa bye Kilɛ tudunmɔɔ Eli ni ge, lee ninunɔ na ba bye wu bɛ ni wʼa ɲaari Kilɛ ɲaha tàan, kɔnhɔ wu tii ni pu nagoo tɛ yàa, wu Kilɛ ɲɔmɛɛ cobaalaa ɲɛri fo pʼa sipyitiiye fungɔnyɔ tuuyo ta, kɔnhɔ wu shi wu gbegele, wu wu yaha Kafɔɔ ɲaha na.»
18 A Zakari di mɛlɛkɛ wu pye: «Nɛ na lee cɛ viinŋɛ dii wɛ? Nɛ lɛ, nɛ shɔ bɛ dʼa shiɲɛhɛmɛ ta.» 19 A mɛlɛkɛ wu wu ɲɔ shɔ na: «Nɛ ɲɛ Gaburiyɛli. Nɛ yeree Kilɛ ɲaha tàan. Nɛ tun na pa ba jo ni ma ni, di pe Jozaama pe jo ma mu. 20 Li wii, ma ɲɔ na ba bɔ, ma da já jo wɛ, fo kii keree kii ɲɔ ba fa caŋa kemu, bani nɛ jomɔ pe pu da ba fa pu tuun ni ge, mu ya dà pee na wɛ.»
21 Sipyii pu bɛɛri bi Zakari sigee. Wu na mɔ Kilɛ-pɛɛŋɛ pugbɔhɔ ki ni, a lee di bye pu mu kakanhana. 22 Wʼa foro tuun wemu ni ge, wu ya já jo ni pu ni wɛ. A pʼi li cɛ na kashɛɛ la wʼa ɲa na wu yaha Kilɛ-pɛɛŋɛ pugbɔhɔ ki ni. Na wu yaha wu ya já jo wɛ, a wʼi ɲaha shɛshɛɛrɛ ta pye ni keye ni.
23 Zakari wo labye wu cabyaa ki ɲɔ ya pa fa ge, a wu guri kari wu puga. 24 A cabyaa kii di doro, a wu shɔ Elizabɛti di yere yacɛrɛ na, na ŋmɔhɔ yebyaa kaguro, na jo: 25 «Kafɔɔ Kilɛ wʼa li pye mu nɛ mu, wʼa wu ɲii taha nɛ na tuun wemu ni ge, na nɛ fanhara keree laha nɛ ɲuŋɔ ni sipyii tɛ ni.»
Mɛlɛkɛ wʼa Yesu ze jo
26 Elizabɛti laa li yeŋɛ gbaara wogo ki na, a Kilɛ di mɛlɛkɛ Gaburiyɛli tun kari Galile kulo la ni; lee mɛgɛ ɲɛ Nazarɛti, 27 na shɛ nacɛbaa doɲiŋɛ fucɛri wa mu. Ná wa wu bi wee co, wee mɛgɛ ɲɛ Yusufu; Dawuda shi wu ni wʼa foro. Nacɛbaa doɲiŋɛ fucɛri wu mɛgɛ ki bye Mariyama. 28 A mɛlɛkɛ wu jé wà wu yíri, na wu pye: «Fɛrɛmɛ bye, mu we wʼa ɲaɲiŋɛ ta ge, Kafɔɔ Kilɛ wa ni mu ni.»
29 A Mariyama hakili di wuregi pee jomɔ pe wuu na, wu bi wu funŋɔ shaa na, we fò we kɔri na já bye lekɛ wɛ. 30 A mɛlɛkɛ wu wu pye: «Ma ganha fya wɛ Mariyama, bani mʼa fɛrɛmɛ ta Kilɛ mu. 31 Li wii, ma na ba yere yacɛrɛ na, na ja se, ma na ba wee mɛgɛ le Yesu. 32 Wu na ba bye sipyigbɔ, wu na ba yiri Kilɛ-gbɔtabaaga Ja. Kafɔɔ Kilɛ na ba wu tolɛ Dawuda wo saanra koro li kan wu mu. 33 Wu na ba bye saan Yakuba shi wu ɲuŋɔ ni gbee; wu saanra tʼa da ga xhɔ wɛ.» 34 A Mariyama di mɛlɛkɛ wu pye: «Lee na ba bye pyegana lekɛ na wɛ, bani nɛ sanha ná shi cɛ wɛ?» 35 A mɛlɛkɛ wu wu ɲɔ shɔ na: «Fɛfɛɛrɛ Munaa na ba digi ma na. Kilɛ-gbɔtabaaga sefɛɛrɛ ti ɲimɛ na ba ma tɔ. Lee wuu na Fɛfɛɛrɛ Ja we ma da ba se ge, wu na ba yiri Kilɛ Ja. 36 Li wii, ma ceboroshɔ Elizabɛti wemu wʼa lɛ ge, wee bɛ wʼa yere yacɛrɛ na, wu na ba ja se. Wee wemu wu bi yiri na seganha ge, ke yeŋɛ ke wa wu laa li yeŋɛ gbaara wogo. 37 Bani yafiin ya Kilɛ jani wɛ.»
38 Wee tuun wu ni a Mariyama di jo: «Kafɔɔ Kilɛ bulozhɔ wu we nɛ, wu li pye na mu ba mʼa li jo wɛ.» Lee kadugo na a mɛlɛkɛ wu gari, na laha wu tàan.
Mariyama ya shɛ foro Elizabɛti na
39 Wee tuun wu ni a Mariyama di yìri, na gari tɔvuyo na faaboboyo fiige ki ni, na shɛ nɔ Zhude kulo la ni, 40 na jé Zakari kaban, na Elizabɛti shaari. 41 Ba Elizabɛti ya Mariyama fò mujuu li logo wɛ, a pya wu ɲɛhɛ wu funŋɔ ni. A Elizabɛti di ɲi Fɛfɛɛrɛ Munaa na. 42 A wu mujuugbɔɔ wá na: «Mu ɲɛ duba pya na toro cèe pusamaa bɛɛri tàan! Pya we ma da ba se ge, wee bɛ ɲɛ duba pya! 43 Jɔgɔ nɛ ɲɛ fo na Kafɔɔ bɛ nu wu na pa foro na na wɛ. 44 Li wii nɛ mu fò mujuu li logo tuun wemu ni ge, a pya wu fundanga wo di ɲɛhɛ nɛ funŋɔ ni. 45 Mariyama, mu ɲɛ duba pya, bani Kafɔɔ Kilɛ ya yemu jo mu mu ge, mu ya dà li na na yee ɲɔ na ba fa!»
Mariyama ya yogo kemu cee ge
46 A Mariyama di jo:
«Nɛ Kafɔɔ Kilɛ pɛlɛ na zɔ wu na.
47 Na funŋɔ nidanga wo wu ɲɛ na Shɔvɔɔ Kilɛ ni,
48 bani wu bulozhɔ we wʼa wuyɛ tirige ge,
wʼa wu ɲii taha wu na.
Li wii, na co nimɛ na, shi we wʼa ma ge,
wu bɛɛri na ba nɛ pyi duba pya,
49 bani Se Bɛɛri Fɔɔ Kilɛ ya kagbɔɔ pye nɛ mu,
wu mɛgɛ ki ɲɛ fɛɛfɛɛ.
50 Wʼa ɲuŋɔ ɲaari wu ɲìi fyaara sipyii na,
fo na shɛ nɔ pu shi nibama wu bɛɛri na.
51 Wʼa sefɛɛrɛ keree pye ni wu keye ni,
na tabaara fungɔnyɔ caaga.
52 Wʼa fanhafɛɛ tirige na laha pu saanra korogoo na,
pii pʼa tigi ge, na pee yirige.
53 Wʼa xuugo fɛɛ tin yalijeŋɛɛ na,
na lafɛɛ kewaya wuu yaha kari.
54 Wʼa wu kapyebye Izirayɛli wu tɛgɛ.
A wu funŋɔ di do ni wuyɛ pyaa ɲiɲaara keree ki ni
55 Ibirayima ni wu kadugo ki shizhaa na fo gbee
ma na jo, ba wʼa bi ɲɔmɛɛ li lɔ
wù sefɛlɛɛ pu mu wɛ.»
56 A Mariyama di gori Elizabɛti yíri, na yeye taanri shishiin pye. Lee kadugo na na guri kari wu puga.
Yohana Batizelipye ze keree
57 Elizabɛti tigiduun ya pa nɔ ge, a wu funana se. 58 Ba wu tiinɲii ni wu cebooloo pʼa logo na Kafɔɔ Kilɛ ya wu ɲiɲaara ti pɛlɛ wu shizhaa na wɛ, na binnɛ funŋɔ tàan ni wu ni.
59 Pya wu cazege caŋa gbarataanri wogo, a pʼi ba di ba wu cekɔɔnrɔ pye. Pu funŋɔ bye pʼi wu to Zakari mɛgɛ le wu na, 60 ga, a nufɔɔ wu jo na: «Ahayi, wu mɛgɛ ki da le Yohana.» 61 A pʼi wu pye na: «Ga mu sipya wa shishiin mɛgɛ di wa mu-i dɛ?» 62 A pʼi pya wu to wu yege ni ɲaha shɛshɛɛrɛ ni, na wu funŋɔ wa wu mɛgɛ kekɛ le pya wu na wɛ? 63 A Zakari di walaa sha pu mu, na yi ka wu na na: «Wu mɛgɛ ki wa Yohana.» A lʼi pu bɛɛri fo. 64 Taapile ni a Zakari ɲɔ kʼi mugi, a wu já na yu, na Kilɛ sɔ. 65 A pu tiinɲii pu bɛɛri di fya. Sipyii pu bi lee nibyii le yu Zhude faaboboyo fiige ki bɛɛri ni. 66 Yi logovɛɛ bɛɛri bi pu funyɔ shaa ni kii keree kii ni, a pʼi jo: «We pya we na ba bye ɲaha wɛ?» Bani Kafɔɔ Kilɛ wo sefɛɛrɛ ti bye wu na.
Zakari ya yogo kemu cee ge
67 Wee tuun wu ni a pya wu to Zakari di ɲi Fɛfɛɛrɛ Munaa na. A wu kapaŋaa jo na:
68 «Kafɔɔ Izirayɛli wo Kilɛ we wʼa sɔni,
bani wʼa wu ɲii taha wu sipyii pu na,
na pu ɲuŋɔ wolo.
69 Wʼa Shɔvɔɔ baraga wo yirige wèe mu
na foro wu kapyebye Dawuda shi wu ni.
70 Wu bi wee kaa jo fo taatuunnɔ ni
wu tudunmɔɔ fɛfɛɛrɛ wuu pu ɲɔ ni,
71 na wu na ba wèe tánha wù pɛɛn na,
na wù shɔ na wù wolo wù kɔvɛɛ bɛɛri keŋɛ ni,
72 na wu ɲiɲaara keree ɲɔ fa wù sefɛlɛɛ pu shizhaa na,
na wu fungɔngɔ yaha wu fɛfɛɛrɛ ɲɔmɛɛ li na.
73 Wu bi kàa wù sefɛlɛ Ibirayima mu,
74 na wu na ba wù shɔ wù pɛɛn na,
kɔnhɔ wù lowagaa wuu di da labye pyi wu mu,
75 wù bye fɛfɛɛrɛ wuu,
nidiimɛɛ wu ɲaha tàan
wù shi wu caŋa ɲɛhɛɛ ki bɛɛri ni.
76 Mu bɛ na pya, ma na ba yiri
Kilɛ-gbɔtabaaga tudunmɔ,
bani ma na ba ɲaari Kafɔɔ ɲahagbaa na,
na wu korogoo ki yari.
77 Ma na ba li shɛ wu sipyii pu na
na wu na ba ɲuwuuro kan pu mu,
bani pu jurumu wʼa yafa pu mu
78 wèe wo Kilɛ wu wo ɲiɲaara te
ni wu saama pu gbɔɔrɔ ni.
Yee gbɔɔrɔ ni ɲimuguŋɔ ya nɔ wèe na
na yìri fugba we ni.
79 Pii pʼa tiin piige ni ni xu ɲimɛ ni ge,
wʼa kpɛɛngɛ yeege pee mu,
na wèe tɔɔyɔ yaha ɲaɲiŋɛ koo ni.»
80 Ayiwa, wee pya wu bi lɛgi, na se ɲaha na fungɔngɔ fɛɛrɛ ni. A wu gori siwaga ki ni, fo na shɛ wu shɛduun nɔ Izirayɛli na.