Ruth
Introduction
Dhuwal latju' mägayamirr dhäwu Ruthkalaŋawuy balanyamirriy maḻŋ’thurr ŋunhi gan mari garraṯa dhärran Yitjuralwu bäpurruw ŋunha wiripuwurruŋgal bäpurruwal malaŋuwal wäŋa-Kaynanpuywal. Bala walal gan ŋunhi Yitjuralyuny bäpurruy waṉa-nhirrpara marrtjin ŋurru-ḏawalaŋunhan mala ŋurru-warryunayŋunhan mala miriŋuwnha warryunaraw ga rom-djägamirra mala walalaŋ, dhäŋur nhanukal ŋurru-ḏawalaŋuwal yäkuwal Djatjuwawal. Ga balanyamirriynha ŋayiny Ruthtja maḻŋ’thurr, ŋunhi ŋayiny miyalk beŋur bala bäpurruŋur Mawupŋur, ga märraŋalnydja ŋayi ŋunhi ḏirramuny nhanŋuwuy ŋayi Yitjurayilpuynha bäpurruny. Ga ŋunhi nhanŋu Ruthgu ḏirramuny dhiŋgaŋal, ŋayiny ŋunh Ruthdhuny milkuŋal gan wiripun dhika ŋayaŋu ŋunhi ḏälnha gulyunamiriwnha märr-ŋamathinyawuy / märrkapthunawuy nhanukalaŋuwal dhuwaymirriŋuwnydja ŋäṉḏimirriŋuw, bäydhi ŋayi ŋunhi Yitjurayilnydja bäpurru, ga bulu ŋayi Ruthdhu gan milkuŋal yindi mirithirr märr-ŋamathinyawuy märr-ŋalyunawuy nhanŋu God-Waŋarrwu ŋunhi ŋayi Dharrpal God-Waŋarr Yitjurayilwu bäpurruw. Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur ŋayi ŋuriŋiyiny miyalkthu Ruthdhuny maḻŋ’maram nhanŋuwuy ŋayi yuṯan ḏirramu, yurr ŋayi ŋunhi gurruṯumirr ŋurikiyi ŋurruŋuw dhuway’mirriŋuw nhanukalaŋaw dhiŋganhawuywu. Ga dhuwalatjandhin yarraṯakurr ŋayi ŋunhi Ruthdja nhakun nhanŋu Giŋ-Daybitkuny ŋunhi ŋayi yäku-ḏumurr Ŋurru-ḏawalaŋu Yitjurayilwu.
Ga dhuwali ŋunhi Mala-djarr’yunamirriwnydja mala dhäwu, ŋunhi walal ŋurru-warryunayŋu mala miriŋuw walalaŋgiyingalaŋaw. Ga dhäwuny walalaŋ ŋunhi mirithirr yätjkurr ŋoy-gärrinyamirr ga garraṯa gan dhärran walalaŋ, bili wiripuny walal gan ŋunhi ḏiltji-bilyurr nhanŋu God-Waŋarrwu walalaŋgalaŋaw. Yurr ŋayiny Ruthdhuny milkuŋal wiripu warray ŋoy-ḻayyunamirr dhäwu ga mägayamirr ŋunhi ŋayi gumurryu-märraŋal, bäydhi ŋayi ŋunhi Ruthdja mulkuru balanya yolŋu yaka Djuw-bäpurru. Ŋuriŋi bili yan waŋganydhu romdhu ŋayi ŋunhi Ruthdja waŋgany-manapar walalaŋgal Yitjurayilwalnydja bäpurruwal, ŋunhi ŋayi nhakun Ruth märr-nhirrpanmin nhanukal Yitjurayilwal God-Waŋarrwal.
1
Nayawmi roŋiyinan Bithiliyamlil goŋ-Ruthgalaŋumirra
1.1-22
1-2 Ŋäthil baman’ märr balanyamirriy waluy yurrnha nhakun ŋayi gan Yitjurayilyuny bäpurruy märraŋal nhanŋuwuy ŋayi Buŋgawany Ŋurru-ḏawalaŋuny mala Geŋnhany mala. Ŋunhiyi wäŋa nhakun ŋayi barrakawukthinan bitjarra ŋathamiriwyinan, djaṉarrthinan gan yolŋuny walal mirithinan. Ga ŋunhili gan nhinan yolŋu ḏirramu yäku Yimilik ga bäpurruny nhanŋu malany Yiprath ga nhinanany walal gan ŋunhili wäŋaŋur yäkuŋur Bithiliyam makarrŋurnydja Djuda, bala ŋayiny ŋunhi Yimiliktja ḏirramu ga nhanŋu miyalk Nayawminy ga yothu maṉḏaŋ ḏirramu märrma yäku Malun ga Giliyun marrtjinan balan ga nhinan walal guwarr yan wäŋaraŋal ŋunhal ŋarakaŋur wäŋaŋur yäkuŋur Mawap.
3 Ga ŋunhi walal gan ŋunhiliny wäŋaŋur nhinan, bala ŋayiny ŋunhi Yimiliktja dhiŋgaŋalnha ŋunhiliyiny wäŋaŋur, bala ŋayiny gan Nayawminy goŋ-gänan nhinan, ŋayi ga nhanŋu märrma maṉḏany ḏirramu wakumirriŋu maṉḏany.
4 Ga ŋuriŋiny wakumirriŋuynydja maṉḏa nhanukal Nayawmiwal märraŋal miyalk maṉḏany wäŋa-ŋunhiŋuwuyyin Mawappuynhan maṉḏany, dhuwal maṉḏany yäkuny gam’, Orpa ga Ruth.
Ga yalalaŋumirr märr bäy ŋayi 10-dhuŋgarra djulkthun,
5 bala maṉḏany muka Malun ga Giliyundja dhiŋgaŋal bala ŋayiny Nayawminy gan gänan nhinan dhawaymiriwnha ga wakumiriwnha.
6 Ga yalalaŋumirr märr bala ŋayiny Nayawminydja ŋäkula ŋunhi ŋayi Garrayyuny yan guŋga’yurra, walalany bala yan gurrupara walalany nhanŋuwuy ŋayi Yolŋu-yolŋunhany, manymak ŋathany. Nayawminy ga nhanŋu marrma’ wakumirriny, bala yan garryurra maṉḏany balan Mawaplila.
7 Ga rrambaŋin walal ŋunhi mukul-manydji ŋurruyirryurrnydja marrtjinany roŋiyinany balayiny marrkalil wäŋalil yäkulil Djudalilnydja, yurr gandarrŋurnydja dhukarrŋur,
8 bala ŋayi Nayawminy waŋanan walalany bitjarra “Gatjuy roŋiyin maṉḏa wäŋalila nhumalaŋgiyingal nhuma, ŋaṉḏimirriŋuwala mala ga ŋunhilin banydji gi nhini. Ga ŋarra ga ŋaŋ’thun ŋanya Garraynha, märr ŋayi dhu bitjandhi bili yan nhumalaŋ djäga manymakkum nhakun nhuma gan dhuwal ŋarraku djäga ŋamathaŋal yan ga ŋurikiwurruŋ ŋunhi walal murrmurryurr ŋäthil.
9 Ga wiripuny ŋayi dhu Garrayyu dhukarr-buma nhumalaŋ, märr nhuma dhu buluyi nhakun märram ḏirramuny ga nhina nhuma dhu ga wäŋaŋur manymakkum.” Bala ŋayi yan Nayawminynydja wälkuŋalnha marrtjin walalany bala yan ŋayi djuy’yurra walalany, yurr walalnydja ŋäthinyaminan nhanŋu,
10 ga bitjarr warray waŋan nhanukal gam’, “Yaka! Napurrnydja dhu malthun nhuŋu, balayi nhokalaŋuwal bäpurruwal yolŋuwal.”
11 Ga ŋayiny Nayawminy bitjarr buku-bakmaraŋal, “Yaka yaka, marrkapmirr walal! Nhaku bili nhuma dhu ŋarrakuny malthundja? Ŋula nhuma ga guyaŋa ŋarra dhu bulu märram yothuny mala ḏirramuny muka, märr nhuma dhu märram walalany ḏirramukum?
12 Gatjuy roŋi-ruŋiyin walal wäŋalila, dhuwal ŋarra bilin wuḻgumannha, bäyŋun dhu ŋarra bulu märram ḏirramuny, baydhi ŋunhi ŋarra ga guyaŋa ga gatjpu’yun märranharaw ŋula ḏirramuw dhiyaŋuny bala waluy, ga goḏarrnydja balaŋ ŋarra gurrukuŋun ŋula yothuny ḏirramuny mala,
13 ga nhumany balaŋ ŋunhi weyindhi galkurr walalaŋ, bäy walal balaŋ ŋuthul yindithi ŋunhiwurrnydja ḏirramuwurrnydja djamarrkuḻiny ŋarraku. Ŋunhiyiny nhakun balaŋ gi gulmaraŋun nhumalany ŋula wiripuwurruŋguny ḏirramuw märranharaw. Bäyŋun bay’, gäthu walal marrkapmirr mala, dhuwaliyiny rom mirithirra gumurr-ḏälnha ŋarraku balanyarawyiny nhinanharaw guyaŋanharaw. Bili ŋayiny dhuwal Garraynydja ŋarraku ḏiltji-bilyurra, goŋ-yupthurra ŋarrakal.”
14 Ga balanyapuy ŋänhapuy walal bulu nhakun ŋäthinyamin walalaŋguwuy walal. Bala beŋuryiny ŋayi Orpany dhangir’yurr ga walkuŋal Nayawminy, bala yan marrtjinan. Ga Nayawmiwal nhinan Ruth, ga bilin.
15 Ga ŋayiny Nayawminy bitjarr nhanŋu waŋan Ruthgu gam’, “Nhäŋu ŋathil nhuŋu yapa’mirriŋuny ŋayiny ga ŋunha roŋiyirra nhanukal yolŋu-yulŋuwala ga nhanukalaŋuwal waŋarrwal mala. Gatjuy nheny muka roŋiyi malthurra nhanŋu, nhuma rrambaŋin.
16 Yurr ŋayiny Ruthdja bitjarr warray buku-roŋanmaram, “Yäw, yaka ŋarrany waŋi biyakiyi ganarrthanharaw nhuŋu, ŋarra dhu ŋapa-bilyun nhuŋu ga roŋiyirr. Nhäkurr nhe dhu marrtji ŋarra dhu marrtji, wanhal nhe dhu nhina ŋarra dhu bitjandhi bili nhina. Nhuŋuny yolŋu walal, ŋunhiyiny dhu ŋarrakun yolŋu walal, ga nhuŋuny God-Waŋarr ŋunhiyiny dhu ŋarrakun God-Waŋarr.
17 Wanhal nhe dhu dhiŋgam, ŋarra dhu ŋunhiliyi dhiŋgam. Ga dhuwandja ŋarra ga märr-yuwalknha yan waŋa, yakan dhu ŋula wiripuŋuynydja romdhu litjalany ganaŋ’maram, dhiŋganhamirriynha yan romdhuny. Ga ŋuli balaŋ ŋali dhu barrkuwatjthirrnydja, ŋayiny dhu muŋun Garrayyuny ŋarrany raypirriyunna, ga mirithirra yan dhä-gir’yundja.
18 Bala ŋayiny Nayawminy dhunupan marŋgithinan ŋunhi ŋayiny Ruthdja gan mirithinan djälthin malthunaraw nhanŋu, bala yan ŋayi Nayawminy gulyurra waŋanhaŋur nhanukal.
19 Bala maṉḏa ŋunhi miyalktja maṉḏany Nayawminy ga Ruthdja marrtjinan bala ga-ga-ga-ga bala ŋayathaŋal maṉḏa wäŋa yäku Bithiliyam (mayali ‘Ŋathamirr wäŋa’). Ga ŋunhi maṉḏa ḏuy’yurrnydja ŋunhiliny wäŋaŋur Bithiliyamdja, bala walalnydja ŋunhi bukmaktja yolŋu-yulŋu ŋunhiliny wäŋaŋur ŋayaŋu wiriputhinan maṉḏaŋ, bala marrtjin dhäwu-gänhaminan maṉḏaŋgalaŋawuy, ga waŋganydja miyalk bitjarra waŋan, “Nhä dhuwal yuwalk muka nhe Nayawmi” bitjarr.
20 “Yaka ŋarrany yäku-lakaraŋ Nayawmi. Yanan biyakun yäku-lakaraŋuny ŋarrany ‘Mara’ (mayali ‘gapu gali-miḏirrk’), bili ŋayi Waŋarryu Ŋutu-Ḏälyu ŋarrany ŋayaŋu-midikumar, dhuwal ŋarraku walŋany dhiyaŋuny bala, balanyan nhakun gapu gali-miḏirrk, dhakay-murrkthunan.” Bitjarr ŋayiny Nayawminy waŋan walalaŋ.
21 “Marrtjin ŋarra ganarrthaŋal nhumalany ŋayaŋuy manymak, yurr dhiyaŋuny bala, ŋayi ŋarrany barpuru Garrayyuny roŋanmaraman dhipal, goŋ-waŋaran dhäparŋ’nha. Ga nhakun nhuma ŋarrany ga dhuwal Nayawminy yäku-lakaram? Bilin dhuwal ŋayi Garrayyuny ŋarrany ŋayaŋu-miḏikumarnha, ŋayi muka Waŋarryu Ŋutu-Ḏälyu, dhä-rawakkuŋalnha ŋarrany, ŋurru-wuyknha ŋarra dhuwal bilin gänaŋun balanyan.”
22 Ga roŋiyinany ŋayi ŋunhi Nayawminy beŋura wäŋaŋur yäkuŋur Mawapŋura, yurr goŋ-Ruthkalaŋumirra nhanŋu bamarany’, ŋunhi ŋayiny ŋunhiyiny miyalk Ruthdja beŋuryin Mawappuynha wäŋapuy. Ga ŋayiny ŋunhi Ruthdja buku-gurthapuy miyalk, bili ŋayi gan nhinan nhanukal Nayawmiwal wakumirriŋuwal ŋäthil. Marrtjinany maṉḏa ŋunhi mukul-manydjiny Ruthdja ga Nayawminy beŋur Mawapŋurnydja wäŋaŋur ga bunanany maṉḏa ŋunhiliny Bithiliyamdja wäŋaŋur, balanyamirriynha waluy, ŋurruyirryunamirriynha ŋatha-ŋamakuliyan ŋurukun ŋathaw maŋutjiw yäkuw birraliw, ŋunhi walal ŋuli marrtji gulkthunna, ga lundukuman.