MBULI ZA WALAWI
Ulongozi
Chitabu cha Walawi ni kuduganyigwa kwa malagilizo yose ya Mulungu yoweng'higwe wanhu wa Isilaili kufosela Musa. Malagilizo yayo yosonhela ulavaji wa nhambiko na nhosa. Iviya yolonga voilondeka kutambika muna dihema da mting'hano. Chitabu chino chotangigwa Walawi kwa viya chosonhela wanhu wa kabila da Lawi wowasaguligwe na Mulungu muladi wasang'hane sang'hano za ukulu wa nhambiko na sang'hano ya kudimiliza hema mting'hano. Kwa kusondelelea mahokelo, wasomi wa mbuli za Bibilia wohuwila kuwa chitabu cha Walawi, hamwe na vitabu vimwenga va malagilizo (Mwanduso na Kulawa na Hisabu na Kumbukumbu da Malagilizo), vandikigwa na mulotezi Musa. Ukweli uno iviya wolongigwa chidogo na maandiko ya chitabu chenyewo, kwaviya chitabu cha Walawi chokwandusa kwa kulonga kuwa “Mndewa Mulungu kamtanga Musa na kulonga nayo muna dihema da mting'hano.” (Walawi 1:1). Wamwenga wohuwila kuwa yodahika chitabu chino chandikigwa fana kwikigwa hamwe kwa usenga wa umwaka muna ikaline ya 5 mbaka 6 KK. (Ing'hali Chilisito), chipindi wana wa Isilaili viwakalile Babeli kuna uutumwa.
Mwanduso mwa chita cha Walawi chosoma kusonhela nhosa na nhambiko ziya Mndewa Mulungu ziyalagilize zilavigwe na wakulu wa nhambiko. Nhambiko zimwenga zilavigwa kwa ichimu cha kulihiliza uhasanyi wa wanhu. Nhambiko zimwenga zilavigwa kwa ulondo bila kuwangilizigwa wa waja wazilavile kwa Mulungu wawo. Kwa vovose, ikala mbuli ng'hulu ng'hani kuwa nhambiko iyoilava munhu iwe inogile, ilibule nhale yoyose hebu chilema. Ni ukweli umanyike kuwa malagilizo yolagusa kwela na kukamilika kwa Mulungu. Kuuhelelo wa chitabu chino, yolongigwa viya wanhu wa Isilaili hamwe na wakulu wa nhambiko viwadahile kusigala muna ihali ya kwela hebu kuisafya haja wahalawililigwa na mbuli ihile. Mbuli ng'hulu ya chitabu chino ni kuwa Mulungu kela na kwa kuyasondelela malagilizo yeli muna ichitabu chino, wanhu wa Isilaili wahadahile kukala haulongozi wa Mulungu.
Mbuli zilimuno
1. Sula 1 mbaka 7 zolagiliza viya wanhu viwolondeka kulava nhambiko mbasakanyo.
2. Sula 8 mbaka 10 zolonga viya Haluni na wanage viwasaguligwe na kutendigwa kuwa wakulu wa nhambiko.
3. Sula 11 mbaka 16 zolonga malagilizo yosonhela ndiya zelile na ndiya zambule mwiko, hamwe na matamu.
4. Sula 17 mbaka 27 zofambula malagilizo yamwenga yosonhela mbuli za ujaji na madugila na ugenzi umnogeza Mulungu na miyaka ya mhumulo.
1
Nhambiko za kutimbula
Mndewa Mulungu kamtanga Musa muna dihema da Mulungu, kamulongela, “Walongele Waisilaili, ‘One munhu yahalonda kumulavila Mndewa Mulungu nhambiko ya mnyama, yasagule kulawa muna dibumbila da ng'ombe hebu ng'hondolo hebu luti.
“ ‘One nhambiko iyo iyolava munhu ni ya kutimbula, kezasagula ng'ombe mulume yelibule chilema, kezamulavila Mndewa Mulungu haulongozi ha ihanhu ha kwingilila muna dihema da Mulungu muladi yapate kutogoligwa na Mndewa Mulungu. Munhu kezakwika mkono wake mchanyha ya ditwi da ng'ombe wa nhambiko ya kutimbula, nayo izatogoleka kuwa ya kuilumba. Maabaho kezamchinja ng'ombe iyo haulongozi ha Mndewa Mulungu. Welesi wa Haluni weli wakulu wa nhambiko, wezaisola damu na kuimizila banzi zose za ulupango hana ihanhu ha kwingilila muna dihema da Mulungu. Munhu iyo yagalile mnyama wa nhambiko ya kutimbula, kezamchuna na kumsangula. Welesi wa Haluni weli wakulu wa nhambiko, wezaduganya ngodi mchanyha ya lupango na kubwinha moto. Maabaho welesi wa Haluni weli wakulu wa nhambiko, wezasola vihande viya va ng'ombe na ditwi na mabambala ya mavuta, na kwika mchanyha ya ngodi ziwaduganye hana ulupango. Mbali utumbo na migong'ho ya ng'ombe iyo munhu yagalile kezavisunha na mazi. Mkulu wa nhambiko kezaitimbula nhambiko yose mchanyha ya lupango. Iyo ni nhambiko ya kutimbula kwa moto ili na mnung'ho unogile woumnogeza Mndewa Mulungu.
10 “ ‘One munhu yahalava nhambiko yake ya kutimbula ya ng'hondolo hebu luti kulawa muna dibumbila jake, kolondeka yalave bebelu dilibule chilema. 11 Kolondeka yamchinjile ubanzi wa kasikazi wa lupango haulongozi ha Mndewa Mulungu, welesi wa Haluni weli wakulu wa nhambiko, wezaitila idamu banzi zose za lupango. 12 Maabaho munhu yagalile kezamkanha vihande, kovigola ditwi hamwe na mabambala ya mavuta yake, mkulu wa nhambiko kezavika hana zingodi zikwaka mchanyha ya lupango. 13 Mbali kezasunha na mazi utumbo na migong'ho. Mkulu wa nhambiko iyo kezavikwesa vose na kuvitimbula mchanyha ya lupango, iyo ni nhambiko ya kutimbula kwa moto ili na mnung'ho unogile woumnogeza Mndewa Mulungu.
14 “ ‘One munhu yahamulavila Mndewa Mulungu nhambiko ya kutimbula ya ndege, kolondeka yalave huwa hebu nziwa. 15 Mkulu wa nhambiko kezamgala ndege iyo kuna ulupango, kezabobotola ditwi da ndege iyo na kuditimbula mchanyha ya lupango. Damu ya ndege iyo izakamigwa na kumiziligwa kulubavu lwa ulupango. 16 Tupe jake hamwe na michipilo yake kezavisegeza na kuvasa ubanzi wa ulawilo wa zuwa wa ulupango hoyokwikigwa maivu. 17 Kezamwamha yamabawa na kumbalula, mbali sekeyamkanhe vihande vidi. Maabaho mkulu wa nhambiko kezamtimbula hana ulupango, mchanyha ya zingodi. Iyo ni nhambiko ya kutimbula kwa moto ili na mnung'ho unogile woumnogeza Mndewa Mulungu.