Nhalo ghwa maha handa paghutyekitwe na
Matayu
Ulongolelo
Nhalo ghwa Maha handa paghutyekitwe na Matayu, ndo ghumu mu hitabho ncheche hya Ninganilo lya Hyono, ghuulubhulila ubhumi Yesu Kilisto. Kila kitabho mu hitabho ahyo ncheche hingukemwa “Injili” fwambulo yake ndo “Nhalo ghwa Maha.” Hitabho ahyo hikityekwa na Matayo na Maliki na Lukasi na Yohane mbole ya kuhwegha kwa Yesu. Asomi abhegha ng'obhe na ulyaghilo ghwa pakiki Matayo kakityeka Nhalo ghwa Maha, peni yinguhwachilwa kukita yikibhegha mungungwa ya 60 Mbole ya kubhelekwa kwa Yesu. Kangi pala pakayekitwe kitabho aki kungumanyikwa ng'obhe, peni atangalo anguhwacha kukita pahala pakityekitwe yinguhwachilwa pangi ku Palesitina mukitami kya Yelusalemu.
Ntyeka ywa kitabho aki ndo Matayu, ywene kakibhegha nsumula sumu kukali na kukemwa na Yesu kubhegha nhundwa ywake. Kangi kakimanyikwa kwa lihina lya Lawi. Matayu kakibhegha yumu mu bhala andumila kumi na abhili bha Yesu, na kakikityeka kitabho aki kwa bhanakusoma bha Akaayahudi. Ayi yingubhoneka pee annda mwakabhuyila milando kuchweha kwa sitini kuhuma ku Ninganilo lya Makachu. Matayu kakipala kubhoneha kukita Yesu kakibhegha Kilisto ebu nkombohi ywakalondolitwe na Chapanga. Kangi Matayu kakityeka matangalo yakya Ghubhutwa ghwa Chapanga. Akaayahudi bhakihyubhalila kukita Kilisto katabhegha Mutwa na ntabhala mu nnima aghu. Matayu kangupingikiha kya umaha mahwacho agho kwa kulubhulila yakya milando ya kinhuki ya Ghubhutwa ghwa Chapanga.
Nhalo ghwa Maha handa paghutyekitwe na Matayo ndo kitabho kya maha kuyandiha Ninganilo lya hyono, kubhukana na kutumila hifungu hya Ninganilo lya Makachu. Kitabho aki kingulunganiha Maninganilo mabhili. Kangi Asomi bhangusigha kukita Matayo kayigha kuhwananiha handa hitabho hyakatyekite Musa, muhila hitabho nhano hya kalongohi hya Ninganilo lya Makachu. Malandamiho gha Yesu ku kitumbi (Matayu 5-7) ghanguhotoleka kuhwananihwa na pala Chapanga pakanpeghite Musa Malaghilo (Malaghilo 19:3—23:33).
Ghaabheghite
Matayo kangughuyandiha Nhalo ghwa Maha kwa kulubhulila bhula Yesu Kilisto na kubhelekwa na uyandiho ghwa lihengo lyake mu hipalamande hya 1-4
Mbole Matayo kangulubhulila lihengo lya Yesu na mahundo ghake matangalo mu hipalamande hya 5-25
Kipalamande kya uhiko kya Kitabho kya Matayo ndo kinemba kya lihengo lya Yesu mu Kiho na uhyuko ghwake 26-28
1
Lukolo lwa Yesu Kilisto
Lukasi 3:23-38
Agha ndo mahina gha lukolo lwa Yesu Kilisto ywa kibheleko kya Daudi, ywa kibheleko kya Abulahamu.
Abulahamu kakinlela Isaka, na Isaka kakinlela Yakobu, na Yakobu kakinlela Yuda na alongo bhake. Yuda kakinlela Pelesi papamu na Zela, bhene mama ywabhe kakibhegha Tamali, na Pelisi kakinlela Esiloni, na Esiloni kakinlela Alamu, Alamu kakinlela Aminadabu, na Aminadabu kakinlela Nashoni, na Nashoni kakinlela Salimoni, Salimoni kakinlela Boasi, na mama ghwake Boasi kakibhegha Lahabu, Boasi kakibhegha tate ghwake Obedi na mama ghwake Obedi kakibhegha Luti, na Obedi kakinlela Yese. Yese kakinlela Mutwa Daudi.
Daudi kakinlela Selemani, kwa yula nhumbu ywa Ulia Selemani kakinlela Lehoboamu, na Lehoboamu kakinlela Abiya, na Abiya kakinlela Asa. Asa kakinlela Yehoshafati, na Yohoshafati kakinlela Yolamu, na Yolamu kakinlela Usia. Usia kakinlela Yotamu, na Yotamu kakinlela Ahasi, na Ahasi kakinlela Hesekia. 10 Hesekia kakinlela Manase, na Manase kakinlela Amoni, na Amoni kakinlela Yosia. 11 Yosia kakinlela Yekonia na alongo bhake, Mumanjubha gha kuhamihwa kughenda ku Babeli. 12 Mbole ya Akaayahudi kuhamihwa kughenda ku Babeli, Yekonia kakinlela Shealitieli, na Shealitieli kakinlela Selubabeli. 13 Salubabeli kakinlela Abihudi, na Abihudi kakinlela Eliakimu na Eliakimu kakinlela Asoli. 14 Asoli kakinlela Sadoki, na Sadoki kakinlela Akimo, na Akimo kakinlela Elihudi. 15 Elihudi kakinlela Eliasali, na Eliasali kakinlela Matani, na Matani kakinlela Yakobu, 16 naywo Yakobu kakinlela Yosefu ywakabheghite nngwana ghwa Malia mama ghwake Yesu, na Yesu ndo ywakakemwa Kilisto. 17 Habhu, hibheleko hyoha kutandila Abulahamu mbaka Daudi kukibhegha hibheleko kumi na ncheche, kangi kutandila Daudi mbaka kihamo kila kya ku Babeli kukibhegha hibheleko hingi kumi na ncheche, na kangi kutandila kihamo kya ku Baneli mbaka Kilisto kukibhegha hibheleko hingi kumi na ncheche.
Kubhelekwa kwa Yesu Kilisto
Lukasi 2:1-7
18 Kubhelekwa kwa Yesu Kilisto kukibhegha naha, Malia mama ywake Yesu kakitalikila kuhetwa na Yosefu, peni kukali na kughonja papamu, Malia kakibhonekana kabhegha na ndumbu kwa makakala gha Nhuki ywa Chapanga. 19 Naywo Yosefu nngwana ghwake, kiyaha kakibhegha mundu ywa maha, kakipala ng'obhe kumpegha honi Maliamu pakindabhanji, ndo kakilamula kunleka kwa mbwepo. 20 Basi, pakabheghite mu kuwacha kutenda nnando aghwo, lihoka ywa Chapanga kakimbwitukila mumaloto na kakinng'ombela, “Yosefu mwana ywa Daudi, ghukotoke kuyoghopa kuntola Malia kabheghe nhumbu ghwako, kiyaha mata ghakamilite ndo kwa makakala gha Nhuki ywa Chapanga. 21 Katapapa mwana nnume, na ghwenga ghwanpegha mwana aywo lihina lyake Yesu, kiyaha mwene ndo kataalopoha bhandu kubhuka mu ulemwa ghwabhe.”
22 Basi, agha ghoha ghabwitukila ngati ghatwihilike ghala ghakalongelite Bambo kwa njila ya mbuye ywa Chapanga. 23 Nnole, “Kamwalilinda katakamula ndumbo, naywo katapapa mwana nnume, Mwana aywo katakemwa lihina lyake Emanueli.” Fwambulo yake, “Chapanga papamu na twenga.”
24 Naywo Yosefu pakayumukite mung'ono, kakitenda handa lihoka ywa Bambo pakanng'ombilite, kakintola nhumbu ywake. 25 Peni kanatyanga naywo ng'obhe mbaka Malia pakapapite mwana nnume. Naywo Yosefu kakinkema yula mwana lihina lyake Yesu.