10
Jesus inininy monmon wu arrarrkpi la warramumpik pata kawani kawuntuma la wemin marrik awunparutpay la wemin
(Matthew 19:1-12; Luke 16:18)
Malany Jesus annyarutpan wakapa ta kunak la yuran ta kunak ngaw Judea la muj aniwukpirl wurrkaraga ta wumawurr ngaw Jordan. Malany wakapa amalkpanyka nuyu napulurrumpi pata arrarrkpi. Wakapa Jesus ininnyang monmon pu kapin tuka yurakan iminang la ininnyang monmon pu.
Malany yara pata Jew arrarrkpi pata awukenang ta wulatpiyi awk wu pata Pharisees awuranka wakapa tuka Jesus. Malany wenat angkumiyarmangung iwulagarruni tuka iwulakajpuni. La aminy nuyu, “Kurlingka nungmalal ja arrarrkpi ta innyarutpay jita kawani la innyilangakay inying?”
Jesus iminy, “Kunuka ta Moses animirrawung ta wulatpiyi tuka God nuyu ja jurra?”
Malany Jew pata awukenang ta wulatpiyi awk aminy, “Moses animirrawung nungmalal ja arrarrkpi inyarutpay jita kawani. Nakapa ja arrarrkpi animirrawu tuka jurra annyutpay ta inypannyarutpa jita awaning. Yanat inypannyun ja jurra la inypanilangaka inypana.”
Jesus iminy pu, “Moses animirrawung ta wulatpiyi iminy nungpakapa murnin nuwurri ta arrarrkpi kurrungmajput mata larlngalk nuwurru la marrik muj kurralyung nuyu ja God. La God nuyu ja jurra kimin ngarrurru God ininguliny ilinyjinyut imun la muj arrarrkpi la warramumpik awuninguliny. La kimin ngarrurru ta arrarrkpi la warramumpik ta awuntanarutpa pata mayakpu la nigi la inypanima la yamin. La marrik muj wenat ngarrkarrk makiny. Kapin kayirrk wenatapa werakap ta wingijalk tuka kinyima la yamin. Kurrungayanti kurrungpawurrun tuka God ja kawuningula kawunimirtujpa arakapju parang, malany marrik muj nganti awunnyartpirray.”
10 Warrwak la Jesus la pata awarrangung rtil wiyu nuyu amurnanganiny parak tuka kurrampalk la iwulakajpung angkumiyarmangung ininyang monmon mira wu.
11 Malany Jesus iminy pu, “Kapin ja arrarrkpi kinyarutpa la yamin la kinyima ninyara jita warramumpik, jita kawu rtil jita warramumpik naka marrik manjat. Kannyukpun ta God nuyu ta wulatpiyi ta kimin, nungpaka nungmurrunti ta kinyarutpa jita kawani jita yanat nuyu. 12 Kapin jita warramumpik kingarutpa la yamin ja kawani la kingama jara ja arrarrkpi kawu rtil la naka marrik manjat la inyanat kangowkpun ta God nuyu ta wulatpiyi.”
Jesus awunimany pata warrayngiw la awunilagatpung
(Matthew 19:13-15; Luke 18:15-17)
13 Warrwak la yara pata arrarrkpi awuntumany parak wenat pu pata warrayngiw nuyu Jesus. Wenat angkumiyarmangung Jesus annyatpa wu wanji la inilakajpuni God pa awunpannyayatayan. Malany pata Jesus awarrangung rtil wiyu nuyu awunpuluntuny pata arrarrkpi la aminy pu, “Kutpunmanyi warak pata warrayngiw.”
14 Malany Jesus awunnyayawng pata awarrangung rtil wiyu nuyu ta awunpulatpaniny pata warrayngiw ta awarranyi warak tuka yanat la ilirrinyminy. Yanat iminy, “Yunyi kutpuntatpani pata warrayngiw! Kutpunarutpanyi awanyjiga tuka ngapi! Pukawk nuyu pata arrarrkpi God kawunimiyarma. Malany God nuyu pata arrarrkpi kapin pukapa pata warrayngiw. 15 Ta ngamin nuwurru ta manjat, kapin kutpunayanti pata warrayngiw ta kamartukpun pu ja mayakpu la jita nigi. Kapin ta nuwurri kutpartukpu ngartu ngapi kapin puka pata warrayngiw la kamartukpun pu pata nigi la mayakpu. Kapin ta marrik kutpartukpu kapin puka pata warrayngiw nakapa nuwurri ta marrik God nuyu ta arrarrkpi.”
16 Kayirrk la Jesus awunimany pata warrayngiw awunilagatpung la ilingan iwarruj pu inilakajpung God tuka awunpannyayatayan.
Tuka karriyarrun ja rrupiya nungpakapa arnangkat tuka arriyarru warak Jesus
(Matthew 19:16-30; Luke 18:18-30)
17 Warrwakapa la Jesus imajpungkiny yarrangung parak. Kayirrk la yarakap arrarrkpi ingurriny parak tuka yanat la innyeny kartawarrkartawarr la iminy, “Nuyi ta nukpalal ta Ngarrunukiki, kiki nganamin tuka nganawani warak nungmalal la muj nganawani akut la akut?”
18 Kayirrk la Jesus iminy, “Kunuka nuyu nganparnangajpun, ‘nukpalal?’ Nuyi kungpurrun God yarakapju ja numalal. Nuyi kunuka kungpurrun mira tuka ngapi ngartu? 19 la nuyi kungpurrun ta God nuyu ta wulatpiyi.
Yunyi kutpunpun wiwularr pata arrarrkpi.
Yunyi kurrinyma wumpulaj jita warramumpik jita jara nuyu ja arrarrkpi kawani.
Yunyi kutiwumpulakaj wu wera pata arrarrkpi.
Yunyi kurrimanmalagarr warak wu pata wera.
Yunyi muj kutpuntagarrukun la kurrima wu pata wera.
Kutpamartukpun wu pata nigi la mayakpu.”
20 Kayirrk la nakapa ja arrarrkpi iminy, “Nuyi ta Ngarrunukiki ngapi ngungatpakjir ta tukapa. Ta ngapi ngaminang ngalijap nungpakapa ngungatpang.”
21 Kayirrk la Jesus yukeny innyayawng inimiyarmany la muj iniwurlkpungkuny. La Jesus iminy, “Wakapa arakap akutju anpanamin. Annyanyji ankakpolorrka kunuka ja kotpi la kuwanama ja rrupiya kayirrk la anpana anpunpanawn kirrk ja rrupiya pata arrarrkpi murnin tuwunirri marrik kunuka iwatping. Nungpakapa anpanamin kirrk, pa God iwanamin marrmarr nuwu la muj kunpannyun kirrk nungmalalut. Malany yanatju ja kiwani yurrng kinnyatpi nuwu. La nuyipa, ngawu nganpayarrun ngapi arrkpanarra rtil kunpanukiki pa kungpawurrun mira.”
22 Malany yanatpa ja arrarrkpi ta yalyungan ta Jesus iminy nuyu yanat marrik muj imina marrmarr murnin innyatpang imurra ja rrupiya murnin Jesus yurakan iminy nuyu, “Anpunpanawn kirrk kunuka ja kotpi awk.” La yanat marrik muj imina marrmarr la imajpungkiny yarrangung kuyulk parak.
23 Warrwak yanatapa ja arrarrkpi ta yuran Jesus yukeny la awunnyayawng pata awarrangung rtil wiyu nuyu la iminy pu, “Arrarrkpi pata kiwatpi imurra rrupiya marrik angkumiyarmang God yuke wu. La wenat angkanatpi arnangkat mira tuka wenat wiyu wu.”
24-25 Pata awarrangung rtil wiyu nuyu awurlkpalangkeny ta awalyungan tukapa pa yanat inininy monmon mira wu. La yanat iminy, “Tukapa arnakat mira la wimurra pata arrarrkpi marrik angkumiyarmang God yuke wu. Kurriwurruni ja karrpin ja camel. Kurlingka yurlge parrwarr tuka wulijap ta kantaji tuka needle? Makiny marrik kiki imi. Ngapi ngamin nuwurru tuka. La ja karrkpin ja camel marrik yurlge parrwarr tuka wulijap ta kantaji kapin ja arrarrkpi ja kinnyatpi imurra rrupiya yanat akutju marrik yarray warak tuka God nuyu. Malany arrarrkpi pata kiwatpi imurra rrupiya kangpayan arnangkat tuka wu wiyu marrik angkumiyarmang God yuke wu.”
26 Malany pata awarrangung rtil wiyu nuyu awurlkpalangkeny la aminy pu la wemin, “Malany warra nganti pata God awunpannyatpi la iwanuken pu? Ngungpurrun marrik nganti muj!”
27 La Jesus yukeny awunnyayawng la iminy pu, “Marrik nganti yarray warak tuka God la awunnyatping la yuke wu. La yanatju yarakap God iyamang pu. Malany yanat God iwayama nuwurru yanatju kaniwurrun kirrk.”
28 Kayirrk la Peter iminy nuyu Jesus, “Ngarri ngarrungarutpan kirrk la karrarra rtil nuyi. La ngarri kiki ngatpanamin?”
29-30 Malany Jesus iminy, “Malany nganti ja annyarutpan kirrk nakapa iwana angpannyunma wu pata arrarrkpi ta God nuyu ta nungmalal wurluj malany God awunpannyunka wugarra yirrk tuka iwayama wu. Kapin nganti ja angpannyarutpa ta kunak nuyu la pata awulinganut la jita nigi la ja mayakpu la pata warrayngiw awunpannyarutpa la ngatpanarra rtil ngapi la angpannyunma wu ta nungmalal ta wurluj pa awawani warak nungmalal kirrk la muj God awunpaningurlyakpa awunpannyun wugarra ta kunak la muj awunpannyun wimurra pata awulinganut la wimurra pata warra nigi la wimurra pata warrayngiw muj kunak awunpannyun. La tuka muj nganamin nuwurru, kapin ta tukapa awanamin ta awayama ngartu ngapi nakapa wera pata arrarrkpi awuntanarnama. Malany ta warrwak nakapa awawani rtil God akut la akut kapa yurrng tuka nungmalal kunak.
31 Malany pata arrarrkpi pata wimunpimun pata kawuken pu angkayan ta wenat tuwurnirri marrik kunuka iwatping. Malany warrwak la God awunpannyun tora tuka awayama wu weminpi la wemin. Malany pata arrarrkpi pata kawuyama kayirrk wakapa warrwakapa awanuken pu.”
Jesus iminy pu akutju ta yanat iwamaju
(Matthew 20:17-19; Luke 18:31-34)
32 Malany Jesus la pata awarrangung rtil wiyu nuyu awarrangung parak kapa Jerusalem la Jesus yurakan parak. Malany wenat pata awarrangung rtil wiyu nuyu awurlkpalangkeny. Malany wenat wularrut angkuwurruning ta angkanama lirri wakapa Jerusalem. Malany wera pata awarrangung rtil amurtpiny akutju. La Jesus ilarrajpany la awunimany pata awarrangung rtil wiyu nuyu la awunnyarutpan pata wera pata arrarrkpi la annyunman pu ta yanat warrwak kiki yirrik angpanamin parak nuyu.
33 Malany Jesus iminy pu, “Kayirrk ngarrurri karrarra yirrk warak kapa Jerusalem wakapa nganti yirrik ja awunpaniyarrun parak pata tumatpa wiwalu la awayirtiki tuka ngantanama ngapi. La muj pata tumatpa wiwalu pata wimunpimun la pata kawuken wulatpiyi awk la pata kawunpukiki. La ngapipa ta ngangurlyak ta God nganilangakanka. Malany pata wimunpimun pata Jew arrarrkpi ngantanama la ngantanama warak tuka kawani pata kawuken pata Roman arrarrkpi. La awanamin ngartu ngapi ta ngungukpung ta wulatpiyi wu pata Jew arrarrkpi la awanamin pu pata kawuken pu pata Roman arrarrkpi, “Kurriwanawun.” 34 Malany pata Roman arrarrkpi ngantamalanymakpa la ngantamarnparrukun maralngkiny. La muj ngantanawun wilkpujpilkpuj kayirrk la ngantanawun ngawularr. Warrwak la ngarrkarrk ta ngurrij la nganamajpungkin nganawani rtirr ngarnakat.”
James la John iwulakajpung Jesus ta angkumiyarmany awanuken
(Matthew 20:20-28)
35 James la John (pata awunimalkpangung Zebedee) iwulakajpung Jesus aminy nuyu, “Ngarrungmiyarma anpanamin ngarru ta nungmalal.”
36 Kayirrk la Jesus awunilakajpung, “Kiki nganamin nuwurru?”
37 Kayirrk la wenat aminy, “La warrwak nuyipa ta anpanuken mira. La nuyi ta warrwak ngarri ngarrungmiyarma ngatpanuken akutju la nuyi anpanuraka ngarru la ngarri kurrunpalulkuwi. Malany ta nuyi anpawani tuka kapal la ngarri ngatpawani wurrkara wurrkara.”
38 Malany Jesus iminy pu, “Nuwurri marrik kunuka kurrungpurru ta ngarruntakajpun. Kurlingka nuwurri kutpanarra warak tuka arnangkat angpanaga nuwurru kapin ngapi nganamin? Tuka nganpangarajpukpun-la kapin ngungpanala ta nuntakputirri ta wupaj, la muj kapin nganarra warak tuka marrngarla ta iwanimajpungkuga.”
39 Malany James la John aminy nuyu, “Ee! Malany nungpakapa ngatpanamin.” La Jesus iminy, “Nungpakapa aralpa! Kurrungpanatpi ta arnakat kapin ngapi, la nuwurri kurrungpanatpi la muj kurrungpangarajpukpun kapin ngapi ngungpanatpi.”
40 Malany ngapi marrik kurrunutpay tuka nuwurri kurrungmiyarma. Malany yanat God iwanamin nganti ja iwanuken, la yanatapa ja awunpannyutpa tuka awawani wurrkara wurrkara tuka ngapi ngatpawani rtil kapa yurrng.”
41 La muj pata wera pata 10 pata awarrangung rtil wiyu nuyu ta awalyungan pu pata James la John ta iwulakajpung, nakapa wenat awulirrinyminy. 42 Kayirrk la Jesus awunimany awunimirtujpany la iminy pu, “Malany nuwurri kurrungpurrun wu pata wimunpimun pata kawuken kanipa tuka kunak awk tuka katpani wenat kangkumiyarma ta awanuken mira wu pata wigarra yirrk. Kapin kangmin tuka wugarra yirrk ta kunak awk malany pata wimunpimun kangkumiyarma awanuken mira wu pata wigarra yirrk. 43-44 Malany ngapi marrik ngungmiyarmang kutpi nungpakapa. Kapin ta kurrungmiyarma kutpanuken pu pata ngapi ngartu arrarrkpi nakapa kutpayirtiki rtil la kutpayama mira wu la marrik muj kurriwurru ja rrupiya. Kapin ta kurrungmiyarma kutpanuken mira nakapa kutpayama wu wigarra yirrk. 45 La nuwurri kurrungayan pata awanuken wu arrarrkpi pata ngapi ngartu nakapa nungpakapa awanamin kapin ngapi ngamin, ngapi nungpakapa ngamin. La ngapi ta ngangurlyak arrarrkpi God nganilangakanka la marrik ngungmiyarmang ngapi nguke nuwurru la ngawunjurrngpukpuy pata arrarrkpi awuyamang ngartu. La ngapi nguranka nganayama nuwurru amparrkamparrk. La ngapi God nganilangakanka nuyu nganalulkanyi nuwurru nuwurri ta kurrungatpi nungmurrunti-la muj nguranka nganamaju nuwurru nuwurrkarra yirrk ta arrarrkpi.”
Jesus iningulikiny ja Bartimaeus ja arrarrkpi la yukeny
(Matthew 20:29-34; Luke 18:35-43)
46 Malany Jesus la pata awarrangung rtil wiyu nuyu awarrangung parak kapa Jerusalem, malany ta awarrangung parak nakapa angkuwarlkijpangung parak ta kunak wungurlaj Jericho. Malany ta angparutpan ta kunak Jericho wakapa wigarra yirrk pata arrarrkpi awarrangung rtil warak tuka alan. Malany ja punyikarlu ja arrarrkpi ja iwaning wakapa tuka alan awunilakajpukpuning pata arrarrkpi rrupiya pa ilakpolorrka nuyu walij. Malany ja ingurlaj Bartimaeus, (malany ja yanat inimalkpany ingurlaj Timaeus.) 47 Malany ja Bartimaeus yalyungan ta Jesus ja nuwuran Nazareth, ta yangkungka tuka alan, pa inimajrtalk ta ilajantung iminang, “Jesus nuyi ta David kanmin nuyu wawupawu la ngapi ngungpurrun kirrk ta nuyi, malany nuyi anpanuken ngarru kapin yanat iminang. La kunpurlkpungka ta ngapi la nganngulakanti!”
48 Kayirrk la pata wigarra yirrk pata arrarrkpi iwuluntuny la aminy nuyu, “Ankakujpina!” Malany yanat angkat ilajantung ta murr mirayu iminang, “Jesus nuyi ta David kanmin nuyu wawupawu la ngapi ngungpurrun ta nuyi malany anpanuken ngarru kapin yanat iminang. La kunpurlkpungka ta ngapi la nganngulakanti!”
49 Kayirrk la ja Jesus ilarrajpany la iminy, “Kutpina nuyu yanyjiga kani tuka ngapi.”
Pa awulajantiny nuyu aminy, “Batimaeus, anmina marrmarrapa. Anmajpungkina! Jesus kilaja nuwupa!”
50 Malany nakapa ja punyikarlu imajpungkiny ilarrajpany la iniyarrung parak ja Jesus. La innyarutpan nuyu ja pajupaju warrwak.
51 Kayirrk la Jesus inilakajpung iminy nuyu, “Malany? Kiki nganamin nuwu?”
Kayirrk la ja punyikarlu inilakpany iminy nuyu, “Nuyi ta Ngarrunukiki, ngapi ngungmiyarma nganukan!”
52 Kayirrk la Jesus iminy nuyu, “Kapin nuyi ta kayirrk ngapi kanmartukpun ngartu malany kunpangulakan kayirrkapa”. Kayirrk la iminy nuyu, “Anngurakanyi tuka kunak.”
Malany wakapa mannyatpalantiny mata wun nuyu ja Bartimaeus la yukenyapa, kayirrk la awuniyarruning parak wera pata arrarrkpi kayirrk la iwuyarrung yirrk parak ja Jesus tuka alan.
10:4 Deuteronomy 24:1-4; Matthew 5:31 10:6 Genesis 1:27; 5:2 10:8 Genesis 2:24 10:12 Matthew 5:32; 1 Corinthians 7:10-11 10:15 Matthew 18:3 10:19 Exodus 20:12-16; Deuteronomy 5:16-20 10:31 Matthew 20:16; Luke 13:30 10:38 Luke 12:50 10:42 Luke 22:25-26 10:43-44 Matthew 23:11; Mark 9:35; Luke 22:26