SAN LUCAS
1
Prólogo
1 Manùbéeyéi wenàiwica nadéca natànàaca tàacáisi nacàlidacaténá càinácaalíté Jesucristo ìyáaná wèewi yèepunícaalítéwa chái èeri irìcu. 2 Jesús yáapichéeyéi naicácaté natuí iyúwani macáita yái Jesucristo imàníirica. Néese Dios ichùulìacaté nía nacàlidáanápiná áibanái iríni yái báisíiri tàacáisica Jesucristo ìwali iyúwaté naicáaná macáita. Néeseté néewáidaca wía. Iná madécaná wenàiwica nadéca natànàaca tàacáisi càide iyúwaté Jesús yáapichéeyéi yéewáidáanáté nía. 3 Núa, Lucas, nubànùa pirí cuyàluta, Teófilo, nùacawéeriná máiní cáimiétacanéeri. Nudéca nuéwáidacawa Jesucristo iináwaná ìwali macáita cayábéeri iyú. Yá nuínáidacawa cawàwanáta cayábaca nutànàacaalí pirí tàacáisi Jesucristo iináwaná ìwali machàcaníiri iyú. 4 Iná nutànàaca pirí yái cuyàlutaca yéewanápiná píalíacawa cayába yái báisíiri tàacáisica Jesucristo ìwali càide iyúwaté áibanái yéewáidáaná pía.
Un ángel anuncia el nacimiento de Juan el Bautista
5 Bàaluité rey Herodes icùacaalíté Judea yàasu cáli, néenialí ìyacaté sacerdote íipidenéeri Zacarías, abéeri Abías itaquénáinámi yéená, Aarón itaquérinámi nacái. Sacerdotenáica níái Abías itaquénáinámica íibaidéeyéicaté Dios irípiná templo irìcu. Zacarías yàacawéetúa uípidená Elisabet, abéechúa Aarón itaquétúanámica nacái úa. 6 Zacarías, Elisabet nacái nàyacaté machacàníiri iyú càide iyúwa Dios iwàwáaná, namàni nacái macáita càide iyúwaté Dios ichùulìaná israelitanái imànica, íná canácata yáaliméeri icháawàaca naináwaná ìwali. 7 Quéwa méenibeca nía càmicáiná yéewa quéenibeca Elisabet. Máiní nacái béeyéica nía.
8 Yái sacerdote Zacaríasca íibaidacaté Dios irípiná imanùbaca yáapichawa templo irìcu. Aiba èerité iwàwacutá namànica culto Dios irípiná templo irìcu nàacaténá Dios icàaluíniná. 9 Càide iyúwaté sacerdote íiwitáise ìyáaná, náucaca náichawa suerte náalíacaténátéwa chánácaalí néená iwàluèripináwa templo irìculé. Yá needáca Zacarías iwàlùanápináwa yeemácaténá pumèníiri isàni Dios yàasu templo irìcu. 10 Iná Zacarías iwàlùacawa templo irìculé. Idècunitàacá yeemáca pumèníiri isàni, manùba wenàiwica nasutáca Dios íicha templo ibàacháwalená irìcu. 11 Néese abéeri ángel Dios ibànuèri chènuníise imàacaca yáawawa Zacarías iicácani. Yái ángel ibàlùacawa altar yéewápuwáise, yái altar neemácatáica íinata pumèníiri isàni. 12 Iicácáiná ángel, yá Zacarías íináidacawa iicáidaca irí manuísíwata, máiní cáalu nacáicani, yái Zacaríasca. 13 Quéwa ángel íimaca irí:
—Picá cáalu pía nuícha, Zacarías, Dioscáiná idéca yéemìaca pisutáaná íicha. Pìacawéetúa Elisabet quéenibéechúapiná piríwa abéeri sùmàiwa; pimàni íipidená Juan. 14-15 Imusúacaalípiná iicá èeriwa, yá máiní casíimáica piwàwa, cayábasíwata piicácani. Casíimáipiná nacái nawàwa áibanáica madécaná, máinícáiná cachàiníirica pìiri íiwitáise Dios ìwali. Càmíiripináta ìira ipuíri, uva ituní nacái, canásíwata. Espíritu Santo icùapiná íiwitáise càiripináta, icùapiná íiwitáise nacái ipíchawáise imusúaca iicá èeri. 16 Néese iwènúadapiná náiwitáise àniwa Nacuèriná Dios irípináwa, níái manùbéeyéi Israel itaquénáinámica, neebáidacaténá àniwa Nacuèriná Dios itàacáiwa. 17 Yái pìirica Juanca icàlidapiná nalíwa Wáiwacali iináwaná ìwali ipíchawáise Wáiwacali yàanàaca. Máiní cachàiníiri íiwitáise yái pìirica, càide iyúwaté profeta Elías bàaluité. Iwènúadapiná nasèenái íiwitáise cáininácaténá naicáca néenibewa. Iwènúadapiná nacái náiwitáise, níái càmíiyéica yeebáida Dios itàacái, náalíacaténáwa càinácaalí iwàwacutáaná namànica nàyacaténá càide iyúwa Dios iwàwáaná. Càita pìiri iwènúadapiná wenàiwicanái íiwitáise yéewacaténá neebáidaca Wáiwacali itàacái yàanàacaalípiná nàatalé —íimaca yái ángelca. 18 Néese Zacarías isutáca yéemìawa ángel:
—¿Càinásica yéewaná núalíacawa asáisí báisícaalí yái tàacáisi picàlidéerica nulí? Máinícata béerica núa, càita nacái nùacawéetúa béeruta nacái úa —íimaca yái Zacaríasca. 19 Yá ángel íimaca irí:
—Núacata Gabriel, nuíbaida nacái Dios irípiná. Dios idéca ibànùaca núa nutàanícaténá píapicha nucàlidacaténá pirí yái tàacáisi cayábéerica. 20 Quéwa siùcade càmita yéewa pitàaníca àta pìiri imusúacatalétawa, yásí yéewa pitàaníca àniwa, càmicáiná peebáida yái núumáanáca pirí. Néese, yái núumáanáca pìiri ìwali piiquéeripinácawa yéenáiwaná yàanàacaalíwa —íimaca yái ángelca. Néese ángel yàacawa Zacarías íicha.
21 Idècunitàacá Zacarías itàaníca ángel yáapicha, áibanái wenàiwica bàacháwáiséeyéica nacùaca Zacarías imusúacawa. Náináidacawa manuísíwata cáná yéewa càmita imusúacàatétawa templo irìcuíse. 22 Atata Zacarías imusúacawa, yáté càmita yéewa itàaníca náapicha, íná náalíacawa iicácaté yéenáiwanási nacáiri Dios néeséeri templo irìcu, itàanícáiná náapicha icáapi iyúwa, càmicáiná yéewa itàaníca. Yá matàacáica mamáalàacatani.
23 Idécanáamité imáalàidaca imànica íibaidacaléwa Dios irípiná templo irìcu, yá Zacarías yèepùacawa icapèe néréwa. 24 Néesecáwa yàacawéetúa Elisabet udéerìcuca sùmài. Yá cinco quéeri càmíichúata imusúawa icapèe irìcuísewa. Uumaca uínáidacawa ulíwa: 25 “Dios idéca iicáca nupualé yéewanápiná càmita quirínama wenàiwicanái iicáaníca nuquíniná méenibéenáca núa”, úumaca.
Un ángel anuncia el nacimiento de Jesús
26 Elisabet udènìacaté seis quéeri udéerìcúuná, yáté Dios ibànùaca ángel íipidenéeri Gabriel yàanápináwa Nazaret ìyacàlená néré, ìyéerica Galilea yàasu cáli íinata. 27 Dios ibànùacaté Gabriel icàlidacaténá tàacáisi abéechúa mànacàu irí, íipidenéechúa María, càmíichúacáwa iimá asìali yáapicha, quéwa imàníichúacaté matrimonio ùyacàle mìnanái yàacuésemi. Uacawéeripiná íipidená José, abéeri rey David itaquérinámi. 28 Yái ángel yàanàaca María yàatalé, yá íimaca ulí:
—Péemìa cayába, Dios imànipiná pirí cayábéeri manuí. Dios ìyaca píapicha. Dios iyúudàapiná píawa manuísíwata áibanái inanái íicha canánama —íimaca yái ángelca.
29 María iicácaalí ángel, yá ucalùadacawa manuísíwata uémìaca íimáaná ulí. Yá uínáidacawa càinácaalísica íimáaná yái tàacáisi ángel itàidéerica iyú úa. 30 Néese ángel íimaca ulí àniwa:
—María, picá cáalu pía nuícha, cayábacáiná Dios iicáca píiwitáise. 31 Iná péemìa cayábani, mesúnamáita pidéerìcuca. Pidènìapiná pìiriwa. Pimàni íipidená Jesús. 32 Nacuèrinápinácani, cachàiníiri íiwitáise, icùapiná níawa. Náimapiná ìwali Dios chènuníiséeri Iiricani. Wacuèriná Dios imàacapiná pìiri icùaca Israel itaquénáinámi càide iyúwaté yàawirimi rey David icùanáté nía. 33 Icùapiná nía càiripináta, níái Israel itaquénáinámica. Càmíiripináta iyamáida icùaca nía —íimaca yái ángelca. 34 María íimaca ángel irí:
—¿Càinásica yéewaná quéenibeca núa càmíichúacáwa ìya asìali yáapicha? —úumaca úái Maríaca. 35 Yá ángel íimaca ulí:
—Espíritu Santo yàanàapiná pìataléwa. Dios chènuníiséeri íiwitáise iyamáapinácawa piwicáulé iyúwa acalèe. Iná yéewa yái sùmài pimusúadéeripináca iicá èeri íipidená Mabáyawanéeri. Iipidená nacái Dios Iiri. 36 Ua nacái péenásàatúaná íipidenéechúaca Elisabet udènìapiná uìriwa, éwita máinícáaníta béeruca úa. Uái nacàlidéechúacaté ìwali càmíichúasa yáalimá quéenibeca, úata udéca udéerìcuca sùmài seis quéeri siùcade udécadénáami udéerìcuca. 37 Dios yáalimácáiná imànica macáita, íná canácata máiníiri càulenáca Dios íicha —íimaca yái ángelca. 38 Iná María íimaca:
—Núacata yái Wacuèriná Dios yàasu wenàiwicaca. Yá numàacaca Dios imànica nulí càide iyúwa píimáaná nulí —úumaca úái Maríaca. Néese, ángel yèepùacawa uícha.
María visita a Isabel
39 Néenialíté María ùacàatécatawa áiba yàcalé néré ìyéerica Judea yàasu cáli dúlinaméeri íinata. Zacarías, Elisabet nacái nàyacaté néré. 40 Yá María uwàlùacawa nacapèe irìculé, níái Zacaríasnáica. Yá utàidaca Elisabet. 41 Elisabet uémìacanacáita María itàidaca úa, yá mùlimùlicani yái sùmài achúméeríinaca Elisabet idéerìcuírica. Yá Espíritu Santo icùaca Elisabet íiwitáise. 42 Néese Elisabet úumaca cachàiníiri iyú María irí Espíritu Santo inùmalìcuíse:
—¡Dios idéca imànica pirí cayábéeri áibanái inanái íicha canánama! ¡Idéca nacái imànica cayábéeri pìiri irí! 43 Càmita núalíawa cáná yéewa Dios imànica nulí yái cayábéerica imàacáaná Nuíwacali yáatúa ùanàaca nùatalé upáchiaca núa. 44 Nuémìacanacáita pitàidaca núa, yáta nuìri imùlimùliacawa nudèerìcu casíimáicáináni. 45 ¡Dios imàacaca casíimáica piwàwa peebáidacáináté imàníinápiná pirí cayábéeri càide iyúwa íimáaná pirí! —úumaca úái Elisabetca. 46 Néese María íimaca:
“Nucàlidaca manuísíwata Wacuèriná Dios iináwaná ìwali, máiní cayábéericani;
47 Casíimáica nuwàwa Dios yáapicha, yái iwasèerica núa yàasu yùuwichàacáisi íichawa.
48 Casíimáica nuwàwa Dios yáapicha, Dioscáiná idéca iicáca nupualé, núa yàasu wenàiwica càmíichúa máiní cachàini. Yá siùcáisede macái wenàiwica nacàlidapiná nuináwaná ìwali Dios idéca imàacaca casíimáica núa.
49 Casíimáica núa, yácáiná yái Dios Cachàiníirica náicha canánama idéca iyúudàaca núa manuísíwata. ¡Yácata yái Mabáyawanéerica, yái Diosca!
50 Dios iicáca napualé càiripináta cawinácaalí wenàiwica yèeyéica icàaluíniná.
51 Dios imànipiná madécaná ichàini manuíri iyúwa. Imawènìadapiná wenàiwica cachàiníiyéica iicáca yáawawa.
52 Níái icuèyéica èeri mìnanái, Dios yúucapiná níawa nàalubái íinatáisewa, yá càmita ibatàa nacùaca wenàiwicanái quirínama. Yá Dios imichàidapiná áibanái càmíiyéi máiní cachàini icuèyéipináca wenàiwica náamirìcubàami.
53 Dios yàapiná madécaná cayábanaméeri wawàsi máapíiyéi wenàiwica irí. Ichùulìapiná càasuíyéi wenàiwica nèepùanápináwa íicha. Yásí nèepùacawa íicha canéeyéi irí wawàsi icáapi irìcuwa.
54 Dios iyúudàapináca wíawa, wía yàasu wenàiwicaca, Israel itaquénáinámica. Càmíiripináta iimáicha iicáca wapualé icùacaalípiná wía.
55 Dios icàlidacaté càiri tàacáisi wàawirináimi irí, yá imànipiná càiripináta càide iyúwaté íimáaná nalí, yái Abrahamca, wía nacái itaquénáinámica”,
úumaca úái Maríaca.
56 María iyamáacawa Elisabet yáapicha máisiba quéeri, néese máisiba quéeri idénáami, yá María uèpùacawa ucapèe néréwa.
Nacimiento de Juan el Bautista
57 Néeseté yàanàaca Elisabet yéenáiwaná umusúadáanápiná iicá èeri, yá umusúadaca uìriwa. 58 Néese uyaquewéeyéi, uénánái nacái néemìaca uináwaná ìwali Dios iicácaté upualé manuísíwata. Iná nàaca napáchiaca úa, nàacawéeridacaténá úa casíimáiri iyú. 59 Néeseté yái sùmàica idènìacanáamité ocho èeri, yá natécani namànicaténáté irí circuncisión. Yá néese nawàwa namànica íipidená Zacarías càide iyúwa yáaniri íipidená. 60 Quéwa yáatúa íimaca nalí:
—Càmíirita, néese íipidenápiná Juan —úumaca nalí. 61 Yá náimaca ulí:
—¿Cáná? Canámita péenánái càiri íipidená —náimaca.
62 Néese natàaníca nacáapi iyúwa sùmài yáaniri irí nasutácaténá néemìawani càinácaalí iwàwáaná yàaca íipidená. 63 Yá yáaniri isutáca náicha achúméeri tablero itànàacatáipiná sùmài íipidená. Yá itànàacani: “Iipidenápiná Juan”, íimaca itànàaca. Yá macáita náináidacawa naicáidaca manuísíwata Zacarías irí. 64 Yáta yéewa itàaníca yái Zacaríasca. Yá idàbaca yàaca Dios irí cayábéeri. 65 Néese cáaluca náináidacawa macáita níái nayaquewéeyéica. Yá macái wenàiwica ìyéeyéicaté Judea yàasu cáli dúlinaméeri íinata nacàlidaca nalíwáaca càinácaalíté Zacaríasnái ichàbáanáwa. 66 Yá macáita yéemièyéica naináwaná ìwali náináidacawa nawàwalìcuísewa manuísíwata, náimaca nalíwa: “¿Càinásica imànipiná béericaalíni, yái sùmàica?” cài náináidacawa. Báisícáináta mamáalàacata Dios iyúudàacani manuísíwata íiwitáise cachàiníiri iyúwa.
El canto de Zacarías
67 Néeseté Espíritu Santo icùaca Zacarías íiwitáise, yái sùmài yáanirica. Yá Zacarías icàlidaca tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Yá íimaca:
68 “¡Wàacué irí cayábéeri, yái Wacuèriná Dios, yái icuèrica wía, wía Israel itaquénáinámica, yàanàapinácáiná wàatalé iwasàacaténá wía yàasu yùuwichàacáisi íichawa, wía yàasu wenàiwicaca!
69 Dios ibànùapiná walí abéeri cachàiníiri íiwitáise iwasèeripiná wía Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha. Yái yàanèeripináca wàatalé, yácata rey David itaquérinámica, yái David Dios yàasu wenàiwicaca bàaluité.
70 Dios idéca imànica walí càide iyúwaté yàasu profetanái icàlidáaná tàacáisi Dios inùmalìcuíse.
71 Nacàlidacaté Dios iwasàanápináté wía wàuwidenái íichawa, náicha nacái macáita wenàiwica báawéeyéica iicáca wía.
72 Profetanái icàlidacaté nacái Dios iicáanápináté wàawirináimi itúulécaná, yá nacái càmita iimáicha wawàsi mabáyawanéerica imàníiricaté wàawirináimi yáapicha.
73 Yácata tàacáisi Dios icàlidéericaté máiní cáimiétacanéeri iyú wàawirimi Abraham irí:
74 Iwasàapiná wíawa wàuwidenái íichawa wáibaidacaténá irípiná macàaluínináta,
75 wàyacaténá nacái Dios iicápiná machacàníiri iyú, mabáyawanéeri iyú nacái macái èeri idècunitàacá wàyaca chái èeri irìcu.
76 Néese pía, nuìrica, béericaalípiná pía, yásí Dios chènuníiséeri, cachàiníiri náicha canánama, íimapiná pìwali yàasu profetaca pía, picàlidacáiná wenàiwicanái irí Wáiwacali iináwaná ìwali ipíchawáise yàanàaca, pimichàidacaténá irípiná wenàiwicanái íiwitáise, nacùanápiná Wáiwacali yàanàaca nàatalé, neebáidáanápiná Wáiwacali itàacái.
77 Péewáidapiná Wáiwacali yàasu wenàiwica náalíacaténáwa Dios imàacáanápiná iwàwawa nabáyawaná íicha, iwasàanápiná nía nacái yàasu yùuwichàacáisi íichawa.
78 Yácáiná Wacuèriná Dios iicáca wapualé manuísíwata, yá nacái ibànùapiná walíni chènuníise yái ichàiniadéeripináca wawàwa càide iyúwa èeri icamaláná isíimáidacaalí wawàwa èeri imusúacanáamiwa amalácaténá wawicáu àniwa.
79 Yácata yàanèeripiná amalácaténá imànica wáiwitáise wía catéeyéica íiwitáise, cáaluíyéica iicáca yéetácáisi. Yàanàaca yéewáidacaténá wía wàyacaténá machacàníiri iyú yéewanápiná matuíbanáica wía”,
íimaca yái Zacaríasca. 80 Néese yái sùmàica idàwinàacawa, cachàinica nacái íiwitáise Dios ìwali. Néese béericanáami yái Juanca, yáté ìyaca manacúali yùucubàa càináwàiri canácatalé wenàiwica, àta Dios ichùulìacataléta icàlidaca tàacáisi Dios inùmalìcuíse israelitanái irí.