Mbuli Yedi iwandikwe ni
Maliko
Ulongoelo
Mbuli Yedi iwandikwe ni Maliko ni kitabu kimwenga mwe vitabu vine ve Ndagano Im'pya vikulonga wikazi wa Yesu Kilisito. Vitabu ivo ivine nivo vikwitangwa Mbuli Yedi, vawandikagwa ni Matayo na Maliko na Luka na Yohana, aho Yesu eze ande kabanika. Mbuli Yedi iwandikwe ni Maliko nicho kitabu kigihi mwe vitabu vose ve Mbuli Yedi. Iviyaiviya chahuwilwa kugamba nicho kitabu cha nk'hongo kuwandikwa mwe vitabu vose ve Mbuli Yedi. Naho nekiwandikwa mwo mwaka milongo mtandatu na mishano kubula milongo mfungate kulawa aho eze elekwe Yesu Kilisito. Wamanyi wengi wahuwila kugamba chawandikagwa ukwo Loma kwa mbuli yo kuwagela moyo want'hu wamhuwile Kilisito wa ukwo Loma.
Iviyaiviya Maliko amanyikaga kwa zina dya Yohana Maliko. Wadamanyaga ndima hamwenga na mwigala ulosi Paulo na Balinaba. Mna nt'hogola yakwe yabanikaga ludodo aho awalekaga weyawe mwe nt'hambo yo kubilikiza Mbuli Yedi Imitendele 13:13 Naho akajika, Maliko atambaga na Balinaba Imitendele 15:37-39. Iviyaiviya Maliko andaga mbwiyaye mkulu ywa Petulo 1 Petulo 5:13. Hamwenga na kugamba Maliko hauone wikazi wa Yesu, wamanyi wahuwila kugamba Maliko awandikaga vitendese kulawa kwo uwona ulavigwe ni Petulo, na uwo niyo ink'hongelo ye Mbuli Yedi iwandikwe ni Maliko. Mwe kitabu iki Maliko ataila kwa wanamp'hina na mahinizo ya Yesu kwa mazuwa aya yo uheelo.
Yemndani
Maliko atambalisa ikitabu 1:1-13.
Naho Maliko atambalisa ndima ya Yesu umwo andaga Galilaya 1:14-8:21.
Naho atambalisa int'hambo ya Yesu kuita Yelusalemu 8:22-10:52.
Maliko abindiliza kuwandika mwe mbuli ya Yesu ivo andaga Yelusalemu hamwenga ne file no kuuyuka kwa Yesu 11:1-16:8
1
Mabilikizi ya Yohana Mbatizi
Matayo 3:1-12; Luka 3:1-18; Yohana 1:19-28
1 Ino niyo Mbuli Yedi ya Yesu Kilisito, Mwana Mnungu. 2 Ikukonga enga ivo iwandikwe ni mlotezi ywa Mnungu Isaya.
“Mnungu agambaga, ‘Nenimsigiile mwigala Ulosi ywangu akulongoele,
akuunga akudamanyile sila yako.’
3 Izwi dya mnt'hu akubongeela kwe nyika,
‘Ikeni lumwe sila ya Zumbe,
chululeni lwombokelo lwakwe!’ ”
4 Ivo Yohana Mbatizi alailaga mwe dijangwa, akabilikiza na kubatiza want'hu, akawagamba, “Kweiileni mbatizwe, Mnungu awausileni wavu wenyu.” 5 Niyo want'hu wose we isi ya Uyahudi na mzi wa Yelusalemu wambasa wamtegeleze Yohana, wakakweiila wavu wawe, niyo wabatiziwa mo mto Yolodani.
6 Yohana avalaga valo didamanywe kwa mazoya ya ngamia, na mkoa wa nk'hingo mwe kigudi. Nk'hande yakwe yandaga sige na uki. 7 Andaga akabilikiza kugamba, “Eyuko akwiza uyo miye nimlongoele, naho ana udahi kujink'ha miye. Miye hiwagilwe kufunama no kuhambula sigi ze vilatu vakwe. 8 Miye nawabatizani kwa mazi, mna uyo akwiza naawabatizeni kwa Muye ywa Mnungu.”
Kubatizwa na kugezigwa kwa Yesu
Matayo 3:13-4:11; Luka 3:21-22, 4:1-13
9 Mwa mazuwa yadya, Yesu niyo eza kulawa Nazaleti mzi wa Galilaya, niyo abatizwa ni Yohana mwo mto Yolodani. 10 Aaho eze alawe mwa mazi, aonaga mbingu zikagubuka, Muye ywa Mnungu niyo amwizila enga suwa niyo amkima. 11 Naho izwi kulawa kwe mbingu dyevikaga dikagamba, “Weye ni weye Mwanangu nikuungise, hyelelwa na weye.”
12 Aaho Muye ywa Mnungu amlongozaga kuita kwe dijangwa. 13 Ekalaga uuko mazuwa milongo mine akagezigwa nu Mwavu. Ekalaga na makala ya kwe mbago, mna watumigwa wa kwe mbingu wezaga kumwambiza.
Yesu asagula wanamp'hina wa nk'hongo
14 Yohana eze avugailwe kwe divugailo, Yesu aitaga kwe isi ya Galilaya. Uko naakabilikiza Mbuli Yedi ya Mnungu kugamba, 15 “Lupisi lubula, Useuta wa Mnungu wi hagihi. Kweiileni wavu wenyu, ihuwileni Mbuli Yedi!”
16 Umwo andaga akomboka mnk'handa mwe bahali ya Galilaya. Niyo awaona Simoni na nduguye Anduleya, wadula wavu mwe bahali, kwaviya wandaga walowa samaki. 17 Yesu niyo awagamba, “Nitimileni, name neniwatendeni mnde walowa wa want'hu.” 18 Aaho, wazilekaga zinyavu zawe niyo wamtimila.
19 Eze agendegende awabwiilaga Yakobo hamwenga na nduguye Yohana, wana wa Zebedayo. Woho nawo wandaga mwe ngalawa yawe wakaziika lumwe zinyavu zawe. 20 Aaho Yesu eze awaone, niyo awetanga. Niyo wamleka Zebedayo tati yawe mwe ngalawa akanda hamwenga na wandima wa maliho, woho niyo wamtimila Yesu.
Yesu amhonya mta mp'hepo
Luka 4:31-37
21 Yesu na wanamp'hina wakwe waitaga mwo mzi ukwitangwa Kapelinaumu. Mwe Sabato, nuko kugamba ni zuwa dya kuhumula, Yesu engilaga mwe nyumba ya Mnungu, niyo akonga kuwahiniza want'hu. 22 Want'hu wose wamtegelazaga niyo wehelwa ivo andile akahiniza, kwaviya handile akahiniza enga wahinizi wawe we miko, mna ni enga mnt'hu mta udahi.
23 Mdya mwe nyumba ya Mnungu mwandaga na mta mp'hepo, ahadya niyo agutila, 24 “Kina mbwai na weye Yesu wa Nazaleti? Haluse kwiza ukikome? Hikumanya weye ni weye Akukile ywa Mnungu!”
25 Yesu niyo aitivila idya mp'hepo, “Nyamala! Naho umfose mnt'hu uyo!” 26 Idya imp'hepo niyo yamgela yudya mnt'hu kifafa niyo yailisa, akajika niyo yamfosa. 27 Want'hu wose weheelagwa wakauzana, “Ino mbwai? Mahinizo aya mahya? Kwaviya kwa udahi mnt'hu uyu alava mp'hepo, nazo zamwiva!”
28 Ivo mbuli zakwe Yesu niyo zagendesa mwe ziisi zose zimnk'handa ye Galilaya.
Yesu awahonya want'hu wengi
Matayo 8:14-17; Luka 4:38-41
29 Ahadya weze wafose mwe nyumba ya Mnungu, Yesu aitaga na Yakobo na Yohana, mwe nyumba ya Simoni na Anduleya. 30 Nine dya mkaziwe Simoni andaga mo lusazi hakudaha. Ahadya weze wabule, niyo wamgambila Yesu mbuli idya. 31 Yesu niyo asogela hagihi ha yudya mnyonge. Amtozaga mkono no kumwinula. Udya unyonge niyo wamlekela, naye niyo akonga kuwakont'hela.
32 Kisingi, zuwa dize diswe, want'hu wamletelaga wanyonge na wata mp'hepo. 33 Want'hu wabindile ingi nawamema ho lwazo lwe nyumba. 34 Yesu niyo awahonya want'hu wengi wandaga na maine ye hengi. Naho niyo awalava want'hu mp'hepo nyingi, mnaalo halekele mp'hepo kulonga kwaviya zammanyaga.
Yesu abilikiza mwo mzi wa Galilaya
Luka 4:42-44
35 Kilo kilo, Yesu niyo afosa hakaya, aitaga kunt'hu hekwiina want'hu, uko niyo akonga kulombeza Mnungu. 36 Simoni na weyawe niyo wamzungula. 37 Weze wamuwone, niyo wamgamba, “Want'hu wose wakuzungula weye.”
38 Mna yehe niyo awagamba, “Kiteni mwe kaya zihagihi habilikize mbuli ya Mnungu uko nako. Kwaviya mbuli iyo niyo ilekile miye nize.” 39 Niyo agenda mwe isi yose ya Galilaya, abilikiza mwe zinyumba zo kumvika Mnungu no kuzilava mp'hepo mwa want'hu.
Yesu amhonya mta matana
Matayo 8:1-4; Luka 5:12-16
40 Mnt'hu mta matana niyo aita kwa Yesu, amhembelezaga akata kufika madi niyo amgamba, “Ukaunga, wadaha kunikukiza.”
41 Yesu niyo amwonela mbazi niyo achulula mkono wakwe, niyo amtoza. Niyo amgamba, “Naunga kukwambiza, ukuke!” 42 Ahadya niyo matana yakuka mwo mnt'hu yudya, niyo anda mgima.
43 Yesu amgambaga aite, akamkanya akamgamba, 44 “Kaulisa, use kumgambila mnt'hu yeyose mbuli ino. Mna ita kakelagise kwa mlava nt'hambiko, naho kwa kukukizwa kwako ukalave malavo enga ivo Musa alongile, inde uwona kwawe.”
45 Mna yudya mnt'hu niyo afosa no kukonga kubilikiza mbuli idya hant'hu hose, vilekile Yesu adunduge kwingila mwo mzi asekuoneka. Niyo anda hant'hu haheina want'hu. Mna niyo want'hu wambasa kulawa kila hant'hu.