Baruwa ya P'aulo kwa
ARUMI
Uthongodhyeri
Baruwa ii yandhikwa ni P'aulo. Inaambwa kukala yandhikwa here mwaka wa 57, miaka mirongo miri na mitsano bada ya Jesu kufufuka. Baruwa ii yandhikirwa at'u mariomukuluhira Jesu kuko Rumi. Kanisa ra kuko Rumi rere rina mutsanganyiko wa Ayahudi na at'u angine.
Lengo ra baruwa ii
Kanisa ra Rumi k'ariandzirwe ni muhumwi yoyosi. Kwa vizho P'aulo wandhika baruwa ii ili aanyese lwazu at'u a kanisa ra Rumi viryahu Uv̱oro Udzo wa wokolwi urizho. Kahi za kuhenda vizho wanyesa lwazu nafasi ya Muyahudi na mut'u mungine kahi za wokolwi uu. Iye waamba kukala kila mut'u wahenda dambi na akihungukirwa ni nguma ya Mulungu (3:23). Ela kwa nema ya Mulungu mwenye, mut'u akimukuluhira Jesu Masihi andaokoka, akakala Muyahudi hedu mut'u mungine yoyosi.
Lengo ringine ra P'aulo kundhika baruwa ii were ni kuthayarisha ngira ya kwakwe ya kwendahubiri Uv̱oro Udzo Sipania. Iye were anahendza kwendahubiri Uv̱oro Udzo Sipania, na were anamala kanisa ra Rumi rikale here kihuzo cha kwakwe.
Maut'u garigo mumu
P'aulo anaeleza lwazu dzulu za Uv̱oro Udzo wa wokolwi 1:1-17
Kila mut'u wahenda dambi 1:18–3:20
Mulungu aakubalizho at'u 3:21–4:25
Maisha masha kahi za Masihi 5:1–8:39
Hat'u ha Aiziraeli kahi za wokolwi 9:1–11:36
Mut'u adimazho kuishi go maisha masha 12:1–15:13
Mipango ya P'aulo na maut'u ga mwisho-mwisho 15:14–16:27
1
1:1 Mahe 9:3-15; 26:16; Agal 1:15-16Baruwa ii ila kwangu mimi P'aulo muhumiki wa Masihi Jesu. Mulungu wanitsagula nikale muhumwi na akinithenga k'anda ili nihubiri uwo Uv̱orowe Udzo.
1:2 3:21; 1 P'et 1:10-12Mulungu walaga hangu kapindi kukala andafurehera uwo Uv̱oro Udzo. Naye walaga kukirira kwa manabii a kwakwe, kahi za Maoroge maeri. 1:3-4 Math' 1:1; 20:30-31; Mahe 13:33; 2 T'imo 2:8Uv̱oro uu Udzo ni dzulu za mwanawe Jesu. Kahi za hali ya kwakwe ya kidamu, Jesu wazhalwa kahi za lukolo lwa Daudi. Na kukirira kwa Roho Mweri, Bwana wehu Jesu Masihi, wahendywa kukala Mwana wa Mulungu na mwenye nguvu, haryahu arihofufuka kula kifwani. 1:5 11:13; 15:15-18; Agal 1:1; 2:7, 9Kukirira kwa iye Jesu Masihi, Mulungu wafup'a nema kwa kuhutsagula hukale ahumwi. Na vivi zhakala ili fukadime kuahendya at'u osi mario si Ayahudi, mamukuluhire na kumusikira Jesu Masihi, kwa ut'u wa nguma ya dzinare. Na ninwi nanwi mu amwenga ao, mwaifwa mukale at'u a Jesu Masihi.
1:7 Dheri: 5:1; 15:33; 16:20; 1 Akor 7:15Baruwa ii ninamwandhikira ninwi nyosi mutoao Rumi, murio Mulungu anamuhendza na wamutsagula mukale at'u a kwakwe aeri.
Bai nema na dheri kula kwa Mulungu Babiyehu, na Bwana Jesu Masihi, navikale kwenu.
P'aulo anaeleza zho athamanizho kwendahubiri Rumi
1:8 16:19; 1 Ath'es 1:8Kwandza kamare, kukirira na kwa Jesu Masihi, ninamulazhira muv̱era Mulungu kwa ut'u wenu nyosi, kwani kuluhiro renu rinanenwat'o kila hat'u kahi za urumwengu muzima. 9-10  1:9-10 15:23; Mahe 19:21; Aefe 1:16Ninwi be ninamukumbukira kwenda kila nivoyaho, hatha ye Mulungu nimuhumikiraye kwa moyo wangu wosi kahi za Uv̱oro Udzo wa mwanawe ni shudhia. Nami ninavoya Mulungu anip'e nafasi mbidzo ya kudza kuko kwenu vivi. Naye akihendza nindakudza.
11 Kwani be nina p'ola nanwi sana. Ninamala nidze nimup'e kipawa cha roho nanwi. Kipawa kicho kindamuhendya mukale na nguvu za kiroho. 12 Nikinena vizho ninaamba kukala, hudze hukale hamwenga fwangizane nguvu. Mimi nangizwe nguvu ni kuluhiro renu, nanwi mwangizwe nguvu ni kuluhiro rangu.
13  1:13 1 Akor 9:19-22Ndugu zangu, ninahendza mumanye kukala, nidzakala nikimala kudza kuko kwenu mara nyinji. Ninamala nidze nivuhe at'u mamuthuwe Masihi kula ko kwenu, dza viryahu nirizhohenda kare kahi za k'olo nyingine za at'u mario si Ayahudi. Ela kila nikimala kudza vivi kunambola ut'u unanithiza. 14  1:14 Akol 3:11Kwani kazi iyo ni lazima niihende kwa at'u aa osi; kwa at'u madzioenderera na kwa at'u machereo nyuma, kwa at'u marioshoma na kwa at'u mario k'amashomere. 15 Na ndosa hatha nina hamu ya kudzahubiri Uv̱oro Udzo kwenu pia ninwi at'u mukalao kuko Rumi.
Uv̱oro Udzo ni nguvu ya Mulungu
16  1:16 2:9; Mahe 13:46; 2 T'imo 1:8; 1 Akor 1:18, 24Mimi sina haya kamare na kuhubiri wo Uv̱oro Udzo, kwa kukala uwo ndiwo nguvu ya Mulungu irehayo wokolwi kwa kila mut'u andiyekuluhira; kwandza kwa Ayahudi, gonya kwa at'u mario si Ayahudi. 17  1:17 3:21-30; 4; 10:4-13; Haba 2:4; Agal 3:9-12; Afil 3:9; Aebu 10:38Kwani uwo Uv̱oro Udzo ndiwo unyesao lwazu-lwazu viryahu Mulungu aahendazho anadamu kukala ahachi kwa kukuluhira thu basi. Mana Maoro ganaamba, “Mut'u muhachi andaishi kwa kuluhiro.”* 1:17 Hedu haha pia hanadima hakanenwa kivivi, ‘Mut'u muhachi kukirira kwa kuluhiro, andaishi.’
Mulungu nikuangiza akili at'u masiomwagoha
18  1:18 2:5, 8; Aefe 5:6; 2 Ath'es 2:12Mulungu ananyesa k'oroze lwazu-lwazu kula dzulu mulunguni. Naye anazinyesa dzulu za at'u osi athiriri na masiomufwahiza iye, kwani uthiriri wa at'u ao unauhendya ujeri wa Mulungu usimanyikane. 19  1:19-20 Ayub 12:9; Zabu 19:1-4; Mahe 17:27-28; 1 Akor 1:21At'u aa mandangizwa akili kwa kukala gago madimago kugamanya dzulu za Mulungu ga lwazu kwao, mana Mulungu mwenye wagaika lwazu kwao. 20 Anadamu madzakala makiona nguvu za Mulungu zisizo na mwisho na kumanya kukala iye ni Mulungu jeri hangu urumwengu uumbwe. Vit'u vivi k'avioneka na matso bule, ela anadamu madzakala makizhona na kung'alirwa lwazu-lwazu kukirira na zho vit'u arizhoviumba Mulungu. Kwa vizho bai, k'amadima kudzihehera kamare. 21  1:21 Aefe 4:17-18Mana vingahokala were manamanya kukala kuna Mulungu, k'amamup'ere nguma ya kwakwe bule hedu hatha kumulazhira muv̱era kwa zhosi aahenderazho. Ao mathuwa maazo gao ga kizuzu. Kwa vizho, mioyo yao ya kutsaelewa ikikaza kutokomea kizani. 22  1:22 1 Akor 1:19-20Enye were manaona kukala ni alachu kudzi ni azuzu. 23  1:23 Kumbu 4:16-18; Zabu 106:20Badala ya kumup'a nguma Mulungu aishiye kare na kare, o manavoya vizuka zha at'u mafwao na kuola. Kidza manavoya vizuka zha unyama wa kubururuka, nyama a kuhambala, na nyama a magulu mane.
24 Kwa ut'u uwo wenye bai, Mulungu akiarichira mahende zho th'amaa zao mbii zirizhoalongoza kahi za mioyo yao. Mahenda maut'u maitsi-maitsi gasigo na ishima kahi zao. 25  1:25 9:5Mahala wo ujeri wa Mulungu makiuhendya ulongo. Makihala vit'u arizhoviumba iye Mulungu makivihumikira na kuvivoya vizho, badala ya kumuvoya ye Mulungu ariyeumba urumwengu, na ariye nde av̱iryaye kuhumikirwa na kuvoywa kare na kare. H'aami! 26  1:26-27 1 Akor 6:9Kwa ut'u uwo wenye bai, Mulungu akithuwa kuaricha mahende maut'u maitsi-maitsi here th'amaa zao zirizhoalagiza. Hatha anaache a kwao nao maricha kuhumira miri yao kwa ngira ya kawaida here Mulungu arizhopanga, makiihumira kwa ngira iriyo si ya kawaida. 27  1:27 Alaw 18:22; 20:13Alume nao dzazho, badala ya kulala na ache here kawaida, madzalwa ni th'amaa za kulala na alume andziyao. Alume manahenda maut'u maitsi-maitsi kwa kulala na alume andziyao. Na kwa ut'u uwo, manangizwa akili here viv̱iryazho kwa gago makosa gao.
28 Na here marizhoenderera kukahala kumumanya Mulungu, Mulungu naye waaricha mathuwe kulongozwa ni zo akili zao mbii, mathuwe kuhenda maut'u garigo k'agahendwa bule. 29  1:29 Agal 5:19-21; 2 T'imo 3:2-4Madzadzalwa ni kila namuna ya uthiriri: Uwi, ndani nyalamu, mahendo mai, kidzitso, k'ondo, ulongo, na nyambo. Kidza ni alagi na k'amahendzana bule. 30 At'u ao madzamumena Mulungu, na k'amaasikira azhazi ao. Kazi yao ni kudzionya, kuchuka at'u, na kuhukana at'u. Kila wakathi manavumbula ngira mbisha za kuhendera dambi. 31 Ni azuzu, na k'amathimiza vilagane zhao. Mana ndani mbii kidza k'amana mbazi na mut'u. 32 Manamanya kukala hukumu ya hachi ya Mulungu ni kukala, kila andiyehenda maut'u dza gago anav̱irya kwalagwa, ela ko manaenderera kuhenda gago mai. H'aya zho mbai bai, manakubaliana na at'u mahendao maut'u dza gago.

1:1 1:1 Mahe 9:3-15; 26:16; Agal 1:15-16

1:2 1:2 3:21; 1 P'et 1:10-12

1:3 1:3-4 Math' 1:1; 20:30-31; Mahe 13:33; 2 T'imo 2:8

1:5 1:5 11:13; 15:15-18; Agal 1:1; 2:7, 9

1:7 1:7 Dheri: 5:1; 15:33; 16:20; 1 Akor 7:15

1:8 1:8 16:19; 1 Ath'es 1:8

1:9-10 1:9-10 15:23; Mahe 19:21; Aefe 1:16

1:13 1:13 1 Akor 9:19-22

1:14 1:14 Akol 3:11

1:16 1:16 2:9; Mahe 13:46; 2 T'imo 1:8; 1 Akor 1:18, 24

1:17 1:17 3:21-30; 4; 10:4-13; Haba 2:4; Agal 3:9-12; Afil 3:9; Aebu 10:38

*1:17 1:17 Hedu haha pia hanadima hakanenwa kivivi, ‘Mut'u muhachi kukirira kwa kuluhiro, andaishi.’

1:18 1:18 2:5, 8; Aefe 5:6; 2 Ath'es 2:12

1:19 1:19-20 Ayub 12:9; Zabu 19:1-4; Mahe 17:27-28; 1 Akor 1:21

1:21 1:21 Aefe 4:17-18

1:22 1:22 1 Akor 1:19-20

1:23 1:23 Kumbu 4:16-18; Zabu 106:20

1:25 1:25 9:5

1:26 1:26-27 1 Akor 6:9

1:27 1:27 Alaw 18:22; 20:13

1:29 1:29 Agal 5:19-21; 2 T'imo 3:2-4