17
Paul Benbukkabukkani Bininj Kore Kunred Thessalonica
Acts 17:1-9
Wanjh Paul dja Silas benedjalley benebebmeng kore kunred bolkngeyyoy Amphipolis dja kubadbolkbuyika bolkngeyyoy Apollonia. Wanjh yerrekah kunu benebalbebmeng kore kunred bolkngeyyoy Thessalonica. Bininj nawu Jews birrihni dja birrikarrmi kunrurrk synagogue bedberre manbu yiwarrudjkenh. 2-3 Wanjh Paul wam ngimeng kumekbe synagogue. Kaluk Paul nungka munguyh djalngimi kurukkwern kore synagogue manbu birrikarrmi kore kunred kubolkbubuyika rowk. Bu kumekbe ngimeng nungka benbengdayhkeng dja birridangwerreni nawu Jews bininj benhmarnekarreyolyolmi kore mankarre yingkihyoy kerrngehkenhni bimbuyindanj. Bu nungka wanjh djandi danjbikni birridangwerreni dja benbengdayhkeng kore Bible kabimulewan nawu Messiah*. Bu nungka wanjh benmarnekarreyolyolmeng ba bu kabirriwernburrbun bu nawu Messiah djakbekkang, dja yawoyhmimbiminj.
Wanjh benmarneyimeng bedberre, “Nanihnjanu nawu bininj ngaye ngayolyolme kangeyyo Jesus, nungka wanjh nawu Messiah.” Yikahwi bininj nawu Jews birriwoybukwong Paul kore benmarnemulewani, wanjh bedda birriraworrinj Paul dja Silas. Kumekbe kunred birrihni birribadbuyika bininj nawu minj bedda Jews, dja yikahwi bedda warridj birridjalwoybukwoni God. Birrimekbe nawu birriwern, dja mak birriwern daluk nawu birrikukenni birriwoybukwoni warridj.
Yikahwi birribuyika nawu Jews minj birriwoybukwoyi Jesus dja wanjh birrinjirrhmiwoni nawu Paul dja mak birrinjilngwarreminj bu bindinang birribuyika birrimunkekadjungi Paul. Wanjh bindimey bininj nawu birriwarreni, dja bindidjarrkmirndemornnameng kukudjiwi bu birrikayhmirey. Wanjh bindimarnbom birriwern bininj birrinjilngwarreminj nawu kumekbe kunred birrihni, dja birrirlobmeng kore kunrurrk nuye nakudji namak bininj nawu ngeyyoy Jason. Bedda birridjareni bindingalkeyi bu bindimbebkemeninj Paul dja Silas ba bu kabindiwelengname kuberrk kore bininj birrihni nawu birrimirndewernni.
6-7 Bininj minj bedda bindingalkemeninj kumekbe kururrk. Wanjh nungka Jason dja mak nawu birridangerrinj kore Jesus kumekbe birrihni, wanjh bindimdorrorrkeng dja bindikurrmeng kore bininj nawu kabirriwohrnan kunred kumekke. Wanjh birridjalkayhmeng, birriyimeng, “Paul dja Silas bedda kabenemarnbumarnbun kunyid kore kunred kubolkwarlah kubolkbubuyika. Dja bedda benemwam kondanjkunu bu nanihnjanu Jason benbenemkimey berrewoneng. Bedda kabenebakke mankarre nuye nawu Caesar. Dja bedda kabenemulewan bu yimankek nabuyika king kawohrnan nawu kangeyyo Jesus.” Birridjalwern bininj dja mak nawu birriwohrnawohrnani bedda birrinjilngwarrehwarreminj bu birribekkang kuninjkunu kunwok. Wanjh bedda bindikukyirrurrkmey kunwardde nawu Jason dja mak nawu birridjarrkdi kumekbe dja wanjh kumekbe bindibawong bu bindimunkeweng birriwam.
Paul Dja Silas Benewam Kore Kunred Beroea
Acts 17:10-15
10 Kaluk kunmekbeni balyimerranj kukakni wanjh nawu birridangerrinj kore Jesus bedda bindimunkeweng Paul dja Silas. Bu benewam kore kunred bolkngeyyoy Beroea. Bu kumekbe benebolkmey wanjh benebaldjalngimeng kore kunrurrk synagogue manbu Jews bedberre. 11 Nawu Jews bininj birrihni kore Beroea birridjalmayalimakni, minj bedda birrirohrokniwirrinj nawu bininj birrihni kore kunred Thessalonica, bu bedda wanjh birridjareni bindiwokbekkayi Paul dja Silas. Bedda bindibekkani mardabbabba duninjh bu birrikunibimnani kore djurra bimbuyindanj bu woybukkih kore bindihmarnemulewani bedberre. 12 Wanjh nanihnjanu nawu birriwern Jews bininj birriwoybukwong Jesus. Dja mak yikahwi bininj dja birrikukenni daluk nawu minj Jews birriniwirrinj wanjh bedda birridjarrkwoybukwong Jesus Christ.
13 Wanjh Jews bininj nawu minj birriwoybukwoyi Jesus, nawu birrihni kunred Thessalonica wanjh bindiwobekkang bu Paul benhmarneyolyolmi God nuye kunwok kore kunred Beroea. Wanjh bedda birriwam birribebmeng Beroea bu wanjh kunyid bindimarnemarnbom nawu birrimirndewern bininj kumekbe. Dja mak bindimarnbom bininj birriyidduy duninjh. 14 Wanjh nawu birridangerrinj kore Jesus djalwerrkni birriyikoluy Paul dja birrimunkeweng wam kore kurruladid. Dja nawu Silas dja Timothy wanjh bedda beneyerrkang kumekbe kunred Beroea. 15 Wanjh bininj nawu birribebkeng Paul kore Bereabeh, wanjh birridjarrkwam djarreh kore kunredbuyika kabolkngeyyo Athens. Bu kumekbe bedda birribolkmey, wanjh Paul benmarneyimeng, “Ngurridurnden dja ngurrbenbenemarneyimen Silas dja Timothy bu ngadjare kabenemre werrk.” Wanjh Paul benbenemunkeweng bu benebolkbawong Athens.
Paul Wanjh Benmarneyolyolmi Kore Kunredkimuk Athens
Acts 17:16-34
16 Wanjh Paul kumekbe benbenemadbuni Silas dja Timothy. Wanjh nungka bolknabolknani kumekbe kore kubolkkimuk dja nang nawern nawu yehyeng idols birrimarneboddangeni bu birrimarnedi yiwarrudj. Wanjh nungka djalwernhnjilngwarreminj duninjh bu bennani kumekbe birrikurduyimi. 17 Wanjh nungka wam ngimeng kore Jews bedberre synagogue dja birridangwerrinj nawu Jews dja mak bininj nawu minj Jews nawu birrimarneboddangeni nawu God. Nungka munguyh djalrey kuberrk kore birriweykani yehyeng dja birridjaldangwerreni bininj nawu kumekbe birrihni.
18 Kumekbe birrihni kunred yikahwi bininj nawu birringeyyoy Epicureans dja mak birribuyika nawu birringeyyoy Stoics. Nawu bedda birridjaldjareni birridjalburrbuyi kunbubuyika kunwern bu djalbedman. Wanjh nanihnjanu bininj birringalkerrinj Paul dja birridedjingmey birridangwerrinj nungka dorrengh. Yikahwi birriyimeng, “Nahni nawu wokwern njale kahmulewan kore kahyolyohyolyolme?” Yika nawu birriyimeng, “Kunubewu nungka kayolyolme nabubuyika gods nawu kunredbubuyikabeh.” Bedda kuninjkunu birriyimeng dja birribekkani Paul benmarnemulewani bu Jesuskenh dja mak bu nungka dolkkang kore kundowikenh.
19 Wanjh birrimey Paul dja birrikang kore birrimirndemornnamerrenikenh bolkngeyyoy Areopagus. Wanjh bedda birridjawam, “Kanmarneyimen ngadberre bu kuhni kunkerrnge kore yibenhbukkabukkan. 20 Ngudda kuhni yibenhmarneyolyolmi kore kundjalkerrnge duninjh kunwok, dja ngad ngarridjare ngarrikarreburrbun.”
21 Kaluk birriwern bininj nawu birrimdolkkang kubolkbubuyikabeh birriwam birriyerrkani munguyh kore Athens. Bedda dja mak bininj nawu birriyingkihni kumekbe wanjh birridjaldjareni birridjalmarneyolyolmerreni munguyh bu birriwokbekkarreni kore kunkerrngehkenh kunwok kumbebmeng bedberre. Kunmekbekenh kunu birridjareni birribekkayi nawu Paul.
22 Wanjh Paul dolkkang danginj kubulkayh bedberre bininj nawu birrimirndemornnamerrinj kore birribolkngeybom Areopagus, wanjh benmarneyimeng, “Ngudda nawu binihbininj ngurrikang Athens, ngaye bengkan ngudberre bu ngudda munguyh ngurriburrbun gods ngudberre. 23 Bu ngaye ngawohrey kondanjkunu kururrkwern, wanjh ngahnaninani ngudberre nawu idols ngurrimarneboddangen. Dja mak nganang manwarddebalabbala kahyo kore mayh ngurribun bu ngurrikarrme yiwarrudj. Dja mak nganang warddebimbuyindi kore kayime, KONDANJKUNU WANJH KARRIMARNEDI GOD NAWU MINJ KARRIKUKBURRBUN. Dja wanjh ngaye ngayolyolme ngudberre naninjnanu God nawu ngudda ngurrimarneboddan dja minj ngurriwernhkukburrbun.
24 Wanjh nanihnjanu God nungka marnbom yehyeng rowk nawu kondanjkunu kurorrewaken. Nungka wanjh kadjalwohrnan rowk kore kaddum dja kurorre. Nungka minj kahyo kore bininj kabirrirurrkmarnbun kunbidwi bedberre. 25 Minj mak bininj kabirriwon yehyeng dja minj kabirribidyikarrme. Nungka minj kadjare rowk nawu ngad karrikarrme. Kaluk nungandeleng kabenngolekwon dja kabendarrkidwon bininj dja mak mayh rowk.
26 Nungka bimarnbom nakudji nawu nayungkih duninjh bininj, dja bimarnbom namekbe nawu nadjalkudji bininj bu yimerranj birriwarlahkenh bininj rowk dja wanjh kanbebbehkurrmekurrmeng kore kubolkbubuyika rowk kore kondah kurorre karriwarlahminj. Dja mak God nungan bolkdjarrngbuni kore kandibebbehkurrmeng, dja mak karremarnbom bu baleh kayime karridarrkiddi dja kore karriyirrowenkenh. 27 Nungka kuninjkunu kurduyimeng rowk ba bu bininj kabirridjalyawam kaluk bedmandeleng wardi kabirribidyirriyo nuye. Dja ngaleng nungka wanjh darnkih karrarndi kadberre.
28 Ngudda ngurriburrbun nawu bininj ngudmandeleng yimeng, ‘Ngad karridanginj dja karriwohre dja karridi kore God nungan nuye kundarrkid.’ Dja mak ngurriburrbun birribadbuyika bininj ngudberre nawu birrikarremarnbuni mankarre kore ngurriwayinikenh, bu birriyingkihbimbuni ngudberre, ‘Ngad nawu karriwarlahkenh rowk karribebeywurd nuye God.’
29 Mah wanjh. Bu ngad karribebeywurd nuye God, wanjh kunukka yuwn mak karriburrbun kore kunbubuyika nuye. Kaluk God, nakka minj marnbuyindangimeninj kore bininj kabirriburrbun bu kabirridjare kabirrimarnbunbeh nawu yiman gold dja silver dja mak kunwardde. 30 Bu kunkareni minj bininj birriburrbuyi God, dja kunekkekenh minj nungka mak benwelengnameninj. Dja wanjh bolkkime nungka kadjare bininj rowk, nawu kabirrihni kubolkbubuyika rowk bu kabirrikangemulewarren dja kabirrikangeborledkerren kore nungka nuye. 31 Dja mak nungka yingkihkarremarnbom bu kunbarnangarrakudji kore kabimunkewe nakudji bininj nawu korroko nungan bidjarrngbom. Kaluk namekbe bininj kabendjadme birrimirndewarlahkenh bininj rowk kore mandjad duninjh. God korroko birrolkkayhweng namekbe bininj kore kundowikenh kukyoy, ba bu karriwern bininj karriburrbun bu woybukkih namekbe bininj wanjh nawu God bidjarrngbom.” Wanjh kuninjkunu Paul benmarneyimeng.
32 Bu bedda birriwokbekkang Paul benmarnemulewani bu yawoyhmimbiminjbeh, wanjh yikahwi birrikukdjekmiwong Paul. Dja mak yikahwi birribadbuyika birrimarneyimeng, “Kaluk kanyawoyhmarneyolyolme ngadberre yerrekah.” 33 Wanjh Paul benbawong kore birrimirnderri. 34 Yikahwi nawu bininj birriraworrinj Paul dja birriwoybukwoni Jesus. Nakudji bininj nawu biwoykbukwong Jesus, wanjh ngeyyoy Dionysius, nawu birridjarrkdi bininj nawu Areopagus birrimirnderri. Dja mak ngalkudji daluk ngeyyoy Damaris. Dja mak yikahwi birribadbuyika bininj dja daluk birriwoybukwong Jesus.
* 17:2-3 Paul yimeng “Messiah” dja kangeyrohrok “nawu Christ”. 17:25 Ngurrina kore 1 Kings 8:27; Isaiah 42:5