12
Pata Jew awukenang pu marrik awunpayatayanti God nuyu pata arrarrkpi tuka nungmalal warak
(Matthew 21:33-46; Luke 20:9-19)
Malany warrwakapa la Jesus annyunmangung pu la iminy pu, “Ja arrarrkpi animiyarmany apaniyurka walij tuka wungurlyak kunak. Malany yanat manilanganiny mingkaga tuka walij atiyurjiny la muj atjakan yurrng ta palapala tuka arrarrkpi awanarnti mampayatayan mata warlk. Malany yanatapa aninguliny manjat kirrk. Kayirrk la yanatapa ja arrarrkpi nakapa awunimany pata wera muj pata arrarrkpi pata wemin apayatayantung ta walij. Malany nukapa ja arrarrkpi la wenat angpungulinnguliny kirrk pa apululkanyang nuyu ta walij tuka awuyamangung tuka yanat nuyu ta kunak. Warrwak la yanatapa ja nuyu kunak yuran tuka nungmatpa kunak.
Malany warrwakapa ta apururrk walij apalkpany la ja arrarrkpi ja nuyu kunak inilangakan ja iyamangung nuyu pa apanima ta walij tuka yanat nuyu atiyurjiny. Malany pata arrarrkpi pata awulangaling wakapa tuka mingkaga iwumany nuka ja arrarrkpi la iwuwuning la iwakan yalayala marrik kunuka muj atimurnanganya warak nuyu ja nuyu kunak.
Malany ja nuyu kunak inilangakan parak jara ja arrarrkpi tuka atjurjinang walij. Malany wenatapa pata arrarrkpi nakapa iwuwung wilkpujpilkpuj akutju la iwungalkpung tuka wanji. Kayirrk la ja nuyu kunak inilangakan jara ja arrarrkpi tuka atjurjinang ta walij la wenatapa pata arrarrkpi iwuwung iwularr. Malany nungpakapa angminang akut ta awunilangakangung pata awuyamangung nuyu pa apumanyi nuyu ta walij la makiny, arrarrkpi pata wakapa awulangaling tuka mingkaga nakapa awuntuwuning yara pata awuntuwuning wiwularr la yara pata awuntuwuning kayirrk la awunpulangakangung.
Malany ja nuyu kunak wakapa tuka atjurjinang ta walij awk innyatpang yarakapju ja arrarrkpi ta iwanilangaka pa apanima nuyu ta walij. Malany ja nuyu kunak iminy ta nuyu wiyu, ‘Kija nganunmen arakap akutju ngiwalangaka ja ngapi wiyu ngimalkpany. Malany ngapi ngimiyarma mira malany wenatapa pata arrarrkpi pata kawulangali tuka katjurjin ta walij awk nakapa awamartukpun nuyu.’
Malany pata arrarrkpi wakapa awulangaling tuka atjurjinang walij awk iwayawng ja nuyu kunak inimalkpany la aminy pu la wemin, ‘Kapin ta iwamaju ja nuwarlkparrakan nuka ja marryun angpanima nuyu kunak. La arriwanawun nuka ja marryun kayirrk la arrungpanama kani tuka katjurjin walij awk la atpanuken ngarrurri wiyu.’ Kayirrk la iwumany nakapa ja marryun la iwuwung imajungan la iwakan yalayala.
Malany kiki iwanamin ja nuyu kunak? Wakapa iwana tuka katjurjin ta walij awk la awunpaniwun kirrk pata arrarrkpi. Kayirrk la awunpannyun parak wera pata arrarrkpi pa angkayatayan nuyu.
10 Malany nuwurri kurrungpawurrun tuka iwumirrawung tuka God nuyu ja jurra:
‘Malany pata arrarrkpi angkumany waryat la apunguliny kurrampalk. Malany pata awuyamangung aminang mali arakap ta waryat aliwi pa angpakan.
La makiny! La tukapa ta waryat ta wungurlyak mira murnin wenat marrik angkuwurruni mira.
11 Malany God aninguliny tukapa ta waryat wungurlyak mira.
La pata God nuyu arrarrkpi kamin marrmarr ta nungpakapa ta iminy ta wunguryak mira.’ ”
12 Malany pata awukenang pu pata Jew arrarrkpi awalyungan ta annyunmangung pu la wularrut angkuwurrung parak ta wenat animangung pu - malany wenatapa kapin pata tumurrunti pata awuyamangung tuka atjurjinang walij awk. Malany wenatapa marrikpan mali la angkumiyarmangung iwumanyi warak tuka iwuwutakanyi. Malany wenat amurtpiny awuntumurtpan pata arrarrkpi kayirrk la iwarutpan ja Jesus la awuran.
Yara arrarrkpi angkumiyarmangung iwulagarruni ja Jesus
(Matthew 22:15-22; Luke 20:20-26)
13 Malany ta warrwak yara pata Jew arrarrkpi pata awukenang pu awuntumirtujpan yara pata arrarrkpi. Malany yara awuntumany pata awunpukikang pata awukenang pu ta awulangaling ta wulatpiyi wu pata awuntuwarnangajpuning Pharisees la yara pata jawirna nuyu ja yukenang pu Herod. Malany pata awukenang awunpulangakan arrarrkpi pa iwulagarruni ja Jesus. Malany wenatapa awunmeny nuyu tuka inginkanyi ajirrik ta aliwi, pa angpungulanyi nuyu lirri. 14 Malany wenatapa aminy nuyu ja Jesus, “Nuyi ta Ngarrunukiki, ngarri ngarrungpurrun tuka nuyi kungmiyarma kanmin ta manjat la kannginka aralpa ta ngaralk. Kapin ta nuyi kannginka wu amparrkamparrk nakapa kanmin parak pu ta manjat kirrk wu pata kawuken la muj pata wera. Malany nuyi kanpunukiki akut ta God nuyu ta ngaralk tuka manjat warakju. Kiki ja ngarruntakpanyi: ‘Kurlingka manjat la nungmurrunti ta ngarri ta Jew ta ngarratulkanyi wu ja karriwarnangajpun tax pata Roman kawuken tuka ngarrurri ngarrurru ta kunak?’ ”
15 Malany Jesus wularrut aniwurruning kapin tuka imi, “Makiny nungpaka nungmurrunti ta kurratulkanyi nakapa ja rrupiya” nakapa animanyi kit lirri iwarnamanyi pata Roman kawuken la kapin ta imina “Ee kurratulkanya ja tax rrupiya” nakapa animanyi kit ta lirri iwarnamanyi pata Jew arrarrkpi - murnin wenat angkumiyarmangung marrik awukena wu pata Roman kawuken. Kayirrk la Jesus iminy pu, “Yunyi ngarruntagarrukun. Kurlingka nuwurri kurryatpi ja rrupiya? Ngungmiyarma ngiwayan.”
16 Malany pata arrarrkpi iwung Jesus ja waryat la yukeny innyayawng la iminy, “Nuka nganti kilangali tuka waryat? Nganti ja nuka la nganti ingurlaj?”
Malany wenatapa pata arrarrkpi aminy, “Nuka Caesar - ja kiwken wu pata Roman pata wimunpimun.”
17 Malany Jesus iminy pu, “Ma, nuwurri ja kutpunpanawn pata Roman kawuken ja nuka awk ja wenat pu, la nuwurri kurriwanawn God ja yanat nuyu akutju.”
Malany wenatapa awurlkpalangkeny kirrk ta awalyungan nuyu.
Ta kapa yurrng arrkpawani marrik muj arruntumang la ngarrurrimung
(Matthew 22:23-33; Luke 20:27-40)
18 Wakapa awaning yara pata Jew arrarrkpi malany wenat angkuwurruning kapin ta ngantiyirrik ja kaniwularrun naka marrik muj imajpungkiga. Malany wenatapa awuntuwarnangajpuning ‘Sadducees’. La muj awunmeny ta iwulagarruni Jesus. 19 Malany wenat aminy nuyu, “Nuyi ta Ngarrunukiki, ja Moses ta animirrawung tuka God nuyu ta wulatpiyi tuka kangmin parak: Kapin ja arrarrkpi kawani jita warramumpik tuka kaniwularrun la marrik awunpatping warrayngiw nakapa ja awulingan kinyima kawani jakapa jita warramumpik. Malany nakapa ja arrarrkpi la warramumpik iwanatpi warrayngiw ja yanat nuyu ja awulingan ja imajungan.
20 Kapin tuka kangmin parak. Malany awaning wurrkamaj yurnu la ngarrkarrk pata awulinganut. Malany ja wulku inyimany warramumpik awaning warrwak la imajungan la marrik muj ingatpa ja warrayngiw. 21 Kayirrk la ja numatpa wulku inyimany awaning jakapa jita warramumpik malany nungpakapa aminang angpuyarruning ta God nuyu ta wulatpiyi. Kayirrk la imajungan ja numatpa wulku la marrik muj ingatpa ja warrayngiw. Kayirrk la ja jara ja awulingan inyimany akutju la imajungan akutju la marrik muj ingatpa ja warrayngiw. 22 Nungpakapa angminy parak pu pata awulinganut. Malany wenatapa angpuyarrung ta God nuyu ta wulatpiyi tuka inyjumangung jakapa warramumpik awaning. Malany wenatapa pata arrarrkpi amajungan kirrk la marrik muj awunpatpa warrayngiw. Malany ta warrwakapa la jita warramumpik inymajungan akutju.
23 Arta! Nuwurri kutpin mali pata amajungan pata arrarrkpi awk awamajpungkinka awawani rtirr wernangkat akutju, tukapa ta kurruntakajpun: malany wenatapa pata awulinganut la jakapa jita warramumpik ta awamurnanganiga awawani rtirr akutju, malany wenatapa pata awulinganut nganti ja inypanima awawani? Malany wurrkamaj yurnu la ngarrkarrk pata awulinganut awaning jakapa jita warramumpik warrwakapa la angawularrung.”
24 Malany Jesus iminy pu, “Nuwurri kurlingka kurrungatpi wularri? Nuwurri marrik kurrungpurru ta God nuyu ta ngaralk martapapa mira la muj marrik kurrungpurru ta God nuyu ta wutkut ta kannyatpi. 25 Malany pata amajungan pata arrarrkpi awamajpungkinka wernakat akutju malany awanamin kapin pata God kangkumaga nuyu wurluj ta kapa yurrng. Malany wenatapa pata kangkumaga God nuyu ta wurluj ta kapa yurrng marrik awuntumang la wemin. La pata arrarrkpi kawani kapa yurrng marrik ami ta nungpakapa akutju. La marrik awuntuwarlku la awunpu la wemin.
26-27 Malany nuwurri kutpin mali pata arrarrkpi ta kamaju marrik muj amajpungkiga. Nuwurri kurrungpurruni tuka angkumirrawung tuka God nuyu ja jurra tuka kiki angminy parak ja Moses - tuka yukeny mannyayawng warlk mata malijap malangung yungku la God iminy nuyu Moses, ‘Ngapi ta God nuyu Abraham la God nuyu Isaac la God nuyu Jacob.’ Yanat God marrik imina wu yanat ja God wu pukapa pata ngarrkarrk la werakap pata arrarrkpi ta wularrut. La yanat iminy ngapipa ta kayirrk ta God wu puka pata ngarrkarrk la yarakap pata arrarrkpi. Malany ta wulatpiyi kangmin parak wenatapa pata ngarrkarrk la yarakap arrarrkpi kawani rtirr wernakat akutju marrik amajunyi akutju. Malany kayirrk kawani rtil God. Ta tuka kutpin nuwurri naka marrik aralpa.”
Ta wungurlyak mira ta wulatpiyi
(Matthew 22:34-40; Luke 10:25-28)
28 Malany yarakap arrarrkpi ta Jew wulatpiyi awunnyukikang yalyungan nuyu ja Jesus la aniwurrung tuka Jesus awunilakpany ta manjat. Kayirrk la inilakajpung Jesus, “Ngampiwi ta God nuyu ta wulatpiyi ta wungurlyak mira?”
29 Kayirrk la Jesus inilakpany, “Ta wungurlyak mira ta God nuyu ta wulatpiyi tukapa:
‘Kurralyunyi ngartu nuwurri ta Israel arrarrkpi,
God ja kiwken mira nuwurru amparrkamparr.
Yanatju yarakap kutpanalyu nuyu
30 Yanatju God kurriwamiyarma martapapa mira.
Nuwurri kurriwamiyarma mira God tuka nuwurrijalk pularr.
Nuwurri kurriwamiyarma God tuka kurralyu kiki kutpin la kurrungpurrun.
La muj kurriwamiyarma God tuka kiki kutpin awk.’
31 Kayirrk la warrwak ta wungurlyak mira ta God nuyu ta wulatpiyi tuka kangmin parak:
‘Nuwurri kutpunpamiyarma werrk wera pata arrarrkpi la muj kutpunpayatayan
kapin kutpiyarma ta nuwurru wiyu la kurrayatayan ta nuwurru wiyu.’
Malany tuka ta ngarrkarrk ta wulatpiyi nuntatparlangkat la wungurlyak mira.”
32 Malany ja Jew ja kawunnyukiki ta wulatpiyi wu iminy, “Nungpakapa ta anminy ta nungmalal mira, nuyi ta Ngarrunukiki! God yarakapju ja kiwken ngarrurru amparrkamparrk. Nuyipa kanmin ta manjat, ‘Marrik nganti muj ja jara ja god la Yanatju parang!’ 33 La ngarrurri arriwamiyarma God aralpa mira, marrik ta lagarrukuj. La muj ngarrurri arriwamiyarma God tuka arrkijalk pularr ngarrurru. Malany ngarrurri arriwamiyarma mira God tuka karralyu kiki katpin la muj tuka karrungpurrun. La muj arriwamiyarma mira tuka katjama. Tukapa ta arrungpamiyarma mira ngarrurri ngarrurru ta arrungpayarrun God nuyu ta wulatpiyi la marrik arrungmiyarmang ta arrunjarru ta mulil kapin tuka arriwunyay ngarrurri irratat arriyu.”
34 Malany ta Jesus yalyungan nuyu ja arrarrkpi ta inginkangung la aniwurruning ta manjat kirrk. Kayirrk la Jesus iminy, “Malany nuyipa kungpurrun ta manjat parak. Malany nuyipa wanyji ta God iwanuken nuwu.”
Ta warrwak marrik muj iwulakajpukpuni ja Jesus la muj iwulagarruni.
Ta wularrut David iwaning Jesus wakapa akutju yarrangung
(Matthew 22:41-46; Luke 20:41-44)
35 Warrwak la Jesus awunnyukikang arrarrkpi wukej tuka God nuyu ta karrpin mira ta akurlyak kurrampalk. Malany iminy, “Nuwurri kurriwurrun ja David ja iwaning wularrut mira, la kayirrk pata karrunpukiki ta wulatpiyi kamin ngarrurru ja ingurlyak ja arrarrkpi nakapa kimin wawupawu ja David. Malany kiki kangmin parak ta nungpakapa? 36 Malany kurrungpawurrun ta tukapa: La ja God nuyu ja Nyunyuk Iyarmu iminy nuyu David, “Kungpamirrawun tuka ta ngaralk:
Malany God iminy nuyu ja ngapi kiwken ngartu ‘Ngawu kani atpawani rtil,
malany ta warrwakapa la anpanuken pu pata lirri nuwurru.’ ”
37 Nungpakapa ja David ininnyang monmon nakapa ja ingurlyak ja arrarrkpi ja God inilangakanka, la David iniwarnangajpuning ja Kiwken. Kiki kangmin parak nukapa ja arrarrkpi ja David kimin wawupawu?”
Malany wigarra yirrk pata arrarrkpi ta awalyungan nuyu ja Jesus la aminy marrmarr kirrk nuyu.
Kutpunpayan mira pata kawunpukiki wulatpiyi la naka kiwumalagarr marrik angpuyarru ta God nuyu ta wulatpiyi
(Matthew 23:1-36; Luke 20:45-47)
38 Malany ja Jesus angkat awunnyukikang pata arrarrkpi. La iminy, “Kutpunpayan mira pata kawunpukiki ta wulatpiyi awk. Wenat kamin mali wingurlyakut. La kawuyarni ja manpurrwa ja yarntulyakut pa kamamin pu mali arrarrkpi awuntayan. La muj wenat kangkumiyarma arrarrkpi ta kawunpilima warak tuka kawa kawulakpolorrki. 39 Malany wenatapa pata kawunpukiki wulatpiyi awk kangkumiyarma tuka awamartukpun pu la muj kangkumiyarma awanarnti tuka mangurlyak mata warlk tuka karrungatpi iwarruj. La muj kapin ta kawa tuka kangpatpi mulil nakapa kangkumiyarma awanarnti tuka mangulyak mata warlk akutju. 40 Malany wenatapa kawunpulagarrukun pata tuwarlkparrakanut pata warramumpik pata marrik nganti awunnyayatayanyjing. La muj kawuli wumpulaj pu kurrampalk la kunuka yirrik ja kiwatpi awk. La wenatapa pata kawunpukiki ta wulatpiyi awk kawa tuka kurrampalk tuka kangpatpi akut iwarruj la kawulangali iwarruj arntulyak pa awuntangula ajirrik wigarra yirrk awanamin puka pata tumalalut mira. La naka kiwumalagarr ta kiwuyarrun God! La malany God iwayintukun pu pata arrarrkpi ta nungmurrunti ta kamin. La pukapa pata arrarrkpi kawunpukiki ta wulatpiyi nakapa iwayintukun mira wu.”
Warramumpik jita namarlaja ingawng kirrk God ja rrupiya ja ingatpang
(Luke 21:1-4)
41 Malany ta warrwak Jesus yuran ap wanyji tuka rrupiya iwutpangung tuka God nuyu ta kurrampalk. Malany iwaning awunnyayantung pata arrarrkpi ta iwutpangung ja rrupiya nuyu ja God. Malany yara pata imurra rrupiya iwatpang pata arrarrkpi iwutpangung imurra. 42 Kayirrk la jita namarlaja jita warramumpik inyurlgenyka. Malany ninypurnirri arrarrkpi imajungan ngaw. Malany inyanat ingutpan ngarrkarrk ja ilinyjinyut ja rrupiya tuka iwulatikang rrupiya awk.
43 Kayirrk la Jesus ilajantiny pu pata awarrangung rtil wiyu nuyu la iminy pu, “Ngapi nganamin nuwurru manjat: juka jita namarlaja jita warramumpik ingutpan kirrk ja ingatpang la pata iwatpang imurra rrupiya nakapa iwulatiny anyakju. 44 Malany wenatapa pata iwatpang imurra rrupiya kamin mali iwutpan imurra ja rrupiya, la naka kiwatpi akutju imurra kiw wu tuka kunak. La jita namarlaja jita warramumpik naka ingutpan kirrk ja ingatpang. Marrik muj kunuka ingamurnanganya, marrik muj ingatpa ja walij nuyu inyjakpolorrka.”
12:1 Isaiah 5:1-2 12:11 Psalms 118:22-23 12:18 Acts 23:8 12:19 Deuteronomy 25:5 12:26-27 Exodus 3:6 12:30 Deuteronomy 6:4-5 12:31 Leviticus 19:18 12:32 Deuteronomy 4:35 12:33 Hosea 6:6 12:34 Luke 10:25-28 12:36 Psalms 110:1