Biibilya Nyēē Tiliil Mataayo 5

Ng'erekweekaab manta

(Luuka 6:20-23)

1 Kimii ꞉yēē kimāchē ꞉Yēēsu kwoomchi biiko lōkōōy. Kiiruruukyi keey ꞉biiko chēē chaang'. Yu kakas kuu nyooto, kuwo ꞉inee āk rubiikyii yēē tōrōōr ānkutēbēē ng'wēny. Kōōnookyi ꞉rubiichoo 2 ānkutoow ꞉Yēēsu kōōnēētiis. Kimwooy kule,

3 “Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo imoong'tēē keey Yēyiin,

kuuyu +mākōōwut bāytooyiisyēētaab Yēyiin.

4 Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo buntēē ng'woonin

kuuyu mākukārāmchi ꞉ng'ala.

5 Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo yibē keey ng'wēny,

kuuyu mākuyēk nyeeng'waa ꞉kōōrēēt.

6 Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo chēēng'ē churtaayeet,

kuuyu mākunyōōr.

7 Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo riirēē alak,

kuuyu +/makeeriiree nkicheek.

8 Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo leelach ꞉moonik,

kuuyu makukas Yēyiin.

9 Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo wuulyēē ng'aleekaab kaalyeet,

kuuyu +/mākēēkuur kule lōkōkaab Yēyiin.

10 Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo /kēēwusē yoo kayey kiyēē māchē ꞉Yēyiin,

kuuyu mākōōwut Kaab Yēyiin.

11 Ōbēruurootiin sōō, kule nee ꞉akweek choo ōyēnwoo anii, yoo /kākēēchubook /ānkēēwusook nto /kēēmōlōlchook ng'al chēē chaang'. 12 Yoo /kākēēyēwook kuu nyooto, ōtyēēn kubo ng'erekweek, kuuyu mii ꞉kiy nyēbo kwōng'uut nyēē mākutuwēnēēnook ꞉Yēyiin ām kibkōōnkōy. Ntēē /kiikēēwusoon mbo nkicheek *wōōrkooyikaab Yēyiin choo kibo taay kuu nyooto.”

Yiisyēētaab biikaab Kiriistō

(Māārkō 9:50; 4:21; Luuka 14:34-35; 8:16)

13 Kimwooy ꞉Yēēsu kule, “Akweek ꞉muunyeetaab kōōrēēt.* Nteenee yoo kakuskusiit ꞉muunyeet, /kāmēētākiitōōysēē nteenee /kēēluluktooy kootartaar ꞉biiko.

14 Akweek ku lēbkēēyyēētaab kōōrēēt. Māwunyāktōōs *꞉kiriinkēēt nyoo /kikēētēēkyi tulwo, 15 āmāmii ꞉chii nyēē tābē taariit ānkōōkubuuyēē kērēbēēt, nteenee ikoochinē yēē itōrōōroot sukulēbkēchi biiko tukul ām kō. 16 Kunyoo māchāktōōs ōlēbkēchi biiko kubuntēē yēyuutēkwook chēē kāroomēch, si yoo kakasaak kookaasta Kōōn nyoo miitē kibkōōnkōy.”

Kichokootyiich ꞉Yēēsu kiyēē /kikēēkuurto

17 “‑Meesoot ꞉chii kule kyāāchōōnii ꞉anii chāānēmtooy ng'aleek choo kisirē *꞉Muusa āk chēbo *wōōrkooyik, nteenee kyāāchōōnii chāātyiichē ng'aleechaa. 18 Kubooyiit man, āmwoowook kule ākoy kukeeyta ꞉barak ākoo ng'wēny, māmii ꞉kiy nyēē +/mākiinēmto ām kiruutēchoo ānkoo ku mining' nyēē tyaa, ākoy kuyityiin ꞉ng'aleek tukul. 19 Kunyoo, chii ake tukul nyēē kāmēto kiruutēchoo ānkoo mbo nyēē mining' nyēē tyaa ankuyey biiko alak kurub ng'aleekyii kumā chii ꞉nyoo ām bāytooyiisyēētaab Yēyiin. Nto nyoo karub kiruutēchoo ankuyey alak kurub, /kiitōrōōrē nyooto ām bāytooyiisyēētaab Yēyiin. 20 Āmwoowook kule, ‑mēēwutē ꞉chii bāytooyiisyēētaab Yēyiin yoo kamachurta kusiir Farisaayeechaa ākoo kāānēētichoo bo kiruutēk.”

Ng'ālyoo kurubta keey āk siirmōōyto

21 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwooy kule, “Ābērē kyookas kule /kikēēmwoochi chiitaab kēny kule, ‘‑Meebakach chii. Nto chii ake tukul nyoo kābākākiis, ākoy /kiitiilchi ng'al.’† 22 Nto anii āmwoowook kule chii ake tukul nyoo kānyēērchi ng'eetaabkaamet,† +/mākiitiilchi ng'al. Nto chiito nyoo kāmwoochi ng'eetaabkaamet kule, ‘Iberber’ +/mākiiyyoong'tēē kōōk /sikiitiilchi ng'aleek, nto nyoo kālēēnchi ng'eetaabkaamet, ‘Iyēku solwo’, kumisyinē /kiimut /bokēētōōrchi wōlēē bo maataab kibchuulyo.

23 Kunyoo, yoo imāchē ituwēnchi Yēyiin kiy ankiisoot kule itinyē tisya ām wōlēē mii ꞉ng'eetaabkoomēt, 24 ibākookyi kiyoo yooto bo *Kōōtaab Yēyiin ānkiiwē wōlēē mii ꞉ng'eetaabkoomēt bōōchoomnyē kurook nto yityo wēētuwēntē kiyooto. 25 Yoo miitē ꞉chiito ake kukwēring' kōōk kubo bēsēnnyii nyēē iboontē, kumāchāktōōs simōkāsyiinē ām kēēltaab too kutoombo ōyitē kōōk. Yoo kameeyey kuu nyooto, kukwēriing' ꞉nyiin kōōk ānkōōyokoochiing' boontēētaab kōōk. Makunaming' ꞉boontoonoo bo kōōk ānkōōrēkēērchiing' chiito nyoo riibē kibratiisyek kukertiing' kō. 26 !Kāāmwoowook, +mēētēbii wōlooto ākoy iyaakte bēsēnoo tukul.”

Ng'ālyoo kurubta keey ākoo martaayeet

27 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwoochi rubiichoo kule, “Ābērē kyookas ꞉akweek kule /kikēēmwooy kēny kule, ‘‑'Meemarte.’† 28 Nto anii, āmwoowook kule, chii ake tukul nyoo kāsē koorko ānkuchōrōkyi kuwuu nyēē kaakumarta. 29 Kunyi, yoo kēēsākyiing' koong'uung' isuuchi ng'ōōki, ilōōtu. Kaykay iboot komosta akeenke nyēbo bōōrng'uung' kusiir /kēēwiirchi bōōrng'uung' tukul wōlēē bo maataab kibchuulyo. 30 Nto yoo kēēsākyiing' ꞉āwung'uung' isuuchi ng'ōōki, itilte. Kaykay iboot komosta akeenke nyēbo bōōrng'uung' kusiir /kēēwiirchi bōōrng'uung' tukul wōlēē bo maataab kibchuulyo.”

Bareetaab kooyēēy

(Mataayo 19:9; Māārkō 10:11-12; Luuka 16:18)

31 Kimwooy ꞉Yēēsu subak kule, “Kyookas mbo subak /kēēmwooyē kule chii ake tukul nyēē māchē kubar kooyēēy kumāchāktōōs kusirchi koorkēēt barweet nyēē kakwetee. 32 Nto anii āmwoowook kule, chii ake tukul nyoo kakwet koorkēēnyii kubo ng'aleek alak chēē mānāmē keey ākoo martaayeet, kāākōōsākyi koorkoonoo kuyēk choonchooyēn. Nto chiito nyēē keemut koorkoonooto, kaakumarta ꞉nkinee.”

Kaawaaleetaab keey

33 Kimwooy ꞉Yēēsu subak kule, “Kyookas ꞉akweek kule /kikēēmwoochi chiitaab kēny kule, ‘Yoo kēēwoolchi keey ꞉chii Yēyiin kule makuyey kiy, kumāmāchāktōōs kwiiri kiyooto nteenee māchāktōōs kootyiich.’† 34 Nto anii āmwoowook kule mātēbi ꞉chii kut koowaal keey. ‑Meewaal keey ꞉chii kutwēchē wōliin bo kibkōōnkōy kuuyu bāytooyiisyēē ꞉Yēyiin wōlooto. 35 Āmātēbi ꞉chii kut kulē, ‘Kwaama ꞉teng'et’, kuuyu tyichē ꞉Yēyiin wōlooto. ‑Meewaalee keey ꞉chii kiriinkēētaab Yēērusālēēm kuuyu bo ꞉wōlooto Bāytooyiintēēt nyoo wōō. 36 ‑'Meewaalee keey mbo mēting'uung' i-asante, kuuyu ‑mēēmuuchē mbo kut iyey buutyoontēēt akeenke ām mēting'uung' kulēēliit nto kutuuyiit. 37 Yoo 'kēēchāmē kiito ake, kuyēmē imwaay kule: ‘Ēē, wuu nyooto.’ Nto yoo itāyē, imwaay kule: ‘Acha, māwuu nyoo.’ Yoo 'keemwaay ng'al chēē siirē chuutēchu kukwoonēē ꞉choo wōlēē miitē ꞉Kibrōkōsyoontēēt.”

‑Mēēyooku miyootyo

(Luuka 6:29-30)

38 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwooy kule, “Kyookas mbo subak /kēēmwooyē kule, ‘Koong' āk koong', keelta āk keelta.’† 39 Nteenee āmwoowook ꞉anii kule, ‑mēēkōrōmchi chii nyēē miyaat. Yoo kasyeeching' ꞉chiito ake kibkermetuut komosta ake, iwēēkyi komosta nyiin ake kusyeech. 40 Nto yoo kākwēring' ꞉chii kōōk kumāchē kaansuung'uung', imuytoochi mbo nkinee kābuutiit. 41 Yoo kākērchiing' ꞉chii koong' ikālābchi tukuukyii ām asiista akeenke, itāsyi asiista ake. 42 Nto yoo kāsooming' ꞉chii kiito ake, ikoochi. Nto yoo kēēbēsēēniing' ꞉chii kiy, ikoochi.”

Chamateetaab Yēyiin

(Luuka 6:27-28, 32-36)

43 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwooy kule, “Kyookas mbo subak /kēēmwooyē kule, ‘Ichāmē laatyeeng'uung' ānkiiwēchē buunyoontēēng'uung'!’† 44 Nteenee āmwoowook anii kule, ōchāmē buunikwook ānkōōsoochinē choo wusook 45 sookerkeyiitu Kōōn nyoo miitē kibkōōnkōy. Yēyē ꞉Yēyiin kōōluuchi ꞉asiisnyii biiko choo kāroomēch āk choo miyootēch. Yēyē mbo subak roobta kurōōbēnchi biiko choo kāroomēch āk choo miyootēch. 46 Ōbērē ꞉akweek tōōs mākutuwēnook ꞉Yēyiin yoo ōchāmē baateey biiko choo chāmook ee? Ntēē yēyē ꞉chii ake tukul kuu nyooto. 47 Nto yoo ōng'āloolchinē biiko choo chēēkwook baateey ii, ōnyōōru nee nyēē karaam? Ntēē yēyē ꞉nkicheek choo ‑mēēnkētē Yēyiin kuu nyooto. 48 Churtaat ꞉Yēyiin nyoo miitē kibkōōnkōy, kunyoo, māchāktōōs ōchurtootiin ꞉nkakweek.”

5:1 Mat. 15:29

5:3 Isa. 57:15; 61:1

5:4 Tyēēn. 126:5-6; Isa. 61:2

5:5 Tyēēn. 37:11; Room. 4:13

5:7 Mat. 18:33; 25:35-46; Yāāk. 2:13

5:8 Tyēēn. 24:3-5; Ibu. 12:14

5:9 Room. 14:19; 8:14

5:10 Mat. 25:34; 1Bēt. 3:14

5:11 Luuka 6:22; 1Bēt. 4:14

5:12 2Tēt. 36:16; Luuka 11:47-51; 13:34; Yēyuut. 7:52; 1Tēēs. 2:14-16; Yāāk. 5:10

*5:13 Kiyēyiisyēē ꞉Yuutayeek muunyeet kōōtiliilēē kōrōsēēkwaa kutoombo kōōkoochinē Yēyiin. /Kikēēyēyiisyēē mbo subak kōōbooru wōlēē inēmchintooy keey ꞉chiito soboontaab Tāmirmiryēēt.

5:13 Chuy. 30:35; Laawi. 2:13; Kāāyiit. 18:19; 2Bāy. 2:20; Eesra 6:9; Ēsēk. 43:24; Māārkō 9:50

5:14 Yoowa. 8:12; 9:5

5:15 Māārkō 4:21

5:16 Ēfēēs. 5:8-9; Filib. 2:15; 1Bēt. 2:12

5:17 Mat. 22:37-40; Room. 3:31; 7:4-6; Ēfēēs. 2:13-16; Ibu. 10:9

5:18 Tyēēn. 119:89; Isa. 40:8; Mat. 24:35; Luuka 16:17

5:20 Mat. 18:3; 23:23-28; Yoowa. 3:5

†5:21 Chuy. 20:13

5:21 Laawi. 24:17

†5:22 Yoo /kākēēmwooy kule ng'eetaabkaamet ku chiitaab Kiriistō.

5:22 1Yoowa. 3:15; Mat. 18:9; Yāāk. 3:6

5:24 Mat. 6:14-15

5:26 Mat. 18:34

†5:27 Chuy. 20:14

5:28 Kāālēw. 6:25; 2Bēt. 2:14

5:30 Māārkō 9:43-47

5:31 Kiruu. 24:1-4; Mat. 19:7

5:32 Mat. 19:9; 1Kōōr. 7:10-11

†5:33 Kāāyiit. 30:2

5:33 Laawi. 19:12; Kiruu. 23:21

5:35 Isa. 66:1; Yēyuut. 7:49

5:35 Tyēēn. 48:2; 76:2

5:37 Mat. 23:16-22; Yāāk. 5:12

5:37 Yāāk. 5:12; Mat. 6:13; Yoowa. 17:15

†5:38 Chuy. 21:24; Laawi. 24:20; Kiruu. 19:21

5:39 Luuka 6:29; Room. 12:17, 19; 1Bēt. 3:9

5:40 1Kōōr. 6:7; Ibu. 10:34

†5:43 Laawiik 19:18; Kiruutēk 7:1-2

5:43 2Sām. 22:38-43; Tyēēn. 139:21-22

5:44 Luuka 6:27-28; Room. 12:20; 1Bēt. 2:20-23

5:45 Ēfēēs. 5:1

5:48 Laawi. 19:2; Luuka 6:36; 1Bēt. 1:16