Muzimbu uacili uasonekele
LUKA
Citsindikisi
Muzimbu ua Luka, unapu umo ua mikanda iuana ya Mulitavasano Lialihia uje ulumbununa vuyoye vua Yesu Kilistu. Umo na umo ua mikanda eyi vaitumbula nguavo “muzimbu.” kulumbununa nguavo “mizimbu ya cili.” Vaisonekele hanima ya kutsa kua Yesu kuli Mateu, Mako, Luka na Iuano. Luka kasonekele lika vimpande via vuyoye vua Yesu, vuno honi ua sonekele naua na vilinga vivalingile va ndongisi va Yesu hanima ya kutsa na kusanguka cendi, uavisonekele mu mukanda ua Vilinga via Tunganda. Naumo uahi atantekeya ntsimbu vene Muzimbu ua Luka vausonekele cipue ku vausonekelele, vuno honi vavengi vakakulilongesa cikuma valivuasana nguavo kumoneka vausonekele mu muaka ua 70 AD. Mukanda ua Luka vausonekele kuli ikeye Luka ou naua uapuile ndotolo. Mucifua mua u sonekelelemo nomu muanalikuaseselamo muyati cimonesa nguavo uapuile yala uakulilongesa cikuma. Luka uatondele kulumbununa muacili, kuhandeka vilinga omo mu vialingiuilemo, linga vakuavo vauaneneho vukuasi omo vautanda (Luka 1: 1-3). Kapuile ka Yunda (Makolose 4: 10-14) kaha uasonekele linga nava keti ma Yunda vovuisise. Eci camoneka hakutoka to muana lumbunuinamo cisemua ca ma Yunda (Luka 1: 8). Muzimbu ua Luka ua lifu cikuma na mikanda ya Mateu na Mako, omuo ilumbununa viuma vimo via kulifua. Hamikanda itatu eyi, Luka ikeye lika yana handekaho cikuma ha kusemuka kua Iuano mu kakumbuitika. Luka nahandeka naua ha lukonekelo (Kapetulu 3: 3, 11:4, 17: 3-4, 23:34, 24:47) na lilombelo (3: 21, 5:16, 6:12, 11:1-12, 22:32).
Muanatumbikilamo mukanda muvuihi:
Cinimbu 1: 1-4, Luka ahandeka ha Muzimbu uendi na kulumbununa vika linga ausoneke.
Kaha alumbununa kusemuka kua Yesu nomu muva muvuaheselele cipangi cendi (1:5;4:13).
Kaha mutambela ua kama uoshe ua Muzimbu (4:14; 21:38), Luka ahandeka ha vipangi vije Yesu ualingile, cikumani ha vikomouesa via lingile na viuma via longesele.
Mukumanesa, havinimbu via kumanesela vivali (22-24), hali nakulumbununa omo Yesu muatsile, muva mutsindile, nomu muasangukile kuvatsi.
1
Majui akulivanga
Vantu vavengi vanesekele kusoneka vukaleho vua viuma vije vialishulisilile hhakati ketu. Vantu vamo vamuene vukaleho vua viuma evi hume hambangelo. Vapangelele Njambi mukulekesa vantu Muzimbu uendi. Vantu ava vahanene vimpande vije viapangahalele kuli yetu. Nankuma, nange njinayongola nguange njapande kukusonenavio yove mukuluntu Telefilo muvialikavelele, omuo njinavivuisisa vioshe hume havia putukilile. Njapanga evi linga utantekeye vusunga vuacili vua viuma vije vivakulongesele.
Vambulula kusemuka kua Iuano Muka kumbuitika
Ha matangua a Helonde, muene ua Nganda ya Yundeya, kuakele kasasendote lizina liendi Zakaliya, ua kumuyati ua tusasendote va Aviya. Lizina lia mpuevo yendi liapuile Elizaveta, nendi naua uapuile uaku ntanga ya Alone. Voshe vapuile vaka vusunga ku mesho a Njambi, vendele muacili na kuononoka Mashiko oshe a Muene Njambi. Vuno honi vakevo kuvakele na muana omuo Elizaveta uapuile ntsimpi, kaha voshe vavali vapuile vakulukazi.
Ha litangua limo Zakaliya uakele nakupanga vipangi viendi via vusasendote mu njivo ya Muene Njambi, omuo yapuile ntsimbu yendi yahete ya kupanga. Ngue kucilika civakavele tusasendote, Zakaliya vamuhanguile hakuta nkela linga akovele Kumutambele Uakulela cikuma mu njivo ya Muene Njambi nakutsimika insense ha mutula. 10 Ha ntsimbu Zakaliya uakele na kutsimika insense, civunga ca vantu vakele hambanza na kulombela, 11 kaha kuamusholokelele kangelo ka Muene Njambi, uemanene kucilio ca mutula uakutsimikila insense. 12 Omo Zakaliya uamumuene uaniangumukile, kaha uovuile liova. 13 Vuno honi Kangelo uahandekele kuli ikeye nguendi, “Keti uvue liova Zakaliya! Njambi novu lilombelo liove. Mpuevo yove Elizaveta akakusemena muana ua yala, kaha ukamuluka lizina liendi Iuano. 14 Ukavuahelela na kujolela, kaha vavengi vakalisamba ha kusemuka cendi! 15 Ou muana akapua uakama ku mesho a Muene Njambi. Kakanu viniu cipue viuma viakushasha vije vipendesa. Hume kanda asemuke na ha kusemuka cendi Cimbembesi ca Kulela cika mutuamenena. 16 Kaha akahiluisila vantu vavengi va Isaleli kuli Muene Njambi yavo. 17 Akaya kulutue lua Muene, ngue ku nzili na cifua ca vilinga via Eliya kananguizi ua Njambi. Akahiluisa vaishavo na vana vavo hamolika. Akatengulula vaka kuhona kuononoka na kuvahiluisila naua kungila yakuyongola ngue vaka vusunga. Akavuahesela vualumo vantu linga vavandamene Muene.”
18 Kaha Zakaliya uehuile kangelo nguendi, “Njikatantekeya vatihoni nga cuma eci mucikapua? Omuo yange njinakolo laja, kaha naua mpuevo yange nakolo laja.”
19 Kaha kangelo uamukumbuluile nguendi, “Yange Ngambiliyele njinemana ku mesho a Njambi. Nanjitumu kuhandeka nove nakukunehela muzimbu ou uacili. 20 Tolilila honi ukapua u kaveveve omuo kuua kulahelele mezi ange, aje akapua a vusunga omo ntsimbu yauo ikaheta. Ukaholoka kuluu noho litangua lije likulaheso liange kuli yove likapua lia vusunga.”
21 Vantu vavandamena Zakaliya hambanza kaha valikomokelele cikuma omo uasimbuile cikuma mu Njivo ya Muene Njambi. 22 Omo Zakaliya uatuhukilemo kasele kuhandeka kuli vakevo. Kaha hakuhona kuhandeka lizi limo, uapangesele vitantekeyeso na mavoko endi, kaha vantu vakele hambanza vatantekeyele nguavo namono cimona mu Njivo ya Muene Njambi.
23 Zakaliya omo uamanesele vipangi viendi mu Njivo ya Muene Njambi, kaha uahilukile kunjivo yendi. 24 Munima yevi mpuevo yendi Elizaveta uakele na lizimo, uakele mu njivo vingonde vitanu. 25 Kaha Elizaveta uahandekele nguendi, “Hakukotoka Muene Njambi nanjimuesa kavumbi, nanjihumisa shuamua ku mesho a vantu.”
Kangelo Ngambiliyele ambulula kusemuka kua Yesu
26 Omo Elizaveta uakele na vingonde vitanu na imo via lizimo, Njambi uatumine kangelo Ngambiliyele aye ku Nazaleta mu nganda ya Ngalileya. 27 Kangelo uakele na lizi kuli muana mpuevo umo kanda alimone na yala lizina liendi Maliya. Uje uapuile uakulama kuli yala lizina liendi Yosefa, uaku ntanga ya muene Ndaviti. 28 Kaha kangelo uezile kuli Maliya uamumenekele na kuhandekele nguendi, “Muene hali nove, kaha nakukuisula cikuma!” 29 Maliya uakele na citanga ha lizi lije liahandekele kangelo, uasinganiekele mu mutima uendi nguendi, “Majui aua analumbunuka vika?” 30 Kaha kangelo uahandekele kuli ikeye nguendi, “Keti uvue liova Maliya, omuo unauana kavumbi kuli Njambi. 31 Tala, ukakala na lizimo, kaha ukasema muana ua yala, ukamuluka lizina liendi Yesu. 32 Ou muana akapua uakama, kaha vakamutumbula Muna Njambi ua helu lia vioshe. Kaha Muene Njambi akamupuisa muene, ngue muapuile kukuyendi Ndaviti. 33 Kaha akapua muene ua miyati ya Yakomba kumiaka yoshe, na vumuene vuendi kuvukahu!”
34 Kaha Maliya uahandekele kuli kangelo nguendi, “Eci cikapua vati? Omuo yange njimuana mpuevo uje kanda alimone na yala.” 35 Kaha kangelo uamukumbuluile nguendi, “Cimbembesi ca Kulela cikeja hali yove, na nzili ya Njambi Uakuhiana ikakufuika. Nankuma, ha cuma eci uje muana Uakulela vakamutumbula Muna Njambi. 36 Tala! Munanoko Elizaveta na ikeye nemita muana ua yala muvukuluntu vuendi. Kaha ino inapu ngonde ya mucitanu na imo ya lizimo liendi cipue vene vamutumbuile nguavo ntsimpi. 37 Omuo cuma nacimo cahi cahona Njambi kulinga.” 38 Kaha Maliya uakumbuluile kangelo nguendi, “Yange njinapu njingamba ya Muene Njambi, cilingiue kuli yange ngue munahandekela.” Kaha munima yevi kangelo uamusezele.
Maliya Ameneka Elizaveta
39 Hanima ya matangua amandende, Maliya ualivuaheselele na kuya ku mbonge ya mu minkinda ya mu nganda ya Yundeya. 40 Omo uahete kaha uakovelele mu njivo ya Zakaliya, kaha uahinduisile Elizaveta. 41 Omo Elizaveta uovuile kuhinduisa ca Maliya, kaha kakeke uaniangumukile muzimo liendi. Kaha Elizaveta uashulile na Cimbembesi ca Kulela, 42 kaha uahandekele na lizi liakama nguendi, “Yove uakukuisula hhakati ka vampuevo voshe, nakuisuliua muana uje iukasema!” 43 Omuo vikahoni cuma cakama eci cilingiua kuli yange, ngeci vaina ya Muene yange veje kuli yange? 44 Tala! Omo vene njovuile lizi liakuhinduisa kuove, haje vene kakeke muzimo liange uaniangumukile na kujolela. 45 Yove uuakukuisula omuo uakutsiliela ngeci lizi lia Muene Njambi kuli yove likapua lia vusunga!
Muaso ua vishangala ua Maliya
46 Maliya uahandekele nguendi,
“Mutima uange ushangazala vukama vua Muene Njambi,
47 Muono uange unavuahelela omuo Njambi Muyoyesi uange,
48 Omuo nanuka yange ngamba yendi uamundende! Kuhuma hano nakuya kulutue, vantu voshe vakanjitumbula nguavo njimukakuvezika,
49 Omuo Njambi muka nzili yoshe nanjilingila viakama. Lizina liendi lia kulela.
50 Ikeye akamuesa cikeketima kuli voshe vamusingimika, kuhuma kucisemua cimo kutuala ku cisemua cikuavo.
51 Ikeye nolola livoko liendi lia nzili, nashandula vaka viyongola via kulihalesa.
52 Nahumisa vamiene vakama ha matanda avo, kaha nahaka vaje vavandende kuvukama.
53 Nalisa vaje vali na njala na viakulia viacili, kaha vaka kufuka navasheke mavoko voko.
54 Ikeye naniungu likulaheso lije lia lingile na vakuluntu vetu, kaha neja nakukuasa ngamba yendi Isaleli.
55 Nanuka kumuesa cikeketima kuli Avilahama naku vikota viendi vioshe ku miaka yoshe!”
56 Kaha Maliya uasikamene na Elizaveta vingote vitatu, kaha uahilukile kuimbo liavo.
Kusemuka kua Iuano muka kumbuitika
57 Ntsimbu ya Elizaveta yakutota yahete kaha uapapele muana uayala. 58 Vandambo na vavushoko vendi vovuile muje Muene Njambi muanamumuesa ngozi yakama, kaha voshe vavuahelelele hamo nendi.
59 Kaha ha litangua lia mucitanu na atatu, vezile nakutuhula muana ku mukanda, vatondele kumuhindula ishe Zakaliya. 60 Vuno honi vaina vahandekele nguavo, “houe! Mulukeni Iuano.”
61 Vamukumbuluile nguavo, “Kukuesi kavushoko kove ivaluka lizina eli!” 62 Kaha vaniatele ishe na kulinga vitantekeyeso na mavoko avo ku muihula nguavo, “Lizina muka utonda kuluka munove?”
63 Kaha Zakaliya ualombele citale asonekeho, omo vacinehele uasonekeleho nguendi, “Lizina liendi Iuano.” Kaha voshe vali komokelele cikuma! 64 Ha ntsimbu ijevene Zakaliya uasele kuhandeka naua, kaha uaputukile kushangazala Njambi. 65 Vandambo voshe vakele na liova, kaha muzimbu ua uatsimanene ku mutambela uoshe ua minkinda mu nganda ya Yundeya. 66 Voshe vaje vovuile muzimbu ou vasinganiekeleho, kaha valihozuele nguavo, “Ou kanike akafua vati?” Omuo casholokele muacili ngeci nzili ya Muene Njambi yakele hali ikeye.
Muaso ua Zakaliya
67 Ishe ya Iuano, Zakaliya, uashulile na Cimbembesi ca kulela, kaha uahandekele vimpande vije Njambi uamusholuelele nguendi, 68 “Kalemeso kuli Muene Njambi ya Isaleli! Neja nakukuasa vantu vendi na kuvapatula. 69 Natuhana muyoyesi ua nzili, mutekulu ua ngamba yendi Ndaviti. 70 Uakulahesele laja muli tunanguizi va Njambi vendi va kulela 71 linga vakatuamene ku nzili ya vitozi vetu voshe vaje vatuzinda. 72 Ualingile eci kumuesa cikeketima kuli vakukuluila vetu na kushulisilila litavasano liendi lia kulela. 73 Eci cikeco cisingo cije ca lisingile na cisemi cetu Avilahama. 74 Uakulahesele kutuohiela ku mavoko avitozi vetu, linga tukamupangele cakuhona liova, 75 linga tupue vakulela na vaka vusunga ku mesho endi ku matangua oshe a muono uetu.
76 “Kaha yove munange, vakakutumbula kananguizi ka Njambi uahelu lia vioshe. Kaha ukatuama kulutue lua Muene muku vuahesa ngila yendi, 77 nakuleka vantu vendi ngeci vakavovola haku vakonekela ku vupi vuavo. 78 Omuo Njambi yetu uakala na cikeketima cakama akatumenekela ngue litangua lituhuka kuhuminina kuilu. 79 Akatuila ceke kuli voshe vaje vanatumama mu milima na mucimbembe ca kutsa, nakutuamenena mikono yetu mu ngila ya ciyulo.” 80 Iuano uakolele mu muvila na mu Cimbembesi. Uakele mu mpambo noho litangua liendi lia kulisholola lia hete ku vantu va Isaleli.