Ntandiliko
Ulongoledi wa chitabu cha Ntandiliko
Chitabu achino kwa Chiswahili chìchemwa Mwanzo na kwa Chimakonde chìchemwa “Ntandiliko,” na chitabu achino njo chitandi cha Lilailano lya Kala. Kwa luga yake ya asili ya Chieblaniya ya chitabu achino chìtandilike na malove alano, “Anepo patandi.” Chitabu achino chìtulanguja namuna chivitandilike vitukutuku vyammalele, na namuna Nnungu chatandilihije uloongo wa kuva pamo na vanu. Vatalamu vanji va Bibiliya va maduvano vàtenda kuva chitabu achino chílembwije na Musa, uchocho álembile na vitabu vinji, yani chitabu cha Kuuka na chitabu cha Valawi na chitabu cha Isabu, na chitabu cha Makumbusho la Sheliya, na ìnahululika kuva vitabu anevyo vílembwije mmyaka fulani kutandikila mmwaka wa 1,300 mpaka wa 1,400 K.K. (Kilisto akànambivelekwa).
Chitabu cha Ntandiliko chìumbele habali muhimu namene divayangâta vanu kwelewa vitabu vinji vyammalele vya M'bibiliya, ikàva vya Nnilailano lya Kala au Lyahambi. Chitabu cha Ntandiliko chìtulanguja namuna sambi chiinjidile pachilambo, na umuhimu wa kwida kwa Mpohi wa vanu vammalele. Uchocho, chitabu achino chìuhunukula mpango wa Nnungu wa kuvapoha vanu. Chinu anecho chìnahululika kumaikana kuhalokana na unabii ntandi ulaûja kunnyamba Yesu (Ntandiliko 3:15), na kuhalokana na ahadi ya Nnungu kwa Iblahimu ya kuvibaliki vilambo vyammalele vivêle pachilambo (Ntandiliko 12:3).
Uinjipihi wa chitabu cha Ntandiliko
1. Sula ya 1 na ya 2, Nnungu àumba chilambo, na àmmumba Adamu na Hawa.
2. Sula ya 3 mpaka ya 5, dìmwelesija Adamu na Hawa, na kwamba sambi yao na kwamba chiveleko chao.
3. Sula ya 6 mpaka ya 9, dìmwelesija Nuhu, na kwamba habali dya alila livambwe likulu.
4. Sula ya 10 na 11, dìelesa kwamba mambo lanahumidile ching'ati chipindi cha Nuhu na chipindi cha Iblahimu, pamo na habali dya nnala wa Babeli.
5. Sula ya 12 mpaka ya 50, dìmwelesija Iblahimu, familiya yake na ntandiliko wa chilambo cha Isilaeli.
a. Maisha langa Iblahimu na Sala n'jawe, làeleswa musula ya 12 mpaka 25.
b. Maisha langa Isaka na Labeka n'jawe, làeleswa musula ya 21 mpaka 28, na habali dya kuhwa kwanga Isaka, làeleswa musula ya 35.
c. Maisha langa Yakobo na Esau, vana vanga Isaka, làeleswa musula ya 25 mpaka ya 50.
d. Sula ya 37 mpaka ya 50, dìumbele habali dya mwana wa Yakobo wanantamwije namene, na namuna chajuhijwe kuva ntawala fulani wa chilambo cha Misili.
1
Kutandilika kwa chitabu cha Ntandiliko
1 Anepo patandi, Nnungu áumbile kumahunde na chilambo.
2 Chilambo nanga pachinavele na liumbo na chívele chihi nanga chinu. Chilambo chíhunikwije na medi lohe namene na lupi ludimbîje pii, na Umumu wa Nnungu nkuva avèlè muha medi.
3 Nnungu nkuhaula kuchidoni, “Pààve nng'anji!” Nng'anji nkupwawa.
4 Nnungu nkwona kuva anewo nng'anji nni chinu chambone. Anepo Nnungu nkuhapulanya nng'anji na lupi.
5 Nnungu nkuuchema nng'anji “Muhi,” na lupi nkuluchema “Chilo.” Bahi nkuva muhi, na nkuva chilo. Na anelyo lyávele liduva litandi.
6 Nnungu nkuchidoni, “Pààve na nafasi ching'ati medi. Nafasi aneyo ilayavanye medi mibali mivili, yani muha na pahi.”
7 Bahi nkuva muchi chahawile. Nnungu nkuvika nafasi ya kulayavanya medi lavêle muha na medi lavêle pahi.
8 Nnungu nkuichema aneyo nafasi, “Kumahunde.” Bahi nkuva muhi, na nkuva chilo. Na anelyo lyávele liduva lyavili.
9 Nnungu nkuchidoni, “Medi lavêle pahi lalilopolele pamo, uchinga paonekane pachinu pakávele medi.” Bahi nkuva muchi chahawile.
10 Nnungu nkupachema pachinu pakávele medi “Chilambo,” na muchinu amula mulopokedile medi nkumuchema “Dibahali.” Bahi Nnungu nkwona kuva anecho chachitendile nni chinu chambone.
11 Bahi Nnungu nkuhaula kuchidoni, “Chilambo chimeje kila aina ya mimea, mimea ivêle na dimbeyu, na milandi îpa vihepo vivêle na dimbeyu dya namuna yake.” Bahi nkuva muchi chahawile.
12 Chilambo nkumeja mimea ivêle na dimbeyu dya namuna yake, na milandi îpa vihepo vivêle na dimbeyu dya namuna yake. Bahi Nnungu nkwona kuva anecho chachitendile nni chinu chambone.
13 Bahi nkuva muhi, na nkuva chilo. Na anelyo lyávele liduva lyatatu.
14 Nnungu nkuchidoni, “Kumahunde kùùve na ming'anje uchinga ihapulanye chilo na muhi. Ming'anje uyoyo ììve vimaiho vya kulanguja mahiku, na maduva na vyaka,
15 na ming'anje aneyo ivale aneko kumahunde uchinga ilangajije pachilambo.” Bahi nkuva muchi chahawile.
16 Nnungu nkujuha ming'anje mivili mikulungwa, aula nng'anje nkulu namene ulangaje muhi na aula n'joko ulangaje chilo. Uchocho, Nnungu nkujuha na dinondwa.
17 Nnungu nkuivika aneyo ming'anje kumahunde uchinga ilangaje pachilambo,
18 ilangaje chilo na muhi na kuhapulanya nng'anje na lupi. Bahi Nnungu nkwona kuva anecho chachitendile nni chinu chambone.
19 Bahi nkuva muhi, na nkuva chilo. Na anelyo lyávele liduva lya ncheche.
20 Nnungu nkuchidoni, “Mmedi muumbale makuwa la viumbe vyomi, na vyuni viuluke kumahunde.”
21 Bahi Nnungu nkuvaumba anyama vakulu namene va m'bahali na aina dyammalele dya viumbe vyomi viônga mmedi. Uchocho, nkuumba na aina dyammalele dya vyuni. Bahi Nnungu nkwona kuva anecho chachitendile nni chinu chambone.
22 Nnungu nkuvibaliki wachidoni, “Velekana, na kuyenjejeka. Viumbe vya m'bahali viumbale m'bahali, na vyuni viyenjejeke pachilambo.”
23 Bahi nkuva muhi, na nkuva chilo. Na anelyo lyávele liduva lya nnyano.
24 Nnungu nkuchidoni, “Chilambo chììve na aina dyammalele dya viumbe vivêle na umi, yani anyama va kulangwa na va munnyitu na vakoko.” Bahi nkuva muchi chahawile.
25 Nnungu nkuumba kila aina ya anyama va kulangwa na va munnyitu na vakoko. Bahi Nnungu nkwona kuva anecho chachitendile nni chinu chambone.
26 Anepo Nnungu nkuchidoni, “Tummumbe munu kwa nfano wetu, alandane na hwetu uchinga atawale dihomba dya m'bahali na vyuni viulûka kumahunde na anyama vammalele va kulangwa na anyama vammalele va munnyitu na vakoko vammalele va pachilambo.”
27 Bahi Nnungu nkummumba munu kwa nfano wake. Kwa nfano wake mwene Nnungu ámmumbile nnume na mmahe.
28 Nnungu nkuvabaliki wavahaulila kuchidoni, “Velekana na muyenjejeke, muumbale pachilambo na kuchitawala. Uchocho, muvatawale ahomba va m'bahali, na vyuni viulûka kumahunde na kila chiumbe chivêle na umi chiônga pachilambo.”
29 Anepo Nnungu nkuchidoni, “Lola, nangu nìmwing'anga kila mmea wa pachilambo uvêle na dimbeyu, na kila nnandi ûpa vihepo vivêle na dimbeyu uchinga vììve chakulya chenu.
30 Na anevo anyama vammalele va nchilambo, na vyuni vyammalele viulûka kumahunde, na viumbe vyammalele viônga pachilambo, yani kila chiumbe chivêle na umi, chakulya chavo chìmbekuva mahamba lammalele la mimea.” Bahi nkuva muchi chahawile.
31 Bahi Nnungu nkuvilola vyammalele vyaviumbele, nkwona kuva kila chinu chachitendile nni chambone namene. Bahi nkuva muhi, na nkuva chilo. Na anelyo lyávele liduva lya sita.