N'halo ghwa maha handa paghutyekwite na
MALIKI
Ulongoleho
Nhalo ghwa Maha handa paghutyekwite na Maliki ndo kimoo kya hitabho ncheche mu Ninganilo lya Hyono hyene hina kulubhulila ulami ghwa Yesu Kilisto. Kila kimo kingukemwa, “Injili,” Mana yake “Nhalo ghwa Maha.” Mbole ya kughwegha kwa Yesu Kilisto yikityekwa na Matayu na Maliki na Lukasi na Yohana. Nhalo ghwa Maha handa paghutyekwite na Maliki ghubha nhupitaho kupitingana kwa Mihalo ya maha hyoha ncheche. Bhubho yinguhyubhalilwa kukita ghukityekwa kalongohi ya mihalo hyoha mu ngungwa ya 65-70 Mbole ya kubhelekwa Yesu. Bhana kusoma ayoloho bhanguhyubhalila kukita kikityekwa akwo Loma kwa kya kubhakamula mabhokoa Akaakilisto ghwa ako Loma.
Maliki kangumanjika bhubho handa Yohana Maliki, kakibhegha na nhangwo na nndumitumi Paulo na Balinaba peni nhwanganwo bhabhe ghukipechenganika na mwanga ghwabhe ghwa kindume (Andumitumi 13:13). Mboli yake Maliki Kakibhegha mumwanja na Balinaba (Akaandundame 15:37-39). Maliki kangumanyika bhubho handa nghanja ghwa Petili (Petili gwa ulongohi 5:13). Hata yingabhe Maliki kakibha nnyimiho ghwa mehu ng'obhe ghwa ulamo ghwa Yesu, Bhanakusoma bhanguhyubhalila kukita Maliki kakipata mihalo miyoloho kuhuma mu uyimiho ghwa Petili na aki ndo kitumbilo kya Nhalo ghwa Maha handa paghutyekitwe na Maliki. Mu Nhalo aghu ghwa Maha Maliki kakilinga ghuhundwa na mahundo gha Yesu mu uhiko.
Ghahabheghite
Maliki kangukikambuha kitabho mu Nlyango 1:1-13.
Maliki kangulubhulila Undumi ghwa Yesu ku Galilaya Nlyango 1:14—8:21
Mwanja ghwa Yesu kughenda ku Yelusalemu Nlyango 8:22—10:52
Maliki kanguyomolela kwa kutyeka pala Yesu pakabheghite ku Yelusalemu, pamamo na kiho kyake na kuhyuka kwake Nlyango 11:1—16:8
1
Yohana Ynakubatisa kangualandamiha bhandu
Matayu 3:1-12; Lukasi 3:1-18; Yohane 1:19-28
Aghu ndo ulongohi ghwa Nhalo ghwa Maha ghwa Yesu Kilisto, Mwana ghwa Chapanga Ghukiyanda handa payityekwite mukitabho kya mbuye ghwa Chapanga ywakakemitwe Isaya,
“Chapanga kakighomba ‘Nannlaghiha ndumitumi ghwangu muulongolo ghwako
katayitendekeha njila yako.’
Lilobhe lya mundu lingukema kukibhala;
‘Muyitendekhe njila ya Bambo,
muyighololehe ndyangilo yake.’ ”
Yohana kakibwitukila kukibhala, pakihingula na kubhalandamiha bhandu pakighomba, “Mulipetule kyakya ulemwa ghwenu na muhingulwe na mwene Chapanga kataghulekekeha ulemwa ghwenu.” Bhandu ayoloho kuhuma ku nnima ghwa Yudea na bhoha bha kitami kya Yelusalemu bhakinng'endela na bhakilipetula uhokelo ghwabhe naywo kakiabatisa mulukemba lwa Yoludani.
Yohana kakihwala lipinda litendekehitwe kwa mayuni gha nnyama ywakakemitwe ngamia na nkungi ghwa liyula mukibhuno kyake. Hilyo hyaki hikibha mapalala na bhuchi. Naywo kakialandamiha bhandu pakighomba “Ywa apala kuhika mbole ya nenga kabha na makakala makulu kupitingana kwa nenga, yiteghekwa ng'obhe hokame na kulegheha ngoyi gha makobasi hyake. Nenga ndabhabatisa kwa machi, peni ywombe kataabatisa kwa Nhuki ghwa Chapanga.”
Kubatiswa na kung'ehwa kwa Yesu
Matayu 3:13—4:11; Lukasi 3:21,22; 4:1-13
Mu masiku agho Yesu kakihika kuhuma Nasaleti kitami kya ku Galilaya naywo kakibatiswa na Yohana mulukemba lwa Yoludani. 10 Kamu Yesu pakahumite mumachi, kakibhona luhingu lukiyughuka na Nhuki ghwa Chapanga kakinhulukila unani ghwake handa ngunda. 11 Lilobhe likiyihwanika kuhuma kuluhingu; “Ghwenga ndo! Mwana ghwangu yunughupala nungunoghelwa na ghwenga.”
12 Pala pala! Nhuki ghwa Chapanga kakinlongoha kughenda kukibhala 13 Kakitama akwo masiku mbinda mabhoko ncheche kunu kaking'ehwa na Nchipila akwo kakibha papamu na anyama bha kunhitu, nabho andumitumi ghwa kuluhingu bha Chapanga bhakinlela.
Yesu kanguakema aghomeha homba ncheche
Matayu 4:12-22; Lukasi 4:14-15; 5:1-11
14 Yohana pakabhopwite kukibhopo, Yesu kakighenda ku nnima ghwa Galilaya, kakiyanda kulandamiha Nhalo ghwa Maha ghwa Chapanga, 15 kunu pakaghomba, “Uhiko uhika kala, na Ghubhutwa ghwa Chapanga ghunguheghelela; Mulipetule na kuhyubhalila Nhalo ghwa Maha ghwa Chapanga.”
16 Yesu pakabheghite mukutyanga mumbwegha ya lihibha lya Galilaya, kakiabhona Simoni na Andelea nnongo ghwake paatagha njaho hyabhe mulihibha; mana akibha aghomeha homba. 17 Yesu kakiaghombela, “Munhikile, na nenga ndabhahunda kunnyeghela bhandu handa aghomeha homba paayegha homba.” 18 Pala pala, bhakiyileka njaho hyabhe na bhakintughila.
19 Pakatyangite kya mandina, kakiabhona Yakobu na Yohana, bhoha bhana bha Zebedayo. Nabho bhubho bhakibha mubhwato, paatandabhuha njaho hyabhe. 20 Pala pala, kakiakema, nabho bhakinleka tate ghwabhe Zebedayo mubhwato papamu na andumitumi bhabhe, bhakighenda na kuntughila Yesu.
Yesu kangulibhuha lindilu kwa mundu
Lukasi 4:31-37
21 Yesu na ahundwa bhake bhakilongohana mbaka ku Kapelinaumu, palihikite Lisiku lya Kupughwa Yesu kakiyingila mu kitutubhi kya kukonganila Akaayahudi, na kakiyanda kuhunda. 22 Bhandu bhakikangacha munu kya mahundo ghake, mana kakibha mukubhahunda handa mundu yuna makakala, kiyaha kakilihwana ng'obhe na ahunda bha malaghilo.
23 Peni apo, pakibhegha mundu yunamandilo mu kitutubhi kya ngonganilo yabhe, naywo kakikyota kyobho 24 “Ghuna niki na twenga Yesu ghwa Nasaleti? Ghuhika kutukanjaghana? Manya kukita ghwenga ndo! Ghani, Nng'anyimo ghwa Chapanga!”
25 Yesu kakinlakalila, pakighomba, “Ghunyamale, Na ghunneke mundu ayu.”
26 Ghala mandilu ghakinnyukayuka kakikyota kyobho na kakinmuka. 27 Bhandu bhoha bhakikangacha na kukonyekehana, “Ayi ndo mihalo ghani? Ndo Mahundo gha hyono? Kangi ghana makakala gha utabhala kanguakwilikiha mandilo nabho bhangu nnyitikila!”
28 Mihalo yake yikikwila kanongola nongola mumilima hyoha ya Galilaya.
Yesu kangualamiha bhandu ayoloho
Matayu 8:14-17; Lukasi 4:38-41
29 Bhakibhuka mu kitutubhi kya kukonganila bhakighenda papamu na Jakobu na Yohana mbaka kulubhagha lwa Simoni na Andelea. 30 Na ma ghwa nhumbu ghwa Simoni kakibha na nhehemela tepatepa paulili, bhakinkambukiha Yesu mihalo yake. 31 Ndo Yesu kakinng'endela, na kunkamula kibhoko na kunnyinula. Mbole nhehemela ghukinnekekeha, naywo kakiyanda kuakeyela.
32 Payihikite makimuhi, na luchubha palutipikiti, akinng'eghela Yesu bhandu bhananhehemela na bhaakwelitwe na mandilo. 33 Bhandu bhoha bha kitami kila bhakikwemukila paulongolo ghwa kitutubhi kya Simoni. 34 Yesu kakialamiha atamwa ayoloho na bhana mihehemela nhanganganiko na kakiabhuha mandilo ayoloho, peni kakibhaleka ng'obhe ghala mandilu bhaghombe kiyaha bhakimanya kukita ywombe ndo ghani.
Yesu kangulandamiha Ku nnima ghwa Galilaya
Lukasi 4:42-44
35 Malabhila putiputi pangeha kukali na lubhindu, Yesu kakibhuka ngati kaghende panga bhandu kakan'tundamile Chapanga. 36 Simoni na ayake bhakighenda kunpalaha, 37 Paammonite, bhakinng'ombela “Bhandu bhoha angughupalaha!”
38 Yesu kakiayanga, “Tughende pamoo pangi pa hitami hya nng'eghela, ngalandamihe na akwo nakwo, kiyaha akyo ndo kinikihikilite.”
39 Kakitindila Galilaya hyoha, kakilandamiha muhitutubhi ya kukonganikila Akaayahudi na kughabhuha mandilo.
Yesu kangunlamiha mundu yunamaloha
Matayu 8:1-4; Lukasi 5:12-16
40 Mundu yumu ywakabheghite na maloha kakinng'endela Yesu, kakinchutamila mayughwa na kunnyupa, na kung'ombela, “Paghupala, ghwahotola kunghulula!”
41 Yesu kakimmonela luhungu, kakigholoha kibhoko kyake kakinnyabhika kunu pakanng'ombela “Ningupala ghululika!” 42 Kamu maloha ghakinbhuka naywo kakighululika. 43 Mbole ya kunkanikiha, Yesu kakinlekekeha kaghende kunu pakanng'ombela 44 “Ghukotoo kunng'ombela mundu ywoheli yula mihalo ayi peni ghughende ghukalilahe kwa ndundame bha Chapanga na ghukatule matulo kya kughululikwa kwako handa pakakwilikihite Musa yibhe uyimiho kwa bhombe kukita ghulama.”
45 Peni yula mundu kakibhuka kakiyanda kualubhulila bhandu mihalo ya kulamihwa kwa mwene kya nga uhiho. Hinu Yesu kakilepelwa kuyingila kangi mumilima kya nga uhiho, peni kakitama panje ya kitami mbande ya nga bhandu. Hata naha bhandu bhakintughila Yesu kuhuma mumbande hyoha.