Malobhe gha Mbone ngita chighajhandikwe na
Luka
Ulongolelo
Lilobhe lya Mbone ngita chilijhandikwe na Luka ndi chimo pakate jha itabo ncheche ya lilaghano lihyono ichimulila mambu gha Yecho Kilichitu pakibha pannema pano. Kila chimo kikemwa, “Injili.” Mana jhake “Lilobhe lya Mbone.” Henge ndi itabo ikajhandikwe pajhomwika Yecho Kilichitu, na yenio ndi Matei na Maluku na Luka na helahela Yohane. Nyandikilo jha Luka jha machimulilo jhe panane jha Yecho pakibha pannema pano tugha, helahela akajhandike panane jha mambu gha bhabholwa bha Yecho ghubhatehila pajhomwika na kuyoka kwake. Kitabo chenie ndi kikemwa Mahengo gha Akatenga. Nambo abhii jhe mundo jwamanya chakaka panane jha kukijhandikilwe kitabo chenje na Luka, amu chehemo chikijhandikilwe. Nambo bhando bhubhachomikihe bhajhaketelana kubhehe kikajhandikwe pange chaka cha makome chaba pabhelwika njwe Yecho Kilichitu.
Jwajhandika kitabo chenje akibha jwenio Luka, jwakibha nghanga. Ndela jha majhandikilo ghake na chatumila malobhe ilangiii kubhehe akibha mundo jwachomite. Luka apata kujhandika chakaka panane jha ughome gwa Yecho Kilichitu kwa kuchimulila ngita hela chighapitila bhange bhanomenekehe pubhachoma kitabo chenje, Luka 1:1-3. Luka akibha Uyahude jhe, Kolochai 4:10-14, na akajhandikwe kwa ndela jha bhala bhangabhehe Akayahude bhamanye. Kilebhe chenje kimanyikana hotuhotu palongela ilebhe ya Akayahude, Luka 1:8.
Lilobhe lya Mbone ngita chilijhandikwe na Luka ndi kitabo kiwanana na kitabo cha Matei na Maluku, nhwalo itabo henge uchimulila mambu ghaghala ghala na kwa ndela jhihwanana. Pakate ya itabo henge itato, Kitabo cha Luka ndi cha kanjika uchimulila kwa nkate malobhe gha kubhelukwa kwa Yohane Mbatichajhe. Luka achokolekeya ulekekeho gwa uhakaho chula jha 3:3; na chula jha 11: 4; na chula jha 17:3-4; na chula jha 23: 34; na hele 24:47; majhopelo chula jha 3:21; na chula jha 5:16; na 6:12; na chula jha 11: 1-12; na chula jha 22:32.
Ghughabhii mukitabo
Luka alongela ulongolelo gwa Lilobhe lya Mbone na kuchimulila nhwalo gwa kujhandika, mu chula jha 1:1-4.
Peniya uchimulila kubhelukwa kwa Yecho Kilichitu helahela palenganikiwe kwa nhwalo jha kuhengela bhando, mu chula jha 1: 5; 4-13.
Chehemo ngolongwa jhihighalike jha lilobhe lya mbone, Luka ichimulila lihengo lyatehila Yecho, chakaka ikangacho yatehila na ilebhe yabholita, mu chula jha 4:14-21:38.
Chula ibhele ya kujhomolela chula jha 22 na 24, Luka ichimulila chawila Yecho na kuyoka kwake kuhumii kubhawile.
1
Munahota Teofilu.
Bhando bhamahele bhajhighite ngita chibhahotwila kujhandika mbone malobhe ghighatendika pakate jhito twenga, na bhajhandike malobhe ghibhachimulilwa na bhala bhubhalolita kwa miho ghabhe bhene kuhumii makacho pighatumbukina, na kwa bhala bhibhatangicha malobhe gheniya. Kwa gheniya Makolongwa, na nenga pinyomolila kuhingukiya kwa uchakaka gwake, mwene mbaha ninyandikile na mwenga ngita chighapitila mambu gheniya. Ndehila naha, kupala hele umanye kwa uchakaka mwe mabhene mambu ghoha ghubhammolita.
Kubhelukwa kwa Yohane Mbatichajhe kulongelwa
Machiko gha Helode pakibha munahota nkolongwa jwa ku Yudeya, peniya pakibha na mundo jhumo jwakemitwa Zakaliya jwa kibhogha cha akapiya matambiko cha Abiya. Nhwana mundo Zakaliya liina lyake Elizabete helahela na jwenio ahumila kulukolo lwa mpiya litambiko lwa Halune. Kwa bhoha bhabhele bhabhonekina bhambone na kuhalalicha palonge jha Chapanga kwa kukamuu mbone Malaghalikilo na malobhe ghoha ghakanikiya Chapanga. Nambo bhakibha jhe na mwana, nhwalo Elizabete akibha ntonga, na bhoha bhabhele bhakibha bhaghoime.
Lichiko limo, Zakaliya pakibha mu chamo jhake jha kuhenga lihengo lyake lya kupiya litambiko mu Nyumba jha Chapanga, ngita chibhakayobhalile mpiya litambiko, Zakaliya ajhakuhaghulilwa kwa ndela jha kula kujhingii nkate mu Nyumba jha Bhambo kwa lihengo lya kuhukulukiya ubane. 10 Machiko ghenagha Zakaliya lichaa lya kututukiya ubane pilihikita, bhando bhamahele bhakonganika panja kongo bhanyopita Chapanga. 11 Bhahe, ntumiche jwa kunane kwa Bhambo Chapanga ajhakupwitikilila pwitu Zakalilya mwenio nkate na kujhema lubhoko lwalelo lwa luchangwale lwa kututukiya ubane. 12 Zakaliya panolekiya, ajhakujhoghopa na kilendemo kijhakubhehe twe. 13 Nambo ntumiche jwa kunane kwa Chapanga jhola nganongolila “Ma Zakaliya! Nkotoka kulendema, Chapanga ajhohine kujhopa kwino. Hote nhwana gwino Elizabete napapila mwana munalome, na mabhene namutina liina lyake Yohane. 14 Mabhene ndi nanuluta hake na bhando bhamahele nabhahekelela, kwa nhwalo gwa kubhelukwa kwa mwana jwenio. 15 Hote nabhaha ntumiche nkolongwa palonge jha Bhambo, jwenio nanywe jhe divaye hilu ughembe. Nalongochwa na Uhuke gwa Chapanga kuhumii mulutumbo lwa majhe mundo. 16 Helahela nalongocha bhando bhamahele bhu ku Ichilahele, kumujhiii Bhambo Chapanga gwabhe, 17 nanongolela Bhambo, kongo abhii na likakala na uhuke ngita gwa Eliya jwakibha nnondole jwa Chapanga. Naighalambula miojho jha katate jhaholelele yana yabhe na kwatenda bhibhankana Chapanga bhabhehe na mawacho ghambone gha kunyekete Chapanga.”
18 Zakaliya pakonyita ntumiche jwa kunane kwa Chapanga, “Kilebhe cheneche nakimanyikana bhole kongo ne na nhwana gwango tughogholwike?”
19 Ntumiche jwa kunane kwa Chapanga panyangwila, “Liina lyango na Gabuliele, jhunijhema palonge jha Chapanga andumite kwino mwenga, nipwepwele lilobhe lya mbone leno. 20 Nambo ngoheno nahuighalika nuu changalonge, ade lichiko lya pighapala kupitii mambu gheniya, nhwalo gwangajheketela malobhe ghango ghighapala kuhengeka kwa machiko ghake.”
21 Machiko ghenagha bhando bhibhanendelila panja Zakaliya, bhatehila kukangacha kwa kutamikiya naha mu Nyumba jha Chapanga. 22 Bhahe, Papitita panja, Zakaliya ahotwila ndeka kulonge nabho. Ajhake bhala bhakamanye kibhii chakiwene mwenio kuhumii kwa Chapanga. Nhwalo gwangalongela, ndi alongila kwa kulaha mabhoko.
23 Machiko ghake ghakuhenga mahengo mu Nyumba jha Chapanga, pighajhomokila abhujhita kajhake. 24 Bhahe, machiko ghandina pighapetita, nhwana mundo Elizabete jhola ajhakubhehe na ndumbo. Ajhakughongela kwa miyehe nhwano, kongo apipikiya totolo kajhake. 25 Kongo Elizabete alongila, “Bhambo anolokiye na andangatile, na ngohe amohite hone jhango pamiho jha bhando!”
Kubhelukwa kwa Yecho kulongelwa
26 Pamwehe gwa chita gwa ndumbo jhake Elizabete, Chapanga ajhakuntuma ntumiche gwake jwa kunane jwankemitwa Gabuliele ajhende kubomane jha ku Nachalete jhibhii ku kilambo chuku Galilaya. 27 Kwa nchikana jhumo jwangakongana na munalome jwakemitwa Maliya, jwenio apalwa kutolelwa na mundo jhumo liina lyake Uchupo, jwahumii mulukolo lwa Daude. 28 Bhahe, ntumiche jwa kunane kwa Bhambo Chapanga jhola ajhakuhika kwa Maliya na kunyambucha, “Mwenga jhunangiwe umbone na Chapanga na antwelii mota hake!”
29 Papalapala Maliya pajhohina malobhe gheniya, ajhakuhechuka hake na ahololila chakumwojho, nhwalo gwa nike anyambwiche naha? 30 Ntumiche jwa kunane kwa Chapanga, ajhakunyanguu, “Maliya nkotoka kujhoghopa, Chapanga anangiye umbone gwake. 31 Mwenga nanng'egha ndumbo, na kupapa mwana munalome na mabhene namutina liina lyake Yecho. 32 Jwenio nabhaha nkolongwa, hote nakemwa Mwana jwa Chapanga, na Bhambo Chapanga chantenda kubhehe munahota nkolongwa, ngita chabhii munahota nkolongwa hoko mundo Daude. 33 Hote jwenio nabhaha ndi munahota nkolongwa jwa kibheleko cha Yakobu kwa machiko ghoha, na unahota nkolongwa gwake ghangapeta!”
34 Bhahe, Maliya ajhakunobholela ntumiche jwa Chapanga jhola, “Ghenagha naghatendeka bhole, na nenga ninakongana jhe na munalome?”
35 Ntumiche jwa kunane kwa Chapanga ajhakunyanguu, “Uhuke gwa Chapanga nahulukiya panane jhino, na uhotolo gwa Chapanga Nkolongwa naghuyekelela. Nhwalo Mwana jwenio jwapalwa kubhelukwa, nakemwa mwana jwa Jwanyahinyahi, Mwana jwa Chapanga. 36 Dola nnongo gwino Elizabete abhii na ndumbo mughogholo gwake, na ngohe ndumbo jhake itamii mu mwehe gwa chita, jwenio jwamanyikina na bhando ntonga. 37 Nhwalo kibhii ndeka chikilimba kwa Chapanga.”
38 Maliya ngalongila, “Nanjino natumiche jwa Bhambo, nijhopa undendele ngita chimulonge.” Peniya ntumiche jhola ajhakukibhokela.
Maliya ityangii Elizabete
39 Ghakapetite ndeka machiko ghamahele, Maliya ajhakutenda mwanja gwa kubhutuka gwa kujhenda ku kilambo cha kubomane jhibhii kwiitombe yaku Yudeya. 40 Pahikita kwenio, ajhakuhikila munyumba jha Zakaliya na kunyambucha Elizabete. 41 Elizabete pajhohina tu Maliya inyambucha, kamwana kamulutumbo lwa Elizabete kajhakuomba, na kongo Elizabete atwelii Uhuke gwa Chapanga twe, 42 alongila kunonoho, “Nkwete mota Elizabete kupeta akakeghe bhoha, na jwenio jhumumpala kumpapa hele jhuna mota! 43 Nenga njochite kilebhe ghane, hilu majhe gwa Bhambo gwango kuhika kulebhata palubhanja lwango pano? 44 Nanjino ninnobholele, pinyohina lilobhe lino punyambwicha pala, king'enya cha mulutumbo lwango kijhakuomba kwa kuhangana. 45 Chapanga ampekiye mota mwenga nhwalo nnyeketii malobhe ghala ghimilongolelwa na Bhambo kubhehe naghatendeka!”
Maliya inomba Chapanga kwa nhwambo
46 Maliya ngajhembita,
“Mwojho gwango unnomba Bhambo,
47 na uhuke gwango gwihanganii Bhambo, nhwalo ndi nkomboche gwango.
48 Nhwalo anolokiye nenga natumiche jwake jwangaloka!
Kuhumii ngohe ibheleko yoha naingema jhumbekiwe mota na Chapanga,
49 nhwalo nabhajhoha ilebhe henge yandendile nenga Chapanga ikolongwa, na jwenio liina lyake ndi Nyahinyahi.
50 Ulangii kiya jhake kwa bhando bhibhabhii na kiholo na jwenie,
kuhumii kibheleko ade kibheleko,
51 na ulangii makakala ghake kwa kuhenga makolongwa,
na ubhapechangana bhibhaloka mimwojho jhabhe.
52 Abhahululwiye akanahota akakolongwa bhina makakala kuhumii mu igoda yabhe ya ulongoche,
na kwabhatondobheya bhangaloka.
53 Abhalicha bhina njala, kwa ilebhe yambone,
na bhibhabhii na ilebhe yamahele abhabhengite mabhoko matopo.
54 Atangatii ntumiche gwake Ichilahele,
kwa kuikomboka kiya jhake,
55 ngita chabhalongolila akahoko bhito
Ulahimo na kibheleko chake, kwa machiko ghoha ghangapeta!”
56 Maliya akatamite kwenio ukajha kwa Elizabete ibhandikii miyehe mitato, peniya ndi pabhujhita ukajhake.
Kubhelukwa kwa Yohane Mbatichajhe
57 Pighabhandikila machiko gha kupapa gha Elizabete, ajhakupapa mwana munalome. 58 Bhando bhibhabhii pahina jhake na akalongo mundo bhoha pibhajhohina Bhambo antendii ilebhe ikolonga Elizabete, bhoha bhajhakuhanganila pamonga na jwenio.
59 Lichiko lya nane bhakahikite kunyingii jando mwana, na bhapata kuntina liina lya Zakaliya, liina lya tate mundo. 60 Nambo majhe mundo ajhakulonge, “Mbahi ndeka! Jweniojho mukema Yohane.”
61 Bhene bhajhakunongolela, “Mulukolo lwake, abhii jhe mundo jwakemwa liina ngita lyenio!” 62 Bhahe, bhajhakukonya tate mundo kwa kulaha mabhoko, bhamanye apala kuntina liina ghane.
63 Zakaliya ajhakujhopa lijhola lya kujhandikila, ajhakujhandika, “Jhonjone liina lyake Yohane.” Bhando bhoha bhajhakuhechuka! 64 Papalapala Zakaliya ajhakutumbuu kulonge kabhele, ajhakutumbuu kunomba Chapanga. 65 Peniya kila mundo jwakibhanako ajhakubhehe na bhoghohe, malobhe gheniya ghoha ghajhakuchobhela mu kilambo choha cha mwitombe yaku Yudeya. 66 Bhahe, bhando bhoha pibhajhohina ilebhe ipitile kwenioko, bhajhakuholelela chakumwojho na kukikonya, “Bho, mwana hojho apala kubhehe bhole?” Nhwalo gwa makakala gha Bhambo ghakibha pamonga na jwenio.
Nhwambo gwa Zakaliya gwa kunnomba Chapanga
67 Zakaliya tate gwake Yohane, ajhakutwelela Uhuke gwa Chapanga, na jwenio ajhakutumbuu kulonge kwa ulondole.
68 “Alumbililwe Bhambo, Chapanga jwa ku Ichilahele!
Kwa nhwalo ahikite kwatangatila bhando bhake na kwakombola.
69 Atuleti Nkomboche jhuna makakala,
kuhumii muchokolo gwa Daude ntumiche mundo,
70 na ngita chalongila makacho, kupete kwa akalondole bhake bha nyahinyahi.
71 Natukombola kuhumii mu mabhoko gha akamakoko bhito,
na kutubhoha mu mabhoko gha bhando bhoha bhibhituchimwa.
72 Akalongii nabhabhonela kiya akahoko bhito,
na abhii kulikomboka lilaghano lya nyahinyahi.
73 Akanapanikiye tate gwito Ulahimo, kubhehe natutangatila twenga,
74 tughombokoke kuhumii mu mabhoko gha akamakoko bhito,
na tunhengele lihengo Chapanga changapwelela.
75 Kongo tubhii bhaumbone palonge jhake na kuhenga ghighanhalalila Chapanga,
kwa machiko ghoha gha ughome gwito.
 
76 Mwanango jhonjo, nakemwa nnondole jwa Chapanga Nkolongwa,
kongo namunongolela Bhambo,
kunenganikiya lukwalo lwake, kunenganikiya ndela jhake,
77 na kwatangachii bhando bhoha nabhaghombokoka,
kwa kulekekewa uhakaho gwabhe.
78 Chapanga gwito jwaumbone na jhuna kiya ngolongwa,
natumulikila lilangamule lyake lya ughombokeko kuhumii kunane,
79 na kwamulikila bhoha ndaa bhibhabhii mulubhendo lwa kuwe kwabhe,
na kutulongoya matyangilo ghito muughome gwa uteeke.”
80 Peniya mwana jhola ajhakuchocha kuyoloka, na kukangamala makakala gha uhuke. Akibha atamita kunjenga ade lichiko lela pakilangiya pamiho jha bhando bhu ku Ichilahele.