NHALU GHWA MAHA PAGHUTYEKITWE NA
LUKASI
ULONGOHI
Nhalu ghwa Maha handa paghutyekitwe na Lukasi ndo ghumoo mu hitabho ncheche hya Ninganilo lya Hyono hiilubhulila ulamo ghwa Yesu Kilisto. Kila kimo kingukemwa “Injili” fwambulo yake “Nhalo ghwa Maha.” Hitabho ahyo hikityekwa na Matayu na Maliki na Lukasi na Yohane mbole ya kuhwegha kwa Yesu. Lukasi kakityekyagha ng'obhe mihalo ya ulami ghwa Yesu ghweka chake peni kakityekagha milando yitendilitwe na ahundwa ghwa Yesu mbole ya kuhwegha na kuhyuka kwa Yesu, kitabho mu kitabho kiikemwa Ndendelo ya Andumitumi. Kahone mundu ywakamanyite hoto pakiki na kwoki kitabho akyo kikityekwa. Peni asomi atangalo bhakilingana malobhe kukita yibhegha mu ngungwa ya 70 kuhumila pakabhelekitwe Yesu.
Ywakatyekite kakibha Lukasi, naywo kakibha nng'anga. Ndyekelo yake na nongelo yake yingubhoneha kukita kakibhegha nsomi. Lukasi kakipalaha kutyeka kya uhoto yakya ulamo ghwa Yesu, kulubhulila lwa ndendelo handa hibhwitukilite, ngati bhandu ahumbule hoto paakisoma (Lukasi 1:1-3). Lukasi kakibha Nnyahudi ng'obhe, (Akaakolosai 4:10-14) na kakityeka mu njila yene bhandu abheghite ng'obhe Ayahudi ahotole kumanya. Ayi yikiibhoneha hoto kyabhula pakalubhulilite hitohe hya Akaayahudi (Lukasi 1:8).
Nhalo ghwa Maha handa paghutyekitwe na Lukasi ndo kitabho kiilihwana muno na itabho hya Matayu na Maliki, kiyaha yikilubhulila nhalo agho agho kangi kwa kulandana. Mu hitabho indatu, Lukasi kakilubhulila kya kumanyihika kya kubhelekwa kwa Yohane yuna Kubatisa. Ubhwabhu abhu Lukasi kakibhinilila mihalo ya ulekekeho. (Kipalamande, 3:3, 11:4, 17:3-4, 23:34, 24:47) na kunnyupa Chapanga (Kipalamande 3:21, 5:16, 6:12, 11:1-12, 22:32).
Ghaabheghite
Lukasi kangulubhulila ulongohi ghwa Nhalo ghwa Maha handa paaghutyekite na kya bhuli kakityeka. Mu kipalamande kya 1:1-4.
Mbole kangulubhulila kubhelekwa kwa Yesu na kya bhuli kakilibhika kala kya undumindumi mu nnima aghu, Kipalamande kya 1:5-80—4:13.
Mbole Lukasi kangulubhulila ndendelo yakatendite Yesu, mihabho yakahitendite na mahundo ghakaghahundite, mu kipalamande kya 4:14—21:38.
Ku uhiko ghwake, Lukasi kangulubhulila ya kya kuhwegha, kukulilwa na kuhyuka kuhuma kwa bhaahweghite, Mu hipalamande hya 22-24
1
1 Ghanja Tofili.
Bhandu bha mahele bhakilitumba kutyeka handa bhaatyekite luhumu lula lubwitukilite mutwenga. 2 Bhatyeka handa mutughombilitwe na bhaabhonite kwa meho ghabhe kuhuma ku ulongohi ghwa lihengo lya Yesu abho ndo andumitumi bhaayilandamihite mihalu ayo. 3 Mbole ya kughulolekeha maha nlando ghula kuhuma ku ulongohi ghwake, mmona ibhegha maha nighutyekele kwa nningo, ghwenga nnongo Tofili, 4 ngati na ghwenga ghupate kumanya yila hoto ya ghala gha ghuhunditwe.
Kubhelekwa kwa Yohane Yunakubatisa kungulandamihwa
5 Pala Helode pakabheghite mutwa ghwa nnima ghwa Yudea, pakibhegha ndundame yumu lihina lyake Sakalia, mwene kakihuma mu kimati kya mandundame ghwa Abiya. Elisabeti nhumbu ghwake nayo kakibha ghwa ubheleko ghwa ndundame Aluni. 6 Sakalia na nhumbu ghwake Elisabeti bhoha abhili bhakitama kwa kughatughila ghakaghapala Chapanga paakighayitikila malaghilo na ngwiliho ya Bambo kyanga libhaya, 7 peni bhakibha na mwana ng'obhe, kiyaha Elisabeti kakibha ng'obhe na makakala gha kulela na abha abhili bhakibha aghohi muno.
8 Linjubha limu payibheghite samu yake ya kutendekeha lihengo lya undundame mu Kitutubhi kya Chapanga, 9 bhakinhaghula kwa njunga handa yibheghite hitohe hya andundame, na kakiyingila mu Kitutubhi kya Chapanga, ngati kakantutumihe luhumba Bambo. 10 Pakabheghite mu lihengo lya kututumiha luhumba, lumati lwa bhandu lukibha lukinnyupa Chapanga panji. 11 Hinu lihoka ghwa Chapanga kakinbwitukila Sakalia, kakiyima ku nnilo ghwa likuta lya kuntutumiha luhumba Bambo. 12 Sakalia pakammonite kakiyituka na kakiyingilwa na lyogha, 13 peni yula lihoka lya Chapanga liking'ombela, “Ghukotoke kuyoghopa Sakalia nyupo hyako yiyihwanika, na nhumbu ghwako Elisabeti katapapa mwana nnume, na lihina lyake ankema Yohane. 14 Ghwenga ghwabhegha na chekwa na bhandu atangalo bhatayelelwa kwakya kubhelekwa kwa mwene. 15 Kiyaha katabhegha nkulu paulongohi ghwa Bambo, katanywegha ng'obhe difwai ebu ughimbi peni katamemekwa na Nhuki ghwa Chapanga kuhumila mulutumbo lwa ma ghwake. 16 Na ywombe katabhabhuyiha bhandu atangalo bha Aisilaeli kwa Bambo Chapanga ghwabhe. 17 Mwene katalongolela paulongolo ghwa Bambo munhuki na likalama lya Eliya, na katayitenda myoyo ya abhele yibhatendele bhana bhabhe gha maha, nabhanga kuyitika bhabhe na mahala gha kughatughila ghakaghapala Chapanga na katabhabhika kala bhandu kwakya Bambo.”
18 Sakalia kakilighombela lila lihoka lya Chapanga, “Ndamanya bhuli kukita nnando aghwo ndo hoto? Kiyaha nenga na nhumbu ghwangu tubhegha twa aghohi.”
19 Yula lihoka lya Chapanga likinnyanga, “Nenga ndo Gabilieli, nndumitumi ghwa Chapanga, naghilwa kwa ghwenga ngati nighughombele mihalo ya maha ayi. 20 Hinu kiyaha, ghunguhyubhalila ng'obhe mihalu ayi yiipala kutulukila mung'ebhu yake, habhu ghwaabhegha ghwanga kulongela mbaka paghatulukila.”
21 Peniapwo bhandu bhakibha bhangunnindila Sakalia panji, kunu paakangacha kya kukabhalila kuhuma mu kitutubhi kya Chapanga. 22 Pakahumite panji kakihotola ng'obhe kuyobhela nabho, kakiapegha naho kwa mabhoko, bhene bhakimanya kukita kabhona mabhono mu kitutubhi kya Chapanga.
23 Hinu manjubha gha kutumikila mahengo gha undundame ghakipela na kakibhuya ukaya kwake. 24 Mbole ya manjubha ghala nndala ghwake Elisabeti kakiyima ndumbo, naywo kakibhuka ng'obhe ukaya kwake kwa myehi nhano. 25 Kakilongela “Ali ndo lyakandendilite Bambo, kannola na kayibhuha honi ya nenga ya kulepelwa kupapa kwa bhandu.”
Kubhelekwa kwa Yesu kungulondolwa
26 Mwehi ghwa sita mbole ya kuyima ndumbo Elisabeti, lihoka lya Chapanga lihina lyake Gabilieli likilaghilwa na Chapanga kaghende ku kitami kya Nasaleti mu nnima ghwa Galilaya 27 kwa nhinja kamwali yumu ywakaluhitwe na mundu yumo lihina lyake Yosefu ghwa lukolo lwa Daudi. Lihina lya ayo nhinja likibhegha Malia. 28 Na yula ndumitumi ghwa kunani ghwa Chapanga kakinhikila Malia na kakinng'ombela, “Mwika ghwenga ghunonelitwe na Bambo kabhegha papamu na ghwenga!”
29 Malia kakibhughanika muno kwa kya nhalo ghula na kakilikonyekeha mwene mu mwoyo ghwake, “Jambuho ayi fwambulo yake niki?” 30 Ndo lihoka lya Chapanga likinnyanga, “Malia ghukotoke kuyoghopa, Kiyaha Chapanga kakupegha ghumaha ghwake. 31 Nnole, ghwayima ndumbo, na ghutalela mwana nnume na ghwankema lihina lyake Yesu. 32 Mwene katabhegha ywa kuhyubhalilwa na bhaankema Mwana ghwa Chapanga ywakabhegha unani mwa hyoha, Bambo Chapanga katantenda kabhe Mutwa kwa kummbegha kiteho kya ghubhutwa kya tate ghwake Daudi. 33 Katakitabhala kibheleko kya Yakobu mumanjubha ghoha na Ghubhutwa ghwake ghwabhegha ghwa nga kupela.”
34 Malia kakilikonyekeha lila lihoka lya Chapanga, “Yaabhegha bhuli mihalu ayi, kiyaha nenga ngali nhinja kamwali?”
35 Lihoka lya Chapanga likinnyanga, “Nhuki ghwa Chapanga kataghuhikila, na likalama lya Chapanga ywakabhegha unani mwa hyoha lyaakugubika, hinu ywaapala kubhelekwa katabhegha Ywakabhaghulitwe kwakya Chapanga, Mwana ghwa Chapanga. 36 Ghumanye naha, nnongo ghwako Elisabeti kabha na ndumbo mu ughohi ghwake na hinu ndo mwehi ghwa sita kwa yula ywakamanyikwa kukita ywa nga kulela, 37 kiyaha kahone lilagho lyanga kuhotolwa kwa Chapanga.”
38 Malia kakilongela, “Nnole! Nenga ndo nbhandwa ghwa Bambo, ndendelwe tela na lilagho lyako.” Ndo lihoka ghwa Chapanga kakibhuka na kunneka.
Malia kangughenda kunnjambuha Elisabeti
39 Mbole ya manjubha gha mandina, Malia kakibha mumwanja na kakiyumbatika mbaka pa kitami kimo kuhitumbi hya Yudea. 40 Kakiyingila mu kitutubhi kya Sakalia na kunnjambua Elisabeti. 41 Elisabeti pakayihwite lilobhe lya Malia, mwana ywakabheghite mu lutumbo lwake kakilighalambula, ndo makakala gha Nhuki ghwa Chapanga ghakinhikila Malia. 42 Kakilongela kwa lilobhe likulu, “Ghunonelwa ghwenga kupitingana kwa adala bhoha naywo yughupala kumpapa kanonelwa! 43 Nenga ndo ghani, mbaka ma ghwa Bambo ghwangu kanhikile? 44 Kamu panyihwite lilobhe lyako lya kunnjambuha nonono ghwa mu lutumbo lwangu kakiyelelwa na kulighalambula. 45 Ghunonelwa ghwenga ghuhyubhalilite lila lyakaghombite Bambo kukita lyahotoleghwa.”
Nhambo ghwa kutika ghwa Malia
46 Malia kakilongela,
“Mwoyo ghwangu ghunguntika Bambo,
47 Na nhuki ghwangu ghubhegha na chekwa kwa Chapanga ywakannopolite nenga,
48 Kiyaha kangulungwa nenga nbhandwa ghwake nndokwa,
Hinu kutandila hinu bhandu bhoha bhanngema yunakunonelwa
49 Kiyaha Chapanga yunamakakala kanndendela mihalu mikulu,
Lihina libhaghulitwe kwakya Chapanga ndo lihina lyanga kulihwana na mahina ghangi.
50 Lipyanda lyako ghunguatendela bha aghutundamila,
Kuhuma ubheleko mbaka ubheleko.
51 Kiyaha katenda mihalo ya mihabho kwa kibhoko kyake,
Kabhapwilinganiha bhanaluhimba mumahala gha myoyo yabhe.
52 Kabhahuluha atabhala muhiteho hya ghubhutwa ghwabhe,
peni kabhayinula bhala adokwa.
53 Kabhayukutiha bhaabheghite na njala kilibhi kya maha,
na bhana utopelo kaabhuha kyanga kilibhi kwa mabhoko gha yaghi.
54 Kantangatila nndumitumi ghwake Isilaeli,
pakikulungwa kuapegha lipyanda lyake,
55 kakulungwa kuabhoneha lipyanda kwa Abulahamu na ubheleko ghwake
ghoha mbaka manjubha ghoha.”
56 Malia kakitama na Elisabeti mu myehi mindatu, mbole kakibhuya ukaya kwake.
Kubhelekwa kwa Yohane Yunakubatisa
57 Manjubha gha kupapa kwake Elisabeti ghakihika na kakipapa mwana nnume. 58 Paayihwite agheghela na aghanja bhake kukita Bambo kanntendela lipyanda likulu, bhakiyelelwa papamu naywo.
59 Ndo linjubha lya nhano na ndatu bhakihika kudumula unyagho yula mwana, na bhakipala kunkema Sakalia, lihina lya tate ghwake. 60 Peni ma ghwake kakilema, na kakilongela, “Ng'obhe, Lihina lyake kaakemwa Yohane.”
61 Bhene bhakinnyanga, “Kahone mundu yumo mu lukolo lwako yuna lihina alyo!” 62 Ndo bhakinntendela naho Sakalia tate ghwa yula mwana ngati bhamanye mwene katapala kunkema mwana lihina lyoki.
63 Mwene kakiyupa lihamba lya kutyekela na kakityeka naha, “Lihina lyake Yohane.” Bhandu bhoha bhakikangacha. 64 Pindulu kakiyanda kukambuka kangi na kakinnonela Chapanga. 65 Andamani bhake bhoha bhakiyingilwa na lyogha, na lilagho alyo ghukikwila munnima ghwoha ghwa hitumbi hya Yudea. 66 Ywoheli yula ywakayihwite mihalo ayi kakihwachila mu mwoyo ghwake na kakikonyekeha “Hinu mwana aywo katabhegha mundu ghwa kya bhuli?” Kiyaha makakala gha Bambo ghabhegha papamu naywo.
Ulondohi ghwa Sakalia
67 Sakalia tate ghwake yula mwana, kakiyingililwa na makakala gha Nhuki ghwa Chapanga na kakilondola naha,
68 “Tunnonele Bambo, Chapanga ghwa Akaisilaeli,
Kiyaha kabhahika kuatangatila bhandu bhake na kuakombola.
69 Mwene kakitupegha nlopohi yuna makakala
kuhuma mu ubheleko ghwa nndumitumi ghwake Daudi,
70 kakilongela kwa ngulu ya ambuye bhakabhaghulitwe kwakya Chapanga kutandila makachu,
71 kukita katatulopoha kwa amyanja bhetu
na kutuhumiha mu makakala gha bhala bhoha bhaatulema.
72 Kakilongela kataabhonela lipyanda atate bhetu,
na kaalikulungwa ninganilo liibhaghulitwe na Chapanga.
73 Kilapo kyakanlapilite Abulahamu hukulu ghwetu,
74 kutulopoha kuhuma mu makakala gha amyanja bhetu
ngati tuntumikile kyanga lyogha,
75 Ngati tubheghe bhakabhaghulitwe na Chapanga na ayitikila bha malaghilo ghake,
mumanjubha ghoha gha ubhumi ghwetu.
76 Ghwenga mwana ghwangu, ghwakemwa mbuye ghwa Chapanga ywakabhegha unani ghwa hyoha
kiyaha ghwabhegha pa ulongohi gwa Bambo
na kutendekeha njila kwa kya Bambo.
77 Kubhalandamiha bhandu kukita bhatalopolehwa,
kwa kulekekehwa ulemwa ghwabhe.
78 Upalo ghwa Chapanga na lipyanda lyake lyatutenda tubheghe bhakabhaghulitwe na Chapanga,
handa nkenge palutuyakila unani mwetu.
79 Kwa twenga tuutama mu kihwili kya lubhindu kya kiho, bhwelo alo lutubhutukila
na kutulongoha mu ubhumi ghwa uhihimilo.”
80 Yula mwana kakikula na kuyonjokeheka makakala munhuki. Kakitama ku kibhala mbaka linjubha lila pakabwitukilite kwa Akaaisilaeli.