Muzimbu Uacili uasonekele
MATEU
Citsindikiso
Muzimbu ua Mateu uapua umo ua mavulu auana mu Litavasano Lialiha lije lilumbununa vuyoye vua Yesu Kilistu. Limo ku limo liauo vhalitumbula nguavo “muzimbu.” kulumbununa “muzimbu uacili.” Va asonekele hanima ya kutsa ca Yesu kuli Mateu, Mako, Luka na Iuano. Vaka kulilongesa kuvatantekeya muaka muka uje muzimbu ua Mateu vausonekele, vuno honi casa kupua mu miaka makumi atanu na limo hanima ya kutsa ca Yesu. Naua kuvatantekeya ku cihela cije vausonekelele, vuno honi vavengi vakasinganiekela nguavo hamo vausonekelele mu Phalisitane kaha naua hamo mu nganda ya Yelusalema.
Muka kuusonekani ikeye vene Mateu, uje uapuile muka kutambula lisimu te kanda Yesu amuihule linga apue ndongisi yendi. Naua vamutantekeyela na lizina lia Levi. Mateu uapuile umo ua tunganda likumi na vavali kaha naua ua usonekelele kuli vaka kutanda Ciyunda. Eci vanacimuesa mu vitaleso hakupua makumi atanu na limo mu visoneka ku Litavasano Lialaja. Uatondele kumuesa ngue Yesu ikeye vene Mesiya, muyoyesi uakuhangula ua Njambi, uje ivahandekele vunanguizi vua hali ikeye. Mateu naua uasonekele viavingi via vumuene vua Njambi. Vayunda vatondele Mesiya kupua muene ua vumuene vua vimpande via mavu. Mateu uahakelele mana mukuhisa viyongola vije mukulumbununa vumuene vua vusunga vua Njambi.
Muzimbu ua Mateu uapua livulu lia cili hakuputukila Litavasana Lialiha omuo lia vitaleso vihalio viaku Litavasano Lialaja. Livulu eli lianungakana Matavasano avali. Vaka kulilongesa naua vasinganieka nguavo Mateu hamo uesekele kutemunuisa cifua ca mavulu a Mosesa, aje akeo apua mavulu atanu akulivanga mu Litavasano Lialaja. Kuambulula ca Yesu ha munkinda (5-7) tuasa kucesekesa na Njambi ahana lishiko kuli Mosesa (Ndetulonome 19:3, 23:33).
Muvanavitumbikilamo:
1. Mateu aputuka muzimbu nakuhandeka ha kusemuka ca Yesu Kilistu na maputukilo a vipangi viendi mu kapetulu 1-4.
2. Cakuhatako Mateu alumbununa vipangi via Yesu na vilongesa viendi viavingi mu kapetulu 5-25.
3. Cakumanusuila mukusoneka ca Mateu cikeco cihandeka ha vipangi via Yesu mu kutsa cendi na kusanguka cendi (26-28).
1
Vakukuluila va Yesu Kilistu
(Luka3:23-38)
1 Livulu lia vakukuluila va Yesu Kilistu, muna Ndaviti, muna Avilahama.
2 Avilahama uapuile ishe ya Isake, kaha Isake uapuile ishe ya Yakomba, kaha Yakomba uapuile ishe ya Yunda na vamunaina, 3 kaha Yunda uapuile ishe ya Peleze na Zela vaje vaina vapuile Tamale, kaha Pelezi uapuile ishe ya Hezelone, kaha Hezelone uapuile ishe ya Lama, 4 kaha Lama uapuile ishe ya Aminandave, kaha Aminandave uapuile ishe ya Naheshone, kaha Naheshone uapuile ishe ya Salemone, 5 kaha Salemone uapuile ishe ya Mbouasi uje vaina vapuile Luhave, kaha Mbouasi uapuile ishe ya Ovende uje vaina vapuile Lute, kaha Ovende uapuile ishe ya Njesi, 6 kaha Njesi uapuile ishe ya muene Ndaviti.
Kaha Ndaviti uapuile ishe ya Solomoni uje vaina vapuile te mpuevo ya Uliya, 7 kaha Solomoni uapuile ishe ya Lehovouame, kaha Lehovouame uapuile ishe ya Aviya, kaha Aviya uapuile ishe ya Asa, 8 kaha Asa uapuile ishe ya Njosefati, kaha Njosefati uapuile ishe ya Njeholame, kaha Njeholame uapuile ishe ya Uziya, 9 kaha Uziya uapuile ishe ya Yotame, kaha Yotame uapuile ishe ya Ahaze, kaha Ahaze uapuile ishe ya Hezekiya, 10 kaha Hezekiya uapuile ishe ya Manase, kaha Manase uapuile ishe ya Amoni, kaha Amoni uapuile ishe ya Yosiya, 11 kaha Yosiya uapuile ishe ya Yehoyakine na vamunaina, ha ntsimbu ije vavatualele ku vunzinda mu lifuti lia Mbambilone.
12 Kaha kuhuma hakuvatuala ku Mbambilone, Yehoyakine uapuile ishe ya Sheyaletiyele, kaha Sheyaletiyele uapuile ishe ya Zelumbambele, 13 kaha Zelumbambele uapuile ishe ya Aviyunde, kaha Aviyunde uapuile ishe ya Eliakime, kaha Eliakime uapuile ishe ya Azole, 14 kaha Azole uapuile ishe ya Zandoke, kaha Zandoke uapuile ishe ya Akime, kaha Akime uapuile ishe ya Eliunde, 15 kaha Eliunde uapuile ishe ya Eliazale, kaha Eliazale uapuile ishe ya Matane, kaha Matane uapuile ishe ya Yakomba, 16 kaha Yakomba uapuile ishe ya Yosefa uje uapuile yala lia Maliya uje uasemene Yesu, uje ivatumbula Kilistu.
17 Kaha honi vikota vioshe kuhuma kuli Avilahama nakutuala kuli Ndaviti viapuile likumi na viuana, kaha kuhuma kuli Ndaviti kutuala noho vavatualele ku Mbambilone viapuile vikota likumi na viuana, kaha kuhuma hakuvatuala ku Mbambilone kuneha noho kuli Kilistu viapuile vikota likumi na viuana.
Kusemuka ca Yesu Kilistu
(Luka2:1-7)
18 Honi kusemuka ca Yesu Kilistu cezile mucifua eci. Omo vaina Maliya vamulamene kuli Yosefa, kaha te kanda valimoneho vamumuene nguavo akemita lizimo lia nzili yaku Cimbembesi Uakulela. 19 Kaha Yosefa uje uamulamene hakupua ua vusunga, katondele kumuvuisa shuamua kaha uasinganiekele kuviana vulo muvushueke. 20 Vuno honi te acili nakusinganieka eci, taleni, kangelo ua Muene uasholokele kuli ikeye mu cilota nakuhandeka nguendi, “Yosefa, muna Ndaviti keti uteue kuambata Maliya mpueyove, omuo eci kuimita cali naco cinapu caku Cimbembesi Uakulela. 21 Akasema muana ua yala, kaha ukamuluka lizina liendi Yesu, omuo ikeye akovola vantu vendi ku vipi viavo.”
22 Vioshe evi vialingiuile mukushulisisa vije viahandekele Muene kuhitila muli kananguizi ua Njambi nguendi,
23 “Taleni, mpuevo uje kanda alimone na yala akemita kaha akasema muana ua yala,
kaha lizina liendi vakamutumbula Manuuele” (kulumbununa Njambi ali netu.)
24 Omo Yosefa uahindukile mutulo, ualingile ngue muje muamushikile kangelo ua Muene. Uambatele mpueyendi, 25 vuno honi kalimuene nendi kuvanga noho hasemenene muana ua yala, kaha uamulukile lizina liendi Yesu.