Amaŋuliro Amalaŋi agaŋamba hu Yesu Kurisito ngʼolu
Mariko
gagaŋandiiha
Enyanjula
Amaŋuliro Amalaŋi aga Yesu Kurisito ngʼolu Mariko gagaŋandiiha, ganyonyola hu bulamu wa Yesu Kurisito. Hino njʼehitabo, mu bitabo ebine ebiroma hu Maŋuliro Amalaŋi, ehi beheerera ohuŋandiiha oluvanyuma lwʼohusaaliwa hwa Kurisito. Ebitabo ebine ebyo, nje Matayo ni Mariko ni Luka ko ni Yowaane. Hino njʼehitabo ehihira obuupi mu ebitabo ebine ebyo. Era Mariko gahiŋandiiha ŋagati wʼemyaha enkaaga nʼetaanu ko nʼesanvu. Abahugu mu byʼEbbayibbuli baloma baati Mariko gaŋandiiha naali e Rooma ohugobosa mu abafugiirira Kurisito, amaani.
Mariko oyo bamulanganga esiina erindi baati Yowaane, era gaali meeri ya Pawulo ni Banabbasi aye omuhago gwawe nga gufaahomo olu gabadulumaho ni baali ni bali mu lugendo (Bik 13:13). Oluvanyuma Mariko gatiina ni Banabbasi (Bik 15:37-39). Era Mariko oyo gaali meeri ya Peetero yeesi (1 Peet 5:13). Engeri Mariko sigaali mulala hu beegi ba Yesu, abahugu mu byʼEbbayibbuli baloma baati mbo gaŋandiiha bingi ohuŋwa hu Peetero. Mariko ata esira hu buŋeeresa ko nʼesomesa ya Yesu mu biseera ebyʼekomerero.
Ebiri mu hitabo hino mu buupi
1. Mariko ganjula Amaŋuliro Amalaŋi (1:1-13)
2. Obuŋeeresa wa Yesu mu twale lyʼe Galilaaya (1:14–8:21)
3. Olugendo lwa Yesu nʼaŋwa e Galilaaya ohutiina mu hibuga Yerusaalemu (8:22–10:52)
4. Obulamu wa Yesu hu hyalo nʼebi gahola e Yerusaalemu nʼohufa ko nʼohulamuha huhwe (11:1–16:8)
1
Ohubuulira hwa Yowaane Omubatiza
(Mat 3:1-12; Luk 3:1-18; Yow 1:19-28)
Gano njʼAmaŋuliro Amalaŋi agaŋamba hu Yesu Kurisito Omwana wa Hatonda. Gatandiha nʼebibono bya Hatonda ebi naabbi Yisaaya gaŋandiiha ati,
“Nja hutuma omuhwenda wange
ahweherereyo ohuuja ahutereehese engira.* 1:2 Mal 3:1
Ŋaliŋo ejanjaasi eryʼamaani eriŋwera mu lulafu,
ni ŋaliŋo alangirira ati,
‘Muhosiirire Musengwa engira,
muluŋamye amagira gage.’ ”* 1:3 Yis 40:3
Omuutu oyo oyu balanganga baati Yowaane Omubatiza, gabanga mu lulafu nʼabatiza era nʼabuulira,* 1:4 nʼabuulira Ebyaŋandihiwa ebindi biroma biiti “Nga Yowaane Omubatiza atiina nʼabuulira.” nʼaloma abaatu bebbwage bacuuse emyoyo babatiziwe, Hatonda abasoniŋe ebibi. Ngʼaŋo abaatu baŋwerehererangamo ohuŋwa mu twale lyʼe Buyudaaya lyosiryosi nomu hibuga hyʼe Yerusaalemu ni batiina eyi ali ni benenya ebibi byawe, ngʼababatiza mu lwabi Yoludaani.
Yowaane gambalanga olugoye olu baahola mu mooya gʼesolo eyi balanga baati engamiya, era ni gesidiha omusipi ogwʼehyanjo. Galyanga esige nʼomudugere ogwomwisugu.* 1:6 2 Bah 1:8 Mu hubuulira huhwe galomeranga abaatu ati, “Ŋaliŋo aliija owukira obuŋangi oyu toola wayire nʼohwinama ohumufihulamo engayito namwoga amagulu. Ese mbabatiza nʼamaaji aye niye alibabatiza nʼOmwoyo Omutukuvu.”
Ohubatiziwa hwa Yesu
(Mat 3:13; 4:11; Luk 3:21-22; 4:1-13)
Mu hiseera ehyene ehyo, nga Yesu aŋwa mu habuga ahʼe Nazaleesi mu twale lyʼe Galilaaya, atiina eyiri Yowaane amubatize mu Lwabi Yoludaani. 10 Yesu ni gaŋwa mu maaji ngʼaŋo ni naaŋo abona egulu ni liwihuhire ngʼOmwoyo amwihaho nʼali mu hifaananyi hyʼeŋuusi. 11 Ngʼejanjaasi liŋwa mwigulu ni ŋaliŋo aloma ati, “Ndiiwe Omwana wange omuhoda, owunesiimisa.”* 1:11 Tand 22:2; Zab 2:7; Yis 42:1
12 Ŋaweene aŋo ngʼOmwoyo Omutukuvu aluŋamya Yesu amuŋira mu lulafu. 13 Ngʼeyo ahenayo endaalo amahumi ane nʼamenyire ŋalala nʼesolo ejomwisugu Sitaani nʼamuhema, ngʼabamalayika batiina bamulabirira.
Yesu atandiha ohubuulira Amaŋuliro Amalaŋi
(Mat 4:12-22; Luk 4:14-15; 5:1-11)
14 Ŋaahani abobuŋangi ni baali ni badanyire Yowaane mu komera, Yesu gatiina mu twale lyʼe Galilaaya ngʼalomeranga abaatu Amaŋuliro Amalaŋi agaŋwa eyiri Hatonda, 15 nʼaloma ati, “Ehiseera ehi mubaaye ni mulindirira hyolire. Obuŋugi wa Hatonda bwigereeye. Mwebbwage mucuuse emyoyo, mufugiirire Amaŋuliro Amalaŋi agaŋamba hu Buŋugi wa Hatonda.”* 1:15 Mat 3:2
16 Ŋaahani ŋaaliŋo abasinde babiri Simooni nʼAndereya mulebewe. Abasinde abo baali benuli bʼenyeeni ni bateganga obutimba mu nyanja. Lulala Yesu ni gaali nʼagenda hwigenya lyʼenyanja Galilaaya, ngʼababona ni batega obutimba mu nyanja. 17 Ngʼaŋo abaloma ati, “Muuje munonde mugendenga ni neese, ndibafuula benuli bʼabaatu.” 18 Aŋo ni naaŋo nga baleha aŋo obutimba waawe, bamulondaho.
19 Ni gesendaho mu moni ŋatotono, ngʼabona Yakobbo ni Yowaane abasaani ba Zebbedaayo ni bali ni saawe mu lyato lyawe ni bagonjoola obutimba. 20 Aŋo ni naaŋo nga boosi abalanga, baleha aŋo saawe Zebbedaayo nʼabatambi babe mu lyato, nga nibo batiina ni Yesu bagendanga ni naye.
Yesu abbinga omusambwa hu muutu
(Luk 4:31-37)
21 Ngʼaŋo Yesu nʼabeegi babe, boola mu hibuga hyʼe Kaperanawumu. Olwa Sabbaato ni lwola, nga Yesu atiina mu humbaaniro lyʼAbayudaaya, atandiha ohusomesa. 22 Abaatu ni baŋulira, nga beŋunja bugali esomesa yiye. Olwohuba gasomesa nʼobuŋangi, sosi hyʼabasomesa bʼamagambi ga Hatonda.* 1:22 Mat 7:28-29 23 Ŋaahani mu humbaaniro omwo mwalimo omusinde owaaliho omusambwa. Ngʼaŋo ni naaŋo aloma nʼahayaana ati, 24 “Otuhaabya hiina ewe Yesu Omunazaleesi? Wujire hutusihiirisa? Ese kumanyire! Ndiiwe Omwawufu wa Hatonda.”
25 Yesu ngʼahayula omusambwa ogwo ati, “Ŋoleera! Ŋwa nohu muutu oyo!”
26 Omusambwa nga gujugumisa omusinde oyo nʼamaani, nga guhena gumuŋwaho ni gwiteera. 27 Abaaliŋo bosibosi nga beŋunja, nga bahena bebuusa baati, “Omuutu ono wa ngeri hi? Esomesa yiye pyaha ate ya buŋangi. Obona alagira nʼemisambwa joosi jamuŋulira!”
28 Ohuŋwa hulwo, ngʼafuma mu hyalo hyʼe Galilaaya hyosihyosi nʼemirirano.
Yesu aŋonia eduuli lyʼabalwaye
(Mat 8:14-17; Luk 4:38-41)
29 Yesu ni gaŋwa mu humbaaniro lyʼAbayudaaya, ngʼatiina ni Yakobbo ni Yowaane mu mago ga Simooni nʼAndereya. 30 Mu hiseera ehyo masaala ya Simooni gaali mu buliri omusuuja ni gumuluma era olu Yesu goola ati nga bamulomera. 31 Ngʼaŋo Yesu atiina aŋa ali, ngʼamuŋamba hu muhono amwinyosa. Aŋo ni naaŋo, omusuuja ogwali ni gumuluma nga guŋona, ngʼabategehera ehyohulya.
32 Ngʼaŋo egulo esaawa niija ohugwa mu maaji, abaatu baŋwerehereramo baŋira abalwaye nʼabaaliho emisambwa eyiri Yesu. 33 Era abaatu abomu hibuga ehyo bosibosi nga beejuha ebulafu ŋa mulyango gwʼenyumba omu gaali. 34 Ngʼaŋonia bangi abaali nʼobulwaye owa hiisi ngeri. Nʼabaaliho emisambwa gajibabbingaho, cooka nʼatajiganya huba nʼehi jiroma olwohuba jaali jimumanyire.
Yesu abuulira mu Galilaaya
(Luk 4:42-44)
35 Ni wahya mu mawiiwi, Yesu genyoha ngʼatiina mu hifo ehiduleere ngʼaba eyo nʼasaba. 36 Simooni nʼabahye, nga batiina ohumwendula. 37 Ni bamubona, nga bamuloma baati, “Hiisi muutu ali huhudaha.”
38 Nga Yesu abaloma ati, “Muhole hutiineho nomu bitahere ebirirene ŋano yoosi nje mbuulireyo olwohuba ehyo njʼehi najiriiye.”
39 Ngʼaŋo atiina hiisi ŋaatu mu twale lyʼe Galilaaya, nʼabuulira mu mahumbaaniro gaawe, era nʼabbinga emisambwa hu baatu.* 1:39 Mat 4:23; 9:35
Yesu aŋonia omugenge
(Mat 8:1-4; Luk 5:12-16)
40 Ngʼaŋo ŋabaaŋo omusinde omugenge owatiina eyiri Yesu, ngʼahubba amafuha mu moni jije, amwegalihira ati, “Ni huba ni huli husiima huhwo, ponie.”
41 Omusinde oyo ngʼaŋambya Yesu ehisa. Ngʼaŋo ajanuula omuhono amuŋambaho, 1:41 amuŋambaho, Hino hyali hibbwaga esambo yʼEhiyudaaya olwohuba amagambi gaali sigehirisa omuutu omulamu ohuŋamba hu mugenge. amuloma ati, “Njʼohusiima hwange, ale ŋona.”* 1:41 Leev 13:45-46 42 Ŋaweene aŋo, ebigenge nga biŋona, ngʼalongooha. 43 Ngʼaŋo Yesu amuseebula nʼamuhamiirisa buhomya ati, 44 “Omanya hino otahiromeraho muutu kadi mulala. Aye tiina weyanjule eyiri omusengi wa Hatonda, oŋeyo eŋongo eyi naabbi Musa galagira, bube bujulizi obubahahasa ti oŋonire.” 45 Aye omusinde oyo gatiina gaatandiha hwerebulira hiisi muutu, ngʼolu Yesu gaali nʼamuŋonisye. Olwʼehyo, Yesu hyamubeera higosi ohubaaho nʼahabuga aha gengiramo lubonani, aye gaabanga hutulo mu lulafu ebula baatu. Cooka ni nʼeyo yoosi abaatu baŋwanga hiisi ŋaatu ni batiina eyi ali.

*1:2 1:2 Mal 3:1

*1:3 1:3 Yis 40:3

*1:4 1:4 nʼabuulira Ebyaŋandihiwa ebindi biroma biiti “Nga Yowaane Omubatiza atiina nʼabuulira.”

*1:6 1:6 2 Bah 1:8

*1:11 1:11 Tand 22:2; Zab 2:7; Yis 42:1

*1:15 1:15 Mat 3:2

*1:22 1:22 Mat 7:28-29

*1:39 1:39 Mat 4:23; 9:35

1:41 1:41 amuŋambaho, Hino hyali hibbwaga esambo yʼEhiyudaaya olwohuba amagambi gaali sigehirisa omuutu omulamu ohuŋamba hu mugenge.

*1:41 1:41 Leev 13:45-46